|
2005
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...akezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen aldekoekegindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe
|
utzi
froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak erabili izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
Donibane Lohizuneko kantuan, aldiz, ez da holako sinesteetan sartzen.
|
Uzten
ditu alde batera etimologiak edo, hobeki erran, sasi etimologiak, erakusteko lauburuaren izena, zinez euskalduna zela eta hala amaitzen du bertsoa:
|
|
|
Alabainan, aipaturik eta goraipaturik euskara, euskal ohiturak, bereziki dantzak eta pilota, ez zezaken
|
utz
fede katolikoa. Izan daiteke euskaradun, izan daiteke dantzari, berdin pilotari, bainan oroz gainetik da fededun.
|
|
|
|
utzirik
, akademietan oinarritu zuen historia berria sortzeko ahalegina eta ahal mena. Giro hori ezagutzen zuen Etxegaraik eta Kanpionek ere.
|
|
|
Idatzi ditugun lerro llabur hauetan hizkuntza baten barreneko aldaera edo formen arteko lehiaz aritu gara gehienik, ez bi hizkuntzaren edo gehiagoren arteko gora-beherez. Hartara, hizkuntzaren soziologiako gaiak alde bat
|
utzirik
, soziolinguistikaren ardatzari uztartuko gatzaizkio funtsean.
|
|
|
Aztertzen ari garenarekin lotuta dagoen sintomarik aipagarriena da ukipenean dauden hizkuntzen erabilera esparruka banatzea: hizkuntza menderatua famili harremanak, erlijoa eta nekazarien mundua bezalako betiko esparruetarako
|
uzten
da eta hizkuntza menderatzailea era biltzen da modernitatearekin' zerikusia duten teknologia eta zientzia bezalako esparruetarako, hiztunak hizkuntza txikia esparru horietarako erabiltezina dela sinistera heltzen diren arte.
|
|
|
Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da: zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari
|
uzten
diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua.
|
|
|
Hizkuntz bateratzeaz mintzatzenHiztun osoek beren jakintza esparruko estiloa ez ezik, lagunarteko estiloa ere mendera tuko dute. Edonola, Zalbidek (1993) agerian
|
utzi
duenez, badira beren ezagutza esparruko euskara formala baizik erabiltzen ez duten hiztun erdiak ere.
|
|
|
Ataltxo honetan partizipioen azentuera baino ez dugu aztertuko; aukera teoriko bat baino gehiago dagoen arren, kasu gehienetan azentu nagusia partizipioak berak hartzen du. Beraz, datuen aurkezpena, orain arte bezala, partizipioaren silaba kopuruaren arabera egingo dugu, laguntzailearen azentu bigarrenkariaren arazoa hurrengo baterako
|
utziaz
.
|
|
|
Solas hoik guziak onartu dira eta (Decrept) burulehenak erran du, jaun suprefetaren xede bereko laitekela. Hortan, dio Landerretxe iskribariak, buru ratutzat
|
utzi
dira egitekoak eta hitzartu da, guzien nahitik, iragan urteko bilt zar buruzagi berak atxikitzen direla datorren urteko.
|
|
|
Hogoi bat urteren buruko bizkitartean, ustegabeko itzulipurdia egin beharra zuen hain tinko eta umil Frantziako euskaldunak atxiki zituen 111 errepublikak. 1940ean, Vichy-ko hirian jarri zen Pétain marexalaren frantses estatuak nahi izan zuen berriz eskualdekatu alemanek gobernatzera
|
uzten
zio ten lur eremua.
|
|
|
Ttipi izanagatik eremuz, EuskalHerria zerbait da arimaz. Behar zaio
|
utzi
bere begitartea: merezi du!
|
|
|
Azaroaren 21eko artikulu batean Piarres Lafittek aditzera
|
uzten
du aitzi neko udaldian Vichy rat igorri letrak aspaldian engoitik ahantziak direla, han nonbait errautsak janik. Marexalak eta Darlanek bestalde ez dituzte omen lan guziak tiletez tilet segitzen ahal, peko batzuei behar dizkie asko gider utzi eta beraz behar lukete peko horiei begia atxiki, Bretainiatik egiten zaien bezala, aski usu Vichy-raino itzuli bat eginez, alegia beilari.
|
|
|
Azaroaren 21eko artikulu batean Piarres Lafittek aditzera uzten du aitzi neko udaldian Vichy rat igorri letrak aspaldian engoitik ahantziak direla, han nonbait errautsak janik. Marexalak eta Darlanek bestalde ez dituzte omen lan guziak tiletez tilet segitzen ahal, peko batzuei behar dizkie asko gider
|
utzi
eta beraz behar lukete peko horiei begia atxiki, Bretainiatik egiten zaien bezala, aski usu Vichy-raino itzuli bat eginez, alegia beilari.
|
|
|
1942ko urtarrilaren 9an, Eskualdunak jakinarazten du alabaina, Vichy-ko gobernuaren lege berri batek euskara haizu
|
uzten
duela Frantziako eskole
|
|
|
Honetan bururatuko da Lafitten eta Arotzarenaren arteko lankidetza euskallurraldetasunaren eta kulturaren alde Vichy-ko gobernuaren eretzera, bizkitartean 40ko hamarkada horretan bada oraino beste auzi bat Lafitte ape zak aipatu gabe
|
utz
ez dezakeena, eta alemanen denborako Arotzarenaren astekariari, 1942ko urtarrilean, igorriko dion azken artikuluan agertzen dena.
