|
2000
|
|
|
Abelin Linazisorok ere gaztaroko amodioa izango du hizpide
|
bere
eleberrian. Hartara, lehen amodioaren lilurak mugituko du eleberri labur honen pertsonaia.
|
|
|
Beheraxeago, eleberriaren generoaren inguruko ohar hau gehitzen du: " itxuraz larroxaren usainekoa zenaren bidez irakurlea arantza zaurien minez kutsatzera iristen da." Abelin Linazisorok, bestalde,
|
bere
eleberria eleberri lirikotzat du. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute
|
bere
eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
2001
|
|
|
Itxuraz
|
bere
eleberriak errealitatearekin duen lotura estua adierazi nahi diguidazle ondarrutarrak, ez ahantzi, zentzu horretan, Arrandondo izenaren izaeraanagramatikoa?. Errealitatea islatze soiletik urrundu bada. Brix eta Tramanarenhizkera gordinaren aurrean hartzen duen joera autozentsuratzailea lekuko?, errealitate hori eufemizatzeko izan da, inolaz ere ez bere zati bat ezkutatzeko asmoz.Bakhtin en ikuspegi dialogikotik ikusirik, ordea, Kresalak ez luke errealitatearekiko harreman partzial eta ideologikoa baino.
|
|
2002
|
|
|
Liburua osatzen duten hamasei ipuinak askotarikoak dira, bai gaiari bai formari dagokionez, nabarmena izan arren narratzaileak literaturaz eta idazketaz egiten duen gogoeta, baita garai hartako euskal kulturaren problematikaren inguruko hausnarketa ere (alfabetatzea, kultur zapalkuntza edo hizkuntzaren batasuna aipatzen dira ipuinotan, besteak beste). Baina, gainera, bilduma honetan agertu zen estreinako aldiz Urturi herria, Ajea du Urturik
|
bere
eleberriaren muinean egongo zen topos narratiboa. Uholde baten ondoren herri horretan (Euskal Herriaren sinbolo argia) gertatutako erreakzioak kontatzen ditu eleberri horrek.
|
|
|
oroitzea beti dela imajinatzea, edo Faulknerren hitzez esateko, desira eta oroimena nahastuz, mixing memory and desire, sortzen dela literatura. Saizarbitoriaren kasuan, idazketari buruzko hausnarketari uko egin gabe, gero eta lotsagabeago mintzo zaigun lehenengo pertsonara lerratuz joan dira
|
bere
eleberriak. Horregatik sartu ditugu lehenengo atal honetan, formari buruzko etengabeko ikerketari uko egin gabe, gizabanakoari gertukoak zaizkion gaiak, dela heriotza, dela amodioa, hastapenetako hiru eleberrietatik aldentzen den ahots subjektiboan adierazi dizkigulako.
|
|
|
" Literatura eta emozioak" izeneko irakasgaia gustukoa duen irakasle honek (ik. Psikodidaktika Doktorego Programa,)," subjektu nobela" gisara definitu zuen
|
bere
eleberrietako bat. Eta zehaztapena ez da, inondik ere, hutsala, finean, Mintegiren eleberrietan agertzen diren gertakarietan (dela giza sentimenduei buruzkoak, dela euskal arazo politikoekin hertsiki lotuak) bere subjektibotasuna begitatzen digun ahots narratzailearekin egiten baitugu topo.
|
|
|
Eta erreferentzia ez da, inondik ere, kasuala, Ken Russellen zuzendaritzapean 1970ean estreinatu zen filme sarituak D. H. Lawrence() idazle britainiarraren Women in Love (1920) eleberria baitzuen oinarri. Woolfen antzera,
|
bere
eleberrietan kontzientzia voyeurista irudikatu zigun idazle honek sexuen arteko harremanetan konbentzioek nahiz maila sozialek eragiten dituzten zentsurak salatu baitzituen, gizakiaren berezko instintuak suntsitzen dituzten debekuak. D. H. Lawrenceren fijazio edipikoaren kontrastean, aita alaba arteko Elektra konplexua kontatu digu Bai... baina ez nobelan.
|
|
|
Nerea eta biok (Txalaparta, 1994) izan zen Mintegiren hirugarren eleberria, egileak berak
|
bere
eleberririk autobiografikoenetzat jo zuena (ik. Egunkaria,, X XI).
|
|
|
Haien alboan, zenbait emakumezko pertsonaiaren garrantzia azpimarratu genuke, hala nola amona Roxalirena, euskal mundu ez arrazional eta mitikoaren iraunarazle denarena. Irigoienek berak adierazi izan du
|
bere
eleberrian landa giroko nobela, karlistaldietan zentratutako nobela historikoa eta euskal kulturaz zenbait antropologok egindako interpretazioak batu nahi izan dituela. Poliedroaren hostoak hartan kontatutakoaren haritik, lan honek beste hark baino hobeto nobelatzen du Euskal Herriko mundu mitikoa.
|
|
|
Segur aski, batek baino gehiagok pentsa lezake zail dela egile baten obra joera bakar batean kokatzea eta arrazoirik ez zaio faltako, ikerketa honetan etengabe adierazi baitugu ibilbide luzeko egileek (Saizarbitoria, Atxaga, Irigoien...) hainbat berrikuntza egiten eta poetika erabiltzen dituztela beren bilakaera literarioan. Edonola ere, gurean badago aldaketa eta poetika anitzen ezaugarriak
|
bere
eleberrietan barneratu dituenik, Anjel Lertxundi adibide nagusi. Eleberri alegorikoa (Ajea du Urturik), narrazio neorrealista (Goiko Kale), errealismo magikoaren ekarriak, thrillerraren teknikekin uztartuta (Hamaseigarrenean aidanez), edo Otto Pettez geroztik, bidaia literario metanarratiboak (Argizariaren egunak...) anitzak dira Lertxundik landu dituen tipologiak.
