|
2015
|
|
|
batak ipurdian
|
du
bere eskua
|
|
|
Bakoitzak
|
du
bere altxorra, bere harribitxia. Azkarate Martxoan Bertsoako hasierako edizioetako bideoekin gelditzen da.
|
|
|
Saioa aurrera joan ahala, inor grabatzen ari ote zen begira ibili nintzen, eta saioa amaitzean, audio teknikariari ere galdetu nion, baina ez dut uste inork grabatu zuenik, norbaitek mugikorrean edo grabatu ez bazuen behintzat”. Agirrek pena
|
du
bere hasierako edo sari banaketa batzuetako irudi edo bideorik ez gorde izana.
|
|
|
Beste alde batetik, bertsolaritzan arrazoi gehiagorekin gertatzen da hori, bertsolaritzak Euskal Herrian identifikazio izugarria daukalako, historian ere zerikusi handia eta gure nortasunaren zati bat delako. Orain arte ahozkoa izan da, eta horrek
|
badu
bere garrantzia, baina hori dena gordetzeko momentua iritsi da; bestela, belaunaldi guztien memoria galdu egiten da. Herri baten memoria gordetzea da honelako zentro bat martxan jartzeak duen helburu nagusia, ez gainera geldirik egoteko, aurrera bultzarazteko baizik”.
|
|
|
Behin bertsolari bati eskatu nion elkarrizketa batean berak inoiz botatako bertsorik onenak zein ote ziren irratsaioan emititzeko. Erantzun zidan ‘nik botatako bertsorik onenak grabatu gabe daude’ Horrek ere
|
badu
bere grazia”.
|
|
|
“Uste dut zure gorputzaren kontrola eta zure gorputzaren barrutik doazen zirkuitulabur horiek denak kontrolatzea ezinbestekoa duela bertsolari batek. Berak izan behar
|
du
bere gorputzaren eta bere buruaren jabe”. Emozioen mesedetan oholtza gaineko jarrera fisikoaz ere jardun zuen:
|
|
2016
|
|
|
Andersek gutuna idatzi zion semeari, bere aitaren biktima bezala. Hartan esaten dio ez
|
duela
bere izenagatik inor epaitu nahi, bere aitak egin zuen bezala. Eta eskatzen dio aitarengandik aldentzea eta borrokan sartzea, basakeriaren kontrako borrokan.
|
|
|
Beharbada, kasu batzuetan larregi komunikabideek ipinitako agendaren mendeko ere bai. Horrek ere
|
baditu
bere makurrak. Egia da bertsolaritzak azken urteotan gaur egun eta hemen bizi den jendearen kezkak agertzen dituela, eta Ximunek antzezlan honekin hori egin nahi du; tabuak hautsi eta eztabaida sortu.
|
|
|
Igor Elortza: Horrek, hala ere,
|
baditu
bere aldagarriak. Batzuek aldizkari mota horiek erosten dituzte, baina bada beste zaletasun mota bat gure artean oso zabaldua:
|
|
|
Sebastian Lizasori hizketan ulertzea lortu nuen; Andoni Egañari titularra atera nion 33 urte zituelarik, 40tik aurrera ez
|
zuela
bere burua bertsotan ikusten; Mañukortak popatik hartzera bidali ninduen Joxeanen ideia kimeriko hura adierazi nionean, egun osoa elkarrekin pasatzeko, ´Zu nire atzetik polizia bat bezala. Ezta pentsatu ere! ´ esanez, ordurako bai bainekien Landetan afaltzen zuela askotan, gero Larreko baserrian ostatu hartzeko.
|
|
2017
|
|
|
Amurizarena ustekabekoa izan zen 1980an (ez hainbeste 1982an), eta esan liteke Amurizaren proposamena txapelketari esker ezagutu eta zabaldu zela. Egañak, berriz, plazaz plazako jardunean egina
|
zuen
bere aldarria (1986 eta 1989ko txapelketetan ere bertsoaldi gogoangarriak eginak zituen baina). Aurreko bi txapelketetan ez zegoen faborito garbirik, 1993koan bai.
