|
2005
|
|
|
rrenean agertzen
|
du
bere gogoko ametsa:
|
|
|
Zalantza barik ildo berriztatua landu zuen, gizartea eta herria hartzen
|
du
bere diskurtso historikoaren abiapuntu eta Bizkaiko historiografia eztabaida juri diko politikoan murgildurik aurkitzen zenean, foru sistemaren legitimatate historikoa frogatu nahian, Zamakolaren historia berriztatzailea da. Sabino Aranak liburuaren bigarren edizioa Amorrorturen moldiztegian argitaratzea bultzatu zuen.
|
|
|
Baina 1956 arte, zalantza barik, bera dugu his torialari sozial garrantzitsuena. Los Vascos izeneko liburua, 1949an argitara tua, Annales aldizkarian, Parisen indartzen zegoen historiazko paradigma berriaren ispilu zena, historia egiteko modu berriaren erakusletzat aipatua tzan zen.Jakina, teoriari eta aukeraturiko ikerketa esparrura loturik
|
du
bere meto dologia. J.C.B.ren lana ulertzeko Pío Barajaren ideiak eta nobelak ezagutzea premiazkoa da.
|
|
2019
|
|
|
Azkuen hiztegia ere berrhetu eta hobetu daiteke. Iaun berorrek hor utzi
|
du
berak erabiltzen zuen hiztegi alea (exemplarea) berak eskuz gehitutako hitzez beltz egina. Ale horrek bortz mila hitzen heina ba du, Azkuek bere eskuz ezarririk.
|
|
2021
|
|
|
8 Bai, erreparatu zaio Gabilondo eta Gandararen ekarpenen arteko ezberdintasunari. Lehenengoak historia postnazional bat osatu nahi
|
du
bere historia kulturalarekin, eta bigarrena historia nazionalaz ari da. Gabilondok berak seinalatzen du (2015:
|
|
|
Kazetaria eta eragilea. Programaren bigarren urtetik gaurdaino, ia 30 urte Hitzetik Hortzeran hainbat funtzio bete ditu, tartean baita zuzendari postua ere; bertsoa.eus en ere egiten
|
du
bere ekarpena egun. Bertso saioetan antolatzaile, aurkezle, gai jartzaile eta epaile ibilitakoa. [Villabona, 2017/IX/19]
|
|
|
Azkenik, bertsolaritzak euskal kultur sistema modernoan duen dimentsio singularrak ere, Foley hainbeste harritu zuenak, bertan abiarazitako tradizio modernoan izango
|
du
bere oinarria: " La jonction culturelle inédite entre le versant écrit et le versant oral du populaire basque figure donc comme le résultat tangible des ‘fêtes basques’[...]" (Bidart, 1998:
|
|
|
Urkizuk 1851ko lehen ekitaldi haren kartelaren kopia bat eskaintzen
|
du
bere lanean (1997b: 62) eta bertan ikus daiteke lehen urte hartan" Eliça Besta" jarri zitzaiela izena Lore Jokoei.
|
|
|
Bertsolaritza bere antzinatasuna milaka urtekoa izan daitekeela nabarmentzeko Antzinako Greziako artzain jolasekin lotzen duenean ere, gerora Manuel Lekuonak eta beste hainbatek esango dituztenen aurrekari izango da: " Virgiliok esaten
|
du
bere artzai jolas edo Eglogaetako batean, nola bein batez ari ziraden Tirzi eta Damon apustua egiñik itz neurtuetan jokatzen, Platon erabakitzalle zutela, eta onek eman zuela bere debede edo falloa itz neurtuan, jokalari biak berdiñean utzitzen zituela" (1990: 147).
