|
2000
|
|
|
...zuen uste ezen mendozatarren zaldizainarekin izan nuen amorio itsu hargatik galdua nengoela, nahiz eta aitortzen zuen ezen arrisku eta peril handikoak zirela amorio suerte haiek, galbiderat baizik eraman ez zezaketenak, baldin haietarik berehalako ikasbiderik ateratzen ez bazen eta haien gainean zentzatzen, arrazoinaren idia bihotzaren gurdiaren aitzinean jarririk; eta orduan erran nion, ez keinuz
|
baina
hitzez —zeren igartzen bainuen orduko andere hura ene borondateaz jabetzen ari zela—, ezen zentzaturik nengoela eta ez nengoela, neure esperientzia gaitz haien ondotik, lehen gizonaren hitzetarat eta haren promesetarat makurtzeko disposizionean... Eta erran zidan:
|
|
|
Zergatik ez hitza numeroaren alde jarri, eta numeroa hitzaren alde? Zeren esmeraldak be rezko edertasuna du, begietarik sartzen zaiguna,
|
baina
hitzak ere bere edertasuna du, izen airos baten soinuan edo poema baten errezitaldian belarritik sar dakigukeena, eta ez dago begia belarriaren aurka jarri beharrik..." Baina jaun Marcel eta osaba Joanikot burutsuak ziren eta hitz errazekoak, eta Jainkoak bakarrik daki ez ote zuten bertze zerbait asmatuko, nork bere ikusmoldearen atxikitzeko, eta hegi batetik —eta bat bederaren egiatik\...
|
|
2001
|
|
|
Zerbait esateko tentazioa izaten nuen orduan, gure artean eratu genuen isiltasunezko lokarri hura behingoz etetekoa,
|
baina
hitzik egin ahal izan aurretik burua berriz makurtu eta egunkariaren itxurazko irakurketan murgiltzen zen atzera.
|
|
2003
|
|
|
Ipuinaren gozamenak utzitako euforia puntuarekin eta aldi berean, zergatik ezkutatu, hainbat urtean bila genbiltzan idazlea atzemanik nuela jakiteak ematen zidan pozarekin hasi nintzen gelatik alde egiten. Lehenbailehen komisarioari erakutsi nahi nion aurkikuntza, hildakoa idazlea zela erakusten zuen froga, baina atalburua igaro aurretik itzuli eta Monikari ohar bat idaztea erabaki nuen, desenkusak eskatuz edo eskerrak emanez, ez dakit zehatz zer idatzi nahi nion,
|
baina
hitz batek bestea dakar, gutxitan adierazten dugu nahi dugunik. Idazten hasi nintzen eta maitasun aitorpen labur bat atera zitzaidan, ordu batzuk geroago hain lekuz kanpokoa iruditzen zitzaidana.
|
|
|
Oraindik ere letra gorriak irakur zitezkeen. Erakusleihoa hutsik zegoen
|
baina
hitzak bere horretan mantentzen ziren, tente. Bazirudien amona Sara herrira itzultzen zela tarteka eta, bere eskuekin, tinta gorriz errepasatzen zituela erakusleihoko letrak.
|
|
2004
|
|
|
–Ezer graberik ez,
|
baina
hitz egin beharra daukagu. Badaukazu momentu bat?
|
|
|
Gazako ospitale batera zihoazen medikua eta honen laguntzaile sanitarioa ziren haiek; nik, izeba Intisarrekin elkartu beharra neukan amonaren arazoa konpontzeko. Bi gizonak frantsesak ziren,
|
baina
hitz egiten genuenean ingelesez mintzatzen ginen. Ez ginen mintzatu gure lanbideez, hala ere; bazirudien ekidin egiten genuela gai hori.
|
|
|
Eta Pablok eztul apur bat egin zuen,
|
baina
hitzak trakean trabatuta geratu zitzaizkion. Leihotik begiratu eta ez zuen itsasorik ikusi.
|
|
|
Baina ez, entziklopediek esango dute Tourra irabazi zuela, eta beharbada hori da hanka indartsuekin eta bihotz potentearekin jaio den batek egin dezakeen gauzarik errazena, kontrario bat flakiak jotzen badu eta beste batek hiru zulatu baldin baditu Aspin igotzen. Entziklopediak txarto eginda daude, dio Romanettok, pertsona batzuen obrak eta garaipenak aipatzen dituztelako,
|
baina
hitzik ez pertsona horiei buruz, inoiz damu izan ote ziren egia esateagatik, esate baterako, edo Napoleonek konplexurik ote zuen txikia izateagatik, edo Casanovari inoiz bihotza apurtu ote zioten, edo bufoiak, batzuetan, ez ote zuen gogorik izaten triste egoteko. Heriotza bai, aipatzen da:
|
|
|
Izan ere, indar hutsa zen Lantza, indar itzela, ongirako zein gaizkirako erabil zitekeen energia. Eta Lantzaren Ahotsak ez zuen hitzik erraten, ez behintzat Munduak ezaguturiko ezein hizkuntzatakorik,
|
baina
hitz egin zidanean, nire ama hizkuntzaz mintzatu balitzait bezain ongi ulertu nuen.
|
|
|
Hitzik gabe utzi ninduen,
|
baina
hitz egin beharra nuen, eta orduan esan nion:
|
|
|
Eta orduan, ez dakit zergatik ez nola, mutilaren eskua hartzeko gogoa sentitu nuen –arestian nirea hain bero estutu zuèn esku hura bera– baina ez nintzen ausartu... Haatik, eskuz ez bazen ere, hitzez irits nintekeen mutil harengana...
|
baina
hitzik ere ez nuen aurkitzen, hitzik gabe geratu bainintzen. Handik aurrera, begiz hitz egitea geratzen zitzaidan soilik, eta begietara zuzen egin nion so, sorgindurik bezala.
