|
2008
|
|
|
Garai honetako herritarrak ez ditu berez eta besterik gabe Administrazioaren jardunak onartzen. Zerbait gaizki iruditzen bazaio edo ulertzen ez
|
badu
ez da isilik geratzen lehengo moduan; aitzitik, salatu egiten du gaizki egindakoa eta, beharrezkoa denetan, behar den tokira jotzen du auzia argitzeko. Alde horretatik, ondo atondutako idazkiak estrategia onak dira Administrazioarentzat.
|
|
|
Lizardiren hitzak, Mitxelenak. Lengua común y dialectos vascos? lanean bezala, neure eginez, azal orizta, muin betirakoa?, zuztar tradizionaletatik sortutako enbor berria nahi
|
dugunok
ez dugu nolanahiko euskararik gura.
|
|
|
Zoritxarrez, baina, bere etxera> ago eta> hori etxera> > bainago> bilakatu ohi du sarri, eta hori ere zuzena eta Batua den arren, ez
|
du
ez hain, berea, eta ez hain, berezkoa?, eta, inoren eremuan?
|
|
|
Orduan, hau ikusten baitut nola egiten den Santa Grazin, euskara batuan mintzatzen badira, dexente konprenitzen die. Nahiz eta lekuan lekuko euskalkian mintza daiteken, uste
|
dut
ez dela euskara batua bakarrik idatzian erabili behar, zure euskalkitik kanpo zaudenean ere hitzegin behar dela. Gogoratzen naiz ipar manex bat nola Bizkaian bere azpieuskalkian alferretan amorra tzen zen.
|
|
|
Batetik, itxoin, itxaron adiera
|
duenean
ez dugu egitura lexikorik eratzen: ume zaina umeak zaintzen dituena besterik ezin da izan, ez umeen zain dagoena.
|
|
|
Azken urte hauetan administrazioa ahaleginak egiten ari da langileak euskaldundu eta alfabetatzeko, baina hizkuntza eskakizuna egiaztatzeak ez du ziurtatzen askotan euskara txukuna erabiliko denik. Goiko testua administrazio batetik bestera igorritako gutun batekoa da eta uste
|
dugu
ez duela inork zuzendu11 Batetik, ortografia akats nabarmenak daude: zinatuta, > keraz, > Bestetik, behar baino letra larri gehiago ageri da, Ituna eta Agindua ez baitira izen bereziak, eta Euskaltzaindiak 1990ean emaniko arauak dioenez, karguak letra xehez idatzi behar dira, eta arau horrek eztabaida piztu arren, oraingoz Euskaltzaindiak ez du bestelakorik arautu.
|
|
|
sotana ekar zezatela, pilotako arin hura. Ez
|
zuten
ez lehenagoko Bidegain Gozterratxu ape zek gomendio horren beharrik, apez guziak zaia luze beltzekin ziren denboran, elizan bezala kanpoan berdin. Adinekoek gogoan dituzte beti Bidegain, Hasperue, Harriet apez famatuak, papoa doi bat zabaltzea aski zutenak hatsaren hobeki hartzeko arropa beltzaren azpitik, eta ere zaia hura doi bat laburtxe erabiliko zutenak Harriet edo Sussuarreguyk bezala.
|
|
|
Pilotari bixia zen, dena zaina, kexuarena egiten jakinki beharrez, eta berehala irria, dena arrailleria, hori ere da jokoa. Pilotari bikoteetan ez
|
dute
ez beren lekua ebatsia historiarako: Harriet Gozterratxu lehenago bainan ere Bidegain Hasperue, Etchegorry Erramouspe, Etche garay Salette, Beheran Ibarburu eta beste hanbatek.
|
|
|
Jean Haritschelharrentzat egiten den omenezko bilduma honetako atarian, J L. Lizundiak laburbiltzen du hain luzaz Euskaltzaindiaren buruordea eta gero burua izan denak erakunde honen zuzendaritzan egin lana. Nik, berriz, haren bibliografia akademikoa bildurik, atariko solas honetan bereziki gogorarazi nahi
|
nuke
ez direla idazlan horietan mugatzen Haritschelarrek hainbertze urtez euskalgintzari eta euskal kulturari eginikako ekarpenak. Alabaina, kanpoan gelditzen dira oraino Herria> astekarian astez aste, urtez urte, argitaratu artikuluak, ehunka, milaka segurenaz ere, kontatzeko liratekeenak, G. Ponttok zaintzen duen hitz baratze hartakoak bereziki1, edo berdin, Telebixta> leihotik> sailekoak, baita Baionako Euskal Erakustokian mende laurden batez kasik() eginikako zerbitzuak ere (besteak beste 1970eko hamarkadan euskal unibertsitatea sortu aitzineko jardunaldien aterbetzeko eta laguntzeko); bederatzi urtez Baigorriko auzapez gisa() eginikakoak, irakaskintzako azpiegituren garatzekoak ororen gainetik, ahantzi gabe.
|
|
|
Lehoiari, Zuberoan, euskaraz olerki luzea egin zaio duela hamar urte. Horrez kanpo, ez
|
du
ez euskal mitologian, ez eta sinbolikan, ez eta ere literaturan lehoiak biderik egin. Lehoia beste nonbaiteko sinboloa da Esoporen edo beste baten alegia itzulien bitartez ezagutzen duguna.
