|
2000
|
|
|
Abelin Linazisorok ere gaztaroko amodioa izango du hizpide
|
bere
eleberrian. Hartara, lehen amodioaren lilurak mugituko du eleberri labur honen pertsonaia.
|
|
|
Beheraxeago, eleberriaren generoaren inguruko ohar hau gehitzen du: " itxuraz larroxaren usainekoa zenaren bidez irakurlea arantza zaurien minez kutsatzera iristen da." Abelin Linazisorok, bestalde,
|
bere
eleberria eleberri lirikotzat du. (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute
|
bere
eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
2002
|
|
|
Liburua osatzen duten hamasei ipuinak askotarikoak dira, bai gaiari bai formari dagokionez, nabarmena izan arren narratzaileak literaturaz eta idazketaz egiten duen gogoeta, baita garai hartako euskal kulturaren problematikaren inguruko hausnarketa ere (alfabetatzea, kultur zapalkuntza edo hizkuntzaren batasuna aipatzen dira ipuinotan, besteak beste). Baina, gainera, bilduma honetan agertu zen estreinako aldiz Urturi herria, Ajea du Urturik
|
bere
eleberriaren muinean egongo zen topos narratiboa. Uholde baten ondoren herri horretan (Euskal Herriaren sinbolo argia) gertatutako erreakzioak kontatzen ditu eleberri horrek.
|
|
|
oroitzea beti dela imajinatzea, edo Faulknerren hitzez esateko, desira eta oroimena nahastuz, mixing memory and desire, sortzen dela literatura. Saizarbitoriaren kasuan, idazketari buruzko hausnarketari uko egin gabe, gero eta lotsagabeago mintzo zaigun lehenengo pertsonara lerratuz joan dira
|
bere
eleberriak. Horregatik sartu ditugu lehenengo atal honetan, formari buruzko etengabeko ikerketari uko egin gabe, gizabanakoari gertukoak zaizkion gaiak, dela heriotza, dela amodioa, hastapenetako hiru eleberrietatik aldentzen den ahots subjektiboan adierazi dizkigulako.
|
|
|
" Literatura eta emozioak" izeneko irakasgaia gustukoa duen irakasle honek (ik. Psikodidaktika Doktorego Programa,)," subjektu nobela" gisara definitu zuen
|
bere
eleberrietako bat. Eta zehaztapena ez da, inondik ere, hutsala, finean, Mintegiren eleberrietan agertzen diren gertakarietan (dela giza sentimenduei buruzkoak, dela euskal arazo politikoekin hertsiki lotuak) bere subjektibotasuna begitatzen digun ahots narratzailearekin egiten baitugu topo.
|
|
|
Eta erreferentzia ez da, inondik ere, kasuala, Ken Russellen zuzendaritzapean 1970ean estreinatu zen filme sarituak D. H. Lawrence() idazle britainiarraren Women in Love (1920) eleberria baitzuen oinarri. Woolfen antzera,
|
bere
eleberrietan kontzientzia voyeurista irudikatu zigun idazle honek sexuen arteko harremanetan konbentzioek nahiz maila sozialek eragiten dituzten zentsurak salatu baitzituen, gizakiaren berezko instintuak suntsitzen dituzten debekuak. D. H. Lawrenceren fijazio edipikoaren kontrastean, aita alaba arteko Elektra konplexua kontatu digu Bai... baina ez nobelan.
|
|
|
Nerea eta biok (Txalaparta, 1994) izan zen Mintegiren hirugarren eleberria, egileak berak
|
bere
eleberririk autobiografikoenetzat jo zuena (ik. Egunkaria,, X XI).
|
|
|
Haien alboan, zenbait emakumezko pertsonaiaren garrantzia azpimarratu genuke, hala nola amona Roxalirena, euskal mundu ez arrazional eta mitikoaren iraunarazle denarena. Irigoienek berak adierazi izan du
|
bere
eleberrian landa giroko nobela, karlistaldietan zentratutako nobela historikoa eta euskal kulturaz zenbait antropologok egindako interpretazioak batu nahi izan dituela. Poliedroaren hostoak hartan kontatutakoaren haritik, lan honek beste hark baino hobeto nobelatzen du Euskal Herriko mundu mitikoa.
|
|
|
Segur aski, batek baino gehiagok pentsa lezake zail dela egile baten obra joera bakar batean kokatzea eta arrazoirik ez zaio faltako, ikerketa honetan etengabe adierazi baitugu ibilbide luzeko egileek (Saizarbitoria, Atxaga, Irigoien...) hainbat berrikuntza egiten eta poetika erabiltzen dituztela beren bilakaera literarioan. Edonola ere, gurean badago aldaketa eta poetika anitzen ezaugarriak
|
bere
eleberrietan barneratu dituenik, Anjel Lertxundi adibide nagusi. Eleberri alegorikoa (Ajea du Urturik), narrazio neorrealista (Goiko Kale), errealismo magikoaren ekarriak, thrillerraren teknikekin uztartuta (Hamaseigarrenean aidanez), edo Otto Pettez geroztik, bidaia literario metanarratiboak (Argizariaren egunak...) anitzak dira Lertxundik landu dituen tipologiak.
|
|
|
Gara,) esan bezala, nahiko berezia da eleberri hau genero horretan. Canok" falso poliziakoa" deitu zion
|
bere
eleberriari (ik. Argia, 1.739) eta kalifikazio honen arrazoiak bistakoak dira:
|
|
2003
|
|
|
modu zuzenean, idazlearen emazte alargun Mª Dolores eta euren seme alaba Juan Pedro eta Mirenegandik jasoriko informazioa, eta zeharka, idazlearen neba arrebengandik. Bigarrenez, J. A. Arana Martija jaunak Euskaltzaindirako, idazlea hil zen urtean (1996) atondu zuen biografia kronika laburra, eta azkenik, idazleak
|
bere
elaberrietan eta saio lanetan han hor hemen idatzi dituen zehetasun eta datuak, uste baino ugariagoak.