|
|
2005
|
|
|
Amona Kontxi autodidakta zen, bai, eta berezko hitz jarioa zuen gainera,
|
baina
hitz batzuetan, hitz teknikoetan batez ere?, bokalak edo silabak aldatzen zituen oharkabean lekuz, dislexiak jota balego bezala. Eta Ines adi egoten zen, amona haietan noiz harrapatuko:
|
|
|
nola, bada, hi ere sutan bahengoen, kabroi ostia hori! ?
|
baina
hitz guztiak motz geratzen zitzaizkion Teresari, Tomasi adierazi nahi ziona adierazteko, eta orduan, bere baitan bildutako amorruak beste bide bat hartzen zuela, esan zien?: Zoazte popatik hartzera!
|
|
|
Baimena amaitu zaiola. Ideiak ordenatzen saiatu da,
|
baina
hitzak zentzurik gabe korapilatzen dira burmuinetan. Ez du hari muturrari heltzea lortzen, handik tiraka hasteko.
|
|
2006
|
|
|
Eta mehatxu eta erasoak jasaten zituen merkataria, gure Hankapalo. Ez zuten hitzez aipatzen,
|
baina
hitzak baino adierazgarriagoa zen beren periodikoan atera zuten argazkia: alkatea eta zinegotziak, Miren Karmele tartean, Hankapaloren tabernaren aurrean," merkatari jazarrietako bati elkartasuna erakusten", argazki oinak argitzen zuenez.
|
|
|
Baita ere, lurmentzearekin batera, Braulioren furgoneta itzuliko zelako, eta beherako bidean ni behintzat harekin joango nintzelako. Hitz egin gabeko erabakia zen,
|
baina
hitzik ere behar ez zuena: mendia eta bakardadea neure hobe beharrez hautatu nituen, bolada on bat igaro nuen, on hura amaitu zen, eta banuen, beraz, itzultzeko garaia.
|
|
2008
|
|
|
–Barkatu, aita,
|
baina
hitz egin behar dugu lehendabizi.
|
|
|
–Barkatu, izeba. Onartzen dut hitza jan nuela eta ezin okerrago jokatu nuela,
|
baina
hitz egidazu, mesedez. Hitz ematen dizut?
|
|
|
Esaldi bat eransten dio axioma filosofiko horri,
|
baina
hitzak ahoan darabilen txokolate urtuarekin nahasten zaizkio eta ezin izan dizkiot ulertu. Koilararekin azken hondarrak bildu eta presaka ahoratzen ditu.
|
|
|
–Bai, badakit arraroa dela,
|
baina
hitzak artikulurik gabe jakiteko da?. Barrutia saiatzen da zergatia azaltzen, baina arrakastarik gabe.
|
|
|
–Barkatu, aita,
|
baina
hitz egin behar dugu lehendabizi.
|
|
|
–Barkatu, izeba. Onartzen dut hitza jan nuela eta ezin okerrago jokatu nuela,
|
baina
hitz egidazu, mesedez. Hitz ematen dizut...
|
|
2009
|
|
|
Ordu batzuk beranduago, bakarrik nengoenean, gertatutakoaz pentsatzen hasi nintzen. Ez nekien konpromisoaren beldur ote nintzen,
|
baina
hitz itsusia iruditzen zitzaidan. Ez nuen ezerekin ez inorekin konprometitu nahi, ezta Paularekin ere.
|
|
|
–Agerkari berria dut hiria(...). Agurtu egin nahi nuke, oihartzun izan nahi natzaioke, goratzarre bat egin nahi nioke,
|
baina
hitzik ez dudala ohartzen dut(...). Ikuskizun eta bizikizun berriz azaldu zaidan hiriarentzat ez dut hiztegirik?
|
|
|
Une batez kontzentratu ondoren, ahapaldiaren jarraipena idatzi zuen tentekako testuaren azpitik. Kostatu egin zitzaion oroitzea
|
baina
hitzez hitz karteleratu zuen: –Aurkitzen ditudan paisaiak, iragarkidun etxeak, posterrak, errege bat bezala iragaiten ditudan erakusleihoak, liburu honetako izaerak diren egingai berekoak dira denak?.
|
|
|
Garraztasun mingarri hori ez da Noraren estilokoa. Ez lukete mindu behar, dagoen egoeran egonda,
|
baina
hitzok mindu egin dute. Injustua izan da Nora, gehiegikeriaz erantzun du, baina Amaia ere ez da oso fin aritu, zertaz ari zara, Nora??
|
|
|
jujeak mahaiaren kontra jotako mailu hotsaren efektu bera izan zuen, epai gelan bildutakoen kontzientzia astintzeko, han ordena ezarri eta hara bakea ekartzeko; guztiak isilik zeuden, bada, isilik zegoen Nazario Orbe, isilik Regina, isilik don Anizeto, isilik Maria Bibiana eta isilerako bidean Ada?, begiak mahai gainean jarrita, izebaren mailu hotsak bere denbora behar baitzuen, antza, lekutik ateratako grinak eta sentimenduak beren lekura itzul zitezen; han, ordea, Teofilo Maria zen, itxura batean, ohiko gidoitik ateratzen zena, begiak izebaren begietan iltzaturik jarraitzen baitzuen: Teofilo Mariak, izan ere, handiak egin zizkion Adari halako tratua ematerakoan,
|
baina
hitz handien izenean egin zuen hura: Fabrika, Familia, Eliza, Ordena eta Jainkoa gogoan; horregatik, beharbada, atzera egin beharrean, aurrera egin zuen, izebari zuzendua ziòn begirada gogorrari gogortasuna erantsiz; hala zeuden, bada, gauzak eta hala zeuden kontuak. Adak ez zuen negarrik ez hasperenik egiten jada, malkoak ere xukaturik?, Teofilo Mariak beste pauso bat ematea erabaki zuenean?
