|
2005
|
|
|
Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen zegoen historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia egiteko modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik
|
du
bere meto dologia. J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da.
|
|
|
Zientzia produkziorik probisionalena eta eztabaidagarriena gertatzen zaigu, beraz, ziurtasun laburrekoa dugu. Kultura artistikoak, aldiz, literarioak eta abar, horiek bai
|
dutela
bere indibidualtasuna eta iraunkortasuna aldaezina delako arte ederreko lan zehatza.Giro honetan bizi gara eta historiaren esparruan lerroak aipatu lirateke, historia ekonomikoan, historia sozialean, historia politikoan edo kul turgintzazkoa edo historia ekologikoan. Bestalde, mikroanalisiaren garrantzia eta premia garatzen doa.
|
|
|
Euskaldunak ez garela besteen idurikoak. Norat nahi joan dadin, Euskaldunak bere traka berezia badu... bere eskuairea... bere gauzei behatze ko moldea; hala nola
|
baititu
bere mintzaira eta ohidurak.
|
|
|
Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa
|
zuen
bere lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
|
b bide onean jartzen dira... Edo behintzat
|
badute
bere baithan barrena atsekabe bat 18
|
|
|
Ezen eskuara ez dute orok hitz berez izkiribatzen. Bertzeetarik ukanberriak behar
|
zituen
beraz bere eskuz izkiribatu (E 1489).
|
|
2019
|
|
|
Bestalde, diktaduraren politika linguistikoaren aurkako salaketak indargabetu nahi ziren operazio kosmetiko batekin. Euskaltzaindiaren jarduera baimentzen zuen erregimenak herri hizkuntzen babesle gisa aurkeztu nahi
|
zuen
bere burua, maila publikoan eta ofizialean bestelako erabakirik hartu behar gabe. Akademiaren berpiztea baimentzeaz den bezainbatean, argi dago J. M. Areilza JCVren batzorde iraunkorreko burua izan zela sustatzaile nagusia.
|
|
|
Guztiek euskaltzainburutzat hartzen zuten, baina formalki buruorde izaten jarraitu zuen, behin behinekotasun kronikoaren erakusgarri, 1957ko ekainean euskaltzainburu izatea onartu zuen arte.1186 I. M. Echaidek ez
|
zuen
bere buruarentzat R. M. Azkuek bizitza akademikoan izandako aginte mailaren parekorik hartu nahi izan.
|
|
|
Hain zuzen, Euskaltzaindiaren barneko araudia= Reglamento interior de la Academia de la Lengua Vasca delakoak Akademia eta EI SEVen arteko harremanak zehazten zituzten. Euskaltzaindia EI SEVen filiala edo" alaba" zen, baina erabateko autonomia
|
zuen
beraren estatutuek adierazitako literatura ekintzetan. Asmoa badirudi Akademiaren izaera juridikoa filial gisa zehaztea zela, baina hori arazo bilakatu zen, gerra zibilean EI SEV desagertu zenean (cf.
|
|
|
590 Havanako Unibertsitatean irakasle zen A. H. Kelso de Montigny k P. Lafitteren bidez lortu zuen Bilboko egoitzaren helbidea, eta R. M. Azkueren Diccionario vasco español francésen ale bat lortzeko interes handia
|
zuen
bere ikerketekin jarraitzeko (ABA EUS: A. H. Kelso de Montignyren gutuna R.
|
|
|
Bordeleko lizeoko irakasle zela, zalantzan zegoen tesiaren gaitzat euskara hartu ala ez. Euskara katedrarik edota ikerketa gunerik ezean, uste
|
zuen
bere ibilbide profesionalaren kalterako izan zitekeela.453 1936an bertan, Bordeleko Unibertsitatean euskal filologiako katedra bat sor zitekeenaren zurrumurrua zabaldu zen, eta hautagai nagusiak H. Gavel eta R. Lafon zirela.
|
|
|
M. Azkuek sinatzeko. Gainera, bi batzar horietan I. M. Echaide buruordea egon ez zenez, ezin
|
zituen
berak ordezko gisa sinatu. Zirriborroen edukiari erreparatuta, JCVrekiko tirabirek aktok baztertzeko beste arrazoi bat eman zioten Euskaltzaindiari.