|
|
|
« ¿ Son euskos los que cada año festejan a Santo Domingo de la Calzada, o a Santiago, o a San Fernando, o a la Pilarica? »436 Esaldi horretan garbi ageri da Azkuek ez zuela bere burua kokatzen Santo Domingo, Santiago, San Fernando edo Zaragozako «Pilarica» bezalako gurtza tipikoki espainiarrak gustoko zituztenen artean. Hortaz, ondoriozta liteke Santa Teresarekiko debozioa
|
bazuen
ez zela Avilako anderea Espainiako patrona zelako, baizik bestelako balioak aurkituko zizkiolako.
|
|
|
Liburu eta artikuluen konputuak egitean, diskriminazio batzuk egin ditu, hala nola musika liburuak ez kontatzea, ezta liburuxkak ere. Horregatik berak darabiltzan kopuruak eta nik eskura
|
ditudanak
ez dira osoki berdinak. Hala ere, erreferentzia gisa oso baliagarriak dira, batez ere beste autore batzuekin alderatzen dituelako.
|
|
|
Izatez ez Arana Goiri, ez bere 320 jarraitzaileak agertu ziren Hondarribian: Arana Goiri kartzelan zegoen une hartan, eta bestela ere ordurako erabakia
|
zuen
ez joatea (azken finean hasieran onartutako prozedurak errespetatu ez zituen kongresu hark ez zuen baliorik). Beraz Hondarribian istiluak gertatu baziren ez zen sabindarrengatik izan (ez zirenak azaldu), baizik auzi horrekin zerikusi gabeko beste arazo bategatik (ekitaldian zeuden Iparraldeko euskaltzale xuriak eta gorriak elkarrekin eztabaidan hasi zirelako batez ere).
|
|
|
Baina umeak eskolaratu orduko badirudi etxeko euskarari garrantzia kentzen diogula eta haren gainetik jartzen dugu eskolan ikasitakoa. Horren ondorioz, guraso euskaldun euskalkidunek sarri askotan amore ematen dute etxean sartzen den eredu horren aurrean eta ez
|
dute
ez adorerik, ez konfiantzarik, umeak eskolatik dakarren eredu formal horri eurena, seguruenez eskolatik kanpoko erabilera ez formaletan erabiltzeko egokiagoa dena, kontrajartzeko edo euskaraz txarto esandakoa zuzentzeko.
|
|
2009
|
|
|
/ Ez
|
duk
ez irririk;/ Munduzmundu herratua ibilirik;/ Oraikotikditik Bettirik,/ Indarrakhartu, gukutzirik;/ Hor ziagok kargu handitan jarririk (bis).// Cecouplet ne seraitpasrégulier; ilnerépondraitpasauxéxigencesdelamélodiesurlaquelleildoitêtre chantée, silarimen, enétaitunique, etsilesquantités syllabiquesn? étaientpasexactement cequ, ellessontlà.? (E636, 1899/08/25; Altzibar 1998: 96)....
|
|
|
Maitasunmundutarragaitzathartuzutenean, kexuazerionmaitemindua plazaratu zuten. Biidazlanetakomaiteminduakkexudiramaiteduten damak entzungorrarenaegitenduelakohelarazten diotenlaudorio, eskarietaabarren aurrean.Ordurako eretopikoa zenalderditik planteatzendutegaia: norabide bakarrekomaitasunaz elikatu ziren beren neurtitzakparatzeko.Biidazleen idazlanak elkarrengandikurruntzen
|
dituena
ez da gaia, gaiaren kodeketa baino.Aldea, dispositio etaelocutiomailakoada, ezinventiomailakoa.
|
|
2010
|
|
|
Irakasle guztiek elebidun izan behar
|
dutenik
ez da legean espresuki esaten, baina agintzen diren neurriek helburu argi samarra dute: EAEko irakasleak euskaraz zein gaztelaniaz irakasteko gai izatea, oro har.
|
|
|
Ez da beti erraza aurrez asmatzea, bi efektuon artean zein gertatuko den indartsuena. Interesatuenik egon behar
|
genukeenok
ez gara funtsezko gertaera horretaz hain erraz konturatzen. Baina hala da, hemen eta nonahi.
|
|
|
Hori da inor gutxik entzun nahi duena eta are gutxiagok onartzen eta kontuan hartzen duena. Noiz arte segitu behar
|
du
ez ikusiarena egin nahi horrek. G. H. Jenkins ek (2000) galesarentzat aurreikusia duen terminal decline hori azken hiztun talde euskaldunoi zeharo gaineratu eta guztioz erabat jabetu arte?
|
|
|
Praktikan egiten zen zerbait testuinguru juridiko batera eramatea zen. Noski, sozialistek eskola publikoaz zuten kontzeptu klasikotik oso urrun zegoen, eta arriskuz ikusten zuten hau, haiek garbi
|
zutelako
ez zutela martxan jarri nahi estatuaren kontrol hutsetik kanpo egongo litzatekeen eskola bat?.
|
|
|
Euskaldun izaera, ikastetxearen titularitate soziala eta ikastolen arteko berrikuntzasarea. Alegia, euskal hezkuntza erakunde autonomoa izan nahi
|
genuela
ez zitzaion buruan sartzen Buesa Sailburuari, ezta garaiko alderdi abertzaleei ere, egia esan behar bada?
|
|
|
lidergo mota ezberdinak elikatzea; ekonomia eta pedagogia gaur arte bereiztea. Uste
|
dut
ez zela ona izan ikastolen kolektiboarentzat, lehia ekarri zuelako, lidergoaren eta ekimenaren inguruko lehia?, adierazi du Manu Aurrekoetxeak.