|
|
|
–Egun on, Grigori Valentinovitx Plekhanov! , esan zion Nikolaik, ahopeka
|
baina
hitz bakoitzean halako enfasi bat eginez?: Lehengoan sarjentuaren aurrean arrazoia eman nian, eta pozez egongo haiz, ezta?
|
|
|
–Hitzak entzun ditut,
|
baina
hitzik gabe gelditu naiz?
|
|
|
eta non Jainkoa?; Domingok inoiz baino bakarrago behar zuen arren, ez zegoen bakarrik, bai baitzituen taldeko kide batzuk inguruan, animatu eta hitz egiten ziotenak, tartean Chaplin?, lagun alargundu berriari zuzendutako hitz haiek, batzuk egokiagoak, besteak desegokiagoak, guztiak borondate onekoak? minaren sendabide gertatuko zitzaizkiolakoan; Domingok, jakina, bihotzez eskertzen zien ahalegina,
|
baina
hitzik edo esaldirik biribilenak ere nekez estal zezakeen bere baitaren baitan sentitzen zuèn mina, errabiatik ere asko zuena, patuaren aurkakoa, Jainkoaren aurkakoa?; eta, halere, Jainkoaren beharra zuen, antza, birao egiteko besterik ez bazen ere, egin ere, egin ez zuen, bada, orduantxe birao, ez ozen baina bai ahapeka, bizitzan lehen aldiz:
|
|
|
Domingok buruz ezetz esan zion lehenik, eta jarraian honela mintzatu zen, keinuetan samur
|
baina
hitzetan irmo:
|
|
|
luze baino luzeagoa egin zitzaion, bihotzaren taupadak gero eta azkarragoak nabaritzen zituen bitartean, tentsioz betetako egoeran; halako batean, gainera, abioiaren zaratak bakartua sentitu zen: ...ioa etorri baitzitzaion. Maria Bibiana zegoen beste besoari helduta?, baina ez, berak gainditu behar baitzuen froga, berak bakarrik, mutil ausart batek bezala; jarraian, abioiak lasterrari ekin zion, gero eta lasterrago, baita Adaren bihotza ere?, hegan egin zuen arte, noiz eta mirari baten aurrean balego bezala sentitu baitzen; gogoa ere etorri zitzaion, ausaz, oihuka hasteko, miraria, miraria!?,
|
baina
hitz egiteko gai ere ez zenak nekez egin zezakeen oihu, hain zegoen sorginduta eta mementoaren xarmak harrapatuta!; gero, Domingo korrika ikusi, eta bera ere haren atzetik abiatu zen, orduan bai, arestian gordetako oihu guztiak jaurtitzen zituela: iufi eta iufi, miraria eta miraria!
|
|
|
esan nahi baita Domingo zerbait esaten ari zitzaiola Gonzalori, bere begiratu gogorraren araberako zerbait, etorri ere, ideia bat etorri baitzitzaion une hartan Domingori tupustean, apika: . Hitz politak hireak, zuri baino zuriagoak, distiratsuak,
|
baina
hitzik zurienak ere nekez zuritzen ditik krimenik beltzenak, Gonzalo, eta utz nazak bakean!?.
|
|
|
Zilarrezkoa. Ez du sekula entzun abesten,
|
baina
hitz egiten duenean haren ahotik musika irteten dela pentsatu du, barnea lasaitzen dion melodia urrun bat, beraz ondo abestu behar duela. Etxera heldu eta ama lokartzean, kaskoak jarri ditu eta aspaldiko partez Sara Vaughanen diskoa entzun du.
|
|
|
Etxe honetan ezin dela abestu esateko gogoarekin geratu naiz,
|
baina
hitzak kafesne epelarekin batera irentsi ditut. Larritasuna zabaldu zait gorputz osotik kafe epelaren dantza sabelean sentitu dudanean.
|
|
|
hots, izeba Ernestinaren esaldi labur hark –" Nahikoa da!" – jujeak mahaiaren kontra jotako mailu hotsaren efektu bera izan zuen, epai gelan bildutakoen kontzientzia astintzeko, han ordena ezarri eta hara bakea ekartzeko; guztiak isilik zeuden, bada –isilik zegoen Nazario Orbe, isilik Regina, isilik don Anizeto, isilik Maria Bibiana eta isilerako bidean Ada–, begiak mahai gainean jarrita, izebaren mailu hotsak bere denbora behar baitzuen, antza, lekutik ateratako grinak eta sentimenduak beren lekura itzul zitezen; han, ordea, Teofilo Maria zen, itxura batean, ohiko gidoitik ateratzen zena, begiak izebaren begietan iltzaturik jarraitzen baitzuen: Teofilo Mariak, izan ere, handiak egin zizkion Adari halako tratua ematerakoan,
|
baina
hitz handien izenean egin zuen hura: Fabrika, Familia, Eliza, Ordena eta Jainkoa gogoan; horregatik, beharbada, atzera egin beharrean, aurrera egin zuen, izebari zuzendua ziòn begirada gogorrari gogortasuna erantsiz; hala zeuden, bada, gauzak eta hala zeuden kontuak –Adak ez zuen negarrik ez hasperenik egiten jada, malkoak ere xukaturik–, Teofilo Mariak beste pauso bat ematea erabaki zuenean... izeba Ernestinari ere iritsi baitzitzaion, agian, besteengandik zerbait entzuteko ordua, zer arraio!
|
|
|
esan nahi baita Domingo zerbait esaten ari zitzaiola Gonzalori, bere begiratu gogorraren araberako zerbait, etorri ere, ideia bat etorri baitzitzaion une hartan Domingori tupustean, apika: " Hitz politak hireak, zuri baino zuriagoak, distiratsuak,
|
baina
hitzik zurienak ere nekez zuritzen ditik krimenik beltzenak, Gonzalo, eta utz nazak bakean!".
|
|
|
–Egun on, Grigori Valentinovitx Plekhanov! –esan zion Nikolaik, ahopeka
|
baina
hitz bakoitzean halako enfasi bat eginez–: Lehengoan sarjentuaren aurrean arrazoia eman nian, eta pozez egongo haiz, ezta?
