|
2013
|
|
|
Ez da harrigarria, beraz, haren aitak (Henrike Albret) eta senarrak (Antonio Bourbon) hura tresna politiko huts gisa baliatzeko egin zituzten saio etengabeak, baina bai da harrigarria Joanak gazte gaztetatik bere nortasuna finkatzeko erakutsi zuen adorea eta kemena: uko egin zion beti inoren tresnahuts izateari eta, areago, bere
|
azken
urteotan marigizon ospe nabarmena eskuratu zuen, alegia, gizonezkoei klasikoki esleitzen zaizkien dohainak nabarmentzen omen zitzaizkion: borondate sendoa, erabakimena, harrotasuna, agresibitatea, are eta zakarkeria ere.
|
|
|
batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin beharra dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte
|
azken
urteetan. Zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko leitmotiv a.
|
|
|
Ikuspegi teorikoaren aldetik eguneratua da. Bestalde,
|
azken
urte hauetan molde berezi batez, irakaskuntzarako egokitua izan da metodologia mailan. Gainera eredua bateratua da.
|
|
|
Azkenik, eta alderdi instituzionalaren azterketa amaitzeko, esan behar, instituzionalizazioaren beste muturrean institutu eta ikastoletako irakasleak ditugula. Neoliberalismoak
|
azken
urteotan inposatu dituen murrizketa eta esplotazio neurriak kontuan hartzen baditugu (Wert, PP), eta gehitzen badiogu estatuek euskal diferentzia politikoki onartzeko azaldu duten gogorkeria (Hollande, PSF), argi dago institutu eta ikastoletako irakasleek ez dutela ez gogorik ezta astirik ere proposamen berriekin esperimentatzeko, eta, beraz, beraiek ere euskal kanon eta historia filologikoa hobe...
|
|
|
Izan ere, gudaosteko urteetako poesiagintzak, bere kalitatearen ondorioz, eredu legitimatzaile gisa jokatu zuen, gerora kantagintza berriaren fenomenoarekin batean, poesia eredu herrikoi nahiz kultuak integratzea lortu zuena eta jendarteratzeko eragiketa kulturalean maila sakonagora jo zuena. Ildo honetan aipagarri izan daiteke
|
azken
urteetako literatura fenomeno adierazgarria izan den gertaera: Xabier Lete poetaren azken kantaldi eta errezitaldien harrera jendetsua, ia osoki egilearen figura publikoaren ondare sinbolikoak soilik esplika dezakeena.
|
|
|
Desoreka horrek iturri jakin bat badu. Gaurko euskal literaturaren historiagileek kontuan hartzen dituzte
|
azken
urteetan literaturaren eremuan gertatu diren aldaketa nagusiak, agertu diren obra eta idazle berriak. Erran nahi baita sarrarazten dituztela beren historietan gaurko sorkuntza eta idazle garaikideak; praktikan, beren liburua bukatzen duen garaiaren produkzioraino doaz.
|
|
2014
|
|
|
Harreman horri ikuspegi diakronikotik erreparatu zaio lehenbizi, industrializazioarekin batera euskal hirietan ernaturiko euskararen aldeko diskurtso eta jardunei arreta jarrita. Hizkuntzaren aldeko unean uneko indar gidaria identifikatuta eta
|
azken
urteotako aldaketa soziodemografikoen berri emanda, Euskal Herriko mendebaldeko hiru hiritako (Bilbo, Getxo eta Gasteiz) zenbait ekimen eta esperientzia garaikide deskribatu dira hurrena. Aurrera begira jarrita, amaitzeko, hurrengo hamarkadan ekosistema hiritartu berrian euskararen indar gidari izan daitezkeenak aktibatzeko norabide posible batzuk irudikatu dira.
|
|
|
Aldaketa soziodemografiko sakonak ezagutu ditu Euskal Herriak
|
azken
urteotan: Uriak seinalatutako moduan (2014), duela 30 urte ez bezala, euskaldunak etxe elebidunetan sakabanatuta daude nagusiki, euskararik ez dakiten lagun askorekin bizikidetzan, eta, horrez gain, euskaldun guztien erdia baino gehiago Euskal Herriko sei udalerritan bizi dira:
|
|
|
Dena dela, bulkada militanteak gasolina horniketa lanean jarraitu zuen hurrengo urteetan, eta hala jarraitzen du oraindik, baina testuingurua ez da duela 30 urtekoaren parekoa, ezta hurrik eman ere: artikulu honen hasieran aipaturiko aldaketa soziodemografiko sakonei eranstekoak dira
|
azken
urteotako migrazio mugimenduak, eta ezin ahantzi berauen poderioz kulturaniztasunaren eta eleaniztasunaren presentzia areagotu egin dela Euskal Herrian. Horrez gain, globalizazioaren zein unibertso birtualaren eta sare sozialen eraginez, espazioaren eta identitatearen gaineko pertzepzioak ere ez dira duela urte batzuk bezain monolitikoak, ez behinik behin gazte jendearen kasuan (ikus horri buruz Díaz, 2014).
|
|
|
Edozelan ere, motibazio identitario, ludiko, estetiko zein pragmatikoek hauspotuta, kontua da euskarak mendebaldeko gune hiritarretan irabazi dituela
|
azken
urteotan bere hiztun berrietako asko, besteak beste gune horietan esperientzia interesgarriak burutzen ari direlako. Berauen berri izango dugu hurrengo puntuan.
|
|
|
Datu soziolinguistikoei erreparatuta, atentzioa ematen du Gasteizen
|
azken
urteotan izaniko bilakaerak:
|
|
|
jarrera presente izan dela iradokitzen du. Horrez gain, euskalgintza herritarrak
|
azken
urteotan erakundeekin interlokuzio zuzenagoa izateko aukera izan duela dio, baina horrek, gizarte mugimenduen erlaxazioa eta desaktibazioa?
|
|
|
Duela 110 urte Bilboko Euzko Gaztediko euskaldunek lantalde bereizi moduan elkartzeko euren egoitzako gela bat hartu zutenetik, ia eten barik egon dira euskaraz bizitzeko lekuak (egun arnasgune deitzen ditugunak) euskal hirietan. Horien bertsio eguneratua duela hogei urte abiatu zen Bilboko Kafe Antzokiarekin eta, berezitasunak berezitasun,
|
azken
urteotan beste zenbait joan dira sortzen (Plateruena Durangon, Doka Donostian, Lazarraga Elkarteak eginkizun duen proiektua Gasteizen, Müllerrenea Deustun, etab.). Horien lehen betebeharra da hiztunei eskaintzea praktikarako eremuak eta, aldi berean, kalitatezko kultura emankizunak.
