|
2000
|
|
|
Bekatu buruenizaeraetajardueraadierazteko, hainbatbaliabidedarabil: irudiak, konparazioak, adjektiboak.Alegoriazkokontaketada.Bekatu buruenarteko gerra, autore espiritualekbehin baino gehiagotanerabilizutena da,
|
baina
Bartolomerenkontaketaberdingabeadelaesangenezake. Testu ataltxikibatjartzendugubehekolerroetan, adibidegisa; bainairuzkinhonetan, besterikezean, kontaketarenhariaeuskarabatuanidatzirikjartzeaongidatorrelaustedugu:
|
|
|
...ltzendentestua.Bereetorrihandihoriongibideratzendaki, osagaibakoitzaberetestuinguruan egokisartzenetaesaldieitolesbizi biziaematen.Horretan maisuduguFrai Bartolome.Harenlanakirakurriz, kapitulubakoitzatesiantzeragoitikbeheraarrazoitsuetaongimoldatuadagoelaohartzengara.Idazlehonetazhitzegiterakoan, indarradabetiaipatzendena.Izanere, horibere bereadu.Txukuntasuneanedo, nahi bada, dotoretasunean bai,
|
baina
horretan ez dio inork hurrik ematen. Gutxiagoaipatzenbadaere, ezinazpimarratugabeutziharentestuenbesteezaugarribat: argitasuna.Helburudidaktikoabetigogoanzerabileladirudi.Horregatik, moldezaharrekoformabatzukerabiliarren, gurpilonaematendakiesaldieieta hariagaltzeranekezeramangoduirakurlea.Puntuazio markakoraingousadiora egokituzgero, harentestuaindartsua ezezik, garbiaerebada.Sintaxia erelagungarridahorretarako, etabehinetaberriroesanadugunez, beregaraikogainerakoakbainojoskeraberezkoagoetanaturalagoadarabil.Joskeraeuskaldunagoaduela esaten, agian, ezginatekeausartuko, bainalatinarenetaerdarenmoldeetarahain lerratuaezdenaduelaesatenbai...
|
|
|
Xemeinen, 2Ziortzan5) zerikusihandiaizanzutenhorretan... BartolomejaiozeneanMarkinaetaXemeinek1.761biztanle6 zituztengutxigorabeherabienartean; 35 urtegeroago, inguruhonekguztiak574etxe7 zituen... 1766.urtean, Bartolomeren gurasoakezkonduzirenurtean,, matxinada, gertatuzen (laboreetabestesalgai batzuenprezioakmerkatzekoeskatuz...), Gipuzkoanoihartzunzabalaizanik,
|
baina
baitaharenauzokoMarkinaetaXemeinenere.
|
|
|
Xemeingoa,
|
baina
biak zeuden Markinakolur esparruan (37orrialdeko mapan ikusten
|
|
|
KosmeetaMariaInesenbizilekuakokatzekoorduanbadazailtasunik:
|
baina
|
|
|
eramanlezaketen esaldi batzukdatoz; ama, MariaInes, Etxebarrikoalaba zeladio,
|
baina
|
|
|
egokitu zitzaion, eta 1848an, oraindik Alesbesen aurkitzen dugu,
|
baina
gero
|
|
|
TeologiarakoProbintziakoDefinitorioakhiruirakaslehautatzenzituen,
|
baina
hautaketahaueginorduko, lehiaketaliterarioakizatenziren.Bik teologiaeskolastikoaazaldukozuten, etahirugarrenakEskrituraSantua.HemenAkinokoTomas santuarijarraitubeharziotenbatezere; aldebatetikharenSumma, etabestetik Eskriturariburuzkoharendoktrina. Azkenhonidagokionean, Trentoko Kontzilioak136irakatsitakoahartubeharzenaintzat137.Bainaondorengohauekere gomendatzendira: DiegoS.Antoniorenaren EskrituraSantukoeskuliburua (EnchiridionScripturisticumTrip.) etaMelchorCano ren138, lugaresteológicos?.
|
|
|
ere Markinanegotea,
|
baina
predikari kargurikgabe; alabaina azken posibilitate honekezduaukerahandirik.