|
|
|
" Nola sinetsiko dut Jainkoagan, hilotz bat ikusten dudan bakoitzean sinesteko gogoa joaten bazait...?" esan zion Miryamek noizbait; eta Domingok erantzun: ...mingok inoiz baino bakarrago behar zuen arren, ez zegoen bakarrik, bai baitzituen taldeko kide batzuk inguruan, animatu eta hitz egiten ziotenak –tartean Chaplin–, lagun alargundu berriari zuzendutako hitz haiek –batzuk egokiagoak, besteak desegokiagoak, guztiak borondate onekoak– minaren sendabide gertatuko zitzaizkiolakoan; Domingok, jakina, bihotzez eskertzen zien ahalegina,
|
baina
hitzik edo esaldirik biribilenak ere nekez estal zezakeen bere baitaren baitan sentitzen zuèn mina, errabiatik ere asko zuena, patuaren aurkakoa, Jainkoaren aurkakoa...; eta, halere, Jainkoaren beharra zuen, antza, birao egiteko besterik ez bazen ere... egin ere, egin ez zuen, bada, orduantxe birao, ez ozen baina bai ahapeka, bizitzan lehen aldiz: kaka Jainkoari!; Domingo gainditua zegoen, durdazatua, ikusten ari zena sinetsi ezinik, alferrik... begien aurre aurrean baitzuen froga:
|
|
|
Domingok buruz ezetz esan zion lehenik, eta jarraian honela mintzatu zen, keinuetan samur
|
baina
hitzetan irmo:
|
|
|
–Hitzak entzun ditut,
|
baina
hitzik gabe gelditu naiz...
|
|
|
inguruan zarata eta zalaparta izugarria zegoen, eta berak ere, hots burrunbatsuetatik babesteko, hatzak belarrira eraman zituen, baina ohartu zenean ezen Domingok ez zituela eraman, berak ere kendu egin zituen; aitak, izan ere, abioiak eta mutilen kontua zirela esan zion, baina berak –Adak– mutilak adinakoa zela erakutsiko zion aitari, bai horixe, ongi erakusten ari zitzaion orduko, albora begiratu eta Damasoren aurpegia ikusi baitzuen, izuak hartuta, begiak erdi itxita!; Domingok esan zionez, abioiak, hegan egin aurretik, lasterka egin behar zuen, eta etorkizun hurbilari begira jarri zen, abioiak noiz lasterka egingo; pazientzia ez zen, baina, Adaren bertutea, eta minutu hura –pilotuak abioia martxan jarri zuenetik abioia lasterka jarri artekoa– luze baino luzeagoa egin zitzaion, bihotzaren taupadak gero eta azkarragoak nabaritzen zituen bitartean, tentsioz betetako egoeran; halako batean, gainera, abioiaren zaratak bakartua sentitu zen: ...aria Bibiana zegoen beste besoari helduta–, baina ez, berak gainditu behar baitzuen froga, berak bakarrik, mutil ausart batek bezala; jarraian, abioiak lasterrari ekin zion, gero eta lasterrago –baita Adaren bihotza ere–, hegan egin zuen arte, noiz eta mirari baten aurrean balego bezala sentitu baitzen; gogoa ere etorri zitzaion, ausaz, oihuka hasteko –miraria, miraria! –,
|
baina
hitz egiteko gai ere ez zenak nekez egin zezakeen oihu, hain zegoen sorginduta eta mementoaren xarmak harrapatuta!; gero, Domingo korrika ikusi, eta bera ere haren atzetik abiatu zen, orduan bai, arestian gordetako oihu guztiak jaurtitzen zituela: iufi eta iufi, miraria eta miraria!
|
|
2010
|
|
|
Jainkoa definitu nahi izatetik datoz, nik uste, erlijio bakoitzak definitzen du Jainkoa bere erara, eta horrek zera adierazten du, Jainkoaren mende gaudela, bai, baina Jainkoa geure erara menderatuta gero, definiziorik interesatuenak bitarteko?, Jainkoaren izenean egindako krimen gehienak; izan ere, Jainkoa definitzea Hura hitzez inguratzea da? edo Haren inguruan hitzezko hesi bat jartzea, bestela,
|
baina
hitzak harri bihurtzen direnean hesiak ere harresi bihurtzen dira, eta halaxe gabiltza gizakiok, mundua mundu denetik, batzuk besteen kontra, harri jaurtika: hots, Jainkoa Jainkoaren kontra eta harresia harresiaren kontra; izan ere, Jainkoari buruzko definizioak, eta definizoek idolatriarako bidean jartzen gaituzte, gero eta ziurrago nago horretaz?
|
|
|
Orbetarren leinua buruan inork baino sartuago zeramàn anaiari ere. Teofilo Mariari? ez zitzaion erraza gertatuko, ez baita inoren gustukoa bazkari gozo bezain oparo baten ondoren azkenburutzat mokordo bat hartzea, min egiten dit horrela hitz egin beharrak,
|
baina
hitzari mozorro guztiak kentzen nabilkizu, eta barka berriro gordinegi ari banaiz, Damaso?. Zuri ere ez zitzaizun mokordoa lagungarri gertatuko, jakina, Jainkoa aurkitzeko bidean?
|
|
|
(?) ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan (beharko!), zuraren barruan sartzen den pipia banintz bezala. Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor,
|
baina
hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan(?)?; baina ez, puntu zehatz horri dagokionez, espainiazale guztiok berdinak baitzarete:
|
|
|
Alde horretatik, beraz, eta arestian aipatu dizudan balizko anaitasun unibertsalari begira, egokiago ikusten dut gaztelania euskara baino, gehiagok dakitelako? baita esperantoa gaztelania baino egokiagoa ere, aldi berean??;. Baina zuk badakizu esperantoz???, zirikatu nuen, hondarrean, hain urrun sentitu nuen nigandik anaia gai hartan;. Ez,
|
baina
hitz batzuk ikasi ditut: aita= patro, ama= patrino, etxea= domo, iraultza= revolucio, langilea= laboristo?