|
|
|
|
Du
bere hondoa
|
|
|
zeudela esan ohi
|
zuen
berak bertsorik kantatu gabeak, beste guztietan egona
|
|
|
Izatez azkoitiarra, baina urte askoan Zarautzen bizi izan zena, bertsolaria bera ere, azken boladan gai jartzaile ibil izan zen nagusiki. Harreman handia
|
zuen
bere adin jirako ziren Basarri, Lazkao Txiki, Mattin, Uztapide, Lasarte… bertsolariekin.
|
|
|
Udarregiren kasuak luke komentario bat, izen horretako baserrian egon behar
|
dutelako
bere bertso jarriak gogoratzeko erabiltzen zituen teilaz egindako arrastoek.
|
|
|
Beren buruari barre egitea, trapu zaharrak ateratzea, kontraesanak azaleratzea… aipatu ditu Labakak umorea egiteko darabiltzaten tresna gisa. Umorea arma boteretsua dela uste
|
du
berak, jendeari eragiteaz gain, norbere burua sendatzeko ere balio dezakeena. “Terapeutikoa da.
|
|
|
Hori da arazoa. Nik Uztapide ezagutu nuen Santa eskean eta honek esan ohi
|
zuen
bera gazteagoa zenean Kortatxorekin ibilia zela koplatan. Kortatxo Uztapide baino zaharragoa zen eta seguru nago hura ere gaztetan beste batzuekin ibiliko zela eskean.
|
|
2018
|
|
|
Kultura hegemoniaren zirkuituan ez dagoenak nekez lortzen du espazio horietara sarbidea, eta lortzen duenean, harrigarriki, kritika ugari jasotzen ditu, nekez uler daitezkeen arrazoibideetan. Baina gutxitan gertatzen da, eta, beraz, gutxiagotutako kultur sorkuntzak hobe
|
du
bere espazioak eraikitzen saiatzea. Horixe egin zuen bertsolaritzak.
|
|
|
Julio Caro Barojak
|
badu
bere aldetik entsegu gogoangarri bat [29] gaiarekin lotua, eta bilduma bat Romances de ciego izenpean [30]. Titulu horren arrazoia da Espainian erromantzeak eta liburu merkeak hedatu zituztenak itsuak zirela.
|
|
|
Edozelan ere, telebistako plazak
|
baditu
bere alde onak ere: arte bidez, dibertsiotik harago, funtzio hezitzailea du; ofizioaren gai edo bertsolariak hartutako bidearen arabera umorea, kritikotasuna edota kontzientziazioa pizten ditu.
|
|
|
A zer buruhausteak! Etxean, andrea eta seme alaba ttikiak zituen; kanpoan, hargingoa baitzuen ogibide, langile talde bat
|
zuen
bere kargu, han eta hemen obrak egiteko. Gogoa behar du auzitegietako paper lan nahasi eta garestian bigarren aldiz hasteko!
|
|
|
glosadak proposatu, antolatu eta jarraitzen dituen talde handi samarra. Horregatik zabaldu nahi
|
ditu
bere ateak Glosadors de Mallorca elkarteak eta pertsona horiek guztiak batu, beren ekarpena egin dezaten: ezinegonak, zalantzak, erronkak, hausnarketak…
|
|
|
Ekar dezagun politikara ariketa hori. Mugimendu abertzaleak
|
badu
bere diskurtso hegemonikoa. Zergatik bertsolariak behar du bota milaka lagunen aitzinean, diskurtso ofiziala zalantzan jartzen duen gogoeta kritikoa, zorrotza bezain bikaina izanik ere?
|
|
|
Masa kulturaren gizartearekin erabat kritikoa den betaurrekoduna. Futbola, showa eta diskoteka parrandako planak gorroto ditu, nahiago
|
du
bere etxeko bakardadean Jean Paul Sartre irakurtzen egon, musika klasikoa entzuten duen bitartean. Nazkagarri zaio elkarrizketa oro (ogia erostera ere kostata jaisten da etxetik) eta ez da oso hitz egin zalea, maila batetik behera bederen.
|
|
2019
|
|
|
Umore onekoa, eta bromazalea. Ezin
|
dut
bere irudi garbirik oroitu, baina beti buruan ibili izan dut aitak egin zion bertso hau:
|
|
|
Ez zen gizon iluna, hala ere, nahiz eta une oro argi bila ibili. Traszendentzia edozer gauzak
|
zuen
berarentzat, edozein gauza xumek irakurketa unibertsalak egiteko balio zion, eta, askotan, azalekoaz harago, bizitzaren edertasunaren muinari heltzen zekien. Baserriari jarritako bertso hauek dira adibide.