|
|
|
Berezko denez, Bartolomerentzatbaliotsuenetarikoak, bere, erretore zen JoanAntonioMogelenliburuakizangoziren.Honekseiedozazpiliburuditu gai horretaz,
|
baina
horietatikhiruargitaratugabe zeuden200 J.A.Mogeleketa
|
|
|
1803 Aguirrek beste bi ere idatzi zituen,
|
baina
bera hil ondoren argitaratutakoak: Jesucristoc bere Eleizeari utzi ciozcan Zazpi Sacramentuen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850; Jaungoicuaren legueco amar Aguinteen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850 Hemen aipa genezake Jose Ignacio GUERRICO ren liburua ere, 1805ean idatzia, baina geroago argitaratua:
|
|
|
1803 Aguirrek beste bi ere idatzi zituen, baina bera hil ondoren argitaratutakoak: Jesucristoc bere Eleizeari utzi ciozcan Zazpi Sacramentuen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850; Jaungoicuaren legueco amar Aguinteen gañean Eracusaldiac, Tolosa, 1850 Hemen aipa genezake Jose Ignacio GUERRICO ren liburua ere, 1805ean idatzia,
|
baina
geroago argitaratua: Cristau Doctriña guztiaren esplicacioaren sayaquera, Tolosa, 1858.
|
|
|
...ntziakoDefinitorioan, Bartolomekhitzaldikateketikoak dituenidazkibataurkeztuzueladio:, presentaunescritodepláticasdoctrinales conformealomandadoparacontinuarenelusodelaPatentedeescritor, ypor votos secretosseleconcediólicenciaparaimprimirlamencionadaobritaconlas notasyencomiendaspuestasporlosRevisores? 210.Aldebatetik, Icasiquizunac saileko lehen liburukia aurkezten du argitaratzeko baimen eske,
|
baina
bestetik, Euscal errijetacoolgueta, liburutxoaargitaratzekobaimena ematendioteagiri berean.BainaIcasiquizunacsailekolehenliburukia1807rakoidatziazuenjadanik, gordetzenden211 eskuizkribuoriginaletikateradezakegunez; 1816anargitaratuko zen, ordea, etaIruñean, ezBizkaian, 1807koeskuizkribuarenhasierakoeskaintzan Bizkaianargitaratzekoazeladirudienarren.
|
|
|
izatenjarraitzekoeskubiderik, aitortzendu,
|
baina
–harenmantenuaostatuanbere gainhartzekoobligaziorikezzuela247?.EgunbereanA.FrantziskorenizeneanA. Bartolomekhareneskubideenaldeegindakoidazkiairakurtzenda; etaalkateari zuzendurikoidazkiahonelabukatzenda:. Enatenciónaloreferido, SuplicaaV.S. elexponenterendidamentesedigneproveher, queeldictadoDn.Francisco de Meñicapersevereenestavillainterinlasuperioridaddispongaotracosadeél: en quereciviráespecial caridadymerced.DiosguardeaV.S.muchosañoscomo deseasumáshumildecapellán.Marquinayoctubrediezyseisdemilochocientos ynuebe: BartolomédeMadariaga, exCarmelita? 248.BartolomeDonostiarainojoan zen, Thouvenotjeneralarekinegotekoasmoz, agirietagomendioakaldeanzeramatzala, Frantziskorenaldeharihitzegiteko; bainaGobernufrantsesarengandik249 ezzuenezerlortu.
