|
2015
|
|
|
Susmoa dut ez ote den hor falta beste ikusmolderen batetik datorren ekarpenik. Gutxienez, sinplifikatu egin litzateke arautegi hori aspektu
|
askotan
. Baina zertarako sinplifikatu, zertarako aldatu?
|
|
|
Euskadi Irratiak, bestalde, artxibo zabala dauka bertsolaritzaren inguruan. “Lehen Nikolas Aldaik urte
|
askotan
mimo handiz jasotakoak eta orain nik egunero jasotzen ditudanak. Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”.
|
|
|
“Horrelako erabakiak ez dira inoiz momentu batean hartzen. Poliki poliki sartzen zara, oharkabean
|
askotan
, eta ateratzea erabakitzen duzunerako berandu izaten da”, dio herri literatura ikertzeaz.
|
|
|
Uste dut asko landu dutela batzuek. Nire ustez horiek
|
askotan
biluzten dira. Nik askotan ikusi egiten ditut.
|
|
|
Nire ustez horiek askotan biluzten dira. Nik
|
askotan
ikusi egiten ditut. Uste dut oso oso erabaki kontzientea egin dutela”, jarraituko zuen.
|
|
|
Gainera, herri honek asko balioztatzen du helburuak lortzerakoan sufrimendua, masokismoa ere bihur litekeena kasuren batean. Ghettifikatu egin gara
|
askotan
politikoki zein sozialki. Zama bat balitz bezala hartu da aurrera jo beharrez, baina horrekin memento askotan bandera ere egin da:
|
|
|
Ghettifikatu egin gara askotan politikoki zein sozialki. Zama bat balitz bezala hartu da aurrera jo beharrez, baina horrekin memento
|
askotan
bandera ere egin da: ‘Euskaldunok badakigu sufritzen helburu bat lortzeko’”, eutsi zion.
|
|
|
Bere burua Onintza Enbeita bertsolariarengandik “800 kilometrora”
|
askotan
ikusten duen arren: “Beti ez, baina askotan sentitzen naiz mundua jateko kapaz.
|
|
|
Bere burua Onintza Enbeita bertsolariarengandik “800 kilometrora” askotan ikusten duen arren: “Beti ez, baina
|
askotan
sentitzen naiz mundua jateko kapaz. Bertsotan aukeratu behar baldin badut, beti aukeratuko dut mundua jateko kapaz den hori”.
|
|
|
Zure buruarekin daukazun desafio bat da, ondo irten behar delako. Publikoaren aurrean jartzeak gauza
|
askotan
eragiten du, zure etxeko bakardadean eragingo ez lizuketenetan”, bukatu zituen borroka psikologikoei dagozkienak.
|
|
|
“Igaro nintzen publikoaren aurrean negar egiteari fobia edukitzetik, nire bizitzako leku denetan negar egitera”, kontatu zuen. Ezin du gai
|
askotan
lasai kantatu. Hargatik, gai horiei tiraka kantatu ala ez kantatu erabaki borrokan aritzen da, eta gai batzuk ekidin egiten ditu, jakin dakielako kostatu egingo zaiola eta negarrari diola eutsi.
|
|
|
Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez dakit zer pentsatuko luketen. Orduan, borroka horretan
|
askotan
ez dut esan nahiko nukeena esaten”.
|
|
2016
|
|
|
Kirikiñoko bataloian egon zen, Kalamua, Intxorta, Gernika bondardatzen ikusi zuen… Beste aitite, berriz, Bilbo eta Zalla inguruan ibili zen gerran, eta duela gutxi arte ez dut jakin. Etxe
|
askotan
gertatu da hori. Batzuek kontatu egin dute.
|
|
|
Gauza horiek ziklikoak izaten dira. Akaso garai oso saturatuak eta ideologikoak bizi izan ditugulako izango da, baina, aspaldian,
|
askotan
esaten dut halako hustasun moduko bat sumatzen dudala tematikan. Gauza orokorra da, gizartean pasatzen ari dena, elementu oso garrantzitsuak kendu direlako joko taulatik, eta noraeza sumatzen dut.
|
|
|
Carmen Martinez Bordiu hor dago, baina beste zaletasun hori ere hor dago. Nik
|
askotan
pentsatzen dut: zein behar klase dauka ni bezalako jendeak 13 TV ikusteko?