|
|
|
Gaur egun gauza bera egin bagenu, beste era batera egingo genuke, ziur. Nik uste
|
dut
ez genuela oso ondo asmatu behar horiek zeintzuk ziren igertzen; ez genuela behar horiek ondo definitu eta antolakuntza egoki bat egin, guztiaren ordezkapena eramateko. Denborak ematen duen perspektibarekin diot hau, noski.
|
|
2012
|
|
|
Joseba Lakarra dekanoaren babes eta laguntzarekin, hamaika lan egindakoak gara, dekanorde gisa, 1998tik aurrera, ikasturtean Itzulpengintza eta Interpretazioko lehenengo promozioko ikasleak matrikulatu ahal izateko eta itzulpengintzako unibertsitate ikasketak Euskal Herrian behar bezalako kalitatearekin eskaini ahal izateko. Lehenengo ikasle horien artean zegoen Aiora Jaka, eta pentsatu gura
|
dut
ez genuela dena txarto txarto egin, lehenengo promozio hartako ikasle batek, hamar urteren buruan, itzulpen ikasketetako doktore tesia defendatu ahal izan badu gure unibertsitatean.
|
|
|
Hau da, Zizeronek bezala, Orixek uste
|
du
ez dela hitzez hitz itzuli behar; aitzitik, itzulgaiko testuan esaten dena ondo ulertu ondoren norberak bere moduan eta bere hizkuntzak eskaintzen dituen baliabideak erabiliz itzuli behar dela aldarrikatzen du. Horregatik joko du Orixe Xabier Mendiguren Bereziartuk, aurrerago ikusiko dugun bezala, euskal itzulpenaren historian zentzuzko itzulpenaren edo itzulpen librearen ordezkari nagusitzat.
|
|
|
Ikusten denez, beraz, euskal literatura zer egiteko gai zen frogatu nahi
|
zuen
ez soilik gaztelaniadunen aurrean, baizik eta baita irakurlego zabalago baten aurrean ere.
|
|
|
izenburupean idatzitako kontakizunak, esate baterako, ez dago garbi berak sortuak ala itzulitakoak diren. Miranderen obra osoa biltzen duen Hiria argitaletxearen argitalpenak, esate baterako, ez
|
ditu
ez ipuin asmatuetan, ez ipuin itzulietan sartzen,, miszelanea, izeneko sail batean baizik.
|
|
|
Hemen ere, egindako hautaketa guztiz pertsonala da. Literatura handietako autore kanonikoenak itzuli beharrean (ez
|
du
ez Cervantes, ez Molière, ez Dante itzuli; ezta Dickens, Victor Hugo edo Bécquer ere), 110 estetika literarioagatik gustatu zaizkion testuak euskaratu ditu, izan autoreak ezagunak, ezezagunak, kanonikoak nahiz periferikoak. Idazle ezagunenen artean honako hauek aipa genitzake:
|
|
|
Ez
|
dugu
ez artikulu hori, ez idazle hori, ez sehaska kanta hori aurkitu. Garaiola izeneko herri edo auzorik ere nekez topa daiteke Sarrionandiaren idatzietatik kanpo, 128 eta berak asmaturiko lekuren bat izan litekeelakoan gaude, Durangaldeko Garai herriarekin lotua ziur aski.129
|
|
|
Dena den, gaizki ulerturik egon ez dadin, berriro gogoraraziko dugu lan honetan proposatu ditugun postmodernismoaren eta itzulpenaren definizioen arabera egiten dugula baieztapen hori, eta ez printzipio modernoen azpian ezkutatzen den sasi postmodernismoan oinarrituta. Era berean, argi utzi nahi
|
dugu
ez dugula inoiz ukatu Sarrionandiaren lanetako ezaugarri literario asko modernitateko estetika literarioekin bat. Horrek, ordea, ez du lan honetan defendatu dugun ideia nagusia ahultzen:
|
|
|
Irudi andana luze honek prozesioa dirudi, beste batean esan nuen bezala, edo moda erakusketa. Frantziako Historiaren itsaso zabalean murgildu nahi
|
lukeenak
ez du apar eta bitsa baizikikusiko. Gehienez ere, Luis XIV eta XV garrenek izan zituzten zenbait amoranteren izena, guztiak aipatzea lan luzeegia bailitzateke, eta gezurrezko arpegia
|
|
|
3 Besteren hitzak zuzenean aditzera eman behar
|
dituenean
ez da koma parearen aldera lerratuko, haustura handia baita; izan ere, holakoetan bi enuntziatzaile desberdin ditugu, edo, hobeto esan, esatariaren eta enuntziatzailearen arteko bikoizketa gertatzen da.
|
|
|
Uste dugu Mitxelenak lortu duela norentzakoarentzat ez ezik etorkizuneko hartzaileentzat ere bere mezua eta mezua helarazteko modua eragingarria izatea. Baina orain aztergai
|
duguna
ez da etorkizuneko hartzaile hori, ez eta (bidenabar ez bada) zeharkako norentzakoa ere. Berariaz zuzentzen zaion norentzako hori izango dugu kontuan.
|
|
|
Beraz, ezin dezakegu esatariak unean unean duen intentzio xedea ahaztu. Honek esan nahi
|
du
ez dagoela gramatika irizpideez edo gramatika neurriz soilik enuntziatua neurtzerik; balio duten irizpideak berbaldi irizpideak dira.
|
|
2013
|
|
|
Beraz, zergatik inplikatu zen Eskualduna Frantziaren alde? Ez zezakeelako bestela egin, Frantziaren aldeko propaganda berriak zirelako zituzten informazio bakarrak, Frantziako Gobernuak argitaratzea nahi ez
|
zuena
ez zezakeelako argitara. Horrez gain, Eskualduna ko berriketariak berak ere gerlan zeuden soldaduak ziren, Frantziako armadakoak ziren, eta hori horrela izanez, zuzenean inplikatuak ziren.