|
|
|
lomerenidazkibatirakurrizen,. A.BaltasarSalbatzailearenaren280 ihesegiteeta kausakriminalagatiksorturiko gastuakordaintzeaeskatzenzuelarik?,
|
baina
Batzarrak honelakogastuakezindirelaordaindu, erantzunzion, Probintziako Kapituluaeginarte... EtabiharamunekobileranMarkinakoKarmengoPriorearen besteidazkibatirakurri zen,, bifundaziosortzekobaimenaeskatzenzuela?: –lehenengofundazioaJoseDonestevemarkinarrarenazen; hilazenordurakoetabostehundukatutzizituengurekomentuanoroipenezkofundaziobatsortzeko??; eta bigarrena. PedroGandiagaetaTeresa Mandiola, Etxebarrikoherritarreksorturikoa da, horretarakolaurogeidukatutzirik281.EtaegunbereanFraiBartolomerenbeste txosten batirakurrizen, Definitorioagurgarriarihonakohaujakinaraziz:, komunitateamantentzenegindako hamabimilaetabostehunerrealeko zorraordaindu beharreanizanik, PedroVadiolarenoroipenezkofundaziotikhartuzuelakopuru horietagainera mailegugisahartuzituelabimila berrehun etaberrogei erreal%ko
|
|
|
Goragoesandugunez, Basamortuaotoitz bizitzarakotokiadasoil soilik,
|
baina
FraiBartolomerekin, aipaturikoegoerahartan, komunitateakliturgilanarietaapostolutzariemanzion. FraiBartolomeberekomunitatearenzerbitzuraegonzen, priorezenaldetik, etaherriarenzerbitzuraapostolutza lanean.
|
|
|
14an irakurri zelarik. Definitorioakbaietza eman zion,
|
baina
FraiBartolomek
|
|
|
Kapitulua1832komaiatzeaneginzen.FraiBartolomeezzenpriorehautatua izan,
|
baina
lehen definitorioprobintzialakLazkaokonobizioen maisu izendatu zuen1832kouztailaren7an409.EzdakiguordurakoLazkaokokomentukoazenala ez.
|
|
|
49: Altunakiaorrialdeosoakentzendu: etaongideritzoguhorri, errakuntzaz aurrekoorrialdeabialdizdatorrelako,
|
baina
ezdukenduduenikesaten.
|
|
|
MadrilekoHistoriakoErrege Akademiangordetzen denIcasiquizunacliburuki honeneskuizkribua, letraonezidatziada, etadirudienezinprimategirakoprestprestzegoen; 1807kodatadu;
|
baina
, ustedenez, MadrilekoOrdenakonagusiei bidaliaizanzenaztertzekoedozentsurarako.
|
|
|
Bainaiaz, 1999.urtean, aurkitudasermoibat.Inonizatekotan, Donostiako Elizbarrutikoartxiboanizanlitezkeelako susmoahartugenuen, eta hanjardun genuenbilaetabila. Bartolomerenanaiarenetailobenidazkibatzukbai,
|
baina
|
|
|
Frai Bartolomek erabilitakoBibliakoargitalpeneietaharkezagutzenzituen EskrituraSantukoestudioeidagokienez, berakegitendituenadierazpentxikibatzuezat, ezdugu ziurtasunik;
|
baina
oraindikMarkinakoKarmengobibliotekan dagoenakontuanizanik, gutxigorabeheraateragenezakekomentuanharkeskueranizanzezakeena... Honela, adibidez, harkeskueranizanzitzakeenbiblietatik,. BibliaSacraVulgataeeditionis, delakoarenhainbatargitalpenizangozirelauste izatekoada (Anverpiae1715, 1716; Lugduni 1604,1609, 1692,1727; Parisiis1702,
|
|
|
Grafiaridagokionez, ezdubokaletanazpimarratzekogauzarik.Bokalguztiak bereohikobalioazdarabiltza.. Y, ezduerabiltzenezhitzbarneanetaezamaieran. Hitzbarneanyodderitzana aurkitzen dugu,
|
baina
–j, grafiazbetiere.Hitzhasie
|
|
|
Bestehorrenbesteetaareagoesandaitekefletrarenerabileraz.J.A.Mogelek luze dihardu Peru Abarcarensarrerankontsonantehorieuskarari arrotzzaiola azaltzen; ezagunadaPedroA.Añibarrorekinhonetazizanzueneztabaidaere.Frai BartolomeMogelenetaMarkinaaldeko joerarenbidetikdoa.J.A.MogelekPeru Abarcarensarreranematenditu, adierazidugunez, fkontsonanteap ztrukatzearen II,. Iracurliari, deiturikosaileanhitzegiten duhonetaz, bainapdelaeuskararenaetaezfdiotenjakintsueniritziaonartzendu bete betean, bereargudiorikemangabe.Honeladio: . Eguiijada, erantzuneustan batec, p.imintennevalaf lecuban,
|
baina
, jaquitunacdinuenez, taeuscaldunutsai entzutenjacuenez, ezdaucafcereguinicgueureeusqueran?.