|
|
|
erantzun zidan eztiro;. Orduan???, bota nion; eta izebak halaxe esan zidan, bere hizkera berezi hartan, isilune baten ondotik: . Gizonak, bere buruaren berri jakiteko, hitzak asmatzen ditu,
|
baina
hitz bakoitzak du bere marra, beste hitzetatik bereizten duena, gizona beste gizonengandik ere bai. Eta marra horiek nekez hauts daitezke, etxe inguruetan jartzen ditugun hesiak nekez hauts daitezkeen bezala.
|
|
|
Gaur nagoen talaiatik ezin putzantuagoak iruditzen zaizkit orduan bota nituenak,
|
baina
hitz haiek atera zitzaizkidan, bai, zein baino zein potoloagoak, serio, zin degizut, eta, hala eta guztiz ere, berez bezala atera zitzaizkidan, behartu gabe, ez nintzen ni hitzak esaten ari nintzena: hitzek esaten ninduten ni?, ni neu ere neure buruarekin harrituta geratzeko moduan;. Amaren semea zara, ez dago dudarik.
|
|
|
munduan neure tokia aurkitu eta errealitatera berregokitzeko saioan, autodefentsa mekanismoak eragindako erreakzioan, hortaz?, ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan, beharko!?, zuraren barruan sartzen den pipi maltzurra banintz bezala. Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor,
|
baina
hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan?
|
|
|
–Zu beti nire eskuinean, Kristo Aitaren eskuinean bezala!?; aita eta Teo, izan ere, noiznahi aritzen ziren beren artean, baita guztiok biltzen ginenean ere, fabrikako kontuei buruz, fabrikako hura gai monografikoa balitz bezala; besteak ez dakit, baina ni, halakoetan, harrizko gonbidatu bat bezala egoten nintzen, ia hitzik egin gabe?
|
baina
hitz egiten nuenean ere, ez zidaten kasu handiegirik egiten, egia esan: zer beste ezertaz mintza zitekeen, bada, pikutan bizi zèn poeta galdu bat, pikuez ez bada?, ni neu ere txinbo galduen mailakotzat bainindukaten?
|
|
|
Buru honek bakarrik Francoren aginduak jasoko zituen eta soilik azken honi emanen zizkion kontuak. Kanpoari begira, ekintza guztiak agintaritza nazionalkatoliko espainolaren menpean egonen ziren,
|
baina
hitzez, ez egintzaz.
|
|
|
Ozenegi ari zirela ohartu ziren biak, ondoko mintzatokietako batzuk begira geratu zitzaizkiela. Apalago hitz egin zuen Julenek,
|
baina
hitz bakoitza azpimarratuz, bereizten zituen kristalaren sendotasuna eta gardentasuna itsatsi nahiko balizkie bezala:
|
|
|
Adari haurra besoetatik erori, eta traumatuta geratu zen, betiko, sekula utzi ez zuèn amesgaiztoak hartuta. Orbetarren leinua buruan inork baino sartuago zeramàn anaiari ere —Teofilo Mariari— ez zitzaion erraza gertatuko, ez baita inoren gustukoa bazkari gozo bezain oparo baten ondoren azkenburutzat mokordo bat hartzea —min egiten dit horrela hitz egin beharrak,
|
baina
hitzari mozorro guztiak kentzen nabilkizu, eta barka berriro gordinegi ari banaiz, Damaso— Zuri ere ez zitzaizun mokordoa lagungarri gertatuko, jakina, Jainkoa aurkitzeko bidean...
|
|
|
Anarkistak halakotzat nituen behintzat...";" Bai, baina pertsonak ez dira hizkuntzak, eta inportanteena, pertsonen artean, elkar ulertzea da... Alde horretatik, beraz, eta arestian aipatu dizudan balizko anaitasun unibertsalari begira, egokiago ikusten dut gaztelania euskara baino, gehiagok dakitelako... baita esperantoa gaztelania baino egokiagoa ere, aldi berean...";" Baina zuk badakizu esperantoz...?", zirikatu nuen, hondarrean, hain urrun sentitu nuen nigandik anaia gai hartan;" Ez,
|
baina
hitz batzuk ikasi ditut: aita= patro, ama= patrino, etxea= domo, iraultza= revolucio, langilea= laboristo...
|
|
|
Umetan jaso genituèn Jainkoaren irudi haiek —tronu batetik sariak eta kondenak banatzen zituèn aita bizardun hura, adibidez— motz geratu zitzaizkidan, halako batean; are gehiago: ...itu nahi izatetik datoz, nik uste —erlijio bakoitzak definitzen du Jainkoa bere erara, eta horrek zera adierazten du, Jainkoaren mende gaudela, bai, baina Jainkoa geure erara menderatuta gero, definiziorik interesatuenak bitarteko—, Jainkoaren izenean egindako krimen gehienak; izan ere, Jainkoa definitzea Hura hitzez inguratzea da... edo Haren inguruan hitzezko hesi bat jartzea, bestela,
|
baina
hitzak harri bihurtzen direnean hesiak ere harresi bihurtzen dira, eta halaxe gabiltza gizakiok, mundua mundu denetik, batzuk besteen kontra, harri jaurtika: hots, Jainkoa Jainkoaren kontra eta harresia harresiaren kontra; izan ere, Jainkoari buruzko definizioak —eta definizoek idolatriarako bidean jartzen gaituzte, gero eta ziurrago nago horretaz— arma hutsak dira, guk noiznahi erabil ditzakegunak, gezi batzuk bezala, etsaiari aurre egiteko; izan ere, Jainkoaz mintzo diren mintzo guztiak muga bat dira... eta horregatik geratzen naiz isilik, isiltasuna misterioaren mugagabetasuna hobekien definitzen duen hitza delakoan, hitz orotatik haratago dagoena...
