|
2015
|
|
|
Baina zer gertatuko litzateke beste eredu baten arabera epaituko balira? Galdera airean
|
uzten
dut, norbaitek erantzun nahi balu.
|
|
|
Badakit norbait hasiko zaidala errima pobrea ez al den galdezka. Errima pobrerik ez dago edukiak beste guztia zeharo estalirik
|
uzten
duenean, diskurtsoak goia jotzen duenean. Era berean, hanka luzea ere aipa dezake norbaitek, baina Lazkao Txikik kantatzen duen bezala ez da antzematen.
|
|
|
Ez naizela gidari fina argi
|
utzi
zuten Kaliforniako gertakariek, baina zuhurtziaz iritsi ginen Boisera, eta nahiz eta inolako presarik ez genuen, garaiz ere iritsi ginen. “Jaialdi 2015” zioen kartelak egin zigun harrera Idahoko hiriburua zapaldu genuenerako, eta, ez badakizue ere, ez da horren arraroa euskara entzutea han.
|
|
|
“Jaialdi 2015” zioen kartelak egin zigun harrera Idahoko hiriburua zapaldu genuenerako, eta, ez badakizue ere, ez da horren arraroa euskara entzutea han. Izan ere, Boisen bizi da euskaldun gehien munduan, Euskal Herria albo batera
|
utzita
, noski, eta hainbat euskal belaunaldi dira bertan jaioak. Horregatik, 1987az geroztik ospatzen da euskaldunon topagunea den jaialdia.
|
|
|
Bertigo sentsazioa handia bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak, edo hala kontatu zigun behintzat. Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki
|
utzi
zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan.
|
|
|
Ohean eseri eta lasaitu nintzenean, leihotik begiratzea otu zitzaidan, eta orduan konturatu nintzen ez zela bakarra, baizik eta bikotea zegoela. Katuen antzekoak dira mapatxeak, baina AEBetan dena da handiagoa eta animalia hauek ere gure katuak txiki
|
uzten
dituzte.
|
|
|
bizikletak. Oso gomendagarria den ibilbidea egin genuen, tartean Golden Gate eta Sausalito ikusi eta gero, ferryz itzuli ginen Alcatraz kartzela albo batera
|
utzita
. Kilometro mordoa egin eta gero, kaleetan barna murgildu ginen, eta aldapa izugarriez gozatu genuen.
|
|
|
San Frantzisko
|
utzi
eta kotxez egingo genituen azken miliak iristear ziren. Los Angeles zen helmuga, hain zuzen helmuga izan genuena AEBetara etortzean.
|
|
|
Ordua iritsi zen, 28 egun eta gero. JFK aireportuko zaratak mutu
|
utzi
gintuen, eta behin eta berriz sentitu genituen gorputzetako atal guztietan bizitza osorako gordeko ditugun oroitzapenak.
|
|
|
Ezagutu genituen euskal diasporako belaunaldiak eta euren kezkak. Batzuek etorkizun iluna ikusten zioten euskaltasunaren jarraipenari, eta beste batzuek, gazteenek akaso, argi
|
utzi
ziguten gogoz eusten zietela gure kulturaren sustraiei. Ezagutu genuen Jaialdi handia, eta baita tamainaz hain handia ez den baina akaso edukiz josita dagoen beste bat ere.
|
|
|
Jakin gabe nola, bidaiakideekin egin nuen topo, eta denak elkarturik, korridoreetan tropelari jarraiki, immigrazio kontroleko ilarara iritsi ginen. Ez dakit zergatik, umearen aurpegia bilatzen hasi, eta, ohartu nintzen sakelakoa hegazkinean
|
utzi
nuela. Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera egin behar nuela sinetsarazi nion neure buruari.
|
|
|
Berreskuratzea zaila izango zela banekien arren, saiakera egin behar nuela sinetsarazi nion neure buruari. Nire zorionerako, hegazkinera sartzen
|
utziko
ez zidan pertsonak berreskuratu zuen ingeles maila kaxkarrarekin deskribatu nion mugikorra. Berriz ere ilaran jarri, eta uste baino azkarrago suertatu zitzaidan aduanako poliziarekin egoteko txanda.