|
|
|
Tapiaren ustez, Txirritaren bertsoak, kasu
|
askotan
, garaiko gertakizunen kronika bakarra dira: Canovas del Castillo hil zutenean haren alargunari jarri zizkion bertsoak; Kubako gerra; Maria Cristina itsasontzia hondoratu zenekoa; Norteko Trenaren bertsoak… Zizurkildarrak bertso horiei komiki zantzuak ikusten dizkie:
|
|
|
Jendea biltzeko deialdia entzun bezain pronto azaldu zen Jokin Izagirre: “Urnietan sekulako mugimendua zegoen, gazteak gauza
|
askotan
inplikatzen ziren, hura zen garai hartako giroa. Ez ginen geldirik egoten.
|
|
|
Hasieran ematen du eromena dela, baina sartzen bazara, disfrutatu egiten duzu. Egin kontu, batzuetan jendeak esaten dit zer isilik nagoen, zer antisozial nagoen, ez dudala hitzik egiten, eta
|
askotan
izaten da pentsatzen ari naizelako, pentsatzen, “presondegi” horren barruan.
|
|
|
Hein batean horregatik ari gara hain gustura: desafio bat da soka mehe horren gainetik ibiltzea, jakinda batzuetan asmatuko dugula eta beste
|
askotan
hanka sartu eta mina eragingo dugula. Intentzioa onerakoa da, eta merezi du arrisku hori hartzea.
|
|
|
Gure familiak bertsozale (batzuen ustetan bertsolari ere bai) izatearen fama izan du herrian eta inguruan. Baina nik uste eszena berdintsuak toki
|
askotan
errepikatuko zirela Euskal Herrian zehar. Ohikoa zen komodako kajoian, koltxoi azpietan eta abarretan bertsopaper ugari gordetzea, gero handik atera, buruz ikasi eta okasioa zen guztian kantatzeko, bai etxean bertan eta bai lagunarteko otorduen mahaiondoko moduan.
|
|
|
behin ordu batzuetatik aurrera, edozeinek egingo zizun bertsotan. Toki
|
askotan
, baserritar batzuk nekez itzuliko ziren azokatik etxera, tarteko tabernan bertsotan egin gabe. Esan daiteke bertsoa guztiz funtzionala zela:
|
|
|
Esan daiteke bertsoa guztiz funtzionala zela: Gabonetako kantak bertsoak ziren, elizako kanta asko ere bai, herri kanta ugari bertsoak ziren, sehaska kantak zer esanik ez… Horrez gain, aski da Auspoako Ezkontza galdukotako bertsoak gogoratzea, edo bertsotan egindako hainbeste kronika;
|
askotan
kronika beltzak. Edo esanguratsua zen esaldi hau ere:
|
|
|
Planeta txiki bat da bertsolaritza, eta hura deskubritzea ez zegoen nire planetan. Baina berak deskubritu ninduen, eta bere mundu txikira –txikiegira,
|
askotan
eraman.
|
|
|
Ez genuela argi ikusten horrelako aldizkari baten funtzioa eta etorkizuna. Lehen ere saltsa
|
askotan
sartuak geundela eta Bertsozale Elkartetik kanpoko horrelako ekimen bati ez geniola zentzu handiegirik topatzen. Joxan Agirre Joxan Agirre da, ordea.
|
|
|
Horrela egiten omen da aurrera
|
askotan
. Kontraesanetatik abiatuta, estropezuka, argi itzalekin… Horrela egin du aurrera Bertsolari aldizkariak ere, eta nago, hasiera hartan aurreikusten ez genuen sakonera historiko bat baduela urteen buruan, denbora pasatik balio dokumentalera jauzi egitea ahalbidetu diona.
|
|
2017
|
|
|
“Joxe Agirrek joera handia zuen Igartzarako. Andrea ekarri eta eraman ibiltzen zen, eta
|
askotan
etortzen zen honera”, dio Asentsiok.
|
|
|
Gimnasia hori gaztetatik egin genuen eta, nola arlo horretan ondo ibiltzen ginen, herriz herriko ibilian ere lan horretan jartzen gintuzten, eta soka bat ekartzen du horrek. Gai jartzaile eta guzti oholtzara igo eta
|
askotan
ibili izan gara saioa bideratu ezinik, ezinean, eta jendeak ere sufritu egin ohi du halakoetan. Makina bat saio salbatu ditugu puntutan txukun samar egiteagatik.
|
|
|
Eta baietz agindu nion. Hemezortzi urterekin hasi nintzen plazak egiten eta inolako harrokeriarik gabe esan dezaket, berak ere
|
askotan
aitortu izan duelako, erosoena nirekin sentitzen zela, eta nik beste hainbeste esan dezaket berari buruz. Hasiera hartan, entzuleei genien beldurra edo errespetuagatik, oso berriak ginelako ere bai, une gozoekin batean mingotsak ere asko igaro genituen, eta horrek ere uste dut lotura bat sorrarazten duela.