|
|
|
(...) ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan (beharko!), zuraren barruan sartzen den pipia banintz bezala. Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor,
|
baina
hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan(...)"; baina ez, puntu zehatz horri dagokionez, espainiazale guztiok berdinak baitzarete:
|
|
|
munduan neure tokia aurkitu eta errealitatera berregokitzeko saioan —autodefentsa mekanismoak eragindako erreakzioan, hortaz—, ezarri zitzaidàn munduaren oinarriak desmuntatzeari ekin nion, ezkutuan gehienetan —beharko! —, zuraren barruan sartzen den pipi maltzurra banintz bezala. Hitz handien mundu hartan ez nintzen ezer ez inor,
|
baina
hitz txikien munduan bai, norbait izan nintekeen, ausaz. Halaxe aritu nintzen, hitz handiak hankaz gora jartzeko saioan murgilduta, neure barruarekin borrokan, urte luzeetan... errudun usteak, gainetik ustez kentzen nuèn zama zamatsuago egiten zuenak, nire baitan gauzatu eta garatu zituèn mekanismoen aurka lehendabizi, ahalegin hartan beti baitzegoen ni ere oker egoteko posibilitatea, deabrua eta infernuko garrak beti mehatxu... harik eta, Pio Barojaren hainbat testuren irakurketa lagun, errudun ustearen zurezko kontzeptuan buru belarri sartu eta hura ere zuhirindu nuen arte.
|
|
|
Gaur nagoen talaiatik ezin putzantuagoak iruditzen zaizkit orduan bota nituenak,
|
baina
hitz haiek atera zitzaizkidan, bai, zein baino zein potoloagoak, serio, zin degizut, eta, hala eta guztiz ere, berez bezala atera zitzaizkidan, behartu gabe —ez nintzen ni hitzak esaten ari nintzena: hitzek esaten ninduten ni—, ni neu ere neure buruarekin harrituta geratzeko moduan;" Amaren semea zara, ez dago dudarik.
|
|
|
" Jesusek pobreak maitatzeko agindu zigun, eta zer dago gaizki, bat neskame batekin maitemintzen bada?";" Ezer ez" erantzun zidan eztiro;" Orduan...?", bota nion; eta izebak halaxe esan zidan, bere hizkera berezi hartan, isilune baten ondotik: " Gizonak, bere buruaren berri jakiteko, hitzak asmatzen ditu,
|
baina
hitz bakoitzak du bere marra, beste hitzetatik bereizten duena, gizona beste gizonengandik ere bai. Eta marra horiek nekez hauts daitezke, etxe inguruetan jartzen ditugun hesiak nekez hauts daitezkeen bezala.
|
|
|
hain sentitzen ziren orbetarron proiektuan bat eginda, non bai baitago esaldi bat —aitak Teori zuzendua—, ezin hobeto laburbiltzen duena bion arteko harremanen muina: " Zu beti nire eskuinean, Kristo Aitaren eskuinean bezala!"; aita eta Teo, izan ere, noiznahi aritzen ziren beren artean, baita guztiok biltzen ginenean ere, fabrikako kontuei buruz, fabrikako hura gai monografikoa balitz bezala; besteak ez dakit, baina ni, halakoetan, harrizko gonbidatu bat bezala egoten nintzen, ia hitzik egin gabe...
|
baina
hitz egiten nuenean ere, ez zidaten kasu handiegirik egiten, egia esan: zer beste ezertaz mintza zitekeen, bada, pikutan bizi zèn poeta galdu bat, pikuez ez bada?, ni neu ere txinbo galduen mailakotzat bainindukaten... nahiz eta egun batean Teofilo Mariak eskua luzatu —modurik paternalistenean, hori bai— eta horrela hitz egin zidan —aita, bera eta hirurok bakarrik geundèn memento hartan—:
|
|
2011
|
|
|
Hainbat sesio izan zituzten amak eta biek gaiaren inguruan. Pentsioz aldatuko zela mehatxu ere egin zuen behin baino gehiagotan,
|
baina
hitz hutsaletan geratzen zen beti.
|
|
|
Guk ere badugu gure hizkuntza, baina Itziarrekin, neska lagunarekin, elkartu aurretik, ez nuen alsaziera babesteko edo gure arazoei aurre egiteko kontzientziarik. Gurasoek oso ondo hitz egiten dute alsaziera; nik, ordea, ulertu bai,
|
baina
hitz egiteko zailtasun handiak ditut. Nire belaunaldia alsaziera galtzen ari dela esan daiteke?.
|
|
|
–Nik beste zerbait esan nahi nizun, pater,
|
baina
hitzok etorri zaizkit ahora. Aspaldiko hitzak inondik ere!
|
|
|
Une batez Armentiari begira egon zen Mikel. Ahoa zabaldu zuen,
|
baina
hitzik ez zitzaion atera.
|
|
|
Mikel hurbiltzen ikusita, Armentia zutitu egin zen,
|
baina
hitz egiten jarraitu zuen.
|
|
2012
|
|
|
Durangora heldu zirenean, Landakotik ahal bezain gertu aparkatu eta lagunen bila abiatu ziren. Biak elkarrekin,
|
baina
hitzik egin gabe. Zain zeuden Paula eta Miren, Nerearen betiko lagunak.
|
|
|
Aparta. Zein marka erabiltzen zuen galdetzen hasi nintzen Luciari,
|
baina
hitzik gabeko abagune labur hura aprobetxatuz, aurrea hartu zidan berak.
|
|
|
Lasai, itxura batean. Ni, berriz, ustekabean itsasotik atera duten arrainaren ikaraz ari nintzen, ahoa ireki eta itxi, ireki eta itxi,
|
baina
hitzik ez. Ez erantzunik.
