|
2001
|
|
|
" Ezen eta gizakumea, pospolua lez, baliozko ezer gutxi gabe, akabatzen duk, bere kantuak soilik
|
dituk
etxe aldera dortoka zaharren antzera itzultzen" (P, 124)
|
|
2004
|
|
|
Haatik, orain, Don Trifon eta beronen zerbitzariak Botxoako etxe guztiak arakatzen ari dira. Hemen berton ere errekistatu
|
dituzte
etxe batzuk... Eta badakizue zer gertatu den Olazaharren?
|
|
|
Besterik ezean, transistoreak biztuten
|
dituzte
etxerik gehienetan. Ikusi ezin bada partidua, entzun gutxienez.
|
|
2005
|
|
|
Haien bizi soziala biziki aberatsa da. Ez
|
dute
etxea hesiz inguratuko, nehork ez ikusteko zer pasatzen den etxearen inguruan. Emazteek ez dute gela berezirik janariak egiteko eta jateko.
|
|
|
ilobaren bataiora zoan, amatxi baitzen. Argia baino lehen utzia
|
zuen
etxea, ilunarekin, senarrak joatera utziko ez zuelako beldurrarekin! Zorion iturri zen ezkontza hori?
|
|
2006
|
|
|
Dan dana egin eben hobeto sentitu zeintezan. Pennaod
|
zuen
etxetik pasa zan betiko errekaduak eroatera, etxekoek bertan daborduko bizi ez zinala esan eutsien, gurasoen heriotzaz geroztik larregi edaten zenduala eta ez egozala prest zure zoroaldiak jasateko; etxekoek bere kanpoa emon deutsue, Jon, Sohütako loba baino ez jatzu geratu, harek gura dozun guztietan hartuko zaitu etxean. Zure oraingo apartamentura joan zanean lurrean topau zinduzan ohestalgietan etxunda, negarrez urtuta.
|
|
2007
|
|
|
Ezkontzarekin, Antonio Argiñarena etxagun bihurtu zen, aitaren ordez. Jaun berria eta kanpotik ezkondutako etxeko andrea
|
zituen
etxean eta Ignazioren egoera hankaz gora jarri zen. Ordutik aurrera ez zen gehiago etxeko semea izango, anaiaren morroia baino, eta hori diru kopuru edo lansari oso txiki baten truke:
|
|
2008
|
|
|
Horretarako, ikasleen gustuko generoa, gaiak (umorea, abenturak, ikaslearen gertuko gaiak) eta hizkera jorratzen dituzten liburuak agintzen dizkiete; bestela, ikasleek baztertu egiten dute irakurketa (horri lotuta, gogoan izan behar
|
dugu
etxeko irakurketak egin gabe ere irakasgaia gainditu egiten dela oro har).
|
|
2009
|
|
|
Umeak heltzerakoan, etxekoek txizontzia ateratzen zuten atarira, hutsik zegoela. Lekukoen esanetan, horrek esan gura
|
zuen
etxean ez zegoela jenerorik emateko. Baina olgeta modura egiten zuten etxekoek, umeei adarra jotzeko.
|
|
|
Biderako behar zen lo egiteko lekua, belaunaldiz belaunaldi, erromesaldiz erromesaldi, sortutako hartu emanak zuzentzen zuen. Horretara, seme alabek gurasoek lo egin ohi
|
zuten
etxe berean hartu ohi zuten aterpe. Beste batzuen arabera, hainbatek, bideko etxeetan barik, Urkiolan bertan egiten zuen lo.
|
|
|
Auzoko umeek poztasun handiz bizitzen zuten gertaera hori, ezen elizatik irtetean aitaeta ama besoetakoek gozokiak bota ohi zituzten eta. Ohitura hori, hala ere, ez
|
zuten
etxe guztietakoek betetzen, sarritan zer banaturik ere ez zen egoten eta.
|
|
|
Jatabeko umerik gehienak eliza aldeko herri eskolara joaten izan dira. Goieta edo Marutxeaga auzoak, berriz, bai elizaz Lemoiz ziren etxeetako umeak, bai elizaz Jatabe baina lurrez Lemoiz askoz hurrago
|
zuten
etxeetakoak, Lemoizeko eskolara joaten ziren.