|
|
|
Gernikar izate horretara bihurturik, idazleak
|
bere
elaberrietako protagonistari dialogoetan jalkiarazten dion berbetamodua ere handikoa da. Askoz beranduago euskal entonazioaz
|
|
|
Baina Oskillasok bere sorterriagazko atxikimendua
|
bere
elaberri eta narrazio luzeetan hilezkortuko du,. Kurloiak (Kur), Akatsbako gizonaren heriotza (Akats) eta Euskaldunak Madril" en (EuskM) obretako protagonista" Arrigorrieta" deritzan herri edo hirikoa izango da salbuespenez Gabeko Atorra (GabAt) elaberrian Gernikakoa dela diosku Mariño, eta beronen konplexu bako edo nortasun sendoko hizkeratik da ezagun gernikarra dena.
|
|
2019
|
|
|
Saizarbitoriaren eleberrigintzaren gaiak euskal irakurlearen interesekoak izan direla ez da zalantzarik, baina are erakargarriagoak dira sarritan
|
bere
eleberrietako pertsonaiak, geure inguruan errekonozitzen ditugun pertsonaien miseria eta pairamenak identifikatu eta islatzeko trebezia aparta erakutsi duelarik.
|
|
|
Gabilondoren harako" mende horretan emakumeak ez du ahotsik; Bestearen posizioa hartzera bortxaturik suertatzen da" (157) ikuspuntu ezberdin batetik irakurtzen du Ansak, aditzera emanez, Saizarbitoriaren eleberrian emakumeen ahotsak duen leku murritza bereziki nabarmendua geratzen dela, diskurtso patriarkal eta paternalistaren erabateko nagusitasunaren aurrez aurre, ageriagerian. Emakumearen errealitatea errealago erakusten du
|
bere
eleberrietan, Teresa Salari elkarrizketa batean esan zion moduan," el personaje ficticio tiene que ser realista. No se puede montar una historia sobre algo que no tiene cabida en la realidad.
|
|
|
Saizarbitoriaren eleberriaren gaztelaniazko bertsioaren aurkezpenean suma genitzake Bradburyren eleberrian Historia eta" inevitabilidad" hitzek duten oihartzun bera: emaztearen erorikoa/ suizidioa/ hilketa eta Guda Zibilaren lehertzea ekiditeko aukerarik izan ote zen hausnartzea izan zela
|
bere
eleberriaren gaietako bat:
|
|
|
Kritika literarioan ezaguna da James Joycek halabeharrezko edo zorizkotzat jotzen diren gertaerei ematen zien garrantzia bere testuetan eta bizitzan. Hala, Ulysses (1922) izeneko
|
bere
eleberrian ehundik gora halabeharrezko simetria identifikatu dira Bloom eta Dedalus pertsonaien ibilbideetan, eta gogoan izatekoa da Dublin bezalako hiri handi bateko egun bakarrean kokatu zituela eleberriko gertaerak. Joyceren lanetan kaosaren edota labirintoaren ideia konpatiblea da simetriaren ideiarekin.
|
|
|
1995etik honako liburuen eta protagonisten arteko harreman horretan unibertso pertsonala osatzera jo du Saizarbitoriak, neurri batean, Patrick Modianok
|
bere
eleberrietan egin zuen moduan: garai eta hiri jakin bateko pertsonaiez beterik dago bere nobelagintza.
|
|
|
Asensi eta Taverniersen taulak aztertu eta Saizarbitoriaren pertsonaien egoerarekin eta ezaugarriekin alderatuz, uste dugu modu zehatzagoan deskribatu ahal izan dugula eleberrian errepresentatu den harremanaren profil psikosoziala. Eleberrigilea gizarte ongizatean lan egiten duten soziologo eta psikologo ikertzaileen taldean aritu denez ogibidez, ez da harrigarri
|
bere
eleberrietan tratu txarren inguruko dokumentazioekiko familiaritatea. Bihotz bi.
|
|
|
Beharbada koadro honen atzean dagoena ezagutu beharrez sortu du istorioa Saizarbitoriak; hasieran aipatu dugun bezala, idazlearen ustez koadroek zerbait kontatu behar dutelako. Honen aipamenak beraz, eleberriko momenturik gogoratuenetako bat indartzeko balio du, eta artelan bat
|
bere
eleberriko erdigunea bilakatu du. Honela, Hopperren emazteak bere egunerokoan margolan honetarako posatu zuela onartu zuen bezala, Bihotz bi.
|
|
|
Jakina denez, Etxahunek, jelosiarengatik buruturiko krimenaren ondorioz, kartzela eta gizartearen erdeinua ezagutu zituen. Maria Jose Olaziregiren iritziz (2012: 152), Jon Etxaidek lortu zuen
|
bere
eleberrian euskal gizarte nekazariaren giro idilikoa haustea, giza pasioen gertaleku dramatikoa bilakatuz; baina, halere, ez zuen narratzaile orojakilearen jarrera hartze moralizatzaileari ihes egiterik lortu, eta beraz ez zituen salatu ahal izan gizarte haren oinarri ideologikoak (Sarasola 1976: 101). Gisa berean, literatura ohiturazalearen ezaugarriez luze ikertu duen Ana Toledo adituak ere Etxaideren eleberrietan mundu ikuskera kristaua eta moralizantea nagusitzen dela baieztatzen du (1989: 695).
|