|
|
|
Hitzen kartzelan dabil beti hitzak erabiltzera derrigortua dena, puskaezinak baitira pentsamenduak ezarritako kode estuak. Isiltasuna litzateke erantzun egokiena agian, begirada baten sakontasuna,
|
baina
hitzetan nabigatzen saiatzen gara ezinbestez.
|
|
|
Oinez zugana datorrenean, izan zen atleta haren trazak eta pausokera mantentzen ditu,
|
baina
hitz egiten duenean gogoetaren atleta bilakatu dela demostratzen du. Askotan esaten du:
|
|
|
–Horra hor izugarrikeria, pentsatu zuen Jonek?, hitz bakar batzuetan adierazita?. Ahoa zabaldu zuen,
|
baina
hitzik ez zitzaion etorri mihira. Aulki baten gainean abaildu zen.
|
|
|
Koordinatzailea betiko txistea egitera doa, oso higatua dagoena baina honekero saihestezina zaiona: . Gaur, tamalez, idazleak ezin izan du gurekin egon??,
|
baina
hitz horiek esatera doanean konturatu da baietz, hantxe dagoela Jane Austen, kaletik sartu berria dela eta kalikozko soineko luze urdin estanpatu bat daramala, eta kolore bereko buruko brodatu batek estaltzen diola mototsean bildutako ilea. Eta ondoan eseri zaiola, gonbidatutako idazleek egin ohi duten bezala, eta oso urduri jarri da koordinatzailea une batez, ez duelako ezer prestatu, ez dakielako zer galdetuko dion, edo, hobeto esanda, mila galdera dituelako egiteko eta ez dakielako nondik hasi.
|
|
|
Eustacheri ez zitzaion beharrezko iruditu agindutakoa betetzea. Gautzen hasi zuenean, Madame Rogêti (edadeko andre eria zen, hirurogeita hamar urtekoa) entzun omen zioten esaten. Marie ez zuela berriz ikusiko?,
|
baina
hitz haiei orduan ez zien inork jaramonik egin.
|
|
|
6 Afrikan ez dago tigrerik,
|
baina
hitza lehoinabar, pantera eta antzeko animaliak aipatzeko erabiltzen zen.
|
|
2013
|
|
|
–Ez,
|
baina
hitz egin dezagun Jani buruz. Ez dut nahi pentsatzea beste guztiei buruz iritzi erradikalak ditudala eta nire bizitza zapuztu zuen koldarrari buruz ez dudala hitz egin nahi.
|
|
|
–Ez, arrapostu zion Janek?, ez dut Wickham ahaztu; baina ez daukat zuri esateko gauza pozgarririk. Bingley jaunak ez dakizki osorik haren bizitzaren nondik norakoak, eta ez dauka Darcy jauna laidotu zuten gorabehera nagusien berri zehatzik;
|
baina
hitza jarriko du bere lagunaren jokaeraren, prestutasunaren eta ohorearen alde, eta zeharo ziur da Wickham jaunak merezi duena baino arreta askoz handiagoa eman diola Darcy jaunak; eta, damurik esan behar dizut, Bingley jaunak eta bere arrebek diotenaren arabera, Wickham jauna ez dela inolaz ere gazte agurgarri bat. Beldur naiz ez ote den zentzugabeegia izan eta Darcyren estimazioa galtzea merezi.
|
|
2014
|
|
|
Ez behintzat betiko klixeak?. . Ez dituk betiko klixeak, azken batean jendea oso minduta zagok??,
|
baina
hitz bat gehiago gehitu gabe, agurtu gabe ia, Arenal aldera joaten ikusi dut neure burua, jendetza artean bultzaka.
|
|
|
Isilik zaude. Aditzen dizudanean isiltzen zara,
|
baina
hitz egin duzula badakit. Lehen sumatu dut, baina ezin nizun ulertu.
|
|
|
–Nire zaldiak nire zalgurdian geratuko dituk, esan zion Mikel Strogoffek,
|
baina
hitzak Irkutskeko merkatari soil bati zegokiona baino gorago altxatu gabe.
|
|
|
Kontuz hurbildu». Sinadura bat zegoen, baina irakurtezina zen, Kurtz ez,
|
baina
hitz askoz ere luzeago bat. Azkar ibili.
|
|
|
–Sendagileek diote garuneko kommozio arina duzula,
|
baina
hitz egiteko moduan zaudela.
|
|
2015
|
|
|
Gero, ahoa ireki du eta inguruan dituen beltzez jantzitako armadun gizonei zerbait, edozer, esaten saiatu da, zer ari da gertatzen?, nortzuk zarete?, hegaldirik galdu nahi ez badut hobe nuke berehala alde egitea?
|
baina
hitzak eztarrian korapilatzen hasi zaizkio.
|
|
|
Min keinu batez, bizkarra sofako kuxinen aurka bermatu zuen Jonek eta, begi ondoak malkoek desegindako errimelez zikinduta, erronkati begiratu zion Karmeleri,
|
baina
hitzik egiteko indarrik gabe, edo ahoa zabaltzeko beldurrez agian.
|
|
|
Hark, segur aski, honela erantzungo zukeen: bai «zu», bai «ni» eta bai «hura» pasatzen eta suntsitzen gara; ezer ez da geratzen; dena aldatzen da;
|
baina
hitzak ez, pintura ez. Hala ere, teilatupean esekiko zuten, pentsatu zuen Lilyk; bil bil egin eta sofa baten azpian galkatuko zuten; baina egia zen, nahiz halako koadroa izan.
|
|
|
Bankes jaunak Lily Briscoeren erantzuna espero zuen. Eta bazihoan hura zerbait esatera Ramsay andrearen kontra, hura ere, bere eran, estutasun sortzailea zela, larderiatsua, edo antzeko zerbait?,
|
baina
hitz egin behar guztia uxatu zuen Bankes jaunak izan zuen estasiak. Hala izan baitzuen, kontuan hartuz gero haren adina, hirurogeietan sartua, eta haren txukuntasuna eta jarrera inpertsonala, eta itxuraz soinean zeraman estalki zuri zientifikoa.