|
|
2021
|
|
|
8 Bai, erreparatu zaio Gabilondo eta Gandararen ekarpenen arteko ezberdintasunari. Lehenengoak historia postnazional bat osatu nahi
|
du
bere historia kulturalarekin, eta bigarrena historia nazionalaz ari da. Gabilondok berak seinalatzen du (2015:
|
|
|
William John Thomsek 1846an folklore hitza sortu zuenerako biltzaile zaldibiarrak eginak
|
zituen
bere lanak. Horrela, lehen euskal folklorista izan zela aitortzen zaio (Aranburu et al., 1993; San Martin, 1967 eta 1981; Madariaga, 2008).
|
|
|
Jada aipatu izan da Azurmendik (1980) garai hartan bertan bertsolarien aurka elizak zeukan jarreraren adibide batzuk bilduak dituela43 Bartolome Madariagaren44 sermoia jasota gelditu da, baina merezi
|
du
bere tartea Jean Bap43 Bestelako adibideak ere topatzen ahal dira. Adibidez, Juan Ignazio Urretabizkaia Amezketako erretorea() maila oneko bertsolaria zen (Otermin, 2006:
|
|
|
Edozein kasutan bertsolariak ageri dira bertan. Duela hiru oin ohar Zubimendi eta Luzearren irratsaioaren aurretiko bertsoen eta bertsolarien audioak izan bazirela aipatu den gisan, azpimarratu beharra dago, bada, Euzkadiko bertsolarien sekuentzia estreinatu baino lehenago Au Pays des Basques filmak
|
baduela
bere sekuentzia. Hernandorenak gerora eragile gisa izango duen garrantziak Euzkadi lehenago aurkeztera eraman gaitu, baina beste hura da lehen aurrekaria.
|
|
|
" Jendeak susmoa zuen barnetik bilatzen zen zera hura pertsona konkretu batengan gauzatua ikusi zela: Proiektu berriak
|
badu
bere gizona, horri dagokio bertsolaritza berritzea, etab." (Dorronsoro eta J.M. Lekuona, 1987: 8).
|
|
|
Irratizkiñez, radioz, astean ordu bete osoa euskeraz egitea. Radio San Sebastian ek badakizute nola egunero bialtzen
|
duan
bere abotsa ludi guziak entzun dezan. Ba, leku orretatik bertatik, berak pozik guri utzita, euskal abotsa, ludiko bazter guzietara, zabalduko degu.
|
|
|
Bertsolari baten lehen elkarrizketa euskaraz egin izanak, esan bezala,
|
badu
bere logika. Eta, honenbestez, Argian topatu izanak ez du inor harrituko, aldizkari horrek, modernizaziorako joera garbi bat izanik, euskarazko kazetaritzan aurrerapauso politak ekarri baitzituen (Díaz Noci, 1993:
|
|
|
74 1694tik, ordea, Louis XIV.a erregeak antolakuntzari ‘Lore Jokoen Akademia’ maila eman zionetik, proventzerazko bertsogintza frantses hizkuntzan egindakoak ordezkatu zuen joko horietan. Estatu hizkuntza batean egiten zen jarduera euskara bezala erabat ertzekoa zen hizkuntza baten sustapenerako erabil zitekeela bururatzeak, beraz,
|
bazuen
bere zailtasuna.
|
|
|
1912an, lau aldundiek antolatutako herri kanten bilketarako lehiaketan irabazle izan ondoren bere lana osatzeko eman zitzaion bultzada berri hau, eta 1922tik 1925era bitartean hamaika liburukitan argitaratu zuen Cancionero Popular Vasco erraldoia izan zen azken emaitza. Kantutegian, bertsoak ere
|
bazuen
bere tokia, noski.
|
|
|
Bilintxen bizitza euskal gaiek bertako prentsan bizi izan zuten loraldiaren garaikidea da kasik. Haren ateraldiak argitaratu aurretik hainbat omenaldi publiko egina zitzaion, eta bertatik bertara ezagutu zuten hainbat idazle eta kazetarik hainbat testu argitaratua
|
zuten
berari buruz. Bere mitoaren garapenak izandako ibilbidea medioetan ikus daiteke neurri handi batean.