|
|
|
Blaise Adémak 1918ko abenduaren 13ko artikuluan aipatu zuen hainbat lekutan besta handiak egin zituztela, gerla bukatu eta zenbait astez ere. Hori soberakina iruditu zitzaion Eskualduna ri, etxeetan hilak
|
zituztenek
ez baitzuten bihotza hain gora:
|
|
|
Euskal Herria gogoan
|
zutela
ez zuten euskaldunen bidez bakarrik adierazten. Zerbitzari k airetakoak miresten zituela ikusi dugu lehenago.
|
|
|
zortzi mila presoner hartu. Nahi
|
dut
ez dela hortan akhabo gerla. Etsaia ez da oraino gure erresumako mugetan.1442
|
|
|
Aurten hemezortzi urthe eginak edo egiten dituzten mutiko gazteak soldadogoan sartuko diren, helduden ilabethearen bortzean. Hainitzek uste
|
zuten
ez zituztela hartuko primadera arte. Eta hori zertako?
|
|
|
Egia erran, zibilek solas ezkorrak
|
ukaiteak
ez zuen kezka berezirik eragiten aitzindarien artean, Jose Ramon Cuberoren arabera. Haatik, militarren ahotik halako solasak ateratzea gogor zigor zezaketen.
|
|
|
Horren ondotik permisioneen mekanismoa nolakoa zen xeheki esplikatu zuen, eta lerroen artetik gerlaren gogortasuna eta pausa horien beharra azpimarratu zituen. Permisionez lehenik joanen ziren sekulan
|
ukan
ez zutenak eta sei hilabete baino gehiago haietan gerlan zirenak, bigarrenik haurrak zituztenak, ezkonduak, zaharrenak. Ehunetik bost edo hamar joanen zirela iragarri zuen, eta udazkenerako denak joanen zirela.
|
|
|
Arnoari garrantzia eman zion, arnoa murriztu zutela kritikatu zuen batez. Arnoa gutxiago
|
ukaitea
ez zuen begi onez ikusten, bere ustez arnoa gauza ona baitzen. Frantziako gizon guztien ohitura bide zen arnoaren edatea, batetik, baina bestetik arnoa «alegeratzeko» bide bat omen zen.
|
|
2014
|
|
|
Arautu eta normalizatu gabe dagoen euskararentzat ahalik eta hauturik garbienak egitearen aldeko den gizataldetik urrutiratuz, garbizaletasuna baztertzen du: beste gizatalde bati zuzentzen dio ahotsa, herriari, eta honek garbizaleen euskara ezezaguna duenez, garbi
|
du
ez liokeela ulertuko. Bere poesia elikatzen duen herriak ez ditu ezagutzen tradizio zaharretik berreskura zitezkeen hitz garbiak edo eguneroko mintzairan bizitzarik ez duten hitz berriak...
|
|
|
baten maneran sentitze ko izan behar duzu, eta era berean, euskaldunaren begirada izateko euskararen uretan sartu. Eako herrian bisitan, Arestiren azken egunak gordetzen dituen kostaldeko hegi krista lezkoan,
|
duela
ez asko, portu zaharreko hondartzara gerturatu ginen. neska mutil koskorrak begira begira geratu zitzaizkigun, paisaia eder hura gure presentziarekin mugiarazi bagenu bezala. Marea behera zegoen eta horrelakoetan Ean ezin da txaluparik atera kaitik, itxaron behar dute gordean marea igo arte, ura da goenean ez beste nabiga dezaketelako batelek. idazleon ibilbi
|
|
|
testuinguru horretan, iruditzen zait zaila dela urte haiek bizi izan ez
|
zituztenek
ez Arestiren poesia ez Aresti bera ere ulertzea. Ez naiz metrikaz ari, ez jakintsuen iritzian jaso zituen kanpo eraginez edo eragin politikoez; ari naiz hitzei jariatzen zaizkien sentimenduez, ari naiz barruko borroka pertsonalaz, kontraesanez, asmoez, ametsez eta ameskeriez, lilurez, ari naiz sortzaile baten lana era batera eta ez bestera osatzera bultzatzen duten elementuez. oi nazea dago poetaren bertso lerroetan, arrangura bere herriaren gatik, bere sustraiengatik, kexa bere garaikideek erakusten zio ten ulertu ezinagatik, sumina dago langileriarengatik, gizakiek bizi dituzten justiziarik gabeko eta desberdintasuneko egoerengatik, eta gai horietan mugarik ez dago.
|
|
|
Gure Gabriel nahikoa minbera zen, nahiz batzuetan laudorio eta irain batzuk umorez hartu. naski, ez
|
zuen
ez EAJ PnVko ez eta Partido Comunistako kartarik baina famatu zen:
|
|
2016
|
|
|
Berriz ere Etxahunen bezala erretorea errekurtso nagusi gisa agertzen da mundu guziaren aurrean. Ez
|
du
ez emaztearengan ez lagunengan konfiantzarik aitorpenaren egiteko. Hastapenetik ikusleak badaki zertan den auzia eta beste pertsonaietan duda muda baizik ez da ikusiko.
|
|
|
E.O. Uste
|
dut
ez dudala oraindik guziz ulertu. Hango umoreaz eta irriaz jabetzeko han bizi behar da.