|
|
|
Bertsolariek hiruko taldetan hartzen dute parte, eta, parranda giroko beste txapelketa
|
askotan
bezala, hasierako agurrak dira espektazio handiena sortzen dutenak. Taldean prestatzen dituzte, eta dena da libre:
|
|
|
pilotariak jokatzera gonbidatuz eta herriko artekari bat lortuz. Txoko
|
askotan
eskaini zen ikuskizuna eta hainbatek izan genuen parte hartzeko zortea.
|
|
|
Han ikusten da ongi asko zer izan zen inguru hura. Eta han dago idatzirik auzotarrek
|
askotan
kantatzen dugun “habanera” bat, Joan Mari Arrizabalaga Belarriorena.
|
|
|
“Ni asko zaletzen hasi nintzen emakume bertsolariekin. Bertsolariak
|
askotan
ikusi eta teknika miretsi arren, batzuetan emaitzak ez zidan ezer esaten. ‘Zoragarria da egin duzuna, ez naiz gai hori egiteko inolaz ere, baina gero emaitzak ez nau hunkitu’ Baina diskurtso bat agertzen denean, jada ez da bakarrik erabiltzen duten teknika, gainera iristen zait, hunkitzen nau”.
|
|
|
“Eskeko kopla jarriak asko direla esango nuke. Gure aitona bertsozale amorratua zen arren, ez zen bertsolaria, baina koplari ibilia zen
|
askotan
paperetik ikasitakoekin. Nik ere banekizkien kopla jarriak, baina bat batekoak askoz ere gehiago gustatzen zitzaizkidan.
|
|
|
Ibili horiek,
|
askotan
, 24 ordukoak izaten ziren. Gogoratzen naiz, Meagako kuadrilla batekin, Zarauzko Azken Portutik atera ginen eguerdi aldera, eta Izetatik gora Urdanetara igo eta Zestoa alde horretara jaitsi ginela behin.
|
|
|
Ez dakigu noizkoak diren, baina batzuek badituzte 400 urte. Erdiarokotasuna gauza
|
askotan
sumatzen da: etxekoak izendatzeko moduan zaldun eta damen garai bat agertzen da, nahiz eta koplatzen ari direnak miserian bizi ziren baserritarrak izan zitezkeen.
|
|
|
Iberiar Penintsulan erditik gorak dituzte sustraiak Santa Agedaren inguruko ohiturek. Kanpaiak jotzea, sua, inauteriei lotuta gazteek edo kintoek egiten duten festa, emakumeari egiten zaion aitortza eta horrelako osagarriak leku
|
askotan
agertzen dira. Eta lan horrekin batean zezenketaren inguruko bertsoak biltzen joan naiz.
|
|
|
Horrelako ohitura asko da Zuberoan. Ligiko emazte ospetsu bat apaizarekin
|
askotan
ibiltzen zelarik, esate baterako, erramu eta ezpel adarrak moztu eta emakumearen etxetik apez etxerainoko bidea markatu zioten. “Berdura egitea” esaten zitzaion horri.
|
|
|
Xabier Kaltzakortak esan digunez 400 urteko ondarea dago gure kantutegietan. Hain du historia luzea non bildumetan jaso diren eskeko kopla horietako
|
askotan
zaldunak, damak, urreak eta zilarrak agertzen diren, Erdi Aroko aztarnak alegia.
|
|
|
leku
|
askotan
ikusi ohi da
|
|
2018
|
|
|
Iratxe Retolazak Hik Hasi aldizkariari eskaini zion elkarrizketan gordin nabarmendu zuen euskal kulturan eten handiak gertatu direla, transmisioa eragozten dutela, kasu
|
askotan
ezinezko bihurtzera arte, eta, oro har, ez dela pentsatu nola egin aurre eten horiei. Halaber, bertso eskolen eredua erabilgarria dela esaten du, eta haien moduko kultura eskolak sortzea interesgarria izan daitekeela, kulturaren transmisioan dauden etenak gainditzeko tresna eraginkorrak izan daitezkeelako.
|
|
|
Ondorio negatiboak ere atera ditugu, ordea. Bertsolari Txapelketa Nagusian
|
askotan
aipatu zen emakumeen parte hartzearen gaia, finalean bereziki. Azterketak erakutsi duena da parekidetasunera heltzeko izugarri falta zaigula plazan ere.