|
|
|
bideekin. Seguru aski Azkuek
|
utzi
zion Lacomberi bere eskuizkribua, gutxie nez Mendebaldeko aditzaren gaineko liburukia, eta honek bi txandatan kopia tu zuen.
|
|
|
Bleschamp. Napoleon Bonapartek Waterlooko gudua galdu zuenean 1815eko ekainaren 18an, Borbondarren eskuetan
|
utzi
zuen Frantziako erreinua ekainaren 22an eta Luciano aitak aske ikusi zuen bere burua Italiara itzultzeko. Vienako Biltzarrean Pio VII.ak lortu zuenean Elizako lurraldeak eskuratzea, beraien barruan zegoen Musignano herrira etorri zen familiarekin Caninoko Printzea.
|
|
|
Aipatzen dituen estatuen ordena ez da kronologikoa, zalantzarik gabe Italian zehar hasiko zelako hizkuntzalaritzako ikerketetan. Baina Specimen lexici comparativi... (1847) lexikografiako lehen lana aparte
|
utzita
, dialektologiari zuzendu zion lehen lana Ingalaterran egindakoa izan zen, 1851n argitaratu baitzuen A specimen of the Vulgar Speech of the town of Gloucester. Euskarazko itzulpenak etorriko dira gero eta Genovako dialektoaren ahoskeraz lehen aipatu duguna, Italiako lehena, ez da 1860 urtera arte helduko.
|
|
|
Parisko kargu politikoak lanik gabe
|
uzten
zuen egunetan linguistikako ikerketak egiten ari izan zen. Esate baterako, berak idatzitako papertxo baten
|
|
|
Europako beste estatuetan izandakoak, interesgarriak noski, beste ikerlan baterako
|
uzten
ditut, baldin denborarik aurkitzen badut. ltaliara 1854an egindako bidaiaz arituko naiz une honetan. Eta galdera bat sortzen zait:
|
|
|
Eskuizkribu interesgarria
|
utzi
zigun, frantsesez bere eskuz idatzia, bidaiaren egunaria emanaz, jarraian transkribatzen dudana:
|
|
|
Epitafio hau Louis Lucien Bonapartek berak
|
utzi
omen zuen idatzita bere hilobian jar zezaten. Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez baitzekien, heriotzako data ez tokia.
|
|
|
Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez baitzekien, heriotzako data ez tokia. Aitarekiko begirunea aitortzen zuen semeak eta tituluetatik aparte egin zituen lanen arloak ondo finkaturik
|
utzi
zituen epitafio luze honetan. Bere fede eta sinismenaren aitormena ere agerian utzi nahi izan zuen.
|
|
|
Aitarekiko begirunea aitortzen zuen semeak eta tituluetatik aparte egin zituen lanen arloak ondo finkaturik utzi zituen epitafio luze honetan. Bere fede eta sinismenaren aitormena ere agerian
|
utzi
nahi izan zuen. Beraz, Bonaparteren nolabaiteko biografía laburra dugu Londreseko hilobian jarria.
|
|
|
' Alde hatera
|
utziko
ditugu esparru honetan gertatzen diren ezabaketa guztien kontu ezin interesgarriagoa. Areago, lan honetatik kanpo geratuko dira era berean erabilera nagusian ezinbestez ezabaketa daramaten kideak ere (ez ezik edo baizik kasu).
|
|
|
bertan behera
|
utzi
dugu
|
|
|
Lan honetan, bada, ez ditugu azken ikerlari hauen emariak alde hatera
|
utziko
eta gogoan izango dugu une oro testu mailako funtzioez ari garenean mota askotako testu antolatzaileak ditugula. Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean.
|
|
|
Erreakzioa gertatzen bada, aurrera egingo dugu saioan. Osterantzean, bertan behera
|
utzi
dugu
|
|
|
osterantzean, bertan behera
|
utzi
dugu
|
|
|
lokailuek ez bezala, berdintasun maila batean juntatzen dituzte bi perpaus, goragoko perpaus elkartua emateko. Lan honetan komak juntagailuen gainetik izan dezakeen eragina alde hatera
|
utziko
dugularik' S, 31 eta 32 sailetan hurrenez hurren juntagailuen eta lokailuen arteko pilaketak, eta juntagailuen arteko pilaketak ikusiko ditugu. 33 eta 34 sailetan, hurrenez hurren bi puntuak eta puntua aztertzeari ekingo diogu.
|
|
|
Euskara gibelamenduarekin nahasi nahian, Combes ministro nagusia eskola publikoetan frantsesik ia tuntik ez zekiten haurrei euskarazko katixima debekatzeraino iritsi zen, frantsesezkoa
|
uzten
zuela bizkitartean. Bazterrak hein bat harrotu baitzituen horrek, sinadura biltze bat antolatu zen debekua ren kontra Euskal Herrian, norbait ziren jaunen artean.
|
|
|
4 Diskurtso erretorikoari dagokion mintzaira apaindu eta prosa erretori koa ekarri digu, batez ere, Hiriart Urrutik. Hemen bereziki lehen mintzaldi koa dugu solas, kontaerakoa erabat bazter
|
utzi
gabe, ordea. Ezen diskurtso eta prosa erretorikoa da harena, hots, pertsuasioa helburu duena.
|
|
|
Bi hitz derragun kazetariaren hiztegi jori, berritu eta garbiaz, mintzaira eta figurez baino lehen. Hiztegi aberatsa da
|
utzi
diguna, kazetaritzako arlo gehientsuetako hitzak erabili behar izan baitzituen. Kazetari senez, bere garai ko jendearen ahoko hitzak erabiltzen zituen, Broussainek ohartarazi bezala?.