|
|
|
Gara,) esan bezala, nahiko berezia da eleberri hau genero horretan. Canok" falso poliziakoa" deitu zion
|
bere
eleberriari (ik. Argia, 1.739) eta kalifikazio honen arrazoiak bistakoak dira:
|
|
2003
|
|
|
modu zuzenean, idazlearen emazte alargun Mª Dolores eta euren seme alaba Juan Pedro eta Mirenegandik jasoriko informazioa, eta zeharka, idazlearen neba arrebengandik. Bigarrenez, J. A. Arana Martija jaunak Euskaltzaindirako, idazlea hil zen urtean (1996) atondu zuen biografia kronika laburra, eta azkenik, idazleak
|
bere
elaberrietan eta saio lanetan han hor hemen idatzi dituen zehetasun eta datuak, uste baino ugariagoak.
|
|
|
Gernikar izate horretara bihurturik, idazleak
|
bere
elaberrietako protagonistari dialogoetan jalkiarazten dion berbetamodua ere handikoa da. Askoz beranduago euskal entonazioaz
|
|
|
Baina Oskillasok bere sorterriagazko atxikimendua
|
bere
elaberri eta narrazio luzeetan hilezkortuko du,. Kurloiak (Kur), Akatsbako gizonaren heriotza (Akats) eta Euskaldunak Madril" en (EuskM) obretako protagonista" Arrigorrieta" deritzan herri edo hirikoa izango da salbuespenez Gabeko Atorra (GabAt) elaberrian Gernikakoa dela diosku Mariño, eta beronen konplexu bako edo nortasun sendoko hizkeratik da ezagun gernikarra dena.
|
|
|
1970 oroitzapenekin batean gogoratzen zait oraino, Txillardegi adiskideak
|
bere
eleberriez eta gramatika lanez gain bazuela jada eginik Hizkuntza eta Pentsakera saioa eta Albert Memmiren Portrait du colonisé deitu obra ederraren itzulpena, gaurko entziklopediek, ez dakit zergatik, ahantzia dutena. Politiquement correct ez zaielako arauz!
|
|
2005
|
|
|
Ernest Hemingway ezaguna da
|
bere
eleberriengatik. Besteak beste, horiengatik eman zioten Nobel Saria.
|
|
|
Oskar Aranak euskaratu duen J. M. Coetzee idazlearen Lotsaizuna nobela norberaren erantzukizunaz diharduen idazlan interesgarri, gogor eta sakona da. Hegoafrikako Errepublikaren Lurmutur Hirian sortua dugu J. M. Coetzee, 2003 urtean Nobel saria irabazi zuen idazlea, eta
|
bere
eleberri hau ere lurralde haietan kokatua dago, baina gaia guztiz unibertsala du. Sexu kontu batengatik unibertsitatean daukan lana galduko duen irakaslea eta haren alaba nekazaria ditu pertsonaia nagusi.
|
|
|
Begoña Bilbao, Bermeoko euskara sakonkiazte rtu zuena. Jon Arretxe,
|
bere
eleberriekin arrakasta handia izan duena. Asel Luzarraga, azken aldi honetan sariak irabazi eta oso goraipatua izan da.
|
|
|
Lydie eta Inezen arteko harremana lotura profesionalaz haraindira ote zihoan zen zurrumurrua, baina gutxi axola zitzaidan niri, liburu bakoitza argitaratzeko orduan argitaletxe ttipi hartan jartzen zuten kuttuntasun eta gustu on agerikoaren aldean. Geroago ikasi ahal izan nuenez, idazkaria zen berez ia erabat argitaletxeaz arduratzen zena, Lydie Vidalek ordu asko ematen baitzituen
|
bere
eleberri abangoardistak idazten. " Andereñoari ez zaio gustatzen molesta dezaten", (niri ere ez, hara bestea!); Inezek garbi jarri zituen gauzak atea zeharkatu nuen orduko.
|
|
2008
|
|
|
Urduri baina pozik ikusi nuen. Etxera iritsi eta
|
bere
eleberriaren hasiera irakurri nahiko zidan, idazle orok exhibitzeko duen lainezarekin. –Hasiera bakarrik irakurriko dizut, ea zer iruditzen zaizun?, esango zidan, ni sofan, eskuan kopa bat ardo nuela, eserarazi ondoren.
|
|
|
Emakumea zakurrarekin zain izaten dut pasealekua bukatzen den zabalgunean. Egunero egiten dugu aberetzarra aurretik dugula ibilaldia eta esertzen gara ondoren, bakoitzak
|
bere
eleberriarekin saio bat egiteko. Ez da beti idazteko aldarterik izaten.
|
|
|
Baina horregatik ez da gaizto bihurtzen. Aitzitik Azkuek
|
bere
eleberria pertsonaia honekin hasten du, eta hari ahotsa emanez gainera. Izan ere kontakizuna Ameriketatik Euskal Herrira idatzitako gutun batekin abiatzen da, indianoak sorterriko adiskideei bere egoera azalduz idatzia:
|
|
|
Bazekien Euskal Herritik kanpoko parajeak estimatzen. Baina Azkue,
|
bere
eleberriko indianoa bezala, munduan zehar ibili ostean, han ikasitakoa lagun, Euskal Herrira itzultzen zen azkenean.
|
|
|
Haien esku jarri gura zuen bere nobela, doan. Beraz
|
bere
eleberria euskararen alde eta trukean ezer irabazteko asmorik gabe idatzi zuen. Izatez, zail zen editore beraiek euskarazko eleberri hura galerarik gabe argitaratzea.