|
|
|
Eta interakzio horretan, gainera, euskaldungoa da, nolabait, herri honetan elite intelektuala. Eta,
|
askotan
, hori ez da ikusten eta, askotan, mespretxatu egiten da, suposatzen baita gutxiengo baten kulturak automatikoki izan behar duela nostalgia inplizitu bat edo melankolia inplizitu bat, eta, beraz, ezin du hitz egin gauza inportanteez. Gezurra.
|
|
|
Eta interakzio horretan, gainera, euskaldungoa da, nolabait, herri honetan elite intelektuala. Eta, askotan, hori ez da ikusten eta,
|
askotan
, mespretxatu egiten da, suposatzen baita gutxiengo baten kulturak automatikoki izan behar duela nostalgia inplizitu bat edo melankolia inplizitu bat, eta, beraz, ezin du hitz egin gauza inportanteez. Gezurra.
|
|
|
Esaterako, %20 presentzia badu, %35era pasatzea, beharbada, izugarri kostako da. Hori gertatzen da, oro har, gizarte osoan eta esparru
|
askotan
. Eta, gainera, badaude prozesu batzuk, isilak, non alde batetik inkorporazio progresiborako bide batzuk zabalduta dauden, baina beste kontrabide diskurtsibo eta praktikoak ere badauden.
|
|
|
Kulturarik ez dago sortzailerik gabe. Baina sortzaileen lan egoera oso prekarioa da egun. Arlo eta herrialde
|
askotan
dago kezka hori, eta gurean ere egoera ez da oso ona. Eta sortzailerik gabe ez dago kulturarik.
|
|
|
Ezagutza soziologikoak lagundu diezaioke edozein eragileri jakiten non dagoen, zelan dagoen, zein den berak duen lurra, zein den daukan eremu finkoa, nola ikusten den kanpotik ekimena… Gauza
|
askotan
. Ez gaude ohituta horrelako lanetara.
|
|
|
Annick Tillier ek [34] esaten digunez, ez ziren salbuespen jaioberrien hilketak. Ezkongabe, moja, adulteriogile edota alarguntsak anitz ziren gizartearen gaitzespena sufritu aitzin beren erraietako fruituak akabatzen zituztenak, eta, ondorioz,
|
askotan
, salatuak zirenean epaitegira eramanak eta batzuetan gillotinatuak ere izaten zirenak. Ama eta aita haur hiltzaileak, alegia infantizidak direnean, edota ama bere alabaz asasinaturik gertatzen denean istorioan, krimen benetan perbertsoak, naturaren kontrakoak kontatzen dituzte…
|
|
|
XIX. mende hasieran, 1817an justuki, Rodez-en hil zuten Fualdès magistratua, eta haren hiltzailearen epaiketa oso kasu famatua bilakatu zen. Eta gutxienez bi konplainta moldatu ziren okasio
|
askotan
kantatu zirenak, zeren geroago moldatuko diren hainbat eta hainbat kantu berrik honako oharrak dakartzate: Sur l´Air de Fualdès, eta Sur l´air de toutes les complaintes.
|
|
|
Nahiko garbi dut, baina konbentzimendu berri antzekoa da, batzuetan erdigunea dagokidala, eta besteetan periferia. Halaber, dagokidanagatik,
|
askotan
ertzean behar nukeenean erdi erdian egongo naizela eta inork ohartarazi nauela nire enbarazuaz. Aldi berean, ertzekoak erdira ekartzen saiatzea ere badela gure lana, ezer baino lehen gu bertatik baztertuta.
|
|
|
|
askotan
orrelakorik.
|
|
|
Aurtengo “esnea jezteko aulki desiratuaren” irabazlea Gruffud Eifon Owen izan zen (Eisteddfodeko poesia lehiaketa ospetsuenaren, the Chair en irabazlea ere). Modu
|
askotan
, “stomp” ekitaldiaren baliokidea da ospe eta prestigioari dagokionez. Azken aurreko presidentzia ekitaldiak jende asko erakartzen du eta Eisteddfodeko amaiera tradizionalaren une gorena da, beste bi sari banaketa ekitaldi literarioen ondoren (asteleheneko koroazio lehiaketa bertso poesia librerako, eta Prosazko domina lehiaketa, asteazkenean, eleberri laburrerako). Aurtengo metrika zorrotzeko poema irabazlearen jatorri berrizaleak, Gales modernoko herriaren sare sozialen eragin somniferoaren inguruan, adierazi dezake Galeseko poesia gainartzailea gero eta gutxiago urruntzen dela belaunaldi gazteagoen poesia erradikalenetik.
|
|
|
Esaerak dio hobe dela alferrik egotea alferrik aritzea baino. Gurea sormena eta inprobisazioa da, ezin da emaitza asmatu aldez aurretik eta,
|
askotan
, ondoren ere kostata! Nik basoa erdi betea ikusteko joera daukat!