|
|
|
Eta etxetik elizarako bidean arrak eta eraztuna eroan ohi zituen. Antzina andregaiak bakarrik eroaten zuen eraztuna, eta lortzeko modurik ez
|
zuten
etxeetan, batak besteari eskatzen zion elizkizunerako, gero atzera bihurtzekotan.
|
|
|
Ortuariekin antzeko zer edo zer jazo zen. Dirua irabazteko modu bakarra ortuariak saltzea zen, arto eta indabarik soberan ez
|
zuten
etxeetan. Ortuariak prezio onean saltzen ziren, eta batez ere aberatsei saltzen zitzaizkien.
|
|
|
16 behi egoten ziren esnea diru iturri nagusia
|
zuten
etxeetan. Behi pintak izaten ziren esnetarako ustiatzen zirenak.
|
|
|
Ermandaderik garrantzitsuena, ganaduaren arduraz osatutakoa, auzunean ganadua
|
zuten
etxerik gehienek osatzen zuten. Aseguru mota bat zen, gerora igualatorio berba emango zuen iguala, edo etxe batzuen artean ordaindutako aseguru mediku antzeko bat.
|
|
|
Biriketarako gaitzetarako, edo airearen bidez kutsatzen diren gaitzetatik babesteko sano ona da aker beltzaren sunde edo hatsa. Gortako atean aker beltza ipintzen zuten, gaitzik sartu ez zedin eta albeitxari legez
|
dute
etxe batzuetan. Batzuek albaitariari deitzen zioten, garaitikoek, aker beltza edukitzen zuten gortan.
|
|
|
Umeei etxera sartzeko agindua eman ohi zieten. Ate eta leiho guztiak kontu handiz itxi egiten ziren eta argindarra amatatu egiten zen halakorik
|
zuten
etxeetan.
|
|
|
Jataberi dagokionez, lekukoek gogoan dutenaren arabera, gizonezkoa izaten zen gehienetan. Semerik zaharrenak hartu ohi
|
zuen
etxearen ardura, abizenari eustea ere, bertakoen esanean, garrantzizkoa zelako. Denborarekin, eta guraso zaharren galera fisikoari loturik, ugazaba edo etxejaun bihurtuko da.
|
|
|
Edadeko jatabearren esanetan izen hori Jota izeneko ogi motarekin lotuta dago. Baina bistak dio Joteruna behar
|
lukeela
etxeak ogia Jota bada, edo eta Fota dagokiola ogiari etxea Foteruna izanda. Azalpen erraza dauka arazo horrek, edozelan ere.
|
|
|
Horren adibide dira Jatabeko Jule eta Julondo toponimoak. XVIII. gizaldiko testuetan Fulla eta Fullaondo agertzen dira1 Gaur egun F>J bihurtu da, aztergai
|
dugun
etxearen eta ogiaren arteko kasuan legez.
|
|
|
Ondorioz, bizilekua goian zegoen. Erroten kasua edo beheko solairu osoa gorta
|
duen
etxea izan liteke goi etxearen beste adibide bat. Oro har, ostera, behe etxeak, edo bizilekua beheko solairuan dutenak dira etxerik gehienak.
|
|
|
Sagarrak, eta batez ere mahatsak, pisu apartekoa izan dute fruituetan. Garaigoikoa izan ei zen mahatsa Jatabera lehenengo ekarri
|
zuen
etxea, eta Frantziatik ekarri ei zuen. Baina horrezaz ostean izan dira ia mahatsa bakarrik lantzen izan duten aldea etxeak:
|
|
2015
|
|
|
Hara joan zen bizitzera aita donostiarra zuen familia bat. Paper fabrika batekin egiten zuten lan, eta hala, komiki mordoa
|
zuten
etxean. Halaxe joaten zen Atxaga aldiro aldiro familiako semearekin tratuak egitera tebeoak eskuratzeko.
|
|
|
Han bizi izan nintzan urtebete, apur bat aldenduta. Baina ez guztiz, ze joan jatazan hemendik nire lagun batzuk eta ateraten
|
ninduen
etxetik Paris ikusteko eurekaz.