|
|
|
egiten ari direna beren taldeekin partekatzea interesa. Adituen desadostasuna Hernán argentinarraren blogak Casciari da arrakastatsuenetako bat.’ Casciari Kronista lana askatzeko balio dute blogek, eta idazlea eta
|
bere
eleberriak paperean argitaratzeko aukera ematen diote, gaur egun duen eleberria dela eta. on line ospea.
|
|
|
Horren arabera, soilik gizon batek eta emakume batek iraun ahal izango dute laugarren milurteko kataklismo guztien gainetik. Michel Houellebecq idazlea zuzendari lanetan jarri da
|
bere
eleberri bat zinemarako egokitzeko. Baiona (CGR Centre).
|
|
|
Horren arabera, soilik gizon batek eta emakume batek iraun ahal izango dute laugarren milurteko kataklismo guztien gainetik. Michel Houellebecq idazlea zuzendari lanetan jarri da
|
bere
eleberri bat zinemarako egokitzeko. Baiona (CGR Centre).
|
|
2009
|
|
|
Neil Gaiman komikigile eta idazle ezagunak Coraline
|
bere
eleberria zinemara moldatuta eta bideojoko gisa ikusiko du laster. Berak idatzitakoa da Saidman prestigiotsua eta orain, berriz, Coraline eleberriarekin saiatuko da arrakasta lortzen.
|
|
|
Poeta izaterik inor gutxik espero zuen beste idazle bat Houellebecq da;
|
bere
eleberrietan, Plataforme n adibidez, protagonistaren bertso lerro bat edo beste tartekaturik, poesiarekiko jaidura salatu badu ere. Atwooden kasuan bezala, ezinbestekoa da bere poesia ezagutzen dizkiogun eleberriekin konparatzea, eta errima bezalako baliabide klasikoa sistematikoki erabiltzen duen arren, ez dago zalantzarik pertsonak berak idatzi dituela.
|
|
|
Enpresako orriak erabiliko ditu idatzien zirriborro gisara. Hor hasiko da idazten
|
bere
eleberri ezagunetako bat den L', cume des jours.
|
|
|
Orain artean ez dugu esan, baina Portugalgo, bai eta Europako idazle handienen artean kokatzen dute askok Antonio Lobo Antunes. Angolako gerrak markatua (soldadu ibili zen han), nahiz eta ez duen gerra horri buruz bere narrazioetan hitz egin nahi izan, presente izan dira gerra horren ondorioak,
|
bere
eleberrietako pertsonaietan, adibidez. Lehen liburua, Mem, ria de Elefante, argitaratu zuenean, 1979 urrun hartan, argitaletxeen makineriak, agenteenak, imajinatu ezinezko mundu oso batek harrapatu zuen.
|
|
|
Kate OBrien en euskal eleberria, Mary Lavelle, (1936), autobiografikoa da. Irlandar idazle famatu honek Areilza familiaren etxean, Portugaleten, Jose Maria eta Eloisa umeen ingelesezko tutore bezala pasatu zuen urtea ia zuzen zuzen itzuli zuen
|
bere
eleberrira. Bilbo, 1922an, identitate laborategi bat zen, eta hiri haren erretratua eskaintzen digu OBrienek, dekoratu ezin hobea neska irlandar gazte baten esnatze ekonomiko, politiko eta sexuala antzezterakoan.
|
|
|
Bere Farewell Spain (Agur Espainia) liburuan dioenez, anarkia ez da kaosa, baizik eta, zerua lurrean?; liburu hau espainiar errepublikaren defentsan argitaratu zuen guda hasi eta gero, Europako irakurleak demokraziaren alde mobilizatzeko esperantzaz. Kate feminista zen, eta
|
bere
eleberri guztietan emakumeen zapalkuntza adierazten du, batez ere zelan hezkuntza katolikoak jendearen bizi aukerak galarazten dituen. Era berean, bere liburuek sexualitatea zintzotasun azpimarragarriz eztabaidatzen dute.
|
|
|
Zabaletak aipatu duenez,. Machado de Assis pertsona argia eta jakintsua izan zen. Beste gauzen artean, xake jokalari aparta izan zen, eta halaxe egituratu zuen
|
bere
eleberria, xake jokaldi baten antzera, kapituluen bidez mugimendu txikiak eginez?.
|
|
|
Andrei Kurkov errusierazko idazle ukrainarra arrakastatsua da
|
bere
eleberrien itzulpenetan. Idatzi dituen erdiak itzuli dira, eta gaurko hau, euskaraturiko lehena, hogeita hamahiru hizkuntzatan dasta omen daiteke dagoeneko.
|
|
|
Irakurria zuen gure egileak France la doulce, eta haren" komikotasunaren" berri eman zuen ohar pertsonal batean. Bestalde, urte hartan bertan argitaratu zituen Morand ek Gallimard en
|
bere
eleberri" zinematografiko" laburretako lau, Films Parlés izenburupean. Eta azkenik, nola ez lotu David Golder (1930) eta Lewis et Iréne (1924)" finantzen eleberri" horiekin, horietako lehena honela hasten baita:
|
|
|
Badakit, ordea, egia diodala". Handik sei hilabetera, Judutarren lehenengo Estatutuak
|
bere
eleberri laburrak izengoitiz argitaratzera behartuko du. Garai hartan amaitu zituen bi eleberrietan eta amaitu gabe utzitakoan, desagertu egiten dira pertsonaia judutarrak:
|
|
|
–Saramagok Ensayo sobre la lucidez
|
bere
eleberri bikainean kontatzen duena: boto zuria herritar guzien eskutik!