|
|
|
billa, billatu (20 aldiz), bilatu (2aldiz); pillar (betihonela); dedilla (43aldiz), dedila (5aldiz); nadi lla, cedilla;, ill? (hil) etaeratorriakbetiidaztendituhorrela, baitakontsonantea ondorenduteneanere: illarguija, illainian, illainecua; adilla (adimena), adilaacnailla/ na (behin); dillaca (borondatea); pillau; cartilla; illancico., le? veta, gile, il atzizkidunak, Bartolomek, la, eta, guilla, egitendituenak, gehienetanl zematendizkigu: liburugilla; onguillaacongila (5aldiz), (behin); gacheguilla; emonzaillac; eguilla (3aldiz), eguila (behin); illzaillac (behin), ilzaila (behin); galzai llac (behin), gailzailaacsentizailla; alzailla; arzaillac; eragilla; estalza i llac; garbilla (behin);; salzailac
|
baina
(bialdiz); gordezailac; esquinzailac; serbitzailaac.illarra; seillatu; argu illarija; aguacil ola (behin), aguacila (behin).
|
|
|
Aleguereizatiagauza ona da:
|
baina
Jaungoicuagan, taJaungoicuagaz, ez pecatubagan, tapecatubagazEuscal errijetaco... (25). (Hemenbipuntubarik, puntuetakomaizangolitzatekegureusadioarenerakoa).
|
|
|
eguin/ eguite: Hauek, izengisa, aurrekoariloturikerabiliohiditugehienetan,
|
baina
–utseguite, nahiz, utseguite, berdintsudarabiltza.. Cereguin?, ordea, iabeti darabilloturik; bakanakdirabereizagertzendituenkasuak; honabatedobeste:
|
|
|
Analogiak draamala drudii horretan huts egitera. Esaterako:(...) eguitendavelapecatu (hark),
|
baina
(...) eguitendaveelapecatu (haiek): –alapecatu mortala, ala venialaeguin daven. Euscal errijetaco...
|
|
|
–alapecatu mortala, ala venialaeguin daven. Euscal errijetaco... (98) (hark);
|
baina
–plazaan piestiaeguitendaveenac. Euscal errijetaco... (53) (haiek).
|
|
|
bikoitzaereagertzendanoizbehinka.. Suur, eta, zuur? normalakdira,
|
baina
–luur, ezinkontaahala aldizdatorBartolomerenliburuetanbarna;, lur?
|
|
|
ainchina/ ainchinaco: Hauxedagehienetandarabilenforma,
|
baina
–i, gabekoaerezazpibatbideragertzenda:
|
|
|
chicar:. Chiqui, eta, chicar, darabiltza.Gauregunerebiakerabiltzendirabizkaierazegitendentokirikgehienetan; mendebalderantzhurreratuahalamaizago, ziuraski;
|
baina
–txiker, dela, esango genuke, gaur egun entzutendena. Frai Bartolomekezdakarbehinere, e, bokalarekin:
|
|
|
itum partizipioetatik datozen maileguekin, anu (m) bukaera dutenekin baizik. ...pellanu (m) > capellau> capillau: Onegazartucodau neurribagacoatseguinaceubeenCapillauhumilde, taprestuPraiBartolomeSantaTeresa, Carmilita Ortotzac (Icas I, V);, escribau?: scribanu (m) > escribau: Ceureumiacinorieguin deutsazancaltiac, taatsecabaacgaiti, Escribaubatecechiandozuna, embargauta eruatenbadeutsu: isilicegon, tairago (Icas II, 27).. Cristinau, hitzaerehorrelakoada,
|
baina
–kristau, forma, bokalarteko, n, agaldurikhartzendueuskarak;, kristinau?, ordea,, n, alekuzaldaturik; gauzabera, giristino, formaere, bainahonetaneuskarak, bereganatuorduko, besteukitubatzukegindizkiojatorrizkoformari.