|
|
|
Behin eta berriz saiatu nintzen azaltzen Euskal Kultura grabatzeko intentzioa besterik ez nuela han, baina, nonbait, nire kamera profesionalak beste intentzio batzuk nituela pentsarazten zion gizon hari. Azkenerako, itzultzaile bat ekarri zuten eta hamaikagarrenez, gaztelaniaz, zertara nentorren azaldu ostean,
|
utzi
zidaten Estatu Batuetako lurra zapaltzen.
|
|
|
Urduritasunaren ajeak eta barruen pisuak apenas
|
utzi
zidan lo egiten, baina bigarren egunaren garrantziak goiz esnatu ninduen. Taxi horian gerturatu ginen kotxeak alokatzera, eta, derrepente, Los Angelesetik urruntzen ikusi nuen nire burua.
|
|
|
Lehen esperimentu serioa 2010ean egin nuen, Iratxe Ibarra lagun izan nuen Boiserako lehen espedizioan. Ordukoak gogoan hartuta, eta ontzen
|
utzita
, saiatu ginen ingelesez, zortziko handian edo bederatzi puntukoan:
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku
|
utzi
. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia handia duela.
|
|
|
Goikoetxeak, argi
|
utzi
zuen 1997ko bildumaren hitzaurrean: “Liburu honetan dituzue iazko bertsorik onenak.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi handia, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe
|
utzi
.
|
|
|
Nafarroan ere sarri ikusiko dugu Julen Zelaieta oholtza azpian, grabagailua
|
utziz
. “Orain lauzpabost urte hasi nintzen saioak grabatzen.
|
|
|
“Anitz lantzen da alde intelektuala bertsotarako orduan, eta nik uste dut landu behar dugula inteligentzia emozionala anitz. Iruditzen zait gure txoko horretan inteligentzia emozionalari orri batzuk
|
utzi
behar zaizkiola, eta, justuki, ez dira boligrafoarekin betetzen diren orriak; beharbada, zuri geratzen diren orriak dira, buruan ibili behar diren kontuak”, hausnartu zuen horretaz Barrosok. Era bertsuan mintzo zen gaiaz Agirre ere:
|
|
|
Emozio bat bakarrik surfeatu egin liteke: emozioen lagun egiten bagara, emozioekin batera goaz, eta horrek berak
|
uzten
digu emozioa buruarekin batera kontrolatzen”, erakutsi zuen Vazquezek.
|
|
|
Premiarik eta gogorik ez baldin badaukagu, hori beste kontu bat da”. Alde horretatik, Enbeitak ezartzen dizkio “frenuak” bere buruari, eta ematen duen irudiari bidea egiten
|
uzten
dio. “Ez nuke gura jendeak nire bizitza intimoaren transparentzia oso osoa edukitzerik.
|
|
|
Maskara albora
|
uztea
eta biluzteari balio handia ematen dio Vazquezek: “Ausardia da, eta hori behar dugu”.
|
|
|
Hori autozentsura da, eta nik egiten dut. Uste dut emozionalki aski sentibera naizela eta,
|
utziko
banie, nahasmen bat izanen litzatekeela”.
|
|
2016
|
|
|
Egia da ohituta gaudela elkarrekin lan egitera. Ondo ezagutzen dugu elkar eta, neurri batean, inkontzienteki
|
uzten
diogu batak besteari bere espazioa. Hori ez da zaila.
|
|
|
Ez dok Amairu taldean, berez, testuak lantzeko sartu zen; Lurdes Iriondo ezagutzeak eraman zuen kantura. Dena den, inoiz ez zuen
|
utziko
antzerkia albo batera, urte haietan ere aritu baitzen bizpahiru aldiz aktore lanetan.”
|
|
|
tokirik ez dute
|
uzten
.
|
|
|
“Bueno” “Hemen” “Earra izango da” esaten zuten zetorrenaren gosez zeuden begiraden azpiko ezpainek. Yoslay kubatarraz gogoratzen naiz, atarian zigarreta bat sutzen, alkandora finak bistan
|
uzten
zizkion besoak igurzten, que frío ka. Autobus gidaria bera, irla i tik a-ra ezagutzen zuena, baina sekula irlatik atera gabea.