|
|
|
Jada aipatu izan da Azurmendik (1980) garai hartan bertan bertsolarien aurka elizak zeukan jarreraren adibide batzuk bilduak dituela43 Bartolome Madariagaren44 sermoia jasota gelditu da, baina merezi
|
du
bere tartea Jean Bap43 Bestelako adibideak ere topatzen ahal dira. Adibidez, Juan Ignazio Urretabizkaia Amezketako erretorea() maila oneko bertsolaria zen (Otermin, 2006:
|
|
|
586587). Eta honela laburbiltzen
|
du
bere ekarpena: " Horrenbestez, esan daiteke Aitzolentzat Lekuona izan zela akuilu intelektuala eta Teodoro akuilu praktikoa" (id.:
|
|
|
Basarrik etzituan eskolan urte asko egin. Amaika amabi urterekin utzi zion joateari, gau eskolan jarraitu bazuan ere[...] beste eskola mota bat izan
|
du
bere burua janzteko: irakurtzeko zaletasuna.
|
|
|
Testuaren mamia kondairaren kontakizunak dakar, baina ez dio horrek bertsolariaren paperari garrantzirik kentzen. Xahok behin eta berriro azpimarratuko
|
du
bere protagonismoa. Horrela, bertsolaria azti eta igarle gisa aurkezten digu lehenengo61:
|
|
|
Esan bezala, Lehen Pizkundearen bigarren olatu honek, 1910eko hamarraldiaren bukaeran gailur bat izango du, eta 1920ko hamarraldian Primo de Riveraren diktaduraren eraginez motelaldi bat jasan, 1930ekoan II. Errepublikarekin berriro bizkortu aurretik. Bertsolaritzak euskal kulturgintzaren testuinguruan egiten
|
du
bere bidea, eta kasu honetan ere 1920ko hamarraldia nahikoa bare joango da. Ahozko ondare kulturala eta bertan jasotako bertsoak prestigiatu zituzten Azkueren eta Aita Donostiaren kantutegiez gain, Gregorio Mujikak 1925ean argitaratu zuen Fernando Amezketarraren ateraldi eta pasadizoen bildumak izan zuen arrakasta izango da hamarraldi honetan bertsolaritzaren historia sozialerako nabarmentzeko moduko gertakari bakanetakoa.
|
|
|
Bilintxen ingurukoak La Voz de Guipúzcoan, Euskal Errian, Euskalzalen eta Baserritarran argitaratzen dira, eta sinadura bat nabarmentzen da guztien gainetik: Jose Artola102 1899ko ekainaren 22ko Euskalzaleren zenbakian azaltzen
|
du
bere asmoa: " Bilintsen itz neurtuak ispilutzat bezela argitaratuak dira geienak, baiñan bere aotik aorako esaerak ilunpean egon diralako, eta erbestetarrak beren semeen kondaira, lan ateraldi eta beste doiak gauza aunditzat zabaltzen dituzten antzera[...] azaldu bear ginuzkeala derizkiot[...]".
|
|
|
39). Ekarpen horrek, ordea, izango
|
du
bere ifrentzua ere: abertzaletasun horren jarrera antimodernoak herriaren eta honen tradizioen irudikapen idealizatuak zekartzan (id.:
|
|
|
29 Kanpoko begiradak ez du zertan atzerrikoa izan. Saidek honela seinalatzen
|
du
bere eraikuntzan etxekoek izan dezaketen partea: "[...] las páginas de libros y periódicos impresas en árabe[...] están llenas de análisis de segundo orden escritos por árabes acerca de la ‘mente árabe’, del ‘islam’ y otros mitos" (2008:
|
|
|
Joxean Agirrek lehenengo Egin ekin eta gero Gararekin 1982tik gaurdainoko final guztiei buruzko testuren bat sinatu du. Felix Ibargutxik El Diario Vascon egin
|
du
bere ibilbidea, 1989tik hasita gaurdaino zortzi txapelketaren berri emanez. Amagoia Mujika 2001ean estreinatu zen Garan, eta Agirrerekin taldea osatu du, azken hiru txapelketetan egunkari horretako estalduraren ardura nagusia bere gain hartuz.