|
|
2010
|
|
|
Bertan izango dira ere Xabier Amuriza (Osoa, leihakorra, nazionala/ Euskara Batuaren bigarren jaiotza lanarekin), Asel Luzarraga eta Utopiaren itzalak
|
bere
eleberri berria, Bide Ertzean taldekoak, Maialen Lujanbio (Hau koaderno bat zen aurkezteko), Albokak 2.1 proiektuko hainbat ordezkari, eta Ur Apalategi idazlea, Fikzioaren izterrak lanarekin.
|
|
|
Horregatik, poztu eta guzti egingo du lehengusuarekin haserreturik dabilelako berriak. Gero autoan sartu eta herriko plazako postontzian
|
bere
eleberria daraman gutun azala sartuko du. Herriari azken begiratua eskainiko dio.
|
|
|
Badaki oraingoan ez diola ezein idazlek, ez bere belaunaldikoek, ez beste inork, aurrea hartuko. Badaki azkenean Historiak eta literaturak bat egingo dutela
|
bere
eleberrian. Badaki sinkronizitate perfektua lortuko duela.
|
|
2011
|
|
|
Fikziozko zein errealitatezko munduetan murgiltzen da
|
bere
eleberrietan Toti Martinez de Lezea (Gasteiz, 1949). Fikziozko pertsonaiak nahiz ingurukoak irudikatzen ditu; azken horien artean, Nur bere biloba.
|
|
|
Ez zitzaidan argitaratzerik burutik pasatu ere egin, gaztetako lehen lanean eragin nabarmenegiak barkakizun badira ere, bigarren lan batean onartezinak direlako. Alemanera itzulpenak egiten zituen adiskide bati eskatu nion itzultzeko, Zuricheraino joan, maisuari omenaldi modura eman eta
|
bere
eleberria zenbat miresten nuen adierazteko. Banekien, baldin berarekin hitz egiterik lortzen banuen, euskalduna nintzela esango niona.
|
|
|
Dagoeneko Kepak aipatutako Mentura dugun artean (2001) aparta nabarmendu nahiko nuke neuk ere eta, batez ere, Stendhali egiten zitzaion gorazarrea, Lertxundiren poetika ulertzeko erreferentzia ezinbestekoa. Baina
|
bere
eleberriak ere aipa genitzake, Argizariaren egunak (1998) nobela, kasu, Carla (1989) eleberriaren ostean gailenduz joan zen metaliteraturarekiko zaletasunaren adibide esanguratsuena. Eta metaliteraturaz ari garenez, esan dezagun errealitatearen eta fikzioaren arteko loturak/ mugak izan direla betidanik Lertxundiren sorkuntza literarioaren akuilu.
|
|
|
–Bai, idazle gaztea zen 1920an, garai hartan beren gaztetasuna errentan jarri eta hogei urtetan etekina atera zioten horietakoa. Duela urte batzuk, publikoa
|
bere
eleberriez aspertzen hasia zeukala eta, Afrikako lurralde ezezagun batera joatea erabaki zuen. Irudimenak suspertuko zituen horrela, bidaia horiekin," ebasio" horiekin, esan ohi zen bezala.
|
|
|
Luzaro, istorio laburra izan zen haurtzaroko oroitzapen zehazgabeegiak edo berantiarregiak jasotzeko baliatu zuen formatu bakarra, eta horiekin hornituko zuen Le Vin de solitude, Dickensen erako
|
bere
eleberri autobiografikoa. Oroitzapen lauso horiek, berezkoak zein behartuak, hornitzen dute Irène Némirovskyren obra, horiexek erabiliko ditu bere etengabeko" journal de travail" egunkarian eleberrien zirriborroak eraikitzeko 1939ra arte.
|
|
|
1987 urtea Tolstoiren urtea izan zen, 1988a Nikolai Gogolena, Anna Akhmatovarekin bizi eta maiteminduko zen urtea 1989a... Gero, Diego Lazkano
|
bere
eleberri propioak argitaratzen hasi zenean, sekula idatziko ez zituen liburuen gainean aritzen hasi ziren.
|
|
2012
|
|
|
Artikuluaren moldea ez-ohikoa da, modu literarioan idatzia badago ere, literaturaz haratago doazen hainbat gogoeta interesgarri garatzen ditu. Besteak beste, Saizarbitoriak
|
bere
eleberriarekin –oraindik irakurri ez dudana– bere generazioaren azken agurra irudikatu nahi izan duela dio. Gauza handiak egitera deitua izan den belaunaldi baten porrota azaldu nahi izan du.
|
|
|
Hori da kasua, behintzat, irakurle bakar horren izena Stanley Kubrick denean eta liburua A Clockwork Orange deitzen denean (Laranja mekanikoa). 40 urte bete ziren iaz filma sortu zutenetik, eta 50 urte beteko dira aurten Anthony Burgess idazle, konposatzaile eta literatura kritikariak (1917, Manchester, Londres)
|
bere
eleberririk ezagunena argitaratu zuenetik. Polemika ez zuen urrun izan Ingalaterra alternatibo batean biolentziak eta sexuak liluratutako gazte talde baten nondik norakoak kontatzen zituen liburuak, baina ongi zahartu da.
|
|
|
Ehun urtez izan dira barojatarrak bertan. Han idatzi zituen Pio Barojak
|
bere
eleberrietariko asko; han margotu zituen bere koadroak Ricardok; han idatzi zituen bere poemak Carmen Barojak; eta han hasi zituen Julio Caro Barojak bere ikerketa etnografikoak, Pio Caro Baroja anaiarekin batera. Etxea museo bilakatzeko asmoa azaldu zuen garai batean Nafarroako Gobernuak, baina egun ez da egitasmo haren berririk.