|
|
|
PREST!, 2012,. Euskararen erabilera Bilboko kaleetan ia ez da igo azken 22 urteetan?, Prest!, 139 Hemendik jasoa: erabilera bilboko kaleetan ia ez da igo
|
azken
urteetan
|
|
|
Lan honi dagokionez, beti dugu gogoan hezkuntza sistema izan ohi dela edozein hizkuntz politikaren eremu oinarrizkoetako bat, administrazioarekin eta komunikabideekin batean, besteak beste (Euskaltzaindia Siadeco, 1977; Euskaltzaindia Siadeco, 1979; Eusko Legebiltzarra, 1982; Eusko Jaurlaritza, 1983). Euskal Herriko administrazio erkidegoetan indarrean jarriak diren hizkuntza politika berrien ondorioz,
|
azken
urteotan hezkuntza elebidunaren eskaria nabari den gisan hazi da, bai euskara espainola konbinazioa eta bai euskara frantsesa ere. Horrek balio izan du euskal hizkuntzaren garapena indartzeko, kalterik egin gabe gaztelania jakiteari edo frantsesa jakiteari, zein bere erreferentziako estatu lurraldeetan.
|
|
|
Nafar jendarteak euskararen eta euskarazko irakaskuntzari egin dion harrera ikus daiteke
|
azken
urteotako matrikulazio datuetan (ikus Nafarroako Gobernua, 2014a; Consejo Escolar de Navarra, 2013). Azken hamarrurtekoan ereduen matrikulazioan izan den bilakaera ikus daiteke 5 taulan, non datu absolutuak eta ehunekoak agertzen diren, bi multzotan bilduta, ikasleen elebitasuna lortzeko erakutsi duten gaitasunaren arabera:
|
|
|
UPV EHUko datuak.Arduraldi osoko irakasleei dagokienez,
|
azken
urteetako bilakaera eta etengabeko igoera ikus daiteke 16 taulan: mota horretako irakasleen artean ia erdiak elebidunak dira dagoeneko.
|
|
2015
|
|
|
6D, 6E dagozkien 30 adibide, xehetasun handiz aztertuak eta bestetik, 336 adibidez osatzen den adibidetegia, zeinetan testu beraren ekarpenaz gain, bere testuinguru historikoa eta marka soziolinguistikoak aipatzen diren. Horretarako erabili duten materiala, neurri handi batean,
|
azken
urteetan EHS proiektuan parte hartu duten ikerlari ezberdinek egindako ekarpenetakoa izanda. Bestetik, datu bibliografiko ugari (orokorrak eta soziolinguistika historikoari dagozkionak) emateaz gain, EHSren hiztegi teknikoa ere txertatua dago.
|
|
|
Hekimen eko hedabideek Sarean presentzia izateko ahalegina egin dute
|
azken
urteetan, eta euren Interneteko trafikoa %76, 4 hazi da 2011 eta 2015 bitartean: –2011tik 2015era.
|
|
|
Ezin da ahaztu badirela euskarazko katearen kontsumoaren jaitsiera hein batean azal dezaketen faktore batzuk:
|
azken
urteotan digitalizazioarekin telebista kateak asko ugaldu izana, banda zabalaren hedapenarekin ikus entzunezko kontsumoaren zati bat Internetera eta bertako askotariko ikus entzunezko plataformetara mugitu izana edota EITB taldeak azken urteotan izaniko aurrekontu murrizketak, adibidez.
|
|
|
Ezin da ahaztu badirela euskarazko katearen kontsumoaren jaitsiera hein batean azal dezaketen faktore batzuk: azken urteotan digitalizazioarekin telebista kateak asko ugaldu izana, banda zabalaren hedapenarekin ikus entzunezko kontsumoaren zati bat Internetera eta bertako askotariko ikus entzunezko plataformetara mugitu izana edota EITB taldeak
|
azken
urteotan izaniko aurrekontu murrizketak, adibidez.
|
|
|
Bada beste faktore bat oso aintzat hartu beharrekoa, zerikusi zuzena daukana
|
azken
urteotan izaniko aldaketa soziolinguistikoekin:
|
|
|
Salcesek dioenez (2016: 544), Médiamétriek. Xiberoko Botzaren audientzia 1995 eta 2002 artean baino ez zuen neurtu;
|
azken
urte horretan irrati zuberotarra aintzat hartzeari utzi zion audientziak Ipar Euskal Herriko populazioaren ehuneko oso txikia osatzen zuelako.?
|
|
|
Dena den,
|
azken
urteetan Mariren, eta euskal mitologiaren, gainean egindako irakurketak eta interpretazioak ez dira erabatekoak.
|
|
2016
|
|
|
Horrela, ikusi dugu
|
azken
urte hauetan. EUS domeinuen kopuruak gora egin duela, eta gainera, web orrialde hauetan euskararen erabilera bera ere hazi egin dela. Datu hauek tentuz hartu behar ditugu, izan ere, oraindik hiru urte bete ez dituen ekimen berri bat da honako hau.
|
|
|
Robins, 2006), edo bere garaian irrati edo telebista kate fundamentuzkorik oso berriki arte (ik. Moriarty 2007, 2014b, 2015 eta 5 atalak; eta azken hau bereziki
|
azken
urteetako TG4 telebista kanal berri (tu) aren arrakasta eredugarriaz). Soilik 1970etik aurrera bultzatzen dira gaelerazko murgiltze ikastolak, Gaelscoilak, Ghaeltachtetatik kanpo, eta hauetan XX. mende osoan izan direnak ez dira izan benetako murgiltze eskola, kasurik hoberenetan ere eskola elebidunak, ingelesa Errepublika osoko gainerako beste irlandarrek bezain ondo landu nahi zutenak?