|
|
|
Ez, ez gara denak leku beretik abiatzen: emakumeak emakumeak direlako; homosexualak heteroon logikak derrigorrez barneratu behar dituztelako; kanonetik kanpoko gorputza dutenak lente zuzentzaileekin irakurriak direlako; gasteiztarrak asteasuarren labelik ez dutelako; zortzi euskal abizen ez
|
dituenak
bere iragana salatzen duelako; euskara batuan ari direnak gipuzkeraz ari ez direlako (ez gaitezen engaina, zuberera ere euskalkia da, baina…); beganoak txuletarik edo arkumerik jaten ez dutelako; astemioak pattar botila hustuta hobeto egiten delako bertsotan… Eta, horrela, Txirritaren bi alkandoretatik Igor Elortzaren BECeko amerikanaraino.
|
|
|
Haur garaietako oroitzapenekin jarraituz, 1987an gogoan
|
dut
Beran izan zela finala. Ernest Alkhat izan zen txapeldun, eta gogoan dut txapela jantzi ondoren txapeldunaren agurra izan ordez, bertso xorta bat kantatu zuela.
|
|
|
Egun, asko lasaitzen nau bere ondoan kantatzeak, babestuta sentitzen bainaiz, eta, zorionez, berarengandik oraindik badut zer ikasi (asko, gainera). Pentsatu nahi
|
dut
berak ere nigandik baduela zer jaso, bertso teoriari edo gaitasunari buruzkoa agian ez, baina bai nire gogoaz kutsatzea.
|
|
|
Noka gero eta gutxiago egiten dela-eta, Aitor Sarriegiren oharra, zeinak bereziki hikazaletzat
|
baitu
bere burua, autokritika puntu bat eta guzti: “Nik uste dut, zoritxarrez, emakume gehienek, egunerokotasunean ez dutela hikarik erabiltzen.
|
|
2020
|
|
|
Bertsotan hasi zen arte nik ez nuen ezagutzen, eta, hasi zenean, azkoitiarra zela esaten zuen. Behin, galdetu nion zer kontu zen hori, eta, txiki txikitatik azkoitiartzat
|
zuela
bere burua, erantzun zidan, izena ere, Euzkitze, hangoa zuela eta kuadrilla ere hangoa, eta horrelako arrazoiak eman zizkidan. “Nik bazekiat, ba, hiri pasatutako gauza polit bat”, esan nion.
|
|
|
Bere bertsokera perfekzionista horrek
|
bazituen
bere mugak ere. Gu Nafarroara joaten ginenean, afalostean ordu eta erdiko saioak oso ohikoak izaten ziren, gai librean hasi eta bertako kontuei jorratua emanez.
|
|
|
Kotxea Marokon XXXX.XX eta XXXX.XX puntuan gelditu zitzaidan. Leku bakoitzak
|
du
bere koordenatua. Eta Tifaritiko gogoetei XXXX.XX eta XXXX.XX izenburua jarri diedala uste dut.
|
|
|
Logikoena euren eskuetan gelditzea zen. Beste ezer ez zegoen garaian Euskaltzaindiak egiteak
|
bazuen
bere logika, baina gerora, eurek hartu nahi bazuten, eurek hartzea logikoena.
|
|
|
Antonio Zavalak bazeukan kezka Basarrik ez
|
zuela
bera begi onez ikusten eta pena zuen ez zirela garbi hitz egitera iritsi. Uztapideren Lengo egunak gogoan prosaz urteetan gehien saldu den liburuetako bat izan zen, eta Basarrirekin ez zen egin.
|
|
|
Nik ulertzen ditut lehengoaren mirarekin daudenak, baina, hedabideetan hainbeste ateratzen ez bada ere, lehengo horrek
|
baditu
bere zirkuituak. Sagardotegian ere egiten da bertsotan, eta bertso afarietan edo lagunartean.
|
|
|
Edonola, buruaren jarioa geratzeko eta baretzeko arnasa ematen dio arnasak. Akroyoga bereziki gustatzen zaio, askagarria egiten zaio eta geroz eta kontzientzia errealagoa
|
du
bere gorputzaz: “Bertsolariaren figura hain da zurruna, arrazionala, harrizkoa… Azken batean, bertso eskolatik ikasi duguna hori da, ozen kantatzen eta aurrera egiten.