|
|
|
Jainkoari eskerrak! Bere buruari eusten eta gurpila galgatzen ikusi zuen senarra, eta bazirudien haren gorputzak txinpartak jaurtitzen zituela,
|
baina
hitzik ez. Kopetilun jarraitu zuen.
|
|
|
|
baina
hitz hutsalez
|
|
|
Berrogeita bost urteko gizon sendoa da Jon Gudmundsson, eta begietan islatzen ditu esku zabaltasuna eta zoriontasuna. Euskaraz mintzatu zaie etorri berriei, kostata,
|
baina
hitz jarioa nabarmen trabatu gabe:
|
|
|
Txiste bat kontatu banio legez, irribarre egin zidan ilehoriak, jolasti. Goitik beheraino begiratu zidan, arretaz, nire larruarekin traje bat egiteko neurriak hartuz bezala,
|
baina
hitz egiterakoan Korerengana zuzendu zen.
|
|
|
errebeldea al nintzen ni garai hartan? Errebelde hitza ez dator euskal hiztegietan (bai, errebel?, Iparraldeko bere kide zuzena),
|
baina
hitz horixe da nik behar dudana: bihurria haur bat izan liteke; hezigaitza eta managaitza kontzeptu negatiboak dira; mutiriak lotsagabezia adierazten du; errebeldea, aldiz, sistema baten kontrako jarrera aktiboa duena da, haren aurrean errebelatzen dena.
|
|
|
Eta adibideekin segituz, zerbait esan dut pinturaz
|
baina
hitzik ez kirolaz, dexente gogo jardunez eta ezer ez begirale izan nintzeneko udalekuez; era berean, asko asko hitz egin dut eskolaz eta ia batere ez parrandaz. Parranda baino zehatzago izango da mozkorkeria esatea, edo, hitzaren kutsu moralista saihestearren, alkohola.
|
|
|
Mikel Azurmendi espainolismoaren defendatzaile sutsu eta abertzaletasunaren aurkari amorratu bihurtu da, denbora pasa ahala gero eta sutsuago eta amorratuago, zentzuzko kritikatik harantzago. Hala ere, Mikelen arma hitza da, bozgorailu indartsuek ozendua
|
baina
hitza, eta hitza bonbaz isilarazi nahia faxismo mota bat da, faxismo kontrajarrien menpean bi hurritzen den herri honetan. Euskal Herri libre batean bizi nahi dudala esaten dudanean, ez dut aberri aske bat bakarrik eskatzen, zenbaitentzat abstraktu samarra izan litekeen asmoa?, gizon emakume libreen gizarte bat amesten dut, non iritzi guztiak izango diren libre, baita norberari arbuiagarrienak iruditzen zaizkionak ere.
|
|
|
Obra txikia utzi zigun Ibai-Ertzek, eta dagoeneko ez du lan berririk sortuko, duela urte eta erdi hil baitzen, Itsasondon, 78 urte zituela. Bertso jarriek eman zioten garai batean ospe pixka bat, Euskaltzaindiaren bertso-paper sariketa 1962an irabazita; geroztik beste hainbat sorta ere asmatu zituen,
|
baina
hitz lauzko lanak nabarmendu nahiko nituzke nik hemen: artikulu sail bat idazten hasi zen Jexux Lete lanetik erretiroa hartutakoan, Orrela ziran gauzak izeneko liburuan bildu zuena.
|
|
|
Goenkale ematen dik horrek! . Mek ahoa okertu du irribarre imintzioan,
|
baina
hitzen atzetik sumatzen den ikara nabaria da.
|
|
|
Rezolak, haserre, ahoa zabaldu zuen,
|
baina
hitzak ezpainetara iritsi aurretik mututu ziren. Hodei artetik iragazia heldu zitzaien harrabots urrun batek erantzun zuen tenientearen ordez.
|
|
|
Griffithek, leporatu ziotenean bere filmetan berritasun narratibo gehiegi edo arrotzak zirenak erabiltzen zituela istorioak kontatzeko, horixe esaten zuen bere alde, gainera: Dickensek ziharduen eran ziharduela berak ere,
|
baina
hitzen ordez irudiak erabiliz. Luchino Viscontiri urte dezente beranduago gaztigatzen ziotelarik La caduta degli dei (1969) filma kargatuegia zela, bere defentsan adierazten zuen Balzacen irakurketan oinarritu zela, eta Balzacen idazketaren oinarrizko printzipioetako baten gauzatzea zela bere hura:
|
|
|
Neska bietariko batek apalen atzean sumatu ninduen, eta jaitsi egin zuen ahotsa, baina asteburuan zehar (hala nik uste, astelehena baitzen) pilatutako haserrea sex shopeko saltzailearen aurpegira botatzen jarraitzen zuten, gero eta imintzio eta esku keinu handiagoz. Belarriak zolitu nituen, edozer emango nuen xehetasunak entzuteagatik,
|
baina
hitz solteak bakarrik harrapatzen nituen eta dendaren bestalderantz urrundu nintzen, artikuluetan erreparatu itxurak eginez.
|
|
|
Hain sekretua eze?, berak ere ez baitaki zein den. Hitzak ere trabatu egiten zaizkio,
|
baina
hitz egin beharra daukate, eta gaur bertan gainera. Gauza zaila, etxeko zoko guztiak jendez beteta baitaude.
|
|
|
Errefuxiatuek zeramaten bizimodu txiroa, langabezia, egoera berrira egokitu beharra, hizkuntza, bakardadea, herrimina... denak aipatu dizkiozu, horrelako azalpenik eskatu ez badizu ere. Ondo ezagutzen duzu beste aldeko giroa, eta luze mintzatu zara,
|
baina
hitz beste egin du halako batean, eta ustekabean harrapatu zaitu.
|