|
|
|
Datu orokorregiak maiz oso engainagarriak izan dakizkiguke, besteak beste, gure populazio piramideak, beti ere oso kontuan izan beharrekoak? bereziki
|
azken
urteetan hartu duen gerri estuko itxuragatik ere (ik. 7 irudia, EAEko datuekin, baina antzeko izan liteke Hegoalde osoan?):
|
|
|
Bertakoagoa edo den populazioa deitu ditugu denak multzo batean bilduak, azken 50 urte inguruak behintzat Euskal Herrian eman dituztenak, aurreko mendeko 70etako azken etorkin uholdetik edo? eta hauen ondorengoak, denak batera, berez jatorri euskaldunagokoak edo etorkinagokoak izan, frankismoaren
|
azken
urteak eta ondorengo hasierakoak behintzat gure artean bizi izan dituztenak, nahiz eta ikuspegi desberdin, eta are oso desberdinekin izanik ere, urte hauetan guztietan egoera soziolinguistiko berdintsu bat partekatu dugunak, eta gure arteko nolabaiteko kontsentsu bat garatu dugunak geroztik, oro har euskaldunon komunitateari gure eskubideak bermatzearen espirituan edo bideratua, oso pixkanaka bad...
|
|
|
Ezaugarri horiek guztiek oso berezia bihurtzen dute ikuspegi soziolinguistikotik Espainiaz kanpo jaioen eta hauen ondorengoen etorkin uholdea, oro har askoz erdaldunagoa bertakoagoa edo den populazioa baino, nahiz badakigun haien arteko belaunaldi gazteenetako kide ugari ere ongi ari direla/ aritu direla euskalduntzen
|
azken
urteetan, eta are bertakoagoen edo maila bertsuan ere.
|
|
|
– [H] orrela bizi izan naiz ni
|
azken
urteotan, oharkabean beti kalkulatuz gutxi gorabehera leku bakoitzean[?] zenbat egon zitezkeen nire komunitatekoak, txikitatik euskara hitz egin dutenak gehi eskoletan ikasita hitz egiten dutenak gehi gau eskoletatik ateratako militanteak. Horrela nola ausartu, ez dut esango Bilbon, edo Irunen?
|
|
|
Oso kanpotik begiratuta bada ere, uste dut oso kontuan hartu beharrekoa dela oro har, nor dabilen?
|
azken
urteotan normalean kalean. Euskal Herrian oro har, seguru asko oso herritar tipologia desberdina aurreko mendeko 60, 70 edo 80etan, are 90etan, ibili ohi zen hartatik.
|
|
|
1 Herritar helduak, oso helduak: Herritar erretiratuak, adineko etxekoandreak (jada) etxetik kanpo lan egiten ez dutenak?,
|
azken
urteetan oro har piramide demografikoan multzo erdaldunenen artekoak?
|
|
|
Eta horiek baldin badira gaur egun gure kaleetako herritar multzo nagusiak, are nabarmenago gainera seguru asko zenbat eta herri edo hiri handiagoetan eta hiriburuetan, ezin gaitu gehiegi harritu gure, helduen? arteko kale erabilera emaitzek gorago ez egiteak
|
azken
urteetan, haurrenak bai egin duen gisan?.
|
|
|
Eta egia esan uste dut azken boladan ere ez gabiltzala bide txarrenak urratzen gure lurraldeen ikerketa, azterketa eta ezagutza soziolinguistiko gero eta zehatzagoaren bidean. ...daren Estatistika eta 1996tiko Biztanleriaren eta Etxebizitzen Zentsu etako datuen ustiaketa zorrotzarekin jarraituz, eta Eusko Jaurlaritzaren (eta besteren) 1981etiko Mapa Soziolinguistiko eta 1991tiko Inkesta Soziolinguistikoez gain, beste batzuk behintzat aipatzeagatik, niri ez zaizkit iruditzen bide okerrenetatik abiatuak E. Amorrortu, A. Ortega, I. Martinez de Lunak eta kideko beste hainbatek
|
azken
urteetan abiatutako ikerketa bideak (ik. besteak beste bibliografian, Amorrortu eta Ortega 2009, 2010, 2011; Amorrortu (eta beste) 2009; Eusko Jaurlaritza 2015a, 2015 b, 2015c. Egod egitasmoa?; Martinez de Luna 2013; Ortega eta Amorrortu 2010; Ortega (eta beste) 2013, 2014, 2015; 2016; Urla (eta beste) 2016, eta argitaratzeko).
|
|
|
udako seriea. Eta bestetik,
|
azken
urte hauetan Soziolinguistika Klusterrak burutako ikerketa lerroetan nabarmendutako ondorioak.
|
|
|
1989 urtean Euskal Kultur Batzordeak (EKBk) Euskal Herriko udalerri handienetan (10.000 biztanletik gorako udalerrietan) erabileraren neurketa burutzea erabaki zuen, Euskal Herriko Lehenengo Kale Neurketa bideratzea ahalbidetuz. Geroztik, Euskal Herri mailan beste sei aldiz errepikatu du Soziolinguistika Klusterrak (aurrez SEI Elkarteak),
|
azken
urteetan zentsu eta errolda urtearekin bat eginez (aurrerantzean ere hala egingo da): 1993, 1997, 2001, 2006, 2011 eta 2016 urteetan.
|
|
|
Beste hainbatetan, esparru desberdinetatik euskararen egoera soziolinguistikoaren diagnostikoa ezagutu nahian jaso izan ditugun eskaerak tarteko, Euskal Herriko Kale Neurketa burutzeko erabiltzen dugun metodologia hau behar berezietara egokitu izan da gune bereziagoetan neurketak bideratzeko. Hau da, datu hauen baliagarritasuna kontuan hartuz, gero eta interes handiagoa dago metodologia hau beste esparruetan aplikatzeko ere, eta ondorioz,
|
azken
urteetan Soziolinguistika Klusterrak ondorengo egokitzapen hauek ere burutu ditu:
|
|
|
Aierdi, X., 2016 Mintzajardunaren egoera eta
|
azken
urteotako bilakaera. Mikel Zalbideren testuaren inguruko hausnarketa marjinalak.
|
|
|
Zalbide, M., 2016 Mintzajardunaren egoera eta
|
azken
urteotako bilakaera. Aurrera begirako erronkak.
|
|
2017
|
|
|
Azkue Bibliotekan dokumentua ikusi eta baieztatu nuen Josune Olabarria bibliotekari artxibozainaren deskripzioa zuzena eta zehatza zela. Paulo Iztuetaren
|
azken
urteetako lan eskergak asko erraztu zuen hurrengo egunetan, badaezpada, testu bi horiek argitaragabeak direla ziurtatzea.