|
|
2018
|
|
|
Hari musikalak, Vivaldi italiar musikagilearen biolin eta orkestrarako Lau urtaroak, lau kontzertudun saileko L´autunno Fa nagusian hirugarren obra zatiarekin bete
|
zuenean
etxe guztia, grabagailua utzi, logelatik irten eta korridoretik atze partera joan zen Elba biolin musika hotsarekin lagunduz, etxegoienetik haratago urrutialdera begiratzeko.
|
|
|
Katu begibakar beltz bat agertu zen miauka, buztana tente
|
zuela
etxe barrutik, eta etxekoneko andrea eta beraren katu begibikoitz beltza, biak ate postan utziz, joan egin zen; pistolarekin zer egin ez zekien.
|
|
2019
|
|
|
Saizarbitoriak eraikitzen duen gizon narratzaile protagonistaren hitzezko adierazpena ikusi dugun bezala, ez da fidagarria izaten, beraz, ezin jakin Barbararekin izandako harremana zein puntutaraino izan zen garrantzitsua. " Inoiz ahantziko ez ditudan egunak" (252) izan zirela aitortzen badigu ere, Barbarak bere familiak
|
duen
etxe batean egun horiek pasatzera gonbidatzen duenean bere gonbidapena onartzearen arrazoia Margarekin izandako eztabaidari egozten dio: " Margarekin izandako eztabaida, hitz egiteko erabili zuen modu zekena, aitzakia izan zen, onartu beharra dut[...]" (252).
|
|
|
Egoera sozioekonomikoa edo klase sozialak ere eragina izan ohi
|
du
etxe barruko indarkerian. Ikerketa askok adierazi dute harreman zuzena dagoela; zenbat eta pobrezia egoera larriagoa, familian biolentzia handiagoa (Moreno Martín 1999).
|
|
|
Hiriko geografia eleberriko agertoki nagusi bada ere, eleberriko gertaera nagusiak protagonistaren etxean kokatzen dira. Eleberriko gai nagusia senaremazteen arteko gerra izanik, etxeko sukaldea, logela eta egongela dira gertaleku nagusiak, baina ez
|
dugu
etxeko espazio horiez datu berezirik, hau da, edozein etxe izan daiteke. Badakigu Florak piano bat etxean eskolak emateko erosi zuela, eta harremana hondatzen doan neurrian, pianoa saldu eta bertan ganbaratik ekarritako komoda zahar bat kokatzen duela Senarrak edari botilak edukitzeko eta pianoaren hutsunea ez antzemateko.
|
|
|
Metro batzuetara, bidearen ezkerraldean, Errotabarri dago. Hemen be aspaldiko urteetan laborerik eiho ez dan arren, ezagun ezagun
|
ditu
etxeak errotearen ezaugarriak. Atzekaldean, oilotokiaren ondoan dago anteparea.
|
|
2021
|
|
|
COVID behartutako itxialdian ere literatur tertuliak online egiten zituztela kontatzen du, Dekameron proiektuaren baitan. Horretan, ikasleek une hartan irakurtzen ari ziren liburuari edo testuari buruzko tertuliatxoak egin behar
|
zituzten
etxekoekin, gelakoak baino xumeagoak, baina beste giro batean literaturaz aritzeko espazioak sortzen ziren. Ondoren, hori eguneroko batera eraman behar zuten saio birtualetan partekatzeko.
|
|
|
Irakaskuntzak horretan ardura badu, deontologikoa, batetik, eta soziala, bestetik. Izan ere, IE2 k azaltzen duen legez, ikasle guztiek ez
|
dute
etxean aukerarik irakurtzeko: eskura libururik edo liburu egokirik ez dutelako, ez dagoelako irakurtzeko edo beste zeregin batzuetarako konfiantzazko girorik, orokorrean baliabideak falta direlako edota irakurtzea eta literatura ez direlako existitzen.
|
|
|
Era berean, zaletasunarekin gauza bera gertatzen dela adierazten dute bai IE5 ek, bai GIR1 ek: literaturarekiko zaletasuna
|
duena
etxean edo familian duelako izango da; ez beti, baina erabakigarria dela uste dute.
|
|
|
|
Zuen
etsea urrintxo eztago Bebidetik?
|
|
|
Beraz, lenera etorrite, hil zana andrazkoa ixin zala iabetu ziñien kanpaietatik.
|
Zuen
etsean nor ixin zala pentsau zinduen?
|