|
|
|
Ostiralak Oñatira eraman gintuen autobusez. Taberna atariak eta plazak plaza bihurtu ziren, eta iluntze laranja hark, ez berde ez gorri, anbarrean
|
utzi
zigun gogoa askori, bukatzera doan zerbaiti bezala begiratzen genion ordulariko semaforoari. Maribelek edo Mateuk silabei begiratzen dieten bezala.
|
|
|
Desagertuak bilatzea, beren etxetik indarka erauzitako jende horri bide bat ematea… Ezinezkoaren muga jo arte, justizia, zati txikietan bada ere, itzultzea jendeari. Eta ezin denean itzuli, denboran atzera egin ezinezko lur zati eta etxe puska horietan bezala, zergatik ez aitortu, eta izendaturik
|
utzi
lekuok: “justizia ezinezkoaren tokia”.
|
|
|
Bigarren diskoa izan da horren konfirmazioa. Bertso ikuspegia
|
utzi gabe
, zabaldu dizkigu musika eszenako esparru gehiago. Martxaren arabera goaz, gu ere harritzen, gertatzen zaizkigun gauzekin.
|
|
|
Letrak ez dira horretaz, baina sakonean hori badute. Jartzen zarenean jendearen aurrean, eta jendeak zure hitzak onartzen dituen unetik, hori sekulako aukera da, eta ez zara sentitzen heroi bat, baina asetasun sentipen bat
|
uzten
dizu.
|
|
|
“Patxi Goikoleak kontatu zuen nola erratz makila bat erabiltzen zuten eskoletan publikoaren aurrean kantatzen ohitzeko. Makilak eskura
|
utzita
bakarrik oraindik jarraitzen dute antolatzen mikrofono bat, ipuin bat hartu eta ipuinean ikusten dituzten marrazkiak kantuan botatzen. Ez dute egiten errimarekin, ez dute egiten bertso estrukturarekin, baina kantuan egiten dute.
|
|
|
Joxe Lizaso, ´Lizaso zaharra´ esaten geniona Sebastian semearengandik bereizteko. Bertsotan terremotoa, hizketan gozoa, parrandara joateko esan zidan, zaharren kontuak
|
utzita
. Jesus Alberdi ´Egileor´ Elosuko bere bordan elkarrizketatu nuen udazkeneko egun epel batez, kezkatuta zegoen mendian kortesia arauak agortu zirelako:
|
|
|
Besteak beste, dezente harritu nau jarraitzaileen “atsegin dut”ak emateko moduak: gehienek bideoaren lehen 20 segundoak ikusi baino lehen
|
uzten
diote bideoa ikusteari, eta askok elkarbanatu egiten dute. Beraz, ikasi dut sare sozialak norbere apaingarri ere badirela.
|
|
|
Norbera etxetik lanean ari denean, telefonoa inork hartzen ez dionean, emailak erantzunik ez duenean, iragarki bat lortzeko dozena bat ezezko jarraian jaso direnean, bilerara deitu eta bi lagun bakarrik azaltzen direnean, irudi dezake bakarrik ari dela borrokan bat. Baina argitaraturikoei errepaso bat ematen hasi eta bat bi hiru lau… seko harrituta
|
utzi
gaitu urte hauetan guztietan aldizkarian parte hartu dutenen kopuruak: 411.
|
|
|
Mikrofonoa alboan
|
utzi
|
|
|
Joxeanek erretiroa hartu zuen duela urte batzuk, baina dagoela lasai, eskatzen (ia) bera bezain artista den ondorengoa
|
utzi
baitu aldizkarian. Joxean erretiratuta Bertsolarirako lanetatik betiko libre ginelakoan nengoen, Antxokaren eskaera jaso nuenean, iazko azaro abenduan, oker ez banago.