|
|
|
Axular zenaren ganik hunat, zer karrakaldi beharrezkoa ez dako eman eraskitzari! Zonbat hitz zahar ez ditu gaztetu; zonbat erran zuhur ez erain, Almanakaren arartekoz(...); zonbat hitz eta hizkuntza berri ez dauzkigu
|
utzi
oroitzapentzat! { 1915; Charritton:
|
|
|
1 Deus onik ez diren eta ez duten lizafin gormant batzu ezin asez lanak baitituzte. Hanbat gaxtoago; zertako ez
|
utz
beren gain uzteko hobeak direnak? (EO 33,). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo adierazi nahi duena argitzeko.
|
|
|
1 Deus onik ez diren eta ez duten lizafin gormant batzu ezin asez lanak baitituzte. Hanbat gaxtoago; zertako ez utz beren gain
|
uzteko
hobeak direnak? (EO 33,). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo adierazi nahi duena argitzeko.
|
|
|
Aditz aurreratzea73XABIER ALTZIBARkontaeran nahiz estilo diskurtsiboan gertatzen da, azalpen eta eztabaidan ere usu, eta ez gero esaldi luze korapilotsuetan soilki (Geroztik hunat joan dire ehun urte, E 278); aditz laguntzailearen inversio edo aitzinatzeaz baliatzen ohi da enfasia adierazteko (Giten ixil, mintza ditela gauzak, E 262). Baina irakurlearen gogoa zintzilik
|
utzi
nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle denak ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu nahi badu (Altzibar:
|
|
|
J. Etxeparek Hiriart Urrutiren hitzordena eta estiloaren gako batzuk atzeman zituen. Esaterako, batzuetan hondarrera esaldi, paragrafo nahiz tes tuaren azkenera jaurtikitzen zuela sartu nahi zuen pindarra eta noiztenka ira kurlea hitz andanak ulertu nahian ibilarazten zuela, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua
|
uzten
zautzula, irriz; gogomenen jauzte lillura garriaz Hiriart Urruti nagusi zaiola Adémari ere esaten digu?. Hona hemen adibide bat, Beribil artikulukoa, non hitza eta silaba ustekabean moztuz gogomenen jauzte lilluragarri hori gertatzen den:
|
|
|
Ahopaldi nasaiak zituen laketenik; sekula kasik ez biga, datxikola, josturaz berdin. ...i alditaraino hatsa artetan hartuz, eta zu begia zabalik hari beha, ondarre rat aurdikitzen zuela sartu nahi zautzun pindarra; bertze batzuetan dena mami, eraskitza eraskitzari jarraikaraziz joriki, burua eztiki joaren ariaz, betetzen zautzula eta argitzen; noiztenka pilota batzu bezala hitz andana bat erainik, xingilika heien artean ibilarazirik, gogoa dilindan, bainan asmatu nahiarekin ernatua
|
uzten
zautzula, irriz. O.
|
|
|
Esaldi bukaerak oso landuak ditu egitura eta neurkera aldetik; maíz esal di paralelistikoak dira, justaposizio bidezko esaldi biribilak, zalantzarik
|
uzten
ez dutenak eta sententzia estilokoak, mezua azpimarratzeko.
|
|
|
(E 790,, De Musculdy a Saint Esteben). Umorea, irri eragingarria edo bestelakoa, irakurleekiko jarrera eta per tsuasio indar handikoa da, konfiantza ematen baitio irakurleari eta hau hizla riaren alde errazago jartzen. Hortakotz ditu Hiriart Urrutik etsaiak eta haien78ZER DAKARK/ 0 HIRIART URRUTIK EUSKAL KAZETARITZARI, legeak usu irriegingarri
|
uzten
(ridiculum). Makhila khen?
|
|
|
Makhila khen? artikuluan maki la debekatu dutela eta zolan burdina duelako estakuruan kazetariari irria dario euskaldunen makilazaletasunaz mintzatzean, baina hondarrean barrega rri
|
uzten
du debekua: Zer debru nahuzue egin, jaun jujeak, eskualduna eta makila elgarretarik ezin bereziak balinbadire, kasik... senar emazteak bezala? (...).
|
|
|
Handi da tribunalak ez baitu ezarri legea: merkaturat doazila eskualdunak... hortzak etxean
|
utzirik
... Armes défen dues...
|
|
2019
|
|
|
Bestalde, JCVtik euskaltzainburuak 1941eko otsailean jaso zuen idatzizko baimenak J. Irigoyenen izendapena agindu egiten zuen. Beste bi baldintzak, ordea, ikusi dugunez agintariek ahoz markatutako marra gorriak ziren, baina debekuaren idatzizko frogarik
|
utzi gabe
.
|
|
|
1941ean izendatutako J. Irigoyenek euskaltzain izateari
|
utzi
zion, beraz, eta J. M. Seminario komisario politikoa ados omen zegoen F. Krutwigen asmo guztiekin. JCVren aktetara joez gero, ordea, ez dago erabaki garrantzitsu horien inolako aipamenik.