|
|
|
Bertsozale Elkarteak, gizarte zibileko mugimendua den aldetik, agertu izan du eskubidea duela administrazioaren jokaerak baloratzeko eta kultur politika baterako bere ikuspegia azaltzeko. Era berean, Bertsozale Elkarteak aldarrikatu izan
|
du
bere eskubide eta betebehar demokratikoa gizarteari jakinarazteko administrazioekin dituen harremanen nondik norakoak (bai onerakoak eta bai txarrerakoak), nahiz eta horrek arazo bat baino gehiago ekarri[...]. (Garzia, Sarasua eta Egaña, 2001:
|
|
|
Azkenik audientzien dispertsioa aipatzen da garai bateko kezkak arindu izanaren azalpen gisa. Arzallusek azaltzen duen bezala, 1990eko hamarraldiarekin alderatuz askoz ere eskaintza zabalagoa aurki daiteke telebistan, Internetek ere eraman
|
du
bere publikoa, eta, ondorioz, programaren eragina ez da hain erabakigarria (A. Arzallus, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/21).
|
|
|
94). Edo bertsolarien egile eskubideen kudeaketaren ardura hartu
|
du
bere gain (Elortza, Sukia eta Murua, 2008: 54). 350
|
|
|
Barrurako begirada, teknikaz edo bertsogintzari buruzko gogoetaz haratago, edukietara ere zabaltzen ari da, beraz. Beti eskaini izan
|
du
beretik bertsolariak, baina gutxika eskaini nahi duen hori finkatzera jo du azken urteetan. Maiak ere zentzu berean gogoetatzen du, nolabait:
|
|
|
Zavalak Auspoa bildumarekin egindako ekarpen erraldoiaren neurria ematen
|
du
berari buruzko iruzkinak eta erreferentziak gai garrantzitsuenen zazpigarren tokian aurkitzea. Gisa horretako 144 testu topatu dira, esaterako, Hernandorenak hainbat urtetan antolatutako txapelketa mordo horri eskaini zaizkionak baina gehiago.
|
|
|
Profesionalizazioa eta burokratizazioa gorabehera, ordea, mugimenduak ez
|
du
bere esentzia ahaztu. Horrela, mugimenduaren adar garatuenetariko batek, euskara elkarteenak, honela dio iritzi trukerako esparru gisa antolatu duen Topagunearen inguruan:
|
|
|
Lazkanok, esaterako, euskal inguru naturalaren jarraitutasunaren inguruan josten
|
du
berea: " Mendiak beti gauza handi bat/ erakutsi digu guri/.
|
|
|
210 1967an hasiko dira testu bera bi hizkuntzatan argitaratzen duten artikuluak. Testurik gehien egunkari honetan argitaratu zuenez, erdarak proportzio garrantzitsua izango
|
du
bere produkzioan, baina Aránzazun, Zeruko Argian eta Goiz Argin ere testu ugari argitaratuko ditu, eta, horiek guztiak euskaraz izango direnez, gehiago izango da hizkuntza horretan argitaratutakoa. urte luzez hartu zuen dimentsioa: 1978ko azaroaren 30ean, aldaketaren berri eman zuen El Diario Vascok lehen orrian argazki eta guzti(" La columna diaria de ‘Basarri’/ Desde mañana, ‘Nere Bordatxotik’") eta baita La Voz de Españak ere(" ‘Basarri’ cede el puesto a Garaiko/ Garaiko, nuevo titular de la sección").
|
|
|
Basarri ere bai, gerra ondorengo hiru urtetan behintzat. Errexil bertsolariak ere, hor mugan goardian dagoela, pentsatzen du ‘bueno, nik joan egin behar diat hemendik’ eta hanka egiten
|
du
bere metraileta eta guzti Francoren zeretik beste aldera. Bertsolari bat gehiago Iparraldean.
|
|
|
Izan ere, jada azaldu den gisan, hedapenean lanean diharduen talde profesional bat ere osatu du pixkanaka Elkarteak: Hitzetik hortzeraren ekoizpenean, programak bertsolaritzaren garapenean zuen eragina ikusirik, konfiantzazko eduki sortzaileak jarriko ditu pixkanaka Elkarteak, eta pertsonal teknikoaren ardura ere ETBtik kanpoko ekoiztetxe batera eta azkenik Elkartearen eskuetara pasatuko da; Interneteko kanal tematikoa ere, Elkarteaz kanpoko ekimen pertsonal batetik sortua, Elkarteak hartuko
|
du
bere gain, eta 2017tik bateko zein besteko langileak talde bateratu batean integratuko ditu.