|
|
|
Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste handia izan zen niretzat hura, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako
|
utzi
nahi indarra hartzen hasia zegoen unean. Donostiako Zapatarinean bazkaltzera (nola ez?) elkartu ginen bolada batean astero:
|
|
2017
|
|
|
Talentua soberan izan arren, behar beste zori izan ez duen txirrindulari bat erretiratzen denean, hanketan itzuli handi bat bazeukala esan ohi da. 70eko hamarkadako etenak
|
utzitako
hutsuneari erreparatuta, antzeko ariketa bat egingo dugu, bertsolaritza fikzio pixka bat, errepaso honen amaiera gisa.
|
|
|
“Nolabait ere Euskaltzaindiaren eskutatik bertsolari txapelketa kentzea zen kuestioa…! Eta naiko arazo ezkutuak erabiliaz lortu egin zuten, bertan bera txapelketa guziak
|
utziaz
eta Euskaltzaindia baztertuaz” (Etxezarreta: 242) [7].
|
|
|
Ez zen bertsolaria soilik. Txundituta
|
utzi
ninduen.
|
|
|
Berez, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe eman nuen aste pare bat. Azkenean, Elkarteak hala eskatuta, bertso programarekin jarraitzea erabaki nuen, baina horretarako plantillakoa izateari
|
utzi
eta autonomo gisa aritzea beste biderik ez zidaten ETBko nagusiek utzi.
|
|
|
Berez, Euskadi Irratiko plantillakoa nintzenez, irratira itzultzeko erabakia hartu nuen, eta hantxe eman nuen aste pare bat. Azkenean, Elkarteak hala eskatuta, bertso programarekin jarraitzea erabaki nuen, baina horretarako plantillakoa izateari utzi eta autonomo gisa aritzea beste biderik ez zidaten ETBko nagusiek
|
utzi
.
|
|
|
Tirabira horiek alditxartuta ekin nion Hitzetik Hortzeraren 1993 sasoiari. Urrian hasi eta urtea amaitu artekoa, nagusiki txapelketako saioekin osatu genuen, eta ezin dut aipatu gabe
|
utzi
une larri hartan sekulako laguntza eskaini zidala txapelketako epaile batek, Antton Kazabonek.
|
|
|
Arrazoi pertsonalak albora
|
utzita
, esango nuke txapelketa hasterako bertsozale gehien gehienek faborito argi eta garbia zutela: Andoni Egaña.
|
|
|
Baina ganbara denetan gertatzen den moduan, nirean ere badira puntuz jositako armiarma sareak. Habeetan pipiak egurrean bezala euren seinalea
|
utzi
duten bertsoaldiak. Ganbaran gorde izan dira ustez gerora erabilgarri izango ziren baina denboraren ahanzturak pixkanaka balioa kendu dien tresnak eta gailuak.
|
|
|
Bittor Agirre, futboleko entrenatzailea, eta Iñaki Murua, futbolaria. Garai batean futbolariari beste talde batera joaten
|
utzi arren
, orain berriz itzultzeko eskatu zion. Muruak hala kantatu zion entrenatzaileari:
|
|
|
Gaur egun pentsaezina egiten zaigu final nagusi batean lau oinak emanda aritzea, baina final hartan euren zigilua
|
utzi
zuten ariketa horretan osatutako hainbat bertsok. Euzkitzek Atotxa zaharrari kantatua, Iturriagak Igor Elortzari eskainia, Lizasoren posterra…
|
|
|
Amets ere hasia zen printza dotoreak
|
uzten
. Beran baserriko egutegiari botatakoak (Kandelario, kalendario, Hilario…) edo Markina Xemeinen Jon Maiarekin egindako seiko motzeko eleganteak (eskeletua, eskaletua…) horren adibide.
|
|
|
Barkatuko didate aipatu gabe
|
utzi
ditudan beste ale eta bertsolari on guztiek, baina ez zegoen gehiagorako tarterik. Nire belaunaldi kideei omenalditxoa egin diet nahi barik, horrelaxe atera baitzait.
|
|
|
Ez dira konturatzen, Angitak zioen bezala, zaharrak baino, klasikoak direla, eta klasikoak, amigo, ez direla zahartzen. Gainera, hobe izango da, bada, zahartzea, zahartzeari
|
uztea
baino. Leonard Coheni galdetu bestela.