|
|
|
Onan, onaco... FormahauekdiranormalenakFraiBartolomerengan,
|
baina
|
|
|
bezalakoetan,, jat? ageri da,
|
baina
ez dirudi lerroburuko hitzak horrela sortzea bidezko denik, hauek elkarketa libreak baitira...
|
|
|
emanziolakoasmatuakdirenik.Denadela, icutsi erehainbataldizageridaeta horrekezduzerikusirikaipatudugunhipotesiarekin, bainaizandaitekehauere herri ahoskerarenaztarna.... Berabiziizanzeningurunekoeuskararen ahoskera izangozuenezbairikgabegogoan,
|
baina
, bokalenbikoiztearenarazoanbezala, hemenerezalantzakizanzituenetaformabietakoakdakartza.Liburubatzuetan batarenaldemakurtzendaargietagarbietabestebatzuetanbestearenalde.Hau daagertzendiguna: –Vitzi, etahoneneratorriakdiraformariknormalenakEuscalerrijetaco... etaIcas IIcas II liburuetan.liburuan, ordea,, vizi, formadanagusieta eskuizkribuanetaIcas III an,, vizi?/, vici, daformabakarra; hobekiesan, Icas IIIan behin bakarrik dator, vitzi, forma.Zenbakietara joz,, vizi?/, vici?:
|
|
|
1 (behin). Guztira286.Beste horrenbesteesandezakegu, irabatzi, formaz.. Irabazi?/, irabaci, honelabanaturik datorharenobranbarrena: 1 (behin); Esku, 3bider; Icas IIcas II 4 bider; 8bider; Icas III24bider.Guztira40. Irabatzi?/, irabatci?: Euscal errijetaco... 3bider; Esku4bider; Icas I17; Icas IIIcas III32bider; 8bider.Guztira64 Ikustendenez, hauxedagehiendarabilenforma,
|
baina
–t, gabekoakeremaizdarabiltza; hitzhau, hiruedolauerataraidaztendu: irabatzi (gehiendarabilenforma), irabatci, irabazi etairabaci (askotan):
|
|
|
lutzaro:. Luzaro? idaztendugehienetan,
|
baina
hirubideredo, lutzaro?: Errazoeauezaututeco, ezdaiguzancontubansartu, gueureplaceetacodantzaac dirialamedijozucen, errijeetan, Copradijeetan, tapamelijetanjagui oidirianoca sinoiac, burrucacta lutzarocogorrotuac (Euscal errijetaco... 95).// Onei jazoten jacue, guelaestubatenlutzarooian daguangaisuarenaEuscal errijetaco...
|
|
|
Mugimendua adieraztendutenaditzenmendekoaditz izenaadlatibo markaz dakar ia beti, ekialdeko bizkaieran ohidenez,
|
baina
mendebaldeko bizkaieran bezalainesiboandaudenesaldibakanbatzukereaurkituditugu:
|
|
|
–artian?, denborazkoposposizioa, raartian formandarabiliabeti; inoizedo behinelkarketagisa, aurrekohitzaabsolutiboanduela...
|
baina
–ordu, hitzarekin orduartian etaezordura artian:
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake,
|
baina
euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
ekin ere entzutenda,
|
baina
gutxiago... FraiBartolomerenganajotzenbadugu,
|
|
|
Normala dasantuenizenakaipatzean, SanAndresCorsinocua, SanLuis Gonzagacua, SantoTomasAquinocuaetaSanIgnacioLoijolacuaerabiltzea,
|
baina
pixkabatbitxiadaAitaSanPranciscuba... Santuhonenizenaaipatzeanezdujartzen, gainerakoetanbezala, Asiscua... etaizenariberarieranstendioartikulua:
|
|
|
Denadela naicoZenbaiterebadatorharentestuetan., ostera, ezduerabiltzen. Gueijenetanadizlagunaerabiltzendunoizeanbehin, bainaaskozeresarriagosingularrean, gueijenian.Guichi konparaziozkoperpausetanmaizerabiliada,
|
baina
izenondoerebadaharengantestuingurubatzuetan:
|
|
|
Egiaesan, sailhauetaondorendatozenbiakeresintasiarekinestu estulotuak dira, etamorfosintasiarenbarruansailkatzea zatekeen, agian, bidezkoena;
|
baina
hemengurexedeabatezeregureidazleakdarabiltzanformakongibereizteada batezere, etaesaldietanhartzendutentokiaetab.bidenabaraztertzenditugusoilik...