|
|
|
Datu gehienak eta interesgarrienak Ander Lakarrak bildu zituen duela 25 urte baino gehiago. Garai hartan, aspaldiko lehen berrargitalpen modernoa egiterakoan, saiatu zen ahal bezainbat datu biltzen idazleari buruz, baina onartzen zuen hutsune asko zeudela biografia osoa osatzeko, batez ere?
|
azken
urteak?. Ahoz ahoko lekukotasun baten arabera. Afrikako iparraldean?
|
|
|
Puntu honetara iritsita Dasconaguerreren
|
azken
urteei buruz dokumentuen araberako azterketa kronologikoa gelditzen zaigu.
|
|
2018
|
|
|
Gai honetan ere, Mariano pertsona praktikoa dugu, garai hartarako, diru sarrerak dibertsifikatzen zituenetakoa baitzen. Honen lekuko dira 1870eko hamarkadan, baita 1890 eta 1900ekoetan ere, mendigatxarrek izan zuten taberna, eta
|
azken
urteetako janari denda ere bai. Horretaz gain, etxeak alokatzen zituzten, garia maileguan ematen zuten, harategiko ardura ere izan zuten21..
|
|
|
Harreman honen inguruko hainbat adibide aurki ditzakegu biek trukatutako eskutitzetan: kortesia hutsaz gain, Marianok bilobari lanpostua bilatzen saiatzeko eskatu zion Azkueri, loteria partekatu zuten, ezagunak zituztenen agurrak igortzen zizkioten elkarri... eta Mendigatxaren
|
azken
urteetan, bere familiarekiko elkarbizitza okertu zenean, Marianoren ondorengoek Don Resurreccioni artekaritza eskatu zioten, honek parte hartu zuen, eta Mendigatxak, azkenean, Azkuek esandakoa ontzat hartu zuen, bere kalterako izango zela aurreikusi arren47.
|
|
|
16) Banku zentralak Euskadiko Gobernuaren zorraren kalitatea puntu bat jaistea erabaki du, nabarmenduta
|
azken
urte honetan zorra etengabe handitzen ari dela.
|
|
|
Itemen izaerarengatik espero zitekeen horrelako zerbait, ildo honetan: item batzuk ezagunagoak, ohikoagoak dira, ez dira
|
azken
urteotako" berrikuntza", eta bertze batzuk, berriz," ausartagoak" dira. Beraz, nekez espero zitekeen jarrera bera item mota hain desberdinak analizatuta.
|
|
|
Guziaren buruan, asentatu falta horren arrazoia ez litzateke harritzekoa ere:
|
azken
urteotan aitzina pauso politak egin badira ere euskarazko prosa idatziaren umotze prozesuan, oraindik ere nabari da azken saioan 50 urteko ibilaldia bertzerik ez duela egin euskal hizkuntzak prosa molde hori indartsu garatzeko, bertze hizkuntza batzuek, berriz, mendeak egin dituztelarik beren komunikazio ahalmena fintzen (ahantzi gabe euskaraz ere izan dela zenbapaiteko tradizioa, hartako ereduak...
|
|
|
1 Hots, gaztelaniak, frantsesak eta
|
azken
urteetan" gure alorrean sartu" zaigun ingelesak.
|
|
|
XX. mendeko korronte linguistiko ezberdinek luzaz bazterturik, badirudi toponimiako arloak interesa berriz pizten duela ikusiz zonbat argitalpen izan diren
|
azken
urte hauetan (Vaxelaire, 2009; Lofstrom & Schnabel Le Corre, 2015). Haatik, irakur daiteke han eta hemen toponimiak, errankizunen artean, erroak eskas dituela linguistika arloan (Gouvert, 2008).
|
|
|
Lazarragaren euskarazko lanak agertu direnetik, ordea, irudi hori bera ere auzitan jartzeko modukoa da, Larreako idazlea nolabaiteko agentziarako (eragile izateko) borondatea erakusten duen norbait denez gero. Horrekin batera, euskarazko diskurtso poetikoaren subjektu izateko nahia ere agerikoa da Lazarragarengan, bai idatzitakoaren kopuruak horixe erakusten due1 Oraingo hau
|
azken
urteotan landuriko kezka bertsuari erantzuten dion urrats berria da. Hemen garatu ez den zenbait azalpen, bai eta oinarrian dituzten irizpide teoriko metodologikoak ere, lehendik argitaraturiko artikuluetan aurki daitezke (Bijuesca, 2010, 2013 eta).
|
|
|
eta), bigarren aldia (hiru azpi alditan banatua dena: ;;), eta hirugarren eta azken aldia, bitartekoa,
|
azken
urte honetan indargabetzen baitira 1966ko Prentsa eta Inprentako Legearen 12 eta 64 artikuluak. Periodizazio hau azterketarako ezinbestekoa izango da, Francoren erregimenaren jarrera eta ekintzak testuinguru soziopolitikoen arabera aldakorrak izan baitziren.
|
|
|
Euskaldunak liburuak zerikusi handia izan zuen Orixe euskal poeten kanonean sar zedin, eta alderantziz, autorearen kanonizazioak eragina izan zuen zentsurak liburuaren edizio geroagokoengan arreta handiagoa ipin zedin. Bestetik, zentsurak liburuarekiko jarrera ezberdina izan zuen 1950 urtean, Frankismoaren
|
azken
urteetan eta Francoren heriotzaren ostean. Hala, lehen edizioaren permisibilitateak Frankismoaren azken urteetako zentsura goraldiarekin kontrastatzen du, Francoren heriotzaren ondoren erlaxamendua etortzen delarik.
|
|
|
Bestetik, zentsurak liburuarekiko jarrera ezberdina izan zuen 1950 urtean, Frankismoaren azken urteetan eta Francoren heriotzaren ostean. Hala, lehen edizioaren permisibilitateak Frankismoaren
|
azken
urteetako zentsura goraldiarekin kontrastatzen du, Francoren heriotzaren ondoren erlaxamendua etortzen delarik. Azkenik, arrazoiak arrazoi, Euskaldunak obrak zentsurarekin edukitako gorabeherek zentsura frankistaren arbitrariotasuna adierazten du halaber.