|
|
|
Zoritxarrez, gogoaren
|
ukaitea
ez da aski, behar da ere materiala eta ez gira idazle aski deneri furnitzeko; galdea eskaintza baino haundiagoa bilakatzen ari da. Gainera, antzerki hauek gehienetan herriko bestetan emaiteko dituztenaz geroz, komediak bilatzen dituzte.
|
|
|
Antzerkiak duen funtzioa ez da hainbeste aldatu, jendearen euskalduntzeko funtzioa gehitzen ahal zaio. Egoera zaildu da, sorkuntza badago baina ezagutza falta du, bere baitan sinetsi behar
|
du
ez baita gaur egun euskal letrek bizi duten garapen maila berean kokatzen. Mundu amateurrari lotua da, ez ditu helburu berak, ez ditu telebistak behar dituen abiadura handiko sorkuntzak behar, ez ditu sentsazio berak sortzen.
|
|
|
IDA: Zerbait entzuna
|
dut
ez zirela denak arro zu eta zure bizilagunaren artean. Baina ez gehiagorik.
|
|
|
Hala ere, erran behar
|
dugu
ez dela lotura zuzenik historiarekin, ez dela gertakizun zehatzik aipatzen. Hemen, Otsandak du emazte leial zuzen eta duinaren papera, bere ahizpa, aldiz, ahula da eta soilik interes pertsonala eta une horretakoa ikusten du.
|
|
|
RAMONA: Pena
|
dun
ez baita hemen su bat hunen erretzeko!
|
|
|
Egoerak toki berezia antzerki idazleari eskaintzen dio. Publikoarekin komunikazio eremu, espazio babestu batean kokatzen baita, nahiz eta hizkuntzarekiko arazo andana egon, publikoaren hunkitzeko tresna oso egokia da antzerkiaren eta euskararekin loturaren atxikitzeko aukera ematen dio idazleari, beste idazleek
|
ukanen
ez duten hurbiltasuna, oso mugatua den publikoa.
|
|
|
Ihesi datorren gaztea bada, Errepublikaren alde bortxaz ari dena eta horregatik Hegoaldera ihesi joan nahi
|
duena
ez baitu iraultza horretan parte hartu nahi.
|
|
|
Aldizkariek erregularki antzerkiak argitaratzen zizkioten, Ipar zein Hego Euskal Herrian. Ezagutzen zaion idatzitako azken antzerkia 1982an idatzia zuen eta Gorderik dagona, azken
|
hau
ez argitaratua ezta emana ere izan ez dena.
|
|
2019
|
|
|
49). Kontatzen dutenez, Vicente García de Diego Espainiako Errege Akademiako (RAE Real Academia Española) kideari Gipuzkoako La Voz de España egunkariak 1952ko ekainaren 19an argitaratutako elkarrizketa batean, Anton Gaztelu kazetariak euskararen akademia bat sortzearen egokitasunaz galdetu zion, uste
|
baitzuen
ez zegoela horrelakorik, eta Espainiako akademikoaren erantzunak argi utzi zuen hark ere ez zekiela horrelakorik bazenik. Artikuluari erredakzioan ezarritako oin oharrean, egunkariaren arduradunek zehaztu zuten bazegoela euskararen akademia bat, Bilbon, baina Gazteluren galdera eta De Diegoren erantzuna aldaketarik gabe argitaratzea erabaki zutela, horrela argi geratzen zelako zein hutsala zen Euskaltzaindiaren eragina eta indarra.
|
|
2021
|
|
|
Errepostu içan
|
du
ez direla onthu, Ontcen direnin batño izanen du.
|
|
|
Elebitasun diglosikoa zuten hiztun erkidegoetan, hortaz, bertako berezko hizkuntzak eta goi mailako eta hedadura orokorra
|
zuenak
ez zuten estatus bera, eta idazkeraren erabilpena bigarren horretara mugatua geratzen zen.
|
|
|
—Ibili zen, bada, hainbat kilometro bakarrik!; —Ez zigun idatzi. —Idatziko ez zigun bada!; —Egingo
|
nuke
ez dela jaiki oraindik. —Jaikiko ez zen bada!; —Ez zekien.
|
|
|
Guretako, segur aski ere, normalean Anbototik edo Gorramenditik pasatzen ez garenondako, ez
|
du
ez, perpaus horrek zentzu gehiegirik. Hala ere, gu izan beharrean Himalaia aldera abiatu den mendizale batek esaten baldin badigu, eta mendizale horren asmoa baldin bada Everest-ekin batera Lhotse eta Annapurna ere igotea, orduan, eta orduan bakarrik, perpausa bere tokian egongo litzateke.
|
|
|
Izen horien adierak, ostera, [kalea (k) garbitu]+ tzaile eta [euria neurtu]+ gailu egiturak iradokitzen dizkigute, hurrenez hurren; hau da, ‘kaleak garbitu’ ekintza egiten duen pertsona, ‘euria neurtu’ egiten duen aparatua. Baina badakigu euskaraz ez
|
dugula
ez* kale garbitu eta ez* euri neurtu aditzik. Beste hitz batzuetan esanda, parte hartzaile bada parte har (tu)+ tzaile, baina kale garbitzaile ez da* kale garbi (tu)+ tzaile, edo euri neurgailu,* euri neurtu+ gailu.