|
|
|
M. Azkue, N. Oleaga eta J. Irigoyen izendatu zituzten 1941eko lehen batzarrean bertan. J. Irigoyenek, ordea, 1943ko otsailetik aurrera Akademiaren batzarretara joateari
|
utzi
zion. Bergarako artxibozaina Bizkaiko ondare arkitektonikoaz, pinturaz edota musikaz arduratu zen, JCVko aktek erakusten dutenez, baina Euskaltzaindiaren zeregin filologikoetarako ez zegoen prestatua eta ahal bezain laster utzi zituen.244 Hain zuzen, euskaltzainburuaren ustez lexikografiaren lan erritmoa motelegia zen, J. Gorostiagari adierazi zionez:
|
|
|
J. Irigoyenek, ordea, 1943ko otsailetik aurrera Akademiaren batzarretara joateari utzi zion. Bergarako artxibozaina Bizkaiko ondare arkitektonikoaz, pinturaz edota musikaz arduratu zen, JCVko aktek erakusten dutenez, baina Euskaltzaindiaren zeregin filologikoetarako ez zegoen prestatua eta ahal bezain laster
|
utzi
zituen.244 Hain zuzen, euskaltzainburuaren ustez lexikografiaren lan erritmoa motelegia zen, J. Gorostiagari adierazi zionez: " Aquí nos reunimos tres veces por semana Oleaga y Eketa [R.
|
|
|
Idazteco maneran eracusten duzun zuhurtzia nai ta naiezcoa da; emen egin dira ainbertze bidegabekeri, ezen orai icusten dugu, hainitz jende eskaldun garbiek
|
uzten
dutela bazterrerat euskarazco dotrina edo catishima eta Elizaraco liburua, erdarazcoak usatuz, erraiten dutela: " eztugu comprenitzen batere euskera zerratu ori".
|
|
|
Frantziako eskualdunek ere batzartu behar lirazke gurekin:
|
utziko
–Emen uste dute baietz.
|
|
|
Akademiak 1949ko udan, Europako gerraondo latzean, etenda zuen harremana erbesteratuekiko nahiz Frantziako euskaltzainekiko. Mundu Gerra bukatuta, Espainia frankistak arazo diplomatiko larriak izan zituen, nahiz eta Gerra Hotzak lekukotasunezko keinu hutsean
|
utzi
zituen. NBEk Espainiako Gobernu faxista formalki gaitzetsi, eta Frantziak muga itxi egin zuen artean (Jiménez de Aberásturi Corta 1999).
|
|
|
Santos Juanes elizara bertaratutako guztiak jeltzale militanteak ziren eta ondoren bazkaria egin zuten Emakume Abertzale Batzaren egoitzan. 79 E. Urquiaga" Lauaxeta" ren ekimenez lau urte lehenago (hain zuzen, A. Osoro" Abeŕi" ri egindako omenaldian) sortutako Euzkel Idazle Batza(" Federación de Escritores Vascos") suspertzea zuten asmo, baina gerra egoerak ez zuen halakorik egiten
|
utzi
, eta EAJ PNVren Eguna bera izan zen idazleon bilgune historikoa.80 Egun berean Lekeition hil
|
|
|
M. Azkueren Diccionario español y vasco (1916a) bukatu gabearen lehen bi liburukiak eskuratu zituen.894 Bilboko idazkariak, halaber, R. M. Azkueren beste gaztelania euskara hiztegi bat
|
utzi
zion, amaitu gabea, liburuki bakarrez osatua (cf. Akesolo 1989:
|
|
|
Euskaltzaindiaren akta nahiko iluna izan arren, JCVren akta liburuari esker jakin dezakegu argiago zein zen bi erakundeon arteko tirabira. Euskaltzaindiaren ekitaldi publikoan sortutako arazoa Bizkaiko gobernadore zibilaren eskuetan
|
utzi
zuenetik ekainaren hasieran, JCVk ez zuen arazoa hizpide izan, akten arabera. CSICek urteko diru laguntza 3.000 pezetatan handituko
|
|
|
Agiri ofizialean ez agertu arren, idazkariaren zirriborroaren arabera, frantziskotarraren dosierreko lehen puntuaren ardura I. M. Echaide eta A. Irigarayren esku
|
utzi
zuten. Une horretan BPDrekiko harremana erretzat jotzen zen, eta Donostiako ordezkarien ardura izan zen gestioak egitea, seguru asko GPD eta RSVAPen bidez, izan ere Gipuzkoan aldaketak gertatzen ari ziren, berehala ikusiko dugunez.
|
|
|
Gainera ortografia sinplifikatu nahi zuen, kontsonante ondoko" h" rik gabe, batez ere. Aldi berean, halako liburua Euskaltzaindiaren izenean irtenez gero, Akademiak 1920an onartutako sabindar ortografia ere bazter batean
|
utz
zezakeen. Horrela, 1951ko apirilean hartutako erabakiaren bidetik —" ŕ"," ľ"," đ" eta" ť" ez ezik," rr"," ll"," dd" eta" tt" ere onartzea— urrats gehiago eman ahal ziren (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
RSVAP 1950). keen. Bilboko E. Erquiaga eta M. Arruzarekin ere harremanetan zegoen, eta F. Krutwigek bultzatutako filosofia tratatuak alde batera
|
utzi
eta lan irakurterrazagoak itzultzera jarri nahi zituen: geografia eta historia eskuliburuak edota polizia nobelak, adibidez.916
|
|
|
I. M. Echaideren 1944ko liburuan, eta Herria, Gernika edota Euzko Gogoa aldizkarietan. rekin. A. Irigarayk argi
|
utzi
zuen Euskaltzaindiak ez zuela euskara estandarraz erabaki ofizialik, baina Akademiaren itzala baliatuz, bere aspaldiko asmoak agertu zituen aurkezpenean, gipuzkeraren aldekoei eta erbesteko idazleei keinu adeitsuak eginda:
|
|
|
Izkera ortan euskal lanik aundienak burutu dira eta zati baten beintzat burutuko ere dira. Sail ortako idazleak Axularrena gaurkotu besterik ez dute egin eta saratar aundi bien urratsetan ibiliz euskerarik berebizikoena mamitu dute, partidismu eta targoak
|
aldebat
utzirik. Beraz zer dala eta bat bateko yauzi ori Axular’en izkera zâarrera?