|
|
|
Gure belaunaldiaren eboluzio sozialeko kate-begi ia guztietatik igaro naiz, eta kate-begi bakoitzari dagokion menpekotasuna ere bizi izan dut, zelan ez. Tresna oso interesgarriak iruditzen zaizkit pertsonen izaera aztertzeko; besteei geure bizitzetara zabaltzen diegun ate bat da, eta hor ikusten da nork uzten duen soilik zirrikitu bat, nork daukan itxita, nork zabal zabalik…
|
askotan
norberak ere ez du jakiten. Twitter da gehien gustatzen zaidana, hitzek daukatelako pisurik handiena.
|
|
|
Bertsokide ohikoak izan zituen Lexoti eta Kosme Lizaso. Lizaso eta Mitxelena bertsotara
|
askotan
joan ziren elkarrekin. Nafarroara oso maiz.
|
|
|
Nire kasuan, jarraitu baino, iritsi egin zaizkit. Irakurri ditut txioak eta abar, eta, iruditzen zait, kasu
|
askotan
errespetua faltatu izan zaiola bati baino gehiagori komentario batzuekin; sarri, kritika baino, burla hutsa izan dira. Pilotan bezala da, niri pilotari hau gustatzen zait eta berak irabaztea nahi dut, nahiz eta gaizki jokatu.
|
|
|
Denek ere, une eta memento bera partekatu izana daukate lotura, bakoitzak bere modura, noski. Bai, ez da ezkutalekutik
|
askotan
ateratzen, baina lau urtean behin lotsa guztiak ahazturik agertu ohi zaigu BECtarra.
|
|
|
Ohiturari jarraiki, betiko iturriez baliatu dira horretarako. Bertsolariek, kasu
|
askotan
, musikari ezagunen bati eskatzen diote beren erako doinu berriren bat berariaz presta diezaien. Horietakoak ditugu gehienak oraingoan ere.
|
|
2019
|
|
|
Sailkapenean herri mailako bertsolarikontsideratutakoen arteko tiki takako jardun bizi eta gozagarriek ere
|
askotan
erakutsi digute, beharbada, sailkapen horretan akatsen bat egon zitekeela.
|
|
|
Euskal idazle handiak ere
|
askotan
jantzi ohi ditugu goraipamen merezitakoez. Filosofoak, pentsalariak, zientzialariak… baita artikulugileak ere.
|
|
|
Edozer gai, edozer gertaera, adierazpen… zen gogoeta gai Rufinorentzat. Eta gogoeta horiek garden idatzi izan ohi zituen,
|
askotan
argiegi, gardenegi, beharbada. Deus ere gorde gabe eta eufemismorik gabe.
|
|
|
Ez zen gizon iluna, hala ere, nahiz eta une oro argi bila ibili. Traszendentzia edozer gauzak zuen berarentzat, edozein gauza xumek irakurketa unibertsalak egiteko balio zion, eta,
|
askotan
, azalekoaz harago, bizitzaren edertasunaren muinari heltzen zekien. Baserriari jarritako bertso hauek dira adibide.
|
|
|
Anai arreba guztiek dute sorlekua aintzako, ez baitago egun bizi diren lekutik urrun. Guretzat leku mitikoa da ia, ondotik
|
askotan
pasatu arren, sekula ez baikara bertan izan. Familia kontuetan, ateratzen direnean, bizi bizi dago Olei zahar, lehengusuok jaio baino dexente lehenago saldu bazuten ere.
|
|
|
Ondoko bertso sorta da horren adierazgarri. Bereziak dira bertso hauek zentzu
|
askotan
: lehenik eta behin, autoa txatarratarako geratu zen istripu batetik zirkinik gabe atera zelako.
|
|
|
Garai bateko emakumeak iturrira, labaderora edo urtegira joaten ziren buru gainean zapia eta zapi gainean pegarra bezalako ontziak harturik zenbaitetan, arropa garbitzeko saskia bestetan. Bide luzeak egin behar izaten zituzten
|
askotan
tokira heldu arte, eta beldurra ere ezagutuko zuten. Horiek izango ziren nekazari mundu horretan etxetik kanpoko egiteko nagusiak.
|
|
|
Bertsolariek gure errealitateaz aritzeko duten gaitasunagatik, bestela. Feministok identitate anizkoitzak dauzkagu eta esparru
|
askotan
aurkitzen gara lanean. Bertsolaritza dugu haietako bat, eta, euskal kulturari dagokionez, paradigmatikoa gainera, gure barrenera begiratzeko leiho moduan baliagarri zaigu-eta.