|
|
|
Euskararen soziolinguistika aldarrikapenaren aitzindari eta euskara batuaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen, Krutwig eta Mitxelenarekin batera. Leturiaren egunkari ezkutua
|
bere
eleberria euskal nobelagintza modernoaren abiapuntu izan zen. Txomin Iturbe erakunde armatuko buru arrasatearra hil zenean, haren hilotza estali zuen oihala Txillardegik berak gorde zuen Iturbe erraustu aurretik, hori erretzea pena bat zelakoan; etxean gorde du urteotan denetan.
|
|
|
Kontakizuna, hasieran lineala, gero bihurrituz eta konplikatuz joango da, mentalitate familiarren, tribalen ez esatearren, ezagutza sakon bat erakutsiz, eta azkenean familiaren, tribuaren ez esatearren, mentalitatearen ezagutza sakon bat erakutsiko du. Baina, Irène Némirovskyk
|
bere
eleberrietan han hemenka esaera zaharrak sartzen bazituen ere, hemen morala elkarrizketa baten erdian ageri zaigu: " Aizu, Sylvestre...
|
|
2013
|
|
|
Hamaika ekintza antolatu da Masdrilen: Atxaga eta bere ibilbideari buruzko hitzaldi eta zuzeneko ikusentzutekoa, idazleak emango duen beste mintzaldia, Ruper Ordorikaren kontzertu bat, egilearen lana arte ezberdinetan izan duen isla bilduko duen erakusketa eta idazleari buruz edo
|
bere
eleberrietan oinarrituriko lau pelikulen zikloa. Madrilen arrakasta badu sorta guztia beste hiri batzuetara Nueva Yorkera kasu eramateko asmoa du Etxeparek.
|
|
|
Emakume horien berrikuntza da batez ere gizonezko ikuspegitik urrundu izana (2002, 262). P. D. Jamesek Cordelia Gray sortu du
|
bere
eleberrietan. Hasieran, gaztea eta ezjakina bazen ere, denborarekin garatuz joango da.
|
|
|
Amanda Cross idazlea, Columbia eta New York Unibertsitateko Carolyn Heilbrun irakaslea eta kritikari feminista ezaguna da. Bere ideologia feminista aurkezteko egokiera eskaintzen diote
|
bere
eleberriek, eta, horrela, Kate Fansler protagonista sortu du.
|
|
|
Irakurri ditugunen artean, esperientzia luzea duten idazleak nabarmendu dira aurten ere. Hiru nobelista hauek, adibidez, zein
|
bere
eleberriarekin: Xabier Montoiaren Azken afaria, XX. mendearen erdian jaiotako gizon koadrila bat abiapuntu hartuta, gure gatazkaren ur uherren usain ez ederregia sudurreratzen diguna; Joxean Agirreren Adiskide bat nuen, doinu alaiagoz iraultza nahi izan zuten gazte ohi horien erretratu gazi gozo eta fantasiatsua egiten duena, gizasemeen apeta sexualei buruz autoironiaz irri egitearekin batera; eta Aingeru Epaltzaren Gure Jerusalem galdua," Erresuma eta fedea" trilogia bikaina ixtera datorrena eta, orain dela 400 urteko kontuak kontatu arren, aurreko biekin kidetasunak ere badituena:
|
|
2014
|
|
|
Gu guztion barruan gris asko dago». P. D. Jamesek beti egin zion izkin pertsonaia eskematikoak eraikitzeari, eta
|
bere
eleberrien trametan funtzio bat hartzen bazuten ere, batzuk hiltzaileak, besteak poliziak edo detektibeak?, ihes egiten zieten on eta gaizto huts definizioei. Horregatik, eta bere estiloa literarioa dela iritzita, batzuetan polizia generoaren bataz besteko kalitatetik gora jarri dute idazle ingelesa.
|
|
|
Erabateko arrakasta bildu zuen Jules Vernek
|
bere
eleberrietan geografia eta zientzia jorratuz; baina bide luzea ibili behar izan zuen horra iritsi aurretik.
|
|
|
Bide luze horretan zer topatuko duten eta zer gertatuko zaien kontatzen digu Jules Vernek, abenturazko eleberrien egile klasikoenak,
|
bere
eleberririk goraipatuenean.
|
|
|
Hurrenkera kronologikoan ordenatu ditugu. Txomin Agirre bizkaitarra(), lehen euskal eleberrigilea, izan zen ziur aski EUSKAL ETXEAri eduki sendo bat ematean lehenengoa, bereziki Garoa eleberriaren bidez. Pierre Lhande zuberotarrak() irudi horri forma modernoago bat eman zion, bai
|
bere
eleberrien zein idazlan dibulgatiboen bidez, bereziki frantsesezko munduan eta mundu zabalean hedatuz. Jose Migel Barandiaran gipuzkoarrak() ikerketa sistematikoak eta sakonak egin zituen gai horien inguruan eta inork baino hedapen eta harrera zabalagoa izan zuen 1970etatik aurrera.
|
|
2015
|
|
|
Karmele Jaiok arrakasta lortu du
|
bere
eleberri eta ipuin bildumekin. Trebezia erakutsi du artikulugintzan ere.