|
|
|
Zentsura kontzeptuaren inguruan eztabaida joria egon da literatura eta kultura ikasketetan
|
azken
urteotan, bereziki XX. mende bukaeran. " New Censorship Theory" delako teoriaren ildotik, zentsuraren ikuspegi liberal klasikoa kritikatu da, zentsura kontzeptua irekiz eta konplexuago bihurtuz.
|
|
|
Edonola ere, Memoria Ikasketen
|
azken
urte hauetako ekarpenen ondorioz, gero eta nabarmenago bilakatu da poesia sozialaren deiturapean biltzen den egile eta idazlanen esparruko testuetan Gerra Zibilaren eta diktaduraren oroimen modu bat islatu zela zeharkako mintzairaz. Giza berean, argigarritzat jotzen dela hura berraztertzea zentsuraren ekintzaren eraginpeko diskurtsotzat, gerraosteko lirikak garatu zuen kode sinbolikoa eta diskurtsoaren zenbait gako argitzeko, honela, poesia soziala kalitate gabekoa edota ideologizazioari edo errazkeriari emana delako uste axalekoak gaindituz.
|
|
|
Arestiri dagokionez, bakardade horren lorratza bere jarrera disidente erosezinaren ondoriotzat har genezake. Poesia sozialeko kideen artean sorturiko anaidiak edo estatuko hizkuntza gutxituetako kulturekin eraikitako harremanak ez du ezkutatzen Arestiren
|
azken
urteetako literaturan arestian sumatu dugun bilakaera, garaiko euskal gizartearen erradikalizazioarekin eta zatiketarekin batera doan bidearen bakardadea. Aski da A. Zelaietaren biografian Mitxelenarekin edo Begiarmenekin izandako eztabaidak edo Torrealdairen inkestari emandako erantzunak irakurtzea bere jarreren berri zehatza izateko (2000).
|
|
|
Bestalde, aspagarriak dira bai testuaren eraketan hipotestu erlijioso guztiz familiarra (aitagurearen otoitza), bai eta hari gehituriko hipotestu literario kultua, literatura katalaneko ondaretik mailegatua (Ramisen Lucrecia antzerki lana). Arestik egiten duen testuartekotasunaren erabilera irudimentsuaren lekuko gardena da testua, protagonista bortxatuaren larritasunaren bidez adieraztea lortzen du frankismoaren
|
azken
urteetako errepresioaren gogortasun areagotuak Euskadiko gizartean eragiten zuen oinazea, diktaduraren aurkako borrokan lagun dituen kideei eginiko otoitz gisan formulatua.
|
|
|
Halere, ezin da ezberdintasun nabariak eta bilakaera berezituak izan zirenik ukatu, Arestiren 1960tik 1975era arteko testuetan nabarmendu duguna bezalakoa, esaterako. Erregimenak Aresti" homologatu" eta nazionalizatzeko ahaleginari ekiten dion une berean (Iparragirre saria 1968) euskal politikaren garapenak 1968tik aurrera azelerazio handia ezagutuko du, eta Arestiren testugintzak erregimen frankistaren aurkako jarrera ideologiko gero eta erradikalagorantz egingo du,
|
azken
urteetako poesia argitaragabean frogatu den moduan. Poesia sozialaren bidea jarraituz, Arestik literatura sistema iberikoaren zenbait ildorekin bat egiten du:
|
|
|
Trantsizioko egoeraren bukaeraren aurrean egon gaitezke
|
azken
urteotan. Zentsura itzuli izanak adierazten du kultura berriro ere gizarteari begira jarri dela.
|
|
|
Zentsura itzuli izanak adierazten du kultura berriro ere gizarteari begira jarri dela. Erregimen batek bere burua arriskuan ikusten duenean, zentsura erabiltzea izaten du lehen tresna, eta
|
azken
urteotan hamaika zentsura ekinaldi izan dugu, hamaika kultura adierazpenetan, direla rap kantariei, direla komiki marrazkilariei, direla idazle eta artista plastikoei ezarriak.
|
|
|
420). Horregatik, gobernu ordezkarien interes berezi hura zorroztu egin zen frankismoaren
|
azken
urteetan, gizartean estatuaren aurkako errebolta areagotzen zihoan heinean, eta komeni izandako norabideak ondo zehaztu zituen bi errealitate ezberdinduz: bateko, atzerritik iritsitako obren itzulpenak; besteko, bertan sortutako produkzioa.
|
|
|
Bertan irakur daitezke frankismoaren kezkak. Horregatik jarri zuen zehaztasunetan arreta berezia
|
azken
urteetako zentsura frankistak, zirrikiturik gabeko eskakizunak betearaziz. Halatan, erregimenak mugak, debekuak eta hutsunerik gabeko baimen eskaerak ondo definitu zituen eszenaratu nahi izan zen emanaldi bakoitzeko, bere aurpegirik autoritarioena erakutsiz.
|
|
|
Esanak esan, 1968ko hiru hilabeteko mutisarekin euskal teatroaren baitan mugarri garrantzitsu bat gertatu zen. Ordura arte erreferentzialak izandako talde gehientsuenak desagertu baziren ere, oinordekoak agertu eta frankismo garaiko
|
azken
urteetako euskal kultur errealitate aberatsa piztu zen. Teatro berriaren loraldiaren aroa izan zen honakoa, sinbolismoarena, teatro zahar eta berriaren arteko liskarrari emeki amaiera eman ziona.
|
|
|
Hortaz, Francoren heriotzak trantsizioaldia ekarri zuenean aldarrikatu zen artearekiko askatasuna, baita arte kritiko eta goi mailakoa ere. Zaleak, beraz, teatroaren alderdi politikoa baztertu gabe baina antzerkiaren alderdi artistikoaz jabetuta, koska bat aurrera egin zuten euskal antzerkiaren baitan 70eko
|
azken
urteetan. Giroa aldatu eta aukerak zabaldu ziren zentsuraren amaierarekin.
|
|
|
Bi errealitate horiek, han edo hemen, 40ko hamarkadako
|
azken
urteetan hasi ziren egonkortzen. Gerraurreko kultura maila gurarituz, egonkortasuna eta euskara babestea izan zuten xede kulturgileek.