|
|
|
I. Bat nator, bai, iraganaren berrirakurketa bat egin behar dugu. Transmisioaren auziaz
|
askotan
aritzen gara, baina, iruditzen zait, literaturan eta beste kultur esparru batzuetan garaikideari begira begira gaudela eta iraganaren irakurketa gutxi egiten dela.
|
|
|
O. Izan ere
|
askotan
ez dakizu tranpolinean bertsoa bota, ez bota, dagoen ume horrek zer behar duen: itxarotea eta animatzea ala bultza egitea?
|
|
|
Eta ni Urruñan sortu eta Iruñean bizi den 36 urteko gizon zuri heterosexuala izan, ile eta pisu gutxikoa, azpiratua batzuetan, azpiratzailea
|
askotan
, oihanean bizirik irauteko ehizari edo Espainiako prentsa arrosari buruz kantatzen ikasi duena, basoko legeak sekula zalantzan jarri gabe. Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen:
|
|
|
baina nik bertsolari izan nahi nuen. Eta egiari zor, mahai buelta asko lehertu ditut, baina neu ere
|
askotan
heldu naiz etxera itota. Eta urte batzuk pasatu ziren neure buruari ispiluaren aurrean bertsolari deitu nion arte.
|
|
|
Iruditzen zait librean kantatzen dugula, baina libre izan gabe. Ni ere sentitu naiz itxuragatik epaitua, ni ere hartu izan naute saioaren osagarri
|
askotan
(osagai ordez), gizonen desirari segika egin ditut makina bat ofizio, jazarpena sentitu dut bertsotan… Horrek izen bat du: biolentzia matxista.
|
|
|
Aldi berean, jabetu naiz zenbaterainoko motxila daramagun bizkarrean. Gizonezkoenak (izan) diren ezaugarrietan oinarritutako jokaerekin
|
askotan
egin izan dut talka, ez naiz inoiz izan bereziki testosteronikoa. Gure etxean badakite aitarekin ere zenbaterainoko eztabaidak izaten nituen bere izaera zela eta:
|
|
|
Gure etxean badakite aitarekin ere zenbaterainoko eztabaidak izaten nituen bere izaera zela eta: izaera eraikia, oso gizarte jakin batean moldatua eta nirearekin aurrez aurre
|
askotan
jartzen zena. Eta, zer diren paradoxak, feminismoaren bidetik hasi nintzen ulertzen bere jarrera matxista asko, zer eta nik ere aurrez aurrekoa jarrera berberetik egiten niolako.
|
|
|
gero pentsatzen dugu graziarik egin ligukeen edo ez, eta horrek dakar bigarren erreakzioa. Zorionez edo zoritxarrez, motxilatik ari gara
|
askotan
barrez. Esaten genuena, hustu eta bete lanetan aritu behar, ondorengo erreakzioak kontrolatzeko.
|
|
|
Berdin da non jaio, euskalduna naizela ezin da gaur egun kolokan jarri, euskarak ni definitzeko indarra daukat, zer naizen, nortasuna emateko baimena eman diot hizkuntzari, eta hori ez da gutxi. Zenbat arrazoi duen
|
askotan
erabiltzen dugun leloak: “Euskara da euskaldun egiten gaituena”.
|
|
|
bertso bazkariak, bertso triki poteoak, bertso meriendak… ematen du zaintzen garela! Nahiz eta ni bezalako kantari barazkijale batentzat
|
askotan
ez den hain erraza hainbat ohitura orekatzea.
|
|
|
Felipe Zelaieta bera, Gari Sarriugarte Zaldibarko bertsolaria eta laguna (bera ere haizeak Gasteiz aldera ekarri zuen) eta beste zazpi bat lagun, taldeari eta antolatutako saioari forma eta kobertura emateko. Prestakuntza polita, klaseetatik kanpo
|
askotan
elkartuta entrenatzeko eta, nire kasuan, haiengandik asko ikasteko.
|
|
|
Denboraldi horretan,
|
askotan
kontatu izan dudan esaldia hartu nuen betirako gogoan. Parranda handia eginda nengoen eta auskalo zein tankeratan egongo nintzen… Hala esan zidan aitak:
|
|
|
Baina ia denek helarazi digute oso gustuko dutela, ederra dela norbait bertsotan hika entzutea. Baliagarritasuna aitortzen diote tratamendu horri norabide
|
askotan
, eta bertsogintza aberasteko erreminta aproposa dela iruditzen zaie. Egia da, baita ere, gehienek ez dutela haien bertsogintzan hitanoa txertatzea lehentasunen artean, eta ez du ematen, epe laburrean behintzat, hitanoaren gorakada nabarmen baten lekuko izango garenik.