|
|
|
Euskera agerkaria berriz argitaratzeaz den bezainbatean, L. Villasante lehen aroko aurkibideen() prestaketaz aritu zen. Hain zuzen, batzarrean Akademiaren agerkaria berriz argitaratzea erabaki zuten, eta Gipuzkoako L. Michelena, M. Lecuona eta A. M. Labayenen esku
|
utzi
zituzten horrekin lotutako zenbait ardura. Era berean, Euskaltzaindiaren estatutuen gaia ere izan zuten hizpide, eta euskaltzain izateko Euskal Herrian jaioa izateko baldintza kentzeko aukera aipatu zen," itzez ala idatziz" euskaldun izatera mugatuz.930
|
|
|
Bizkai Gipuzkoetako industrializazio berritua erakartzen ari zen immigrazioak ageriago
|
uzten
zuen euskararen ahultasun demolinguistiko erlatiboa. Hala ere, diktadura frankistan ezin zen gizarte erabileran zuzenean eragin, tokiko zenbait agintari politiko arazoaz arduratuta agertu arren.
|
|
|
946 J. M. Azaolaren ustez, L. Dotres Informazio eta Turismo ministerioaren Gipuzkoako delegatu eta diputatu ohiak ez zion prentsari dimisioaren berri ematen
|
utzi
, hutsunea berak betetzeko asmoa omen zuelako, baina dimisioaren onarpena da atzeratu zena (Sancho el Sabio Fundazioa, José Miguel Azaola funtsa: J. M. Azaolaren gutuna F. Pérez Embidi,). izendatu ere uztailaren 7ra arte:
|
|
|
Gipuzkoako instituzio ofizialetan euskararen aldeko gutxieneko giro bat eratzen ari zen, tokiko erakundeek zuten autonomia oso mugatuaren barruan. Ikusi dugunez, 1952ko otsailean Salamancako Unibertsitatean sortutako" Manuel de Larramendi" katedrak ezinegona sortu zuen Gipuzkoan, konparazioz probintziako agintarien euskararekiko utzikeria agerian
|
uzten
zuelakoan. M. Ciriquiain GPDko idazkariak artikulu bat idatzi zuen Madrilgo prentsan, Gipuzkoak erositako J. Urquijoren biblioteka goratzeko ez ezik, horren inguruan goi mailako erakunde zientifiko bat ere eskatzeko:
|
|
|
Aizpuru & al. 2007: 114). 97 Era berean, Frantziako muga zeharkatzeko baimena zuen, 1937ko irailean J. B. Daranatz elizgizonarekin Baionan biltzen saiatu baitzen.98 Besteak beste, Ginea Espainiarreko edota Londresko paradiplomazia frankistarekin harremanetan zegoen.99 J. Urquijoren RAEko idazkari izendapenak diktadurarekin zuen lotura ideologikoa argi
|
utziko
ez balu, J. Pujol() CEDAko diputatu ohiak Donostian zuzentzen zuen Domingo astekari berrian argitaratutako artikulura jo dezakegu. 1936ko udan prestatzen ari omen zen" La boina ¿ se usaba en Navarra en el siglo XVI?" izeneko artikuluaren gaia berez euskal txapelaren jatorri historikoa zen, baina kolpistek Donostia okupatu izanaren urteurrena baliatu zuen, gerraren osagai zibila nabarmendu eta Nafarroako errekete" txapelgorri" ei gorazarre egiteko:
|
|
|
Amaieran, hurrenez hurren, karlista falangisten ereserkiak eta himno nazionala jo zituzten. Gauean afari bat ospatu zuten udaletxean, eta A. Urbina gobernadore zibil monarkikoak, 1937ko uztailetik kontzertu ekonomikoaz gabetutako gipuzkoarren ustezko espainolismoa argi
|
utzi
behar izan zuen (El Diario Vasco).
|
|
|
Akademia mailan, berriz, E. Orsek grina berezia erakutsi zuen Hispanoamerikako filofrankistak kooptatzeko, RAE berregiteko asmoarekin. Hezkuntza Nazionaleko ministroaren kultura inperialismoak toki gutxi
|
utzi
zien gaztelania ez beste herri hizkuntzei:
|
|
|
" Es[...] simpatizante con el Movimiento Nacional, al cual ha contribuido con algún donativo". 116 Aurkezpenaren baldintza politikoak begien bistakoak ziren, baina AEBko unibertsitatetik Aurelio M. Espinosak jakinarazi zuen A. Coester ez zela Stanford-en bizi, eta RAEk Kanpo Arazoen ministerioko" Junta de Relaciones Culturales" delakoari (A. García Valdecasas legegizon falangista agertzen zen arduradun) jakinarazi behar izan zion hautagaitza bertan behera
|
uzten
zuela.117
|
|
|
Nolanahi den, R. Cabanillas eta P. Baroja idazleek 1938ko urtarriletik aurrera, RAEko batzarretara joateari
|
utzi
zioten, gaixotasunaren aitzakian. Lehena Galiziako jaioterrian babestu, eta bigarrena Parisko erbestera itzuli zen 1938ko otsailean, Espainia frankistako giro itogarriaz etsita.