|
|
|
Urte batzuk beranduago, 2012an, Etxepare Institutuak bertsolaritzari buruz argitaraturiko liburuxkan laburbildu zituen Garziak bat bateko bertsolaritzari buruz teorizatzeko bide berriak(" Bertsolaria, emozioen kudeatzaile" atala, 36 or.). Interesgarria da bertan bildua. Bertsolaritza ahozko literaturaren baitako azpigenero gisa ikertzeak berekin ekarri omen du poetika idatziaren marko teorikotik abiaturiko ikerketak egitea;
|
azken
urteetan, ordea, marko teoriko berri baten formulaziorantz egin dute adituek: bertsolaritza genero erretorikotzat hartzen duen marko teorikorantz (2012:
|
|
|
Ba dakit hori gauza txikia dela, eta ez lenengo aldiz agitzen zaidana, gainera. Bainan, hain zuzen ere,
|
azken
urteotan euskaldun, euskaltzain eta euskaltzaleen gandik jasan izan ditudan irain ugarien ondotik zetorrelako, gogoan artu dut hori izango zela delako jendeen gandik eroango nuen azkenengo umillazioa. (1995:
|
|
|
Bestalde, eredu teoriko hispanikoan gailendu den zentsurari buruzko teorizazioa, Francoren erregimenpeko zentsuraren berreraiketatik abiatuta, zaharkituta dago eta, arestian aipatu bezala, nazioartean jazotako eztabaida kritikoen ekarpenekiko arreta txikia agertu du. Horrek ez du esan nahi
|
azken
urteotan ikerlariak zentsuraren definizio tradizionalak jasotako kritikez ohartu ez direnik, bada berrikuspen teoriko kritikoen jakitun izanik hauek baztertzeko hautua egiten duenik. Besteak beste, Fernando Larrazek (2008) Sue Curry Jansenek (1991) egindako ekarpena aipatzen du, baina bere ildo teoriko kritikoa zentsuaren ulermolde zabalago horretatik kanpo kokatzeko4 Horren emaitza estatuarekin eta totalitarismo edo autoritarismoekin baitezpadako lotura ezartzen duen zentsuraren definizio bat da:
|
|
2019
|
|
|
12 EBZren inguruko
|
azken
urteotako interes eta emaitza ugari eta aberatsagoek ere lagundu ahal dute bide berean; cf. Gorrotxategi 2018 bilduma ederra eta Ariztimuño 2011 akitanieraz gehi Lakarra 2018a eta (prest. b) AEZ eta AEMz; EBZz Lakarra 2014, Urrestarazu 2021 horren zatiketaren alderdi zenbaitez eta Zuloaga 2020 MEZz.
|
|
|
2012an aipatu hausa, bereber, komantxe eta gainerakoez landa erants bedi mailegu germaniko eta bestelakoen erabilera suomiera eta samieraren historiaurrea argitzeko; ik. Aikio eta Kallioren lanak bibliografian, adib. Orobat, ik. Irwin 2011 monografikoa eta Frellesvig 2010eko oharrak japonieraz. hark berak zuzenean bildu materialak ere, are hiltzear zen Erronkariko dialektoarenak (Mitxelena 1954d, Mitxelena et al. 1953). Are bere
|
azken
urteetan ere (cf. Mitxelena 1981b c) grina berezia erakutsi zuen filologiaren langa goian markatzeko eta errazkeriak deuseztatzeko eta horretarako inorentzako akuilukadez landa, bere kabuz landutako harribitxiak (1986ko" Contra Lekobide") eta are benetako testukritikazko saio arriskutsu bezain harrigarria ere (1984" Ad experiendum") ere eman zizkigun.
|
|
|
Kalkuluak hitz autonomo gisa lekukotu erroak soilik gogoan hartuaz egin ohi dira; hau da, bai hon edo gor baina ez beltz eratorria eta ezta* bel, zenbait konposaturen bigarren osagaia; ez dira ere bildu thor, bil, khar, etab. (hau da, aditz erro" zaharrak"), 27 nahiz beren berreraiketa aho batez onartua izan. Beraz, ohikoei hauek edo
|
azken
urteotan berreraiki CVC erro guztietatik seguruenak soilik erantsiz ere erro eredu honen zifrak tauletakoak halako bi edo izango lirateke. Aldiz, bisilabo analizaezin eta fosilen kopuruak behera baino ezin egin lezake (dagoeneko asko egin du, egin ere), azken 15 edo 20 urteotako saioetan ikusi bezala, usu CVC monosilaboen alde:
|
|
|
Hizkuntzalariek aspalditik dakite* ekwos, eraketaren aldetik, ez dela beste biak bezalakoa, desinentziaren aurretik bokal bat duelako, bokal tematikoa deitzen dena. Uste izan dute, gainera, eraketa molde hau, aitzin hizkuntzarena izanik ere, azken fasekoa dela, eta hitza lehenagoko forma atematiko batetik eratorria dela, anatolikoaren lekukoek
|
azken
urteotan agerian jarri duten bezala; baina hortik aurrera konparazioak egitea zaila da. Batzuek, kontuan hartuta grezierazko eta sanskritozko poesian formula ihartu gisa okees hppoi eta asvah asavah ‘zaldi azkarrak’ agertzen direla,* h1kwoedo* h1ku‘zaldia’ gr.
|
|
|
Aurrerapen hauek guztiek bere ondorioa izan dute
|
azken
urteetan argitaratu diren hiztegi etimologikoetan. Adibide batekin hobeto ulertuko delakoan, hona hemen ‘lurra’ adierazten duen izenarekin gertatutakoa.
|
|
|
Deklinabide hau (edo oso antzeko bat) ez da inon bere osotasunean gorde, ez eta hititeraz ere, hizkuntza partikularretan analogiazko berrikuntzak egon direlako. Aurrerapen hauek guztiak, alde batetik filologiak eskaini duen materiala eta bestetik hizkuntzalaritzak proposatu dituen azalbideak, jasoak izan dira
|
azken
urteetan argitaratu diren hiztegi etimologikoetan, hititeraren hiztegian esaterako ikus daitekeenez (Kloekhorst 2008, s.v. tekan/ takn).
|
|
|
Azken urteotan, halan bere, baikorrago agertzen jakun, herrietako" ikasiek" euskeraz berba egiten ebela eta euskeraren alde euskeraz ziharduela ikustean. Gure herriaren sabelean," haurgintza minetan" dagoan Amaiaren sabelaren irudi, seme jator eta orokor baten itxaropena arnasbarritu jakon Mikeli
|
azken
urteetan.