|
|
|
Gai gatazkatsua da batua eta euskalkiena, baina hitanoaren ardatza gehitzen badiogu, irtenbiderik gabeko labirinto bilaka daiteke. Esan dugu hika egitea euskalkiarekin lotzen dugula maiz, eta elkarrizketa
|
askotan
agerikoa izan da bien arteko lotura estua.
|
|
2020
|
|
|
Bertsoaz gainera literatura eta gidoigintza landu ditu, eta egunkari zenbaitetan zutabegile izan da eta da. Bertsoa artearen beste hainbat adarrekin uztartzeko esperimentu
|
askotan
hartu du parte. 1961eko urriaren 2an jaio zen Zarautzen eta 81eko irailean Itziarren, Salegi jatetxean, eztei bazkari batean egin zuen debuta.
|
|
|
Iritsi nintzen kantatu behar genuen lekura, oholtza aurkitu nuen, gazte batzuk ziren antolatzaile zebiltzanak eta Sarasuari itxaroten jarri ginen. Beste
|
askotan
bezala, berandu etorriko zela esaten nien gazte horiei, baina agertuko zela, Jonek berandu ibiltzeko ohitura zuelako. Ordua iritsi zen eta Sarasuaren arrastorik ez zegoen han, eta bertso eskolakoak eta ni oholtzan ginela egin genuen saioa.
|
|
|
Eta baietz esan genion, emateko baietza, libre zuela-eta. Herri
|
askotan
kantatzen genuen elkarrekin Andonik, Sebastianek, Sarasuak eta laurok, eta, gutxi gorabehera, jakiten genuen elkarren berri.
|
|
|
Ez Iñakik, Jonek eta Aitorrek bakarrik, baita Xabierrek, Josuk eta Oierrek ere. Eta Joxemarik eta Mertxek, aitona amonek, lehengusu lehengusinek… Batzuetan Aretxabaletara, besteetan Oriora,
|
askotan
joan izan nintzen haiengana. Bizikletan, trenez edo stopean.
|
|
|
Egingo nuke Xabier informatibo aurkezlea zela orduan ETBn. Eta orduz geroztik
|
askotan
esan izan dut harro nagoela nire orduko bi kideez. Imajinatu!
|
|
|
Gizon prestu bat zen. Berak esan izan dit aitak
|
askotan
aipatzen ziola nola bidean topo egin genuen, hitz egin beharrekoak hitz egin eta itzuli zen etxera, baina ez Xabier eta ez ni ez gara gogoratzen nora joan ginen. 80tik 90era bitarteko hamarkada horretan gazte kuadrilla asko ibili ginen.
|
|
|
Antonio Maria Eizmendi Loidisaletxe bertsolariaren semea da Juan Joxe, etxean umetan bertso giroa bizitakoa. Ganadu lanak egiten ari zenean,
|
askotan
aritzen omen zen aita bere kasa bertsotan. Urte zahar egunean etortzen omen ziren Berrobin bizi zen anaia, Oiartzunen bizi zena eta Iparraldean bizi zen Errezil, eta gaupasak egiten omen zituzten.
|
|
|
Hemen, Zelatundik gertu bada Beharri izeneko mendi gain polit dotore bat, eta hara etengabe igotzen nintzen. Ahuntzak edukitzen genituen han eta
|
askotan
joaten nintzen hara. Eta bizi garen leku honetatik lanera ere korrika jaisten nintzen.
|
|
|
Bertsotarako abisua genuen batean, Azpeitiko Pastorkua tabernan genuen juntadizoa Loidisaletxek eta biok,
|
askotan
bezala. Ezagun batek norako martxa genuen galdegin zigun, eta Bilbora gindoazela erantzun genion.
|
|
|
Bai, bai, Euskadi Irratiko artxiboaren grabazio zaharrenen iturri nagusiena Mujikarena da. Aldian behin, bi bobina ekartzen zizkigun diru truk…
|
askotan
oso kalitate txarrekoak. Beste askotan bere komentarioak entzun zitezkeen bertsoaren gainetik:
|
|
|
Aldian behin, bi bobina ekartzen zizkigun diru truk… askotan oso kalitate txarrekoak. Beste
|
askotan
bere komentarioak entzun zitezkeen bertsoaren gainetik: “Eskua atzera eraman du”, “txapelari heldu dio”… Berak pentsatzen zuen bertsolaritza galdu egingo zela, eta berak fenomenoa altxor gisa jaso nahi zuen, bere komentarioekin dokumentu etnografikoa osotuz.