|
|
|
Eta aditz hauek guztiak tu motako partizipio burutua duten aditzen sailekoak izaten direla. Honek esan nahi
|
du
ez dela tu aditzak sortzeko baliabidea, Ø baino. Iritzi berekoa da de Rijk (2008:
|
|
|
2 Hitz Elkarketa/ 3 liburuan Euskaltzaindiak (1991) hitz elkartutzat hartu zituen dirudun, bizardun edo alkandora gorridun eta elkartu sintetikoen artean sailkatu, dirudun pertsona edo bizardun mutila sintagmetan objektu aditz subjektu erlazioa antzeman daitekeelako, liburu saltzaile edo kale garbitzaile izen elkartuetan bezalaxe. Baina
|
dun
ez da morfema beregaina eta horregatik egokiago iritzi diogu eratorpenean aztertzeari, Azkuek, Villasantek edo Lafittek egin bezala.
|
|
|
Lehenik izen kategoriako hitz elkartuak aztertuko ditugu, eta, horien artean, maila berean dauden bi izenez osatuak. Maila berean egoteak esan nahi
|
du
ez duela osagai batek esanahi nagusia ematen eta besteak haren esanahia mugatu edo zehazten. Biek adierazten dutena hartuko du, maila berean, izen elkartuaren esanahiak.
|
|
|
Atsegin dut ikusten baitzaituztet ene inguruan (J. Etxepare); bezala dut, beldur zozo batengatik egoten bainaiz etxetik gehiago atera gabe (Barbier); Damu
|
dut
ez bainuen bihi bat paperetan ezarri (Xalbador). Horrelakoak, kausal gisa eta, batzuetan bederen, osagarri gisa ere uler daitezke; baitmenderagailua, hain zuzen ere, adierazpen perpausen osagarrien menderagailua izan daiteke (§ 30.6.2.5).
|
|
|
Hori da egoera neutroa, ez markatua. Baina batzuetan ez
|
du
ez artikulurik ez erakuslerik. Segidan jartzen ditugu kasu horiek.
|
|
|
Berez, honenbeste lehen pertsonari loturik erabili behar omen genuke, horrenbeste bigarrenari, eta hainbeste hirugarrenari, horren alde egin izan dute batzuek: Kutxan honenbeste diru
|
nuenik
ez nuen uste; Aurrezki kutxan horrenbeste diru zenuenik...; Aurrezki kutxan hainbeste diru zuenik...
|
|
|
Beharrik da euskalduna kaso onekoa (Barbier); Ezagutu zuenean hurbildua zela jadanik bere azken orenera, eramanarazi zuen bere burua elizarat, hartu zituen elizakoak eta, handik beretik, haren arima saindua joan zen hirurogei eta hamabi urtez maitatu eta zerbitzatu zuen Jainko Jaunarengana (Joanategi); Ohartzen bazara zure sakelan, sast edo sist, sartzera doakizula esku arrotz bat, ez zara luzaz egoiten zure baitan gogoeta: ...quot; Zer ote da hau?" Ez; baina krak berehala zuk ere zure eskua hara berera (Hiriart Urruti); Azken xehetasunendako, igandean, hemen berean, hamaiketan, elkar ikusiko diagu (Larzabal); Lehenik, gaurko elizkizunen ondotik, plazan eginen da beste bat, hor berean, herri guziari eskainiko zaio edatekoa urririk (Larzabal); Etxahunek atzeman zuen aterbe herri horretan berean (Lafitte); Eurek uste
|
dute
ez dagoela inon ez justiziarik ez beste gauza onik hementxe bertan baino (J. B. Bilbao); Hemen bertan, datorrela musika hona (Barriola).
|
|
|
Hirugarren pertsona hori eta erakuslea perpaus berean aurkitzen badira (kontuan izanik perpaus nagusiak eta bere mendeko perpausek, perpaus bakarra osatzen dutela), bera erabili ohi dugu (ez hura): Baina Jesusek deitu zion berarengana, eta erran zion[...] (Hualde); Hark uste
|
du
ez dagoela bera legezko Barberurik Bizkaia guztian (Mogel); Hazpandarrak[...] plazaren ezin ezagutuz ari dira[...] Pilota, berek ez dakitelarik nola, bihurtzen dute aldi bakoitx ostatu saihetsari buruz (J. Etxepare).
|
|
|
Parentetiko gisa ere erabil daiteke, baina erabilera nahiko berria da, lehen adibideak XIX. mendekoak baitira (erdialdekoetan ez dago adibiderik, ez bada erregistro ikasietan): Erdi Aroan, omen, Nafarroa osoa etortzen zen debozioz (Aintziart); Ni naiz Donapaulekoa, omen, eta aski
|
dut
ez joatea ez badut nahi (Luku).
|
|
|
Bilbao). ‘Zer gisa, zer modutan’, esan nahi du, eta esanahi hori
|
duenean
ez du bestelako postposiziorik onartzen. Izenlagun gisa erabil daitezke, hori bai:
|
|
|
Predikatu nagusiaren barruan ageri dira beti adjektibo horietako batzuk, inoiz ez sintagma baten barruan (aiher, aski, komeni, nahiago...); baina horrek berak ere zalantzan jartzen du egiaz adjektibo kategoriakoak diren. Bestalde, predikatu konplexua da argumentuak hautatzen dituena, dela perpaus osagarri jokatua (nabari
|
du
ez dela asko ibili mendian), dela perpaus osagarri jokatugabea (merezi du gauzak patxadaz egitea). Horregatik hartu ditugu predikatu konplexutzat.
|
|
|
Aditzarekin argumentuek bakarrik dute lotura zuzena. Besteak, lotura hori hain zuzena ez
|
dutenak
ez dira argumentuak.