|
|
|
Galdegaiaren legeak jagon beharra adierazo deusku sarri,
|
azken
urteotan erdal hizkuntzen ikutuz eta eraginez kutsatuak gagozala uste daualako. Hemen ere ez jakoz atsegin eta ez ditu gogoko idazle zahar askoren jokabideak; izan ere, ikasiak eta eskolatuak izanik, erderen menpeko diralakoa dauka.
|
|
|
Diglosia egoera klasikoa ezaugarritzen duen elementu garrantzitsu hori, hortaz, aski itxuraldatuta ageri zaigu Ondarroako belaunaldi gazteenaren jardunean. Interesgarria izango litzateke, alde batetik, nerabe horien gurasoek eta aitona amonek gaur dituzten erabilera ohiturak aztertzea eta, bestetik,
|
azken
urteetako erabilera joeretan sakontzea, zeren horrela, Ondarroan (eta arnasguneetan) diglosia klasikoa galbidean den edo eraldatzen ari den erabaki ahal izango baikenuke. Ez dago esan beharrik, funtsezko zeregin horrek erabat gainditzen dituela gure ikerketaren helburuak.
|
|
|
Eta, horren indargarri, belaunaldiz belaunaldi guganaino heldu den ahozko erabilerak ere garbi erakusten digu bidea. Baten batek pentsa dezake
|
azken
urteetan Galdona idatzi eta ahoz Galdua esan den hori orain Galdoa idaztea arrotz samarra gerta dakiekeela herritarrei; baina, Arroa eta Zestoa izenetan gertatzen den bezala, azalpen egokiak emanez gero, herritarrek ondo bereiziko dituzte ahozko eta idatzizko forma arautuak. Kasu horietan, orain badakite sasoi batean Arrona eta Cestona idazten ziren haiek, ahoz Arrua eta Zestua esan arren, Arroa eta Zestoa idazten direla.
|
|
|
" Pozten naiz, ikusiz,
|
azken
urteetan, Euskaltzaindiaren hiztegian" Iparraldeko" hitz anitz sartu dela. Lan bat egin behar da, jendea horretaz ohar dadin.
|
|
2020
|
|
|
Lehen kapituluko paragrafoa errepikatzen da hogeigarrenean, eta hor argitzen da eleberria irekitzen duen Teresaren haurdunaldiaren esamesa egiazkoa ote den. Era berean, pertsonaien haurtzaroa eta zahartzaroa aurkezten dira, eta pertsonaien bizitza osoa ezagutu ez arren, haien bizitzako lehen eta
|
azken
urteak erakusten zaizkigu. Zentzu horretan, esan liteke eleberriaren egitura haurtzaroaren eta zahartzaroaren, jaiotzaren eta heriotzaren arabera antolatua dagoela.
|
|
|
Eta, beraz, etorkizunari begira horixe dela erronka nagusienetarikoa galesa bezalako hizkuntza gutxiagotu batentzat. Horrekin lotuta,
|
azken
urteotan hizkuntza politikak hartutako hainbat erabakiren gainean zalantzak agertu ditu; izan ere, Galesen nagusitu den joera gazteen aisialdian esku hartze zuzenagoa eta zorrotzagoa bultzatzea izan da. Horrek, Sellecken ustez, hainbat galdera erantzuteke utzi du:
|
|
|
Horregatik,
|
azken
urteotako gure ikerketa guztietan, gazteek egunerokotasunean gauzatzen dituzten praktiketatik abiatzeko hautua egin dugu. Zer egiten dute (gure) gazteek?
|
|
|
Artikulu honetan gazte kategoria oso modu zabalean erabili dugu guk, nerabezaroa gaztaroak hartzen duen prozesuan txertatua dagoela iruditzen zaigulako. Izan ere,
|
azken
urteotan egin ditugun ikerketetako protagonistak 12tik 18 urtera bitartekoak dira, eta artikuluan gehien aipatzen dugun ereduko kirola egitasmokoek 12 eta 15 urte dituzte.
|
|
|
Belaunaldi berriak euskalduntzen hamaika ahalegin egin badira ere, belaunaldi horien jokabideak askotan aztertu badira ere, ikertzaileok zorroztasun gutxirekin jokatu dugula iruditzen zaigu. Diagnostikoak eta tratamenduak osatzeko, 8 Horri begira, adibidez,
|
azken
urteotan egindako hainbat ikerketa eta esperientzia aurkezteko eta etorkizunari begira dauden erronkez hitz egiteko, Soziolinguistika Klusterrak" Gazte eta nerabeen hizkuntza errealitatea" izeneko jardunaldia antolatu zuen 2020ko urriaren 28an. diseinatzeko edota ezartzeko garaian, autokritika gutxi erakutsi dugula uste dugu, ez hiztun gisa dugun jokaerarekiko, ez ikertzaile gisa dugun ... Buruan bi kezka ditugulako diogu hori.
|
|
|
Ez da falta XX. mendearen erdiko agerraldirik, esaterako 1960an Pensamiento Alaves egunkarian argitaratutako informazio honetan: " Estos dias van a reunirse cerca de Urrialdo los pueblos de Badaya y de Bayadoz, las fertiles tierras que riegan el Laña y al [sic] Zaya". 89 Alabaina, gero eta presentzia handiagoa erdietsi du joan den gizaldiaren
|
azken
urteetan, baita XXI. mendean zehar ere. Zabalkunde horretan lagungarri gertatu bide da Vitoria Gasteizko Udal Kazetan Zaya aldaera (baita Zayas ere) erabili izana laurogeita hamarreko hamarkadaren bigarren erdian.
|
|
|
Handik aurrera eta gaur egun arte Zayas aldaera da Confederacion Hidrografica del Ebro erakundeak bere idazki eta argitalpen guztietan erabili duen eta erabiltzen duen bakarra. Hona, esaterako,
|
azken
urteotako etsenplu bat:
|
|
|
Zaya aldaerak Arabako prentsan egin du bidea hedatzeko. Gero eta presentzia handiagoa erdietsi du aurreko gizaldiaren
|
azken
urteetan, baita XXI. mendean zehar ere. Zabalkunde horretan lagungarri gertatu bide da Vitoria Gasteizko Udal Kazetan Zaya aldaera (baita Zayas ere) erabili izana laurogeita hamarreko hamarkadaren bigarren erdian.