|
|
|
Zucesatendituzunproximuaren palta orreec, guzurracalaeguijacdirianez daquigu;
|
baina
ceu murmuradoriata gaisquiesalia zariana, zucendacusguIcas II, (199).
|
|
|
Bada, perpausaklotzekoerabiltzendenlokailuilatibotzatagerizaigugramatiketan, bainagureidazlearenerabileran, kausazkoaereizanohida; euskaramintzatuanerabiltzendenzeedotaidatzizgehiagoagertzendenezenlokailuenharikoa; horrelakoetan, aurrez esandako zerbaiten azalpena edo arrazoia ematera dator.Bartolomekpuntuajartzendu, eskuarki, aurrekoesaldiarenamaieran,
|
baina
harenjarraikoaizanohidalokailuhonekinhastendena.Ilatiboadenean, ordea, ez duperpaushasieranjartzen, bestesintagmarenbatenjarraianbaizik; hortaz, hurrengoadibidehauetatiklehenengoaetalaugarrenailatiboakdirateke; bigarrena etahirugarrena, kausazkoak:
|
|
|
JuntagailuadbertsatiboenarteanbadiraBartolomekbere bereakdituenhiru edolau:
|
baina
,... baino, ezbada, ezpabere.Azkenbihauetazesana dugu, antzekoakizanarren, ezdutelaadieraberbera (ikus238 239.or.).
|
|
|
dela, gauregun gehiagoerabiltzendirahorienbaliokidedirenneike/ leike/ geinke/ zeinke/ zeinkie (zeinkee)/ leikie (leikeefo) rmak.Hauekaskozerebakanagoak dira Bartolomerengan
|
,
baina batzuk agertzen dira, bereziki flexiodunak. Ondorengohauekdiraaurkituditugunformaguztiak:
|
|
|
Ecerbereezjuacuengauzac jaquin artian, beti itandutendagozanac. Alaco ezjuaconitaunliari, ezguzurricerantzun;
|
baina
ezda eguiijaricbere, beracnai leuquianmoduban (Icas II, 179).
|
|
|
boticaco: sendagaia, botikanedofarmaziansaltzendengauza;. Artuditu beeboticacuac, agortuditubeeedaatecuac, estutuditubeeeurensabelac... illnai izanditubeesabelianeurenumiac;
|
baina
Jaungoicuaczaintu ditu ascotansein sortubacamagogorrarenescubetati? (Icas III, 52).
|
|
|
erijotza: gizahiltzea, krimena; (biziarenamaiaesannahidueskuarki,
|
baina
baitabestenorbaithiltzeaere);. Descuiduanizanarren bere, ustez ustebagaric izan arren bere, bereardura bagatasuneztaosorobeguiratuezaz eguinbadau erijotzia, pecatuda? (Icas I, 238).
|
|
|
erromedija: erbestetik, hauda, ingurukoherrietatikjoanez, bideanetasantutegiedoermitabatenondoanegitendirendantzaetagainerakoeideritze; (ageri denez, jaija, piestiaetaerromedijaezdiraharentzatgauzabera; azkenbiakantzeko esanahia dute,
|
baina
erromedijakbideko joan etorria ere hartzen du);. Erricuentzacoda piestaeguna, taervestecuentzacoErromedijaeguna? (Euscalerrijetaco... 106).//. Erromedijagaiti ez daemenbestegauzaricaituten, ezbada promesaren, santubarenedo santiarenachequijagazervesterajuanda, errico ta ervestecoguizonemacumenaaste, vidiantaerromedijacolecubaneguitendaveen piestiatadantzia? (Euscal errijetaco 106).
|