|
|
|
Eroste agiriaren gastuak ere berak ordainduko zituelakoa entzunik, Pliushkinek kontu egin zuen bisitariak ergel okitua behar zuela (Morales); Txantxangorrien irudi arduradunak ukatu egin du[...] txantxangorriek papoan daramaten odol arrastoak txepetxen hilketekin zerikusirik duelakoa (Joxerra Garzia); Eta ilargiak[...] oparia berekin ekartzen duelako hori (P. Zabala); Nolako txorakeria zen egunero euria ari zuelako hori, guk bistan
|
baikenuen
ez zela hala (X. Mendiguren Elizegi). Ahozkoan erabiltzen dira, batik bat, postposiziodun beste egitura hauek:
|
|
|
Ez dira, beraz, zuzenak azken urteetan nahi baino maizago entzun edo irakurtzen ditugun mota honetako perpausak: * Nork esan
|
zuenari
ez zion kasurik egin;* Ez naiz kezkatuko zenbat diru dutenaz;* Han zer esaten didatenarekin etorriko naiz zugana;* Ez zen oroitzen zer esan zionaz;* Nora joango denik ezin diezazuket esan. Erraz eman daitezke adibide horiek adizki nagusia aurrean ezarrita:
|
|
|
Halaz ere, segidaren maiztasun handiak forma hori finkatzeko bidean bederen jarria duela ere iritzi daiteke, ez bezalako forma eginaren pare. Hala, NASAk ez bezala, ESAk ez du Marte ikertzeko epe luzeko programarik (Berria) esaldiko perpausaren irakurketa, adibidez, ez da NASAk ez duen bezala, baizik eta NASAk
|
duen
ez bezala.
|
|
|
Nahi izan soilak bezain lotura trinkoa ez du, hala ere, nahiago izan aditzak partizipioarekin: * Nahi
|
dut
ez ikusi, baina Nahiago dut ez ikusi.
|
|
|
Nahi izan soilak bezain lotura trinkoa ez du, hala ere, nahiago izan aditzak partizipioarekin: * Nahi dut ez ikusi, baina Nahiago
|
dut
ez ikusi.
|
|
|
Bai ez kontrastean ere erabiltzen da: Argitu nahi zaitut, ez baitezpada ene buruaren garbitzeko, baina Jesu Kristok goretsi duen bertute bat ez dezazun zuk apalets (Laphitz); Inbentarioa ez zen egina deusen ebasteko, bainan bai deus gal ez zedin (Hiriart Urruti); Eta Angirok Japonia utzia
|
zuen
ez bakarrik ihesari emateko, baina bihotzean sendi zuen karga nolazpait bidean uzteko (Narbaitz). Galdegai ez delarik aditz nagusiaren eskuinean ematen da maiz, horrelakoetan ohikoa denez:
|
|
|
Balio hori izan dezake lako perpausak ere, perpaus nagusia ezezkoa denean: Hitz berri gehiegi
|
dituelako
ez diogu ukatu behar ondo merezi duen txaloa (Mitxelena). Aurkaritza adierazten dute horrelako perpausek:
|
|
|
28.6.3.7b Egitura horretan, gainera, baina juntagailua aurrean
|
duen
ez partikulari atxiki ohi zaio sarri askotan, bien artean batasun gisako bat sortuz. Zenbait idazlek, hain zuzen, lotuta idazten dute:
|
|
|
tzeko asmotan esapidea, berriz, kausazko eta helburuzko perpaus jokatugabeetan aztertzekoa da, ‘zerbait egiteko asmoa’ esanahia baitu. Eta izen sintagmako izena isilik utzirik sortu dira baldintzazko kutsua duen tzeko (Berandu iristeko, hobe
|
duzu
ez joatea) eta denborazko kutsua duen tzekoan perpausak (Hitz elkartze berrietan, eta orobat zaharren artean hautatzekoan, bi indar ari zaizkigu beti lanean, Mitxelena).
|
|
|
[uste ez ((e) la)] → ez [uste ((e) nik)]. Hortaz, esanahi bera
|
dute
ez dut uste etorriko denik eta uste dut ez dela etorriko perpausek; errankideak dira. Eta berdin ez dirudi diru asko duenik eta diru asko ez duela dirudi.
|
|
|
[uste ez ((e) la)] → ez [uste ((e) nik)]. Hortaz, esanahi bera dute ez dut uste etorriko denik eta uste
|
dut
ez dela etorriko perpausek; errankideak dira. Eta berdin ez dirudi diru asko duenik eta diru asko ez duela dirudi.
|
|
|
Halere, aski pisuak gertatzen dira horrelako eraikuntzak, eta gutitan kausitzen dugu, juntadurarik gabe bereziki, bizpahiru perpaus erlatibok baino gehiagok laguntzen duen ardatzik. [Sortzerik
|
ukan
ez duen] [ezeztatzerik onets ez dezokegun], bere baitharikako norbeit (J. Etxepare); [Eskualduna derizan] [orok dakiten] berrikarian (J.
|
|
|
Ardatz agerikorik gabeko perpaus erlatibo generikoek badute ardatza agerian
|
dutenek
ez duten berezitasun formal bat: artikuluarekin agertzen direnean, haien barneko osagairen bat artikuluaren eskuinean ager daiteke, haren segidan:
|
|
|
aldez aurretik gizartean edo hiztunaren mundu ikuspegian ontzat ematen den aurresuposizio bat: p proposiziotik q proposizioa ondorioztatzen dugu, eta, alderantziz, p’ tik, berriz, q’ Konparazio baterako, norbait gaixorik dagoenean ondorioztatzen
|
dugu
ez dela lanera joango, etxean geratuko dela sendatu bitartean. Ongi dagoenean, berriz, lanera joaten dela ondorioztatzen dugu.