|
|
|
R. M. Azkueren gutuna I. Lasquibarri, Altzako auzoan jaiotako Ignacio Lasquibar, frankistek Donostia okupatu ondoren atxilotu egin zuten 1936ko azaroan, seguru asko estatu kolpeak huts egin ondoren eskuindarrek elizako kriptan gordetako armak jeltzaleen esku
|
utzi
zituelako, baina kontrako agindu baten ondorioz askatu egin zuten. Beraren anaia, José Antonio Lasquibar (SI), ordea, Nikaraguako erbestean hil zen (Euzko Apaiz Talde 1981:
|
|
|
Faxismora lerratutako beste monarkiko batek, J. M. Areilza proteikoak, esku hartu zuen Euskaltzaindiaren inguruko erabaki horretan.154 J. M. Areilzarekiko tratuak ahozkoak izan zirenez, ez dute
|
utzi
testigantza idatzirik.155 José M.ª Areilzak(), Renovación Española ko eskuindar monarkikoen Bizkaiko buru gisa, Errepublikaren aurkako konspirazioetan parte hartu zuen. Falange eta Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista (JONS) alderdi faxistak bateratzen lagundu zuen.
|
|
|
Estatu frankistaren egitura hierarkikoan, Euskaltzaindiari JCVk emandako bermeak nahitaez zuen eduki politikoa. Hezkuntza Nazionaleko ministroa jadanik J. Ibáñez Martín zen, CSIC sortu eta goi mailako hezkuntza Opus Dei ko kideen eskuetan
|
utzi
zuena. " Orban" jeltzalez depuratutako Akademia beste tresna bat gehiago izan zitekeen, Euskal Herria espainolismoaren bidetik zuzentzeko.
|
|
|
Agintari frankisten aurrean, lotsa barik onetsi zuen espainolismo harroa. Euskaltzainei zuzentzean, ordea, Akademiaren jarduna ahal zen neurrian normalizatzeaz arduratu zen nagusiki, norabide politikoak alde batera
|
utzita
. R.
|
|
|
Friedrich Krutwig() aita, Lehen Mundu Gerran Bilbora etorritako Alemaniako industrialaria zen.334 Isidra Sagredo Mateo() ama, Getxon jaiotako Burgosko etorkinen alaba zen, baita Prudencio Melo (18601945) Valentziako artzapezpikuaren iloba ere.335 Batxilergoa Bilboko" Deutsche Schule" n ikasi zuen eta gerra zibilak iraun artean Alemaniara eta Portugalera erbesteratu zen militar kolpisten aldeko familiarekin. Bilbora itzulita, Deustuko Unibertsitatean abiatu zituen ekonomia ikasketak, baina bertan behera
|
utzi
, eta Escuela de Comercio ko ikasketak burutu zituen 19421949 artean. Aitak markatutako industrialari bidea baztertu, eta euskaran murgildu zen.
|
|
|
344 ABA EUS: A. Irigarayren gutuna N. Oleagari, karen Auzitegi Goreneko idazkari gisa epaiketa militarra egin zioten, Burgosko Kapitaintza Jeneralak 1943ko abenduaren 12an zigorrik gabe
|
utzi
zuena. 1930eko hamarkadan izandako jarduera publikoa baztertuta, Madrilen bizi zen, E. Bilbao Gorte frankistetako presidentearen babesarekin.345 Abailduta zegoen, Errepublikaren alde gerra egindako José M.ª Echegaray semea hil zitzaiolako auto istripuan, alarguna eta hiru seme alaba utzita.
|
|
|
A. Irigarayren gutuna N. Oleagari, karen Auzitegi Goreneko idazkari gisa epaiketa militarra egin zioten, Burgosko Kapitaintza Jeneralak 1943ko abenduaren 12an zigorrik gabe utzi zuena. 1930eko hamarkadan izandako jarduera publikoa baztertuta, Madrilen bizi zen, E. Bilbao Gorte frankistetako presidentearen babesarekin.345 Abailduta zegoen, Errepublikaren alde gerra egindako José M.ª Echegaray semea hil zitzaiolako auto istripuan, alarguna eta hiru seme alaba
|
utzita
. 1944ko irailean R.
|
|
|
JCVn, Bilboko Udalean edota prentsa monarkiko ohian, falangismo ofizialarekiko autonomia gehiagorekin jarduteko aukera ikusten zuten agian Euskaltzaindian. Dena dela, 1951n Iruñeko txokolate fabrika jarauntsi eta Bilboko egunkariko kargua
|
utzi
egin zuen. Ordurako buruko gaitzak agerikoak ziren eta irabazitako dirua xahutu egin omen zuen (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Euskararen" purgatorio" diglosikoari gorazarre mediatikoa egiteko Euskaltzaindiaren plataforma erabiltzea ordura arte inoiz erabili gabeko jarraibidea zen, eta begien bistan
|
utzi
zuen Akademiaren dependentzia politikoa. Hala ere, F. Krutwigek oso argi omen zuen CE PVren zuzendariordeak erregimenaren aitzinean bete zezakeen eginkizuna, euskararen presentzia publikoari zegokionez.369
|
|
|
Eta Txilen zegoen D. de Inza. Azkenik, G. Lacomberen heriotzak
|
utzitako
hutsunea bete gabe zegoen. Barnealdean bizi ez ziren euskaltzainei eragiten zieten erabaki horiek, ordea, ez ziren aktan jaso; F. Krutwigek prestatu beharreko dosierrari egin zitzaion erreferentzia soilik (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Eliza katolikoaren euskararekiko jarrera aztertu ez ezik, salatu ere egin nahi zuen. Ohi zuen bezala, baldintza historiko politikoei behar adina erreparatu gabe, Euskal Herriko eta" Mitteleuropa" ko egoerak erkatu nahi zituen, euskal hierarkia erlijiosoaren utzikeria agerian
|
uztearren
. Aginte politiko frankistari zuzenean eraso egitea baino egingarriagoa iruditzen zitzaion Eliza katolikoa jomugan jartzea.