|
|
|
Zuazubiskarrek ez
|
du
bere burua yogaren defendatzaile sutsutzat eta ez du argi zenbateraino zaion onuragarri bertsotarako, baina bere beste alderdi bat indartzen laguntzen diolakoan, jarraitzeko asmoa du. Postura bat proposatzeko eskatu eta enbrioiarena nabarmendu du:
|
|
|
Gero, beste guztia behar da, noski, baina laguntza bat da. Urak egokitzeko gaitasuna ere
|
badu
beregan. Oholtza batera zoazenean, ikusi non zauden; txapelketan goitik ari zara, ostatuan behetik… Egokitzea eta ingurunean urtzea komeni da”.
|
|
|
Luzia Goñik ez
|
zuen
bere burua bertsolaritzat; ez zuen bat batean egiten: “Ez dut balio inprobisatzeko bertsolariek bezela”, zioen umiltasunez.
|
|
|
Denborak
|
badu
bere joana
|
|
2021
|
|
|
Lanean jartzeko modua oso adostua izan da. Beñatek nik espero nuena eman dit, eta nik espero
|
dut
berari bueltan ere espero zuena eman izana.
|
|
|
Ikusten dugu gure belaunaldiak ere
|
baduela
bere epika, beste epika batzuk. Eta, iruditzen zaigu horiek bilatu behar ditugula, ez dugula beste belaunaldien kodigoetan funtzionatu behar, bestela beti galtzen aterako garelako.
|
|
|
Koblakariak, bere zaurietarik sendatua, zegokion zereginera prestatua
|
zuen
bere burua. Memento hartan bizar zuri luze bat zeraman, gerriraino jausten zitzaiona.
|
|
|
Zaldunen istorio bat denez, maiteminak behar
|
du
bere atsekabearen zioa, eta horrela azaltzen dio bere lagun Leoneli:
|
|
|
“Bertsolariak berak esan behar
|
ditu
bere gauzak; berak aztertu behar du bere ingurua, bai eta bere burua ere. Azterketa hortatik ondoren, iritzi eta sentipenak osatuz, berea duen espresio bide hori ahalik eta nortasun haundienaz jantzi egin behar du.
|
|
|
“Bertsolariak berak esan behar ditu bere gauzak; berak aztertu behar
|
du
bere ingurua, bai eta bere burua ere. Azterketa hortatik ondoren, iritzi eta sentipenak osatuz, berea duen espresio bide hori ahalik eta nortasun haundienaz jantzi egin behar du.
|
|
|
“Pertsulari gazteak ikhas ditzala lehenik bere legeak: gerochago bertze liburu gothor batean irakhurriko ditu (…) nola aldatu diren legeak mendetik mendera (…) pertsulariak behar
|
du
bere eginbidea ezagutu, bere ofizioa ikhasi. Gostua, jeinua baitezpadako dohainak dira segurki:
|
|
|
J.I.– Ez dakit horri begiratzen zion. Horrek baino indar gehiago izan
|
zuen
berak sentitzen zuen lilurak, berak bertsolaritza neurriz gain jasotzea ere ez baitzuen onartzen. Bertsolaritzari berari zegokion lekuan jartzearen aldekoa zen, ez gorago eta ez beherago.
|
|
|
bete
|
du
bere ametsa. (Bis)
|
|
|
Eta alderantziz. Bakoitzak bere esperientziaren arabera gidatu behar
|
du
bere burua, baina esperientzia orokorrak dio barne egoerak ez duela askorik eragiten (edo ez duela eragin behar) jardun eszenikoan. Ikusten baduzu ezin duzula zeure barruaren aginte hori menperatu, hobe duzu ahaleginak beste zerbaitetan enplegatu.
|
|
2022
|
|
|
Besarkada handi batean bildu ginen. Uste
|
dut
bera zela, herri osoan, eragiten zizkidan sentimenduez ezer ez zekien bakarra, marikoia nintzela ere sumatzen ez zuen bakanetarikoa. Posible al zen?!
|
|
|
Bertso kodea zartatu da: entzuleek ez
|
dute
bera nahi, txaloak kentzea aski ez eta txistu jotzen diote. Zerbait ez dabil ondo.
|
|
|