|
|
|
Bueno, pastelkeria eta barne krisi existentzialistak alde batera
|
utzita
, konturatu dira ikusleen irrika asetzeko garaia iritsi dela. Eta ekin diote, azkenean, Bilbotik Baionara ekarritako kaxa misteriotsuaren irekierari.
|
|
|
Ardiekin egiten zuten lan Joxe Agirreren aurrekoek Orandan, Migel Agirrek, Antonio Agirre aitonak (umea zela, sehaskari eraginez kantapaperak kantatzen zizkionak) edo Juan Agirre aitak. Joxek ardiak
|
utzi
eta ganadua jarri zuen, eta garraioan, Azpeitiko okindegietara pago egurra eramaten, hasi zen lehenik eta harrobian gero. 1929ko apirilaren 13an jaio zen Joxe.
|
|
|
Baina egun horretan elkarri desafiorik bota gabe jardun genuen, sekulako errespetuarekin aritu ginela daukat gogoan, zer kantatu genuen arrastorik ez badut ere. Zortzi hamar bat bertso kantatuko genituen, eta, nahikoa samar kantatu genuela iritzi genionean, gure kuadrillak albo batera
|
utzi
eta, elkarri bizkarretik helduta, zerbait hartzera gerturatu ginen mostradorera. Eta han hasi zitzaidan esplikatzen tarteka izaten zituela auzo txikietatik eskariak, bere kideko lagun eroso samarrik ez zeukala eta ea animatuko nintzen.
|
|
|
Behin lau elementu naturaletan oinarritu ziren, eta taberna bakoitzari lurra, ura, haizea eta sua jarri zitzaizkien gaitzat. Azkeneko saiorako
|
utzi
zuten bosgarren elementua: maitasuna; gau hartan Kapitain Planet agertu zen bertso saioan, eta tabernako denek udalekuetako jolas bat egiten amaitu zuten.
|
|
|
Beraz, hurrengo urtean txantxa bat prestatu zuten antolatzaileek. Gutun bat idatzi zioten Eneritzi, Itsasuko udaletxeko gutun ofizial bat balitz bezala; alkatea bertsoarekin txundituta
|
utzi
zuela zioen testuak, eta herria hain ondo ohoratu zuenez, esker ona adierazteko Itsasuko festen hasierako bertsoa kantatzeko gonbidapena luzatzen zioten.
|
|
|
|
utzi
lurrean zerbezak
|
|
|
Duela urte batzuk bertsolari boltxebikeek hartu zuten gaztetxea. Manex Mantxolak, Beñat Hach Embarek eta Andoni Biainek barrez leherrarazi zuten publikoa, tankea tailerrean
|
utzi
zuten arren. A las barricadas kantuaren doinuan, ondorengoa bota zuten:
|
|
|
Amerikara noa nere borondatez
|
utzi
zuen idatzita Otañok abiatzerako. Asko izan ziren hara joandako euskaldunak; batzuk ihesi, beste batzuk bila.
|
|
|
Pilotariek gupidarik gabe jokatzen dute, baina Bertsopilota, ezer izatekotan, jolasa da. Guk, oraindik ume izateari
|
uzteko
prest ez gaudenez, jostailu hura albora utzitako kutxatik atera, hautsak harrotu eta itxura berrituta atera genuen plazara. Oraingo honetan, sekula baino urrunago.
|
|
|
Pilotariek gupidarik gabe jokatzen dute, baina Bertsopilota, ezer izatekotan, jolasa da. Guk, oraindik ume izateari uzteko prest ez gaudenez, jostailu hura albora
|
utzitako
kutxatik atera, hautsak harrotu eta itxura berrituta atera genuen plazara. Oraingo honetan, sekula baino urrunago.
|
|
|
Aurrera begira payadari opa diona garbi dauka: “Gustatuko litzaidake payadoreak espazio berriak bereganatzea tradizionalak
|
utzi gabe
eta modernitatera egokitzen joatea criollismoari [3] eutsiz, ideal liriko eta sozialak mantenduz”.