|
|
|
A. M. Labayenek oso argi adierazi zion F. Krutwigez uste zuena: " Orren eskuan Euskaltzaindia’ren etorkizuna
|
uztea
ondamena litzake". 786
|
|
|
Bestalde, bi mundu gerren ondoko" Mitteleuropa" zinez multikulturalean gertatutako aldaketa politiko linguistikoak Espainia frankistarako eredutzat jartzea, F. Krutwigen errealitatearekiko itsukeriaren froga baino ez zen (cf. Kamusella 2012). 799 Hain zuzen, M. Lecuona Gasteizko elizbarrutiaren seminarioko euskara katedradun ohia mahaiburu zuen ekitaldian, F. Krutwigek euskal hierarkia erlijiosoari egin zion eraso bortitzak harrituta
|
utzi
zituen entzule guztiak.800 Izenez ez aipatu arren, Bilboko eta Donostiako apezpikuen autoritate morala nahiz erlijiosoa guztiz ukatu zituen. Euskaltzain ateoak euskararen aurkako politika linguistikoa eta Eliza katolikoaren Estatu totalitarioarekiko menpekotasuna gogor salatu zituen:
|
|
|
Zigorrak oihartzun handia izan zuen, izendegi jeltzalea hilarrietatik ezabatzeko G. Riestraren agindua gogorarazten zuelako. CE PV egunkarian" Biurri" ezizeneko batek bost artikulu idatzi zituen S. Aranaren izendegiko neologismoak lotsagarri
|
uzteko
asmoarekin. EAJ PNVren agerkariak behin eta berriz salatu zuen CE PVko artikuluen egilea J. M. Seminario euskaltzaina zela (Alderdi 195203; 1952; 1952).
|
|
|
Seme guztiek karguak izan zituzten diktadura frankistan. Ignacio M.ª Lojendio(), Euzko Ikasle Batzaren(" Federación de Estudiantes Vascos") buru hautatu zuten Errepublikan, baina erakundeak joera abertzalea hartu ahala,
|
utzi
egin zuen. 1942tik aurrera Sevillako Unibertsitateko zuzenbide politikoko katedraduna izan zen.
|
|
|
Bilboko ekitaldi publikoan Akademiaren mugak agerian
|
utzi
zituen. Aginte politiko frankistari zuzenean eraso ordez, Eliza katolikoaren euskararekiko jarrera salatu egin zuen, are austromarxismoa ere barne hartzen zuen liberalismo klasistatik.
|
|
|
Bizkaiko diru laguntzak bideratzea Bilboko euskaltzainen esku
|
utzita
, I. M. Echaidek arreta handia jarri zion Nafarroako eta bereziki Gipuzkoako erakundeen aurrean egin beharreko diplomazia lanari. 1953ko apirilean eskari luze bat zuzendu zion Gipuzkoako CAPen zuzendariari.
|
|
|
A. M. Labayen bera antolatzen ari zen lehen atalak, A. Irigaray, L. Villasante eta L. Michelenaren laguntzarekin. Azken bi atalak N. Oleagaren esku
|
uzten
zituen, 1941ean izendatutako idazkariak gorabehera horien berri zehatza zuelako. 500 ale argitaratzeak 3.000 pezetako kostua izango zuen.
|
|
|
J. Elissalde euskaltzainak 1953ko irailaren 25eko batzarra baliatu zuen urgazletarako proposatzeko eta hala onartu zuten (Euskaltzaindia 1982: 30). 1089 Hain zuzen, irailaren 10ean Donazaharren (Pirinio Behereak) egindako Eskualzaleen Biltzarrean, J. Elissalde zaharrak elkartearen idazkaritza
|
utzi
eta J. Camino elizgizon gazteak hartu zuen. Besteak beste, M. Labégueire" buru lagun" izendatu zuten eta, belaunaldi berriaren ordezkari gisa, hitzaldi kartsua egin zuen:
|
|
|
I. M. Echaide, A. Irigaray, M. Lecuona, L. Dassance, J. Gorostiaga, L. Villasante, L. Michelena, J. Moulier eta N. Oleaga. A. Irigarayk adierazi zuen Euskera agerkariaren zenbaki berria prest zegoela, eta idazkariaren esku
|
utzi
zuen argitalpenerako behar zen baimena lortzea (Euskaltzaindia 1982: 32).
|
|
|
1953ko azaroaren 27ko batzarrean, idazkariak azaldu zuen artean ez zuela B. Burebarekin biltzerik izan, eta ondorioz Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegatuaren baimenik gabe jarraitzen zutela Euskera berria argitaratzeko. Batzarrak berriz ere N. Oleagaren esku
|
utzi
zuen hori bideratzea. Baimenik lortu gabe, Euskera zenbaki berriko aleak banatzen hasi ziren argitaletxetik.1099 A. Ibinagabetiak, adibidez, azaroan bertan jaso zuen bere alea Parisko erbestean.1100 Hori oso arriskutsua zen.