|
|
|
Joan Mari Irigoien (Altza, 1948) futbolari, ingeniari eta Venezuelan erdi misiolari ibilitakoa izan arren, idazle gisa nabarmendu da gure artean. Ezagunak bezain estimatuak dira
|
bere
eleberriak: Oilarraren promesa (1973), Poliedroaren hostoak (1983), Udazkenaren balkoitik (1987), Babilonia (1989), Consummatum est (1993), Kalamidadeen liburua (1996), Lur bat haratago (2000), baina haiekin batean beti landu izan du poesia:
|
|
|
doinu zoro, oinazetu, arrotz, estrainio berdina. Halako gailurrak lortzeagatik, irudimena bizkortzeagatik, bidente bilakatzeagatik, azken batean
|
bere
eleberrien amoreagatik, Balzacek, Goriotek alabengatik bezala, bere burua sakrifikatu zuen: kafe katilukada anitzez eta anitzez zigortzen zuen gibela, bere burua egunean hogei orduz idaztera behartuz.
|
|
|
Elsa Artzek gertatu ziren gauzak kontatzen ditu
|
bere
eleberrian, nolatsu gerta zitezkeen irudikatuz: iheslarien edo jazarleen elkarrizketak, keinuak, sentimenduak, jada lekukotasunik gabeko gertaera berreraikiezinak, fikziotik bakarrik atxiki daitezkeen hamaika xehetasun.
|
|
|
Martinek, infideltasunaren gaua oinarri, ipuin bat idatzi du," Beroki gorria jantzita ohe ertzean jesarria dagoen emakumea", eta" Maitasuna eta gerla"
|
bere
eleberriko leit motiv nagusia ere bada, Saizarbitoriaren Bihotz bi. Gerrako kronikak ekoa den bezalaxe.
|
|
|
Artista putzu sakon eta ilun horretan murgildu, makilatxo magikoaz ukitu eta itsusitik ederrera itxuraldatzen du. Saizarbitoriak ere obsesioren izu amorfoa eta heriotza
|
bere
eleberrietako osotasun ederrean harmonikoki barnebiltzea lortu du.
|
|
|
KIRMEN URIBE, TXINA ETA JAPONIAN. Bere txikitasunean, baina Kirmen Uribe bezalako euskal idazle batek (Ondarroa, Bizkaia, 1970) txinatarrez eta japoniarrez itzulia aurkeztuko du Mussche (Susa, 2012)
|
bere
eleberria aste huntan berean, lehenik Txinako Beijing-en eta ondotik Japoniako Tokyo eta Kioton (Ai, San Frantses Xabierrek burua jaso eta ikusiko balu). Ez da gauza hain xinplea Mendebaldeko idazle baten obrak bi hizkuntza hauetara itzultzea, baina iduri du interesatuak direla Uriberen lanetan.
|
|
|
Erakaslea da ofizioz eta historiari atxikia, bereziki tokian tokikoari. Elkar argitaletxearen eskutik dira plazaratuak
|
bere
eleberriak. Hoietarik bat," Le refuge d' Iparla'" 2006an agertua, gaurko eleberriari lotua da:
|
|
2016
|
|
|
BOVARY AK. Parisen gortinadun zalgurdiak erabiltzen zituen Flaubertek, bere maitale Louise handik zebilela entera ez zedin. Rouen-en,
|
bere
eleberri nagusiko protagonistak antzeko zalgurdia erabili zuen, gortinak beheraino jaitsita, Emma Bovary seduzitzeko. Madame Bovary argitaratu eta urtebete baino lehen hasi ziren Hamburgon. Bovary, ak erabiltzen.
|
|
|
Euri jasak ez zuen atertzen eta emakumeak ez du jatetxeko barran geratzea beste erremediorik izan eta, hitz egiteko gai hoberik ez genuenez, bere senarrari buruz jarraitu dugu hizketan, nik gutxienez
|
bere
eleberriak ezagutzen nituelako eta berak ere zer kontatua bazuelako, berehala ohartu bainaiz bere gai kutunetako bat senarrari buruz hitz egitea zela, beste emakume askori gertatzen zaien bezalaxe, bestalde. Gainera, senarrari buruz saltzen duen irudia ez da akatsik gabea.
|
|
|
Nik nirearekin jarraitu dut. Ez dudala uste, errepikatu behar izan diot, gertatua txiripa bat edo zoriaren kontua izan denik, ezin zezakeelako Gorbeiako gurutzearen oinetan
|
bere
eleberriaren kopia bat utzi aurretik nire testua irakurri ez balu, edo norbaitek nire testuaren berri eman ez balio, gauza horiek halaxe izaten baitira, irakurtzen duzu testu bat, gustatzen zaizu xehetasun bat, eta bere horretan, ezer aldatu gabe, fikziotik errealitatera eramaten saiatzen zara, jatorrizko ideiari zor zaion errespetuagatik.
|
|
|
–Ez niri horrela begiratu; aipua ez da nirea:
|
bere
eleberriaren helburuak azaltzeko Mary Shelleyk esandako hitzak dira, Frankensteinen zenbait edizio argitaratu ondoren idatzi zuen hitzaurretik hartuak.
|
|
|
36ko gerrak irabazle eta galtzaileak izan zituen; baina galtzaile guztiak ez ziren berdinak, ezta irabazle guztiak elkarren adiskideak ere. Franco epelegiav zelakoan, nazien laguntzaz iraultza egin nahi zuten falangista bilbotar batzuen istorio ezkutua dakarkigu Jose Inazio Basterretxeak, gerrako eta gerraosteko pasadizo ezezagunak fikzionatzeko
|
bere
eleberri sortari jarraipena emanez. Horrekin batera, 1986an, 40 urte baino gehiago igarota, Suitzatik datorren emakume eder eta misteriotsu bat agertzen da detektibe pribatu bilbotar baten bulegoan, bere gurasoak nor ziren jakin nahi duela eta.