|
|
|
Hemen, grabazioak beharrean, liburuak hartzen nituen oinarritzat, herri memorian geldituriko bertsoak jasotzen zituzten liburuak. Eta norbait ezberdina eraman ohi nuen saioko haiek kantatzera;
|
askotan
, bertsolari gazteak. Hor dezente atzera joaten nintzen, eta XVIII. nahiz XIX. mendeko bertsolaritza dezente arakatu nuen.
|
|
|
Lehen aipatu dudan bezala Lehengoak Gogoratuz ek luze iraun zuen, eta Eta Hitza Jolas Bihurtu Zen en barruan ere txertaturiko atal gisa jarraitu zuen hainbat urtetan. Atal horretarako, Dorronsoro etorri izan zen programa
|
askotan
, bertso zaharrak kantatu eta erabilitako doinuari buruz azalpenak ematera.
|
|
|
Dira gauza
|
askotan
, ez?
|
|
|
“Bertsolariaren figura hain da zurruna, arrazionala, harrizkoa… Azken batean, bertso eskolatik ikasi duguna hori da, ozen kantatzen eta aurrera egiten. Orain arte ez dut alde hau landu eta horregatik pasatu dut
|
askotan
gaizki, egoera kudeatzen ez dudalako jakin. Ez dut aztertu nire gorputza nola sentitzen den jende aurrean… Asko mugitzen nintzen eta ez nekien horrek nire zein irudi proiektatzen zuen…”.
|
|
|
Gainerakoan, buruz beherako posturak gustatzen zaizkit. Umetan ere halaxe egoten nintzen, sofan buruz behera
|
askotan
. Gerora jakin dut horren atzean teknika bat eta esanahi bat badagoela.
|
|
|
Herrialde Katalanetan bat bateko kantuak forma aldetik aberastasun eta aniztazun izugarria erakusten du: izan ere, ohiko kantutegi genero ia guztiek, baladak eta kantu erlijiosoak izan ezik, interpretea erabat aske uzten zuten abestiaren testua inprobisatzeko, bertso heptasilabikoen gainean artikulatua
|
askotan
(metrika katalanak silaba kontaketa azken silaba tonikora arte egiten du).
|
|
|
Albadeak, edo albaes, kalean esaten den moduan, kaleko valentzierak berezkoa duen “d” interbokalikoaren erorketa bereizgarriarekin, dultzaina eta atabalaz lagunduta jarduten dira, eta haien estrofa hiru esaldi musikaleko bi saiotan antolatzen da, bakoitza bi kantarik abestu ohi dutelarik. Valentziar kantuaren ahots exijentzia handia dela-eta, abeslariaren eta inprobisatzailearen irudiak banandu ditu, eta,
|
askotan
, inprobisatzaile espezializatu batek — el versaor — abestuko duen testua belarrira esaten dio abeslariari.
|
|
|
Orain, kaleak berreskuratzen hasten garenean, kulturak eta kulturgileok herriarekin bat egiteko aukera berreskuratzen dugunean eta eszenatokietan zita berriak jartzen ditugunean, zeu ere guregana hurbiltzea gustatuko litzaiguke. Ziur gaude, zer pentsatu eramango duzula etxera, barre egingo duzula une
|
askotan
eta, zergatik ez, agian malkoren batek ere ihes egingo dizula. Azken batean, gurea bihotzetik bihotzera egina dagoen obra da, emozionala, intimoa, umoretsua, filosofikoa, berezia, zaindua, euskalduna, unibertsala… Laburbilduz, ikustea merezi duen ikuskizuna da Erik eta Win, nire uste apalean.
|
|
2021
|
|
|
B– Periferietan gertatzen dira gauza interesgarriak, baina finalera pasatzen dena Martin da. Bertsotan
|
askotan
esaten dugu “periferiak ari direla erdigunea hartzen”, eta bai, baina bueno… Asko zabaldu da diskurtso hori eta oraindik bide luzea dago. Martin kontziente da pribilegiatu bat dela, eta badu erruduntasun sentimendu bat:
|
|
|
B– Enkargu hau 2020ko urtarrilean iritsi zitzaigun, justu Gipuzkoako Bertsolari Txapelketako finala baino hilabete lehenago, zurrunbiloaren erdian. Gure artean
|
askotan
komentatu dugu txapelketek zenbaterainoko fokoa hartzen duten, ze arreta bereganatzen duten, eta nola beste plaza, saio edo bertsolari izateko moduak itzalean geratzen diren. Kezka bat genuen horrekin.
|