|
|
|
Alde batetik, Espainiako Gobernuak Mundu Gerrako aro falangistenean aldizkariak argitaratzeko ezarritako arauak oso zorrotzak ziren. 1936ko uztailaren 18aren aurretik argitaratzen ziren aldizkariek oso argi azaldu behar zuten noiz eta zergatik
|
utzi
zioten argitaratzeari, zein zen agerkariaren helburua eta arduradun nahiz lankide guztien
|
|
|
Une horretan leher egin zuen egitasmoak. Euskaltzainburuordeak baimenaren eskaera idazkariaren esku
|
utzi
nahi arren, A. Irigaray urduriak, Bizkaiko gestioak aurrera egiten ez zuelako, bere kasa A. Tovarri ale bat bidali zion Salamancara," Manuel de Larramendi" katedrako argitalpen gisa ateratzeko bidea azter zezan. A. Tovarrek auziaz galdetu zuen Informazio eta Turismoko ministerioaren Salamancako delegazioan.
|
|
|
Kolpe horien ondorioz, berez defizitarioa zen (J. Zaiteguik 6.000 dolar zituen galduta ordura arte) aldizkaria bertan behera
|
uzteko
zorian egon ziren. Urte eta erdian Euzko Gogoaren hamahiru zenbaki argitaratu ondoren, 1955eko udazkenean J. Zaiteguik aldizkariarekin Europara itzultzea erabaki zuen, amarengandik gertuago ere egoteko, eta A. Ibinagabeitiak Venezuelara jo zuen (Alderdi 1954; Euzko Deya; Euzko Gogoa 1954e; Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Ta batez ere euskal literaturari zor zaiona eztiola ematen iruditzen zait. Erdal itzak ere, iruditu zitzaidanez, gazteleratik artu nai ditu geienetan, gorago jo gabe eta beste aldekoak bertan beera
|
utzirik
, eta ortan enator bat berarekin.1129
|
|
|
1126 ABA EUS: P. Charrittonen gutuna L. Villasanteri, A. M. Labayen, Bergarako J. Oregui eta L. Villasanteren esku
|
utzi
nahi zituen Espainiako euskal teatro, poesia eta prosa atalak, hurrenez hurren. Bera Frantziako euskal poesia garaikideaz arduratuko zen:
|
|
|
I. M. Echaidek N. Oleagari bidalitako iragarkia, riketan ere.1132 Euskaltzainburuordeak, besteak beste, informazioa bidali zien Salamancako A. Tovarri, Buenos Airesko G. Garrigari edota Guatemalako J. Zaiteguiri.1133 Euzko Gogoarekiko tirabiren erakusgarri, aldizkariak iragarri egin zuen lehiaketa, baina gero kexu izan zen Akademiak ez ziolako sarituen berririk eman. Gainera, Guatemalako aldizkariak literatura lehiaketa propioa antolatzen zuen 1953az geroztik, nahiz eta bi urtez sari nagusia bertan behera
|
utzi
, gaia zailegia zenez (S. Aranarekin hasi eta R.
|
|
|
– Biografia saila hutsik
|
utzi
zuten, aurkeztutako bi idazlanek baldintzak betetzen ez zituztelako, baina 500 bana pta. jaso zituzten J. Echaidek Amasei seme Euskalerri’ko lanagatik eta V. Iñurritegui (OFM) buru zuen taldeak (cf. Yrigaray 1955:
|
|
|
Besteak beste, egileen purismoak eta euskalkien berezitasunei emandako garrantziak eragotzi egiten zuten hiztegi moderno bat arrazoizko denboran egitea. Nahiago zukeen P. Múgicaren esku
|
utzi
Akademiako corpusak, eta jesuita lexikografoaren azken emaitzaren arabera, Euskaltzaindiaren babesa eman, baina hiztegi normatibo ofizial bihurtu gabe. Uste zuen Akademiak Errepublikan hiztegia argitaratzea lortu izan balu arrakasta izango zukeela, baina diktadura frankistak baldintzatuko ziurtasun juridikorik gabe, eta abertzaleek erbestean egin zezaketen aurkako kanpainaren arriskuarekin, etsita agertzen zen dosierrean.1148
|
|
|
P. Lhanderen hiztegiaren bigarren zatiaren antzekoa zen, ez EIL SIEBen 1948ko biltzarrean iragarritakoa bezain handia, baina bai" Loi Deixonne" ren zeharkako beste emaitza bat. ...aktikan Espainiako muga politiko kulturala ez gainditu arren, Nafarroako medikuak txalotu egin zuen egileen norabide orokorra, neologismoak baztertu zituztelako eta ez zirelako jeltzaleek egindako hiztegiak bezain garbizaleak (Yrigaray 1954). 1151 Urte horretako Euzko Gogoan argitaratu zen, orobat, L. Aquesolok 1952ko otsailean ezizenarekin idatzitako artikulua.1152 Akademiaren ordez, RSVAPen esku
|
uzten
zuen lexikografiaren ardura:
|
|
|
Azkuen hiztegia ere berrhetu eta hobetu daiteke. Iaun berorrek hor
|
utzi
du berak erabiltzen zuen hiztegi alea (exemplarea) berak eskuz gehitutako hitzez beltz egina. Ale horrek bortz mila hitzen heina ba du, Azkuek bere eskuz ezarririk.
|
|
|
M. Azkueren hiztegiaren edizio kritikoa egin nahi zuelako: goitik beherako zuzenketak, argibideak, aldaketak, eransketak, etab. L. Michelena pozez beterik zegoen, diputazioek proiektuarekin eskuzabal jokatu zutenez, eskola partikularrak emateari
|
utzi
ahal izan ziolako (Michelena 1957; La Gaceta del Norte). 1160
|