|
|
|
Garai hartan, Azken Portu zen herrigunea eta landagunea bereizten zituen lekua. Baserritarrek han
|
uzten
zituzten abarkak eta kalerako oinetako dotoreagoak janzten. Han zegoen taberna; han zegoen perrategi bat; Basarriren anaia Juliren bizikletak konpontzeko tailerra ere han zegoen; han zegoen “lavadero” bat ere, etxeetara garbigailuak heldu aurretik, leku garrantzitsua oso…
|
|
|
ainbat lagun ta bertsozaleak/ penaz
|
utzi
giñuzenai;
|
|
|
merezi diran gauzak esanda/ oriek ditut
|
utziko
.
|
|
|
izoztuta
|
utziaz
|
|
|
Baita Pedro Mari Otañorenak, Xenpelarrenak eta Zapirainenak ere. Ereñotzu inguruan jaio, bizi eta hezi nintzenez, zalea izatea ez da harritzekoa, bertsozaletasun handia baitzen; baita egun ere, Urumea erreka inguru hartan Txabolategi, Txirrita, Saiburu, Hernani Txikia… gertu samar jaioak eta arrastoa
|
utzitakoak
izaki.
|
|
|
1969ko uztailean, amaitu nuen Maestria eta egun osoz, 9 orduko lanaldiarekin, hasi nintzen lanean. Garai horretan futbola ere
|
utzi
nuen, Hernani Txikin, jubenil mailan, atezain jokatu ondoren. Urte berean, Donostiako Amarako eskolan Ingeniaritza Teknikoa ikasten hasi nintzen, gauez, egunez lan egin eta gero.
|
|
|
Isiltasuna ere ez litzateke txarra Labakaren ustez. Gustatuko litzaioke norbait mutu
|
uztea
. “Zerbaitek eragiten dizunean, zure erreakzioa izan daiteke ero moduan barrezka hastea, baina izan daiteke, baita ere, isiltzea.
|
|
|
Eta urte horietan, beharbada, huts egingo nuen behin edo bitan. Alkatetza
|
uztea
liberazio bat izan zen niretzat eta orduan hasi nintzen lan honetan. Santa Agedaren inguruan egin dudan bilketa lanean aldizkariak arakatu ditut gehienbat.
|
|
|
Aspaldi jubilatu nintzen, baina bulego txiki bat daukat oraindik han, eta joaten naiz lan egitera. Nik
|
utzitako
lanpostuan jarraitzen du Charles Bidegainek.
|
|
|
–Noiz
|
utzi
zenuen Santa Garaziko etxea?
|
|
|
Eskuinak folklore berri bat behar zuen eta jota jarri zuen ardatz gisa. Beste adierazpen batzuk, Lizarrako eta beste hainbat lekutako paloteadoa hiltzen
|
utzi
zituen, haietan kopla satirikoak kantatzen zirelako.
|
|
|
Jose Mari Esparzak bere Jotas heréticas de Navarra liburuaren hitzaurrean dio navarrerismoak (Nafarroako eskuinak) jotak hustu, irendu, edukirik gabe
|
utzi
dituela, ikono kultural bihurtzen zituen bitartean. Jatorrian jotak ere errondako kantak ziren, eta inprobisatuak.
|
|
|
bere lagun maiteak baitu
|
utzi
bakarrik:
|
|
2018
|
|
|
Berdina gertatu da bertso saioetara joaten den jende kopuruarekin. Azken datu horiek interpretatzeko zailagoak dira, 1980ko hamarkadatik datorren hazkundea ikusten
|
uzten
ez dutelako eta 1990eko hamarkadan gertatu zen boom delakoaren ondorengo hozte premeditatua (propio eragin zutena) garbi islatzen delako. Baina, aldi berean, datuek argi islatzen dute gaur egun bertsolaritzak bigarren boom bat bizi duela, eta boom honek, lehenengoarekin alderatuz gero, beste ezaugarri batzuk dauzkala:
|
|
|
Edonola ere, indartsu dagoela baieztatzen dugunean, komeni da zertaz ari garen argitzea. Azken urteetako ikerketek agerian
|
utzi
dute bertsolaritzaren egoera arraroa dela. Jatorri tradizionaleko kantu inprobisatu metrikadun errimadun asko ez dago bereziki osasuntsu hirugarren industria iraultzaren hastapenetan.