|
|
|
40). Deskubrimenduarekin nortasungintza eta kulturgintza aktibatuko ziren, ez da ekarpen txikia, eta gelditzen ziren gotorlekuei eusteak, euskaldun basati onaren gorazarreak,
|
badu
bere zentzua. Esentzializazioa garesti samarra suertatzen da, ordea, Amezagak, Saiden hitzak gogorarazten dituen gogoeta honetan azpimarratzen duen bezala:
|
|
|
Bertsolarien jardunak ez du Administrazioaren laguntza behar: "[...] oinarri duen sorkuntza jardunak, bertsogintzak, autoerregulazio ekonomiko handia
|
baitu
bere izaera apalagatik, eta ez du administrazioaren laguntzekiko menpekotasunik" (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001: 74).
|
|
|
"[...] Egiteko, aurrena jaio egin behar izaten dela esan izan dugu orain arte, txiste merke modura, gai hori saihestu nahirik edo. Txiste horrek ere
|
badu
bere buelta. Izan ere, inor jaioko bada, beste norbaitzuek egin egin dute aurrena... beste horretan." (Egaña, 2004:
|
|
|
Haranburuk ere berdin esango dizu. Beste ezer ez zegoen garaian Euskaltzaindiak egiteak
|
bazuen
bere logika, baina gerora, eurek hartu nahi bazuten eurek hartzea logikoena. (J.
|
|
|
Gehienean bakarrik egin ohi duen lana da, baina txapelketetan ekarri ohi ditu kolaboratzaileak bertso kritika egiteko, nahiago
|
baitu
bera lan horietan ez sartzea. Imanol Lazkano, Alaitz Sarasola, Karlos Aizpurua eta Aitor Mendiluze datozkio gogora.
|
|
|
Aldizkari serioagoa da azken urteetakoa: " Aldizkari tematikoa zen eta da, baina nire irudipena da gero eta espezializatuagoa dela, ikerketak eta gogoetak gero eta leku gehiago
|
dutelako
bere orrialdeetan" (J. Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27).
|
|
|
Facebook, Twitter, Instagram eta Youtube astintzen ditugu. Herrialdeetako Elkarte bakoitzak
|
ditu
bere perfilak, baita Euskal Herrikoak ere. Euskal Herriko Komunikaziotik azken hauek eramaten ditugu eta baita herrialdeetakoak harmonizatzeko irizpide komun batzuk ezarri[...].
|
|
|
Euskal Herriko Komunikaziotik azken hauek eramaten ditugu eta baita herrialdeetakoak harmonizatzeko irizpide komun batzuk ezarri[...]. Lankuk ere
|
baditu
bereak eta Mintzolak ere bai[...]. Proiektu konkretuen inguruan ez ditugu sortzen.
|
|
|
Egañak argi erakutsia zuen analisi sortzailerako bere usaimen zorrotza urte hauetan argitaratutako artikuluetan nahiz Bat bateko bertsolaritza liburuaren hirugarren egile gisa. Hirurak funtsezkoak ziren Elkartearen lehen hamarkadako ibilbidean, mugimenduaren intelligentsiako kide garrantzitsu, eta horiez gain mugimenduaren gogoeta partekatuan parte hartutako hainbat kidek ere erakutsia
|
zuen
bere gaitasuna.
|
|
|
Aitzolek inprentarako prest zuen lan bat aipatzen du Martin Ugaldek giro hartan galdutakoen artean. " La poesia popular en el renacimiento de los pueblos" zeraman izenburutzat eta aleren bat Antonio Elortzaren eta Antonio Maria Labayenen eskuetara iritsi izan zelako
|
dugu
bere berri (Ugalde, 1988: 14).