|
|
|
408 Honela kontatzen
|
du
berak: "[...] Garai hartan jokatzera bortxatua sentitu nintzen (ez pertsonek bortxatua, baizik egoerak eta nire irtenbiderik ezak) eta azken bertsoa protesta hutsa izan zen, garrasia, lekukotasuna.
|
|
|
Hernandorenaren eta Basarriren arteko polemika bat baliatzen
|
du
bere iritzia plazaratzeko. Hernandorenak Iparraldeko bertsolaritzaren motelaldia aipatzen du, eragiletzaren krisia seinalatuz eta saioek jende gutxiago erakartzen dutela azpimarratuz.
|
|
|
58ko Bizkaiko txapelketa izan zen lehen pausoa. Honela gogoratzen
|
du
berak:
|
|
|
Frame analysis deritzona da Gizarte Mugimendu Berrien Paradigmatik gizarte mugimenduen komunikazioaren azterketarako eskaini den tresna analitikorik garrantzitsuena. Terminoak mugimenduak sortzen duen interpretazio markoari egiten dio erreferentzia, eta, Larrinagaren arabera, 1980ko hamarraldian Erving Goffmanek zabalduriko" marko" (frame) kontzeptuan
|
du
bere jatorria: "[...] inguruan burutzen diren gertakariak bereizteko eta zentzuz hornitzeko, gizakiek interpretazio eskemak erabili behar dituzte.
|
|
|
Tamainako hazkunde orokorrak parametro guztietan izango
|
du
bere isla. Horrela, gaiari buruzko testuak argitaratu dituzten 248 sinadura identifikatu dira; aldiz, Euzko Pizkundean 101 eta Lore Jokoetan 156 Presentzia mediatiko garrantzitsu bat izango duten bertsolariak askoz gehiago izango dira, eta askoz ere zabalagoa izango da arreta mediatikoa pizten duten bertsolaritzaren inguruko gaien abanikoa.
|
|
|
Apodakak azaltzen duen bezala, euskal kulturgintzak logika berria ere txertatu
|
du
bere analisian eta egiteko moduetan: " Ez da lortuko hegemonia.
|
|
|
Maiak esplikatzen
|
du
bera hasi zenean kolore pixka bat emateko sartzen zituztela saioetan (2017: 84).
|
|
|
Pasadizo edo gogoeta esanguratsuez haratago, Siadecok 1992ko udazkenean egindako inkestaren emaitzak ere aipa daitezke: " Euskal hiztunen% 15ak 536 oso bertsozaletzat jotzen
|
du
bere burua, beste% 35 batek bertsozalea dela dio, eta beste% 28 batek baduela bertsozaletasun graduren bat. Hiru portzentaien baturak euskal hiztunen% 78a, gehiago edo gutxiago, bertsozalea dela adierazten digu" (Siadeco, 1995:
|
|
|
Bertsogintza, bada, ikasketaren bidetik garatu daiteke, edozein arte edo ofiziorekin gertatzen den gisan: "[...] pertsulariak behar
|
du
bere eginbidea ezagutu, bere ofizioa ikhasi. Gostua, jeinua baitezpadako dohainak dira segurki:
|
|
|
Martinezek epaimahaiaren eta Basarriren interbentzio hauekin nolabait berriro ere bertsolariei ahotsa ebatsiko litzaiekeela seinalatzen
|
du
bere lanean: " Bi sekuentzia horiekin, badirudi Caro Barojarentzat bertsolaritzak ez daukala nahiko maila kulturalik, azkenean baserritarren xelebrekeria bat izaten segitzen
|
|
|
252 Lopategi finala irrati bidez jarraitzen duten entzuleei zuzentzen zaie. Gorrotxategik, Cadizen egiten ari den soldaduska finalean abesteko utzi ahal izan duena, Vietnamgo gerraren kontra eskaintzen
|
du
berea. duela eta horregatik, jende letratuaren intermediazioaren beharra duela ikusleak, dela Basarri edo direla epaileak" (2011: 27).