|
|
|
Kixotenearen bila. Hau da Miguel Cervantes idazleak
|
bere
eleberririk ezagunenean aipatu gabe utzi zuen herria. Edo hori diote adituek.
|
|
|
To bo so. Cervantesek argi eta zehatz aipatzen du herriaren izena
|
bere
eleberrian, eta bertan kokatzen du kontakizunaren zati garrantzitsu bat. Herria, noski, ez dago aukera alferrik pasatzen uzteko, eta hasieratik uzten diote argi hori bisitariari; herriko lehen etxearen atarian irakur baitaiteke eleberriaren bigarren liburuko 9 ataleko testu puska txikia.
|
|
|
Toboso... Herri horietan dago Cervantesek
|
bere
eleberrian aipatu gabe utzitako herria, eta, aldi berean, akaso ez dago hemen. Lurrak bezainbeste irudikatzen dute liburuek hemen paisaia, eta bi plano horiek gurutzatzen diren punturen batean dago Kixoteren sortetxea, hortxe Kixotenea, aldi berean hemen eta inon ere ez.
|
|
|
Badakite maitatzen baina zaila zaie jakitea maitasunak noiz utziko dituen. Hori gertatu arte, pertsonaiek munduan egiten dituzten bidaiak barne bidaia lainotsuak bilakatzen ditu Lourdes Oñederrak
|
bere
eleberrietan.
|
|
|
Gatozen orain euskal literaturaren kasura, hain zuzen ere, gerraondoko urteetan idatzitako lehenengo eleberri poliziakoa nola sortu zen ikusteko. Detektibe nobela klasikoa nahikoa zabalduta zegoen Espainian eta Frantzian Loidik
|
bere
eleberria idatzi zuenerako. Urrezko Aroko idazleen lanak Espainian 1933az geroztik gutxienez argitaratzen hasi ziren:
|
|
|
Ez da zaila ikustea itzulpen prozesu baten bidez jaso zituela Loidik
|
bere
eleberrirako teknika eta osagaiak, eta horri esker gainditu zituela berez aurkezten zitzaizkion arazoak.15 Nolanahi ere, Loidi ez zen mugatu kanpoko ereduak bere hartan imitatzera edo euskarara itzultzera. Aitzitik, eleberrian ageri denez, Loidik esku artean zeukan materiala birsortu egin zuen, harik eta bere gogoko narrazioa eraiki arte.
|
|
|
zazpi antzezlanek osatzen dute, haien artean, liburuari titulua ematen diona. Getxon, ostera, Katixa Agirre jardungo da" Atertu arte itxaron"
|
bere
eleberriaren gainean. Algortako Villamonte kultur etxean ipini dute hitzordua, 19:30ean.
|
|
|
Bere eleberri batzuen inguruan egin genuen berba beragaz. Esan zigunez, ilusio handiz hartuko zuen
|
bere
eleberririk handiena pelikula bihurtzea: " Valles verdes, colinas rojas".
|
|
2017
|
|
|
King Kong teoria da euskaratu zaion lehenbiziko liburua, 2006 urtean argitaratua, Frantziako Estatu Kontseiluak Baise moi filma zentsuratu eta debekatu eta sei urtera. Despentesek, Coralie Trinh Thi aktore pornoarekin batera zuzenduriko film horretan, irudietara eraman zituen izen bereko
|
bere
eleberria eta hango gaiak: bortxaketa, prostituzioa eta, batez ere, bortizkeriara joz erantzuten duten emakumeak; hori guztia, puta eta bortxatua izaniko zuzendari batek kontatua.
|
|
|
Ergobiako mugetan kokaturiko ijitoen txaboladia, «gatazka isil eta latza»ren isla (155 or.), «Donostiako Kursaala baino pixkatxo bat gertuago» (36 or.) daukan auzoa da. T. S. Eliot en «lur eremu» desluzitua da narrazioaren paisaia (86 or.) eta hortxe kokatu du Zabalak
|
bere
eleberriaren muina, «Martutene esaten dioten baina Txomin Eneako mugen barruan dagoen» hirugarren paisaian. Burgesiaren Martuteneren ifrentzuan gaude, ez sarkasmo gutxiz.
|
|
|
Pello Lizarralde (1956) idazleak ere
|
bere
eleberrietan naturari alderik alde sartzen uzten dio, besteahots bat bailitzan, usaindu, entzun, dastatu, uki eta ikus daitekeena. Giro gordin eta zarpailetankokatzen dituen pertsonaiak alderrai dabiltza, denaren eta ez denaren, ordenaren eta anabasaren artekomuga lausoan, Tarkovskiren filmetako pertsonaia batzuk, Robert Smithson eta Gordon Matta Clarkdabiltzan bezala.
|
|
2018
|
|
|
Ziburuko Piarres Larzabal ikastegian ukan dute Jon Arretxe bizkaitar euskal idazlearen bisita. Laugarreneko klasetan direnekin mintzatu da" Beti Iparralderantz" izeneko
|
bere
eleberriaz. Gaitzeko itzulia eginez Senegal herrialdean gaindi...
|
|
|
Muskerraren Bidea Asteasu da Bernardo Atxaga idazlearen sorterria, eta
|
bere
eleberrietan garrantzia handia dute inguru horretako paisaiek.
|
|
|
Eta 1984tik aurrera beste modu batera irakurtzen da M.D. Literatura film bilakatzen du J.J. Annaud ek 1992an, baina M.D. ez dago ados ez gidoiarekin, ez egokitzapenarekin, eta hala berridatzi zuen Txinako Iparraldeko Maitalea (1991), lehenengo eleberri famatu haren aztarnei beste ikuspegi batetik begiratzeko, batetik, bai eta, bestetik,
|
bere
eleberria nola egokitua nahiko zukeen iradokitzeko ere. Oso testu ederra da, idazkera objektibo hutsez egina, hirugarren pertsonan, literatur arau eta paktu orotatik aske, modu eder eta bikainean emana.