|
|
|
Mitxelena eta Irigarairekin batera Egan aldizkariaren eraberritzean murgildu berria zen Arrue, gastronomiari buruzko euskarazko artikuluak argitaratzen aitzindari zen, eta literatur kritikan ere hasia
|
zuen
bere bidea. Ez ziren horiek izan, ordea, bere izendapena ekarri zuten merituak:
|
|
|
inguru testu310 trinkoko bertsogintzatik inguru testu ezpalduko bertsogintza batera egingo dela pausoa. Frankismoan euskararen komunitatea balio nahiz erreferentzia partekatu batzuen inguruan baturik agertzen zela dio, bertsolariak Herriari abesten ziola, eta balio edo erreferentzia horiek aipatzen asmatzea nahikoa
|
zuela
bere funtzio komunikatiboa betetzeko. 1980ko hamarraldian, ordea, partekatutako balioen nahiz erreferentzien lotura lausoagoa da askoz ere, eta Herriari kantatzetik Publikoari kantatzera pasatuko dira bertsolariak:
|
|
|
Iduri du Euskal Herrian urte haietan gertaturikoa ondo egokitzen zaiola Meluccik planteatzen duen ereduari. Euskal kulturgintzak XIX. mende bukaeran emanak
|
zituen
bere lehen pausoak, eta 1960ra bitartean egindako bide guztian posizio subalterno batetik aritzea tokatu zitzaionez, aurretik ere bazuen gizarte mugimenduaren traza indartsua, baina hamarkada honetan kokatu zen mugimendu modernoen parametroetan, Bigarren Pizkunde hau izango da, edo bere baitako ekimen garrantzitsuenak izango dira —ikastolena, esaterako—, gizarte mugimendu kulturgileen e... 464; Fernandez, 1994:
|
|
|
Ibargutxiren lana estimatzen du, eta bere meritua azpimarratu: " Ibargutxik gurearen antzeko ikuspegia zuen bertsolaritzaz, baina muga handiak
|
zituen
bere lanean[...] egunkari hori Gipuzkoara mugatzen zelako eta txapelketa nagusi baten jarraipena egiteko eta areago beste lurraldeetako txapelketena egiteko inolako intereserik ez zegoelako zuzendaritza aldetik[...]" (J. Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27).
|
|
|
Oraindik gehiago: Euskaltzaindiak berberak sor arazi behar
|
luke
bere barruan[...] bere jakintasun eta berezko eginkizunarekin, bere agintaritza eta nagusigoarekin, Euskal Herri guztiko Bertsolarien Elkartea egin lezake.
|
|
|
Frame analysis deritzona da Gizarte Mugimendu Berrien Paradigmatik gizarte mugimenduen komunikazioaren azterketarako eskaini den tresna analitikorik garrantzitsuena. Terminoak mugimenduak sortzen duen interpretazio markoari egiten dio erreferentzia, eta, Larrinagaren arabera, 1980ko hamarraldian Erving Goffmanek zabalduriko" marko" (frame) kontzeptuan
|
du
bere jatorria: "[...] inguruan burutzen diren gertakariak bereizteko eta zentzuz hornitzeko, gizakiek interpretazio eskemak erabili behar dituzte.
|
|
|
Eta harekin erabat txundituta gelditu zen M. André jauna, eta Sort Lekua filma egiteko erabakia hartu zuela jakinarazi zien antolatzaileei, hantxe bertan. Eta hizlari harekin hitz egin nahi
|
zuela
bere asmoaren berri emateko." (2004: 20)
|
|
|
" Bere seme alabak eskolatzen zihoazen neurrian gure jakinduriaren eta bere ezjakintasunaren arteko aldea handitzen ari zen, baina oraindik kantua gelditzen zitzaion. Berak ere
|
bazuen
bere irudizko mundua, eta barrea eta emozioa ardatz zituen eremu hartako atea bertsoek irekitzen zioten" (Zulaika, 2003b: 96).
|
|
|
Guztiok bilakatu garenean igorle eta hartzaile amaitu dira zirkoak, geu gara orain espektakulo[...]. Bertsolaritzak tradizioa eta garaikidetasuna
|
ditu
beregan. Esperientzia antropologiko eta estetiko gisa eratzen da.
|
|
|
" eskua atzera eraman du"," txapelari heldu dio"... Berak pentsatzen zuen bertsolaritza galdu egingo zela eta berak fenomenoa altxor gisa jaso nahi
|
zuen
bere komentarioekin dokumentu etnografikoa osatuz. Ez zen konturatzen zer desastre zen hori emititzeko garaian.
|
|
|
Bertsogintza, bada, ikasketaren bidetik garatu daiteke, edozein arte edo ofiziorekin gertatzen den gisan: "[...] pertsulariak behar
|
du
bere eginbidea ezagutu, bere ofizioa ikhasi. Gostua, jeinua baitezpadako dohainak dira segurki:
|
|
|
Lore Jokoetan bertsolaritzari eman zitzaion ikur nazional izaera prentsako hainbat testutan ikus daiteke, eta frankismoaren haustura fasean agertu zen Bertsolaritza Sozialak ere militantzia politikotik bizi
|
zuen
bere egitekoa.