|
|
|
Bere burua idazletzat du Diego Lazkanok, eta halaxe aurkezten
|
du
bere burua, esaterako, Luis Agirre Sesma abokatuarenean:
|
|
|
Itzulpenak, beraz," Nire editore bizitzan parte handi samarra du, irakurle eta zuzentzaile modura; idazle bizitzan ezetz esango nuke, bi alorrak bereizten erraza ez den arren" (idem). Idazle den aldetik, gurago izaten
|
du
bere lanak beste norbaitek itzultzea, baina horretarako baliabide ekonomikorik egon izan ez denean, itzulpenak berak egin behar izan dituela onartzen du (idem).
|
|
|
Izan ere, literatura ulertzeko eta egiteko moduarekin lotzen du itzulpena Sarrionandiak, eta, beraz, garai jakin bateko gizarte beharrizan bati erantzuteko bidea izateaz gain, jolas gisa ere erabili izan ditu sormenaren eta itzulpenaren arteko muga, itzulpen apokrifoak eta fikziozko itzultzaileak. Gainera, autoretzaz gogoeta egiteko bidea jorratu
|
du
bere itzulpen esperientzietatik abiatuta. Idazle garaikideenean gertatu ohi den moduan (Ibarluzea, 2015), arrazoi literarioengatik hautatu izan ditu euskararako itzulgaiak Sarrionandiak (enkarguz euskarazko itzulpen bakanen bat argitaratu du Iurretakoak, eta ez da hala izaten itzultzaile profesional gehienen kasuan, enkarguz aritzen baitira).
|
|
|
Ibarluzea (2016). baita itzulpenean ere: oparoa da hark itzulitakoen zerrenda.31 Idazle itzultzaile ziklikotzat jotzen
|
du
bere burua, sormena eta itzulpena tartekatu ditu bere ibilbidean, ia ia txandaka:
|
|
|
Genioenez, Arrietak 1982az geroztik eta erretiroa hartu arte itzultzaile jardun du lanbidez, eta honela azaltzen
|
du
bere itzulpen jarduna:
|
|
|
86 Iban Zalduak gaiari buruz jardun
|
du
bere blogean. Paulo Kortazarrek ere aipatzen du auzia Insula aldizkarian (797 zk.) Harkaitz Cano eta Kirmen Uribe autoreekin solasean.
|
|
|
traiziogiletzat hartuko ote duten itzulpenean esku hartzen baldin badu, ez baita oraindik itzultzailearena medikuarena (berbarako) bezalako profesio ongi baloratua. Bestalde, Saizarbitoriak berak aitortzen duenez," Juliak argi ikusten
|
du
berak ez duela geniotasunik ezer berria esateko literaturaren munduan, eta interesa du idazle handien munduan sartzeko eta itzulpen literarioa egiteko. Juliari ez zaio hainbeste interesatzen itzulpen administratiboa, denboraz beti mugatua, presaka eta korrika, ez beti norberak nahi lukeen bezain ondo egitera behartuta" (Saizarbitoria, 2015).
|
|
|
Idazlearen eta itzultzailearen irudiak direla eta," Julia pertsonaia sanoagoa da, Martin neurotikoagoa" (idem). Saizarbitoriaren ustez, itzultzaileak" Ez dira hain neurotikoak idazleak bezala, arrazionalagoak dira, ikusten dutenak zer emateko gai diren", eta, ildo horretatik," Juliak onartzen
|
du
bere funtzioa literaturan" eta" Emakume zintzoa da, nobelako pertsonaia interesanteena" (idem).
|
|
|
Bestalde, itzulpena obra baten biziraupenerako bide bezala ageri da; autorearen obrari jarraikortasuna ematen dion bide bezala, alegia. Zalduak berak ere halaxe bizi
|
du
bere testuen itzulpena.
|
|
|
Urteetan aurrera egin ahala antzeko zerbait gertatzen da, bizi direnenak eta hildakoenak, horien guztien ahotsak izaten ditu norberak gomutan. " Bitxia da", pentsatu
|
du
bere bostean," baina klandestinitateak lotu nau literaturara gehien". Bankuko lana utzita, sekula baino ordu gehiago igarotzen ditu irakurtzen eta idazten.
|