|
|
|
Piarres Larzabal (Azkaine, 1915eko maiatzaren 5a Ziburu, 1988ko urtarrilaren 12a) oraindik aski gaztea zen Eskualduna desagertu zenean, baina
|
azken
urteetan parte hartu zuen. Apez egin zen, baina idazle gisa egin zen ezagun, kantu eta antzerki anitzen egilea baitzen.
|
|
|
Saint Pierre eta Miquelonera joan zen geroago, eta han eliza eraiki zuen. Muskildin egin zituen apaiz gisa
|
azken
urteak.
|
|
|
Ez dira egile bakarrarenak, baina ezta hainbat egileren kapituluen bilduma huts ere. Talde batek adostutako lanak dira; b) deskribatzaile izate horretan, aldakortasun geografiko eta sozialari arreta jartzen diote; c) ez dira gramatika teorikoak, baina kontuan hartzen dituzte
|
azken
urteetan egindako ikerketa teorikoak; izan ere, gramatika modernoak
|
|
|
Lehen Urratsak bildumako lehen liburukiek, orain dela hogeita hamar urte baino gehiago idatziek, ez zuten aukerarik izan ez hizkuntzalaritza teorikoaren eta ez euskal hizkuntzalaritzaren ekarpen nagusiak jasotzeko. Bide horretatik nabarmendu nahi ditut hainbat gai, jakinik
|
azken
urteotan osatu dugun gramatikaren erakusgarri bat baino ez direla.
|
|
|
Informazio egiturari erreparatzen badiogu, ohikoa dugu
|
azken
urteetan ordena neutroaz hitz egitea; ordena neutro hori hausten denean ordena markatua dugu. Ordena markatuak galdegaia eta mintzagaia bereiztea eskatzen du Ez dakit zenbateraino gauden ohituak mintzagaiaren barruan mintzagai aurreratua, mintzagai atzeratua, periferia gunean, baina eskuineko gunean ematen dena, edo erdiko mintzagaia bereizten.
|
|
2021
|
|
|
Lehen mailaren kasuan, euskarazko irakasleak kontratatzeko kanpoko konkurtso bereziak zailtasunak ditu eskaintzen diren lanpostuak betetzeko,
|
azken
urteetako datuek erakusten duten bezala.
|
|
|
Nahiz eta Konstituzioaren 2 artikuluak dioen frantsesa dela Errepublikaren hizkuntza, euskararen eta euskarazko irakaskuntzak hazkunde etengabea ezagutu du
|
azken
urteetan Ipar Euskal Herrian. Horri esker, irakaskuntza elebiduneko ikasleen kopuruak hazi dira eta irakaskuntza eskaintza handitu zein ugaritu da denborak aurrera egin ahala.
|
|
|
...kuntza elebiduna eta murgiltzearen bidezko euskararen irakaskuntza erronka nagusiak bilakatu dira euskararen biziraupena eta biziberritzea bermatzeko (Unesco 2010; 2017). 1 Ildo horretan, nahiz eta, 1992az geroztik, frantsesa Errepublikaren hizkuntza izan, Konstituzioaren 2 artikuluak dioen bezala (Conseil Constitutionnel 2008), euskararen eta euskarazko irakaskuntzak hazkunde etengabea ezagutu du
|
azken
urteetan, izan dadila irakaskuntza publiko, pribatu kristau ala laiko asoziatiboan (Coyos 2010). Horri esker, ordu parekotasun eta murgiltze bidezko irakaskuntza elebidunak, lehen zein bigarren mailetan, hazten joan dira denborak aurrera egin ahala, eta irakaskuntza horren eskaintza handitu bezain ugaritu da denboraren poderioz.
|
|
|
Hain justu, Ipar Euskal Herrian, historia luze bezain konplexu baten emaitza den irakaskuntza elebidunak hazkunde nabarmena ezagutu du
|
azken
urteetan. Hori agerian uzten dute hala ikasle kopuruaren handitzeak nola irakaskuntza eskaintzaren ugaritzeak.
|
|
|
Irakaskuntza elebidunaren ala murgiltzekoaren eskaintza nabarmen hazi da
|
azken
urteetan, Ipar Euskal Herriko eskoletako% 42 osatzetik 20042005 ikasturtean,% 62 osatzeraino igaro baita ikasturtean, esan nahi baita, 243 ikastetxeetatik 150ek proposatzen dutela. Gaur egun, irakaskuntza pribatu kristauan," eskolen bi herenek(...) proposatzen dute, erdiek egiten zutelarik [ikasturtean].
|
|
|
Proiektu kolektibo bat da eta" patriarkalak ez diren tresna analitikoak sortzea" dute xede. Azkenik, ezin aipatu gabe utzi
|
azken
urteotan sortu eta indarra hartzen joan diren emakumezko poetak, besteak beste, Itziar Ugarte (Gu gabe ere 2021), Oihana Arana (Lazunak azkazaletan, 2021), Leire Vargas (Dena ametsa den irudipena, 2021)... Gazteak indartsu datoz eta horren erakusle da, adibidez, Liberoamerika, euskal idazle gazteen bilduma, non jada bi liburu argitaratu diren euskal idazle gazteen testuekin.
|
|
|
Psikologiaren eta hizkuntzaren arteko lotura dela eta, kontrobertsia hori hedatu egiten da hizkuntzak ikergai dituzten jakintza eremuetara. Zientzia kognitiboetan, eztabaida garrantzitsu bat izan da
|
azken
urteotan elebitasunari buruz, eta, eztabaida horri jarraituz, artikulu honetan argudiatzen dugu psikologia kritiko edo historikoaren begiradak ate berriak ireki diezazkiokeela euskal soziolinguistikari.
|
|
|
Elebitasunaren inguruan egiten diren ikerketak oso ugariak dira; izan ere, galdera asko eta erantzun gutxi ditugu oraindik ere gaiaren inguruan. Zientzia kognitiboen eremuan
|
azken
urteotan izandako eztabaida bati jarraituko diogu artikuluaren hurrengo atalean: elebitasunaren abantaila kognitiboen eztabaidari, hain zuzen ere.
|