|
|
|
28.6.3.2a Aurreko atalean ikusi dugun aurkaritza eta oraingo honetan aztergai
|
duguna
ez dira mota berekoak. Baina k, esan bezala, nolabait ere kontra dauden juntagaiak elkartzen ditu; edo zehatzago esateko, bata bestearen kontrako iradokizunak bideratzen dituzten juntagaiak.
|
|
|
26.3.5.4b Alabaina, gisa horretan eratu adizki analitikoek ez
|
dute
ez balio bera, ez funtzio bera sisteman. Lehenbiziko biak (sartzen dateke, ikusten duke/ sartzen zatekeen, ikusten zukeen eta sartu dateke, ikusi duke/ sartu zatekeen, ikusi zukeen) modalitatearen esparrukoak dira.
|
|
|
Ezezko perpausetan ukagai (ikus § 41.4.3g) bat baino gehiago zerrendatzen ditugunean, bakoitzaren aurrean eman dezakegu ez: Ez
|
zuen
ez jantzirik, ez lo zakurik, ez paperik, ez eta dirurik hartu (Borda); Baina hark ez zuen ez erantzun ez irribarrerik egin (Montorio); Ez zuen ez lagunik ez adiskiderik, ez erlijiorik ez sinesterik (Aldasoro). Ezezkoa indartu nahi dugunean, aukeran dugu ez perpausordain gisa erabiltzea, eten artean:
|
|
|
Ezezko perpausetan ukagai (ikus § 41.4.3g) bat baino gehiago zerrendatzen ditugunean, bakoitzaren aurrean eman dezakegu ez: Ez zuen ez jantzirik, ez lo zakurik, ez paperik, ez eta dirurik hartu (Borda); Baina hark ez
|
zuen
ez erantzun ez irribarrerik egin (Montorio); Ez zuen ez lagunik ez adiskiderik, ez erlijiorik ez sinesterik (Aldasoro). Ezezkoa indartu nahi dugunean, aukeran dugu ez perpausordain gisa erabiltzea, eten artean:
|
|
|
Ezezko perpausetan ukagai (ikus § 41.4.3g) bat baino gehiago zerrendatzen ditugunean, bakoitzaren aurrean eman dezakegu ez: Ez zuen ez jantzirik, ez lo zakurik, ez paperik, ez eta dirurik hartu (Borda); Baina hark ez zuen ez erantzun ez irribarrerik egin (Montorio); Ez
|
zuen
ez lagunik ez adiskiderik, ez erlijiorik ez sinesterik (Aldasoro). Ezezkoa indartu nahi dugunean, aukeran dugu ez perpausordain gisa erabiltzea, eten artean:
|
|
|
Ez zuen ez jantzirik, ez lo zakurik, ez paperik, ez eta dirurik hartu (Borda); Baina hark ez zuen ez erantzun ez irribarrerik egin (Montorio); Ez zuen ez lagunik ez adiskiderik, ez erlijiorik ez sinesterik (Aldasoro). Ezezkoa indartu nahi dugunean, aukeran
|
dugu
ez perpausordain gisa erabiltzea, eten artean: Ez nuen, ez, zuen berri; Ez dut ez holakorik egingo, nire jaun hori (Ezkiaga).
|
|
|
23.2.2.4b Eguraldi aditz batzuek formalki du laguntzailea hartzen dute, baina ez
|
dute
ez ageriko subjekturik ez objekturik hartzen (ez dute argumenturik): atertu du, berotu du, hoztu du, ilundu du.
|
|
|
deskribatzen ari garen fenomeno honek aditzean ere badu isla. Dakigunez, aditz laguntzaileak kasu ergatibo, absolutibo eta datiboarekin (azken
|
hau
ez beti) egiten dituen komunztadura markak biltzen ditu morfologian. Hola, eman dizkiet entzuten badugu, badakigu dizkiet horrek perpausaren gaineko informazio handia ematen digula:
|
|
|
Ukagai bat baino gehiago dugunean, ez adberbioa errepikatzen da askotan bakoitzaren ezkerrean (ez hutsa edo eta juntagailuaz lagundua): Ezin da esplikatu, ez iraupenaren ez denboraren bitartez (Xarriton); Ez
|
dugu
ez egunik ez gaurik (Juaristi); Horregatik, ez genuen kanporatzen utzi behar ez aitarengandik heredatutako aje hura, ezta familiaren estutasunak ere (P. Lizarralde).
|
|
|
Egitura zurruna da, inongo aldaketarik ez jokorik onartzen ez duena: ezin
|
dugu
ez baiezko moldean jarri, ez eta izan aditza ez beste bat erabili ere; pertsona eta denbora ezaugarriek ere, adibide horretan ditugun horiexek behar dute izan: ezin dugu erabili ez hirugarrenaz beste pertsonarik, ez eta indikatiboko orainaz beste aditz formarik.
|
|
|
Har ditzagun perpaus hauek, adibidez: Hitz berri gehiegi
|
dituelako
ez diogu ukatu behar ondo merezi duen txaloa (Mitxelena 1972b) 18; Aberatsa dalako ezta gehiegi poztutzen: eta pobrea dalako ezta gehiegi penatzen (Gerriko). elako menderagailua duten perpaus horiek kausazkoak baino gehiago kontzesiozkoak dira.
|
|
2023
|
|
|
Duela asko jada, Errege txit kristaua ez soilik maitatu baizik eta elkarrekiko maitasunaz ere ordaintzen nuen, horrenbeste moduz elkar maitatzera bultzatu baitzuen. Halako dontzeila, halako andre heroia, ezin
|
dut
ez maitatu, agintzaile nagusi bat izanik ere.
|