|
|
|
Nolanahi den, arazoa ez da soilik kuantitatiboa, kualitatiboa ere bada. Emakume bertsolariei oholtza gainean
|
uzten
zaien espazio sinbolikoa oso estua da oraindik ere, eta publikoaren zati handi batek nekez balioesten du molde hegemonikotik urruntzen dena. Hegemonikoa ez denarekin konektatzea kosta egiten zaie, ez zaie hain ona iruditzen, ez die halako barregurarik eragiten.
|
|
|
Baina ez da nahikoa. Proiektu batean parte hartzera gonbidatzen dugunari proiektuaren sorkuntzan parte hartzen ere
|
utzi
behar zaio, diseinatzeko garaian ere zilegitasuna eta protagonismoa eman. Gazteak proiektura erakarri baino, proiektua bera gazteen mundu eta ikuspegietara eramatea.
|
|
|
Genero ezberdinkeria agerian
|
uzten
duten hainbat ebidentzia eman ditu azterketak. Eztabaidaezinak dira, baina eztabaidatzen jarraitzen dugu.
|
|
|
Jon Maiak Negu Gorriaki egin zizkion ekarpenak aipa ditzakegu Gure Jarrera diskoan bost kantatan baitaude bere letrak. Noski, Unai Iturriaga eta Igor Elortza durangarrek Josu Zabalarekin batera eginiko Zazpi Eskale lehenbizi eta Gu Ta Gutarrak ondoren, ezin ditugu aipatu gabe
|
utzi
. Bertsoa ordura arte sekula erabili gabeko eremuetara garraiatu zuten, edozein musika estilotara hurbilduz, euren kultura kaletarra baliatuz horretarako.
|
|
|
Itzultzen da Gersera 1881ean, eta hantxe Courrèges alarguntsa mailukadaz hiltzen du. Gerseko asisak, frogarik ezean, libre
|
uzten
du(). Vosgeetara itzuli eta inprimatzaile lanetan hasten da, eta etengabe jende hiltzen.
|
|
|
feuilles volantes… Espainian hedatu ohi zirenei pliegos de cordel deitzen zitzaien, eta jada XVI. mendeaz geroztik hilketak eta gertaera odoltsuak kontatzen zituztenak ere ez ziren gutxi [5]. XVIII. mendean Louis Sébastien Mercier-ek, Pariseko kronista ospetsu batek, kale kantariei buruzko honako irudia
|
utziko
digu: Un parricide, un empoisonneur, un assasin, le lendemain, que dis je, dès le jour même de leur supplice, enfantent des complaintes qui ont chantées dans tous les carrefours et composées par les chanteurs du Pont Neuf. [6] Alegia, gurasoen hiltzaile baten, pozoitzale baten eta asesino baten hilketaren biharamunean edo egun berean hasiak zirela plaza eta izkina orotan Pont Neuf eko kantariek moldaturiko konplaintak saltzen eta kantatzen.
|
|
|
Ez dirudi beste kriminalen gisa, gaiztakeriarako berezko grinarik zeukanik Agerrek, koplariaren arabera toki guzietan Aguer konportatu da oneski, baitio. Baina emaztegai gaixoa, Juliette Andrieux, haur esperantzetan
|
utziko
du eta tronpatu eta gero hil eginen du, diru puxka batengatik, antza. Gorpua gorde ondoren badoa ihesi Espainia aldera.
|
|
|
gizartearen natura orokorra baieztatzeko, moralaren garrantzia indartzeko, eta betidaniko Ongiaren eta Gaizkiaren arteko borrokaz aritzeko. Noski, Boterearen eta Justiziaren ekintza eredugarriak argi eta garbi
|
uzteko
. Eta horretarako heriotza zigorra, gillotina erabiliko zen Frantzian XVIII. mende bukaeraz geroztik ―heriotza zigorra goxatzearren, antza―, eta Espainian, urkamendia.