|
|
|
–Zergatik ez? Ez
|
dut
bere bizitza bizi, hori ez da egia; izatez, bere apunteak erabili ditut, bere zirriborroak, bere ametsak, besterik ez, Fede...
|
|
|
Hain zuzen ere, euskal literatura itzuliaren eremua transnazionala dela esan dugu lehenago, eta pasarte horretan ere argi ikusten da euskal literatura itzuliaren egiturak
|
baduela
bere lekua literatura itzuliaren nazioarteko espazioan. Besteak beste, 1992az geroztik, EIZIE elkartea CEATLeko (Europako literatur itzultzaileen elkarteak biltzen dituen erakundea) kide da.
|
|
|
Euskal literatura itzuliaren barne eremuak prestakuntza erakunde ofizial eta profesionalen erakunde bereziturik eduki ez arren, kokatzen den itzulpen eremu zabalagoaren barruan
|
badu
bere lekua, bai praktikari dagokio55 https://www.ehu.eus/eu/ itzulpengintza eta interpretazioko gradua/ kreditu eta irakasgaiak ikasturteka
|
|
|
Bada, espazio horretan, hainbat esparru geografikotako merkatueta kultura politikek eta ideia eta balioek eragiten diote barne eremuari, hain zuzen ere Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako kultur eta hizkuntza politikek, lurraldeotan baita euskara hizkuntza koofiziala; baina, kontuan hartzekoak dira, halaber, euskarak ukitzen dituen gainerako espazioetako eragile, erakunde eta sareak, hala nola Ipar Euskal Herrikoak eta Diasporakoak edo euskarari eta euskal kulturari buruzko interesa agertzen duten beste eremu batzuetakoak, kasurako, euskaratik egindako itzulpenak jasotzen dituzten gizarte egituretakoak. Orobat, euskal literatura itzuliaren eremuak nazioarteko literatur espazioan ere
|
badu
bere tokia, besteak beste, euskaratik beste hizkuntza batzuetara egindako itzulpenaren bidez eta nazioarteko azoketan eta jardunaldietan hartutako posizioen bidez. Hargatik deritzogu" barne eremu transnazional" euskal literatura itzuliaren eremuari, muga nazionalak edo geografikoak ez direlako eremu baten mugak; izan ere, (barne) eremuek ez dute muga zehatzik, eta unean uneko indarren p...
|
|
|
euskal literatur itzulpena euskal merkatu editorialaren parte da, eta, zentzu horretan, funtzio ekonomiko espezifikoa du. Argitaletxeetako motibazio bakarra ez bada ere, irabazpideak
|
badu
bere garrantzia, eta itzulpenak egiten direnean, besterik ez bada ere, galerarik ez izatea edukitzen dute argitaratzaileek buruan; oro har, mundu globalizatuan, argitaratutako itzulpenekin ere ahalik eta irabazi handienak lortu gura izaten dira, baina (Sapiro, 2014: 95).
|
|
|
Itzuli baino nahiago luke itzultzen ari denaz idatzi. Nahi
|
luke
berari eta bera bezalakoei gertatu zaienaren istorioa idatzi" (284 or.), eta autorearen erregistroa errespetatu ote duen, horixe galdetzen dio bere buruari:
|
|
|
Bestalde, itzulpena obra baten biziraupenerako bide bezala ageri da; autorearen obrari jarraikortasuna ematen dion bide bezala, alegia. Zalduak berak ere halaxe bizi
|
du
bere testuen itzulpena.
|
|
|
linean). Saizarbitoriak berak onartu egiten du pertsonaia horrek
|
baduela
beretik, baina beste pertsonaia batzuen neurrian: " Martin karikaturizatuagoa ageri da, Juliaren ikuspegitik zirriborratzen delako.
|
|
|
Baina ez du lotsarik, esaterako, hizkuntzak praktikatzeko, akatsak eginda ere. Itzultzailearen kasua bestelakoa da, Juliak ez
|
baitu
bere ahotsa entzun dadin gura izaten:
|