|
|
|
mamu hegemonikoak ere bere burua natural eta ezinbestekotzat du, baina eroriko da. " Gainbehera dator dena", idatzi zuen Chinua Achebek112
|
bere
eleberriaren atarikoan. Horregatik ari gara ia etengabe eraikitzen, botatzen ari garelako aldi berean.
|
|
|
Goiza ohean botata pasatu du, hoteleko sabaiari begira, eta noizbehinka leihoaren bestaldean zer dagoen jakin nahian, elur artean aurrera eta atzera dabiltzan oinezko eta autoei begira geratu da. Gogoratu du zer nolako gorrotoa hartu dion
|
bere
eleberriari, baita bere etxean duen kopia leihotik bota zuenekoa ere. Baina momentu honetan, nostalgia kutsu batekin oroitzen ditu idazten pasatu zituen egunak.
|
|
|
Eta Margot Sararen liburua irakurtzen hasi da. Inoiz ez zuen pentsatuko irakurle batek
|
bere
eleberria irakurriko ziola noizbait. Surrealista samarra iruditzen zaio.
|
|
|
Idazleek, ez denek baina, mundua deskribatzeko edo munduak asmatzeko duten gaitasunak harritzen du gehien. Galderaren bat edo beste egin dio Sarari
|
bere
eleberriaren inguruan, baina galdera egin eta berehala: “Utzi, ez kontatu.
|
|
2019
|
|
|
Carlos Fonseca costarricarra literatura hispanoamerikar garaikidearen izen handienetakoa da. Vicori dagokionez, kritikariek El animal más triste
|
bere
eleberriari buruz esaten dute zinea gogorarazten duen narratiba duela; sormenari eta sormen krisiari buruz hausnarketa sakona egiten duela".
|
|
|
Saizarbitoriaren eleberrigintzaren gaiak euskal irakurlearen interesekoak izan direla ez da zalantzarik, baina are erakargarriagoak dira sarritan
|
bere
eleberrietako pertsonaiak, geure inguruan errekonozitzen ditugun pertsonaien miseria eta pairamenak identifikatu eta islatzeko trebezia aparta erakutsi duelarik.
|
|
|
Gabilondoren harako" mende horretan emakumeak ez du ahotsik; Bestearen posizioa hartzera bortxaturik suertatzen da" (157) ikuspuntu ezberdin batetik irakurtzen du Ansak, aditzera emanez, Saizarbitoriaren eleberrian emakumeen ahotsak duen leku murritza bereziki nabarmendua geratzen dela, diskurtso patriarkal eta paternalistaren erabateko nagusitasunaren aurrez aurre, ageriagerian. Emakumearen errealitatea errealago erakusten du
|
bere
eleberrietan, Teresa Salari elkarrizketa batean esan zion moduan," el personaje ficticio tiene que ser realista. No se puede montar una historia sobre algo que no tiene cabida en la realidad.
|
|
|
Saizarbitoriaren eleberriaren gaztelaniazko bertsioaren aurkezpenean suma genitzake Bradburyren eleberrian Historia eta" inevitabilidad" hitzek duten oihartzun bera: emaztearen erorikoa/ suizidioa/ hilketa eta Guda Zibilaren lehertzea ekiditeko aukerarik izan ote zen hausnartzea izan zela
|
bere
eleberriaren gaietako bat:
|
|
|
Kritika literarioan ezaguna da James Joycek halabeharrezko edo zorizkotzat jotzen diren gertaerei ematen zien garrantzia bere testuetan eta bizitzan. Hala, Ulysses (1922) izeneko
|
bere
eleberrian ehundik gora halabeharrezko simetria identifikatu dira Bloom eta Dedalus pertsonaien ibilbideetan, eta gogoan izatekoa da Dublin bezalako hiri handi bateko egun bakarrean kokatu zituela eleberriko gertaerak. Joyceren lanetan kaosaren edota labirintoaren ideia konpatiblea da simetriaren ideiarekin.
|
|
|
1995etik honako liburuen eta protagonisten arteko harreman horretan unibertso pertsonala osatzera jo du Saizarbitoriak, neurri batean, Patrick Modianok
|
bere
eleberrietan egin zuen moduan: garai eta hiri jakin bateko pertsonaiez beterik dago bere nobelagintza.
|
|
|
Asensi eta Taverniersen taulak aztertu eta Saizarbitoriaren pertsonaien egoerarekin eta ezaugarriekin alderatuz, uste dugu modu zehatzagoan deskribatu ahal izan dugula eleberrian errepresentatu den harremanaren profil psikosoziala. Eleberrigilea gizarte ongizatean lan egiten duten soziologo eta psikologo ikertzaileen taldean aritu denez ogibidez, ez da harrigarri
|
bere
eleberrietan tratu txarren inguruko dokumentazioekiko familiaritatea. Bihotz bi.
|
|
|
Beharbada koadro honen atzean dagoena ezagutu beharrez sortu du istorioa Saizarbitoriak; hasieran aipatu dugun bezala, idazlearen ustez koadroek zerbait kontatu behar dutelako. Honen aipamenak beraz, eleberriko momenturik gogoratuenetako bat indartzeko balio du, eta artelan bat
|
bere
eleberriko erdigunea bilakatu du. Honela, Hopperren emazteak bere egunerokoan margolan honetarako posatu zuela onartu zuen bezala, Bihotz bi.
|