|
|
|
Jean Pierre Seguin ek [47] bere aldetik dioskunez, kanta horietan hainbeste aipatzen da Antzinatea eta erlijioa, eta hain da handia exenplu ematearen gogoa koplariaren baitan, ezen hilketaren istorioa kontatzeari aski leku gutxi
|
uzten
dion. Halaber, Daniel Giraudon [48], Bretainian hiltzaileen inguruan sorturiko baladak ―berrogeita hamarren bat― arakatuta, honako ondorioetara iristen da.
|
|
|
Zer gertatzen da, baina, gazteek eskolarteko fasea bukatzean? Zergatik
|
uzten
diote plazan kantatzeari neska gehienek. Saioak antolatzean, genero aniztasun eta parekidetasunari erreparatzen al zaio?
|
|
|
Gaur egun, epizentrismo horrek behar izateari
|
utzi
dio. Bertso plazako jardunetik erretiratu antzean egon naiz urte luzez, musikan ere ez naiz inoiz frontmana izan.
|
|
|
Arazoa, borobiletik kanpo
|
utzi
ditugunena izan da. Beti dago norbait, ahaztua edo propio lagatakoa.
|
|
|
Urte horretan emaztea hil zitzaidan eta bertso kantua etetea erabaki nuen. Dena bat batean
|
utzi
ez banuen ere, ez nuen ez indarrik ezta gogorik, bera baitzen martxan jartzen ninduen motorra.
|
|
|
Berak akusazioa beti ukatu izan zuen. Fidantza ordaintzeaz gainera, Azpeititik ez irteteko galarazpenarekin
|
utzi
zuten aske.
|
|
|
lehengoai
|
utzi
,
|
|
|
1989an Bertsolari Txapelketako finalean bukaera emanda osatutako bertso bat ekarri digu gogora bolalekua bisitatzeak. Alaba gaixorik etxean
|
utzita
kantatzera joan zen egunean, Laxaro Azkunek bertso amaierako puntua eman zion: “Asko maite duenak asko sufritzen du”.
|
|
|
Bertsolari Txapelketa Nagusiaren azken 3 edizioetan iritsi da Sarriegi finalera, jendearengan, gero eta ahogozo hobea
|
utziz
, eta Gipuzkoako txapeldun ere izana da. Baina horrek ez du esan nahi goiko kaxoira igo aurretik ere lan bikainak egiten ez zituenik.
|
|
|
beti betiko
|
uztea
|
|
|
Garai hartan baserrietan ohikoa zen bizimodua egin zuen. Ttiki ttikitatik baserriko lanei gogor ekin eta, ahal zen neurrian, eskolara joan zen, 13 urte bete eta eskola
|
utzi
zuen arte. Tartean, gainera, 10 urte zituela lehertu zen 1936ko gerra, eta larrutik ezagutu zituen gerraren ondorio basatiak.
|
|
|
Baina zergatik landu garai hartako kronika beltza Bertsolari Aldizkarian? Bertsolariak beren sasoiko kontuen kantari direlako, eta Gipuzkoa osoa aztoratu zuen delitu haren inguruko bertsoak
|
utzi
zituelako idatzita Patxi Erauskin bertsolari zaldibiarrak.
|
|
|
Beste baserritik eraman zituzten Bizente Mujika eta haren alaba Maria Joxepa; Ramon, Bizenteren anaia eta Maria Joxeparen senarra, osaba ilobak ezkonduta zeuden eta[!!!]. Bi etxeetako amak, Madalena eta Dominika, ez zituzten atxilotu, eta biak edadekoak zirenez, haien alabarik gazteenak etxean
|
utzi
zituzten amari laguntzeko”.
|
|
|
“Denak kartzelan banaka jarri omen zituzten, elkar ikusten ez zutela […]. Egun batean (Ramon Mujika berak kontatu zigun) juezak esan omen zion beste denak hil zituztela, eta aitortzen bazuen zein zen erruduna, bizirik
|
utziko
zutela. Ramonek erantzun omen zion gezurra aitortzea baino nahiago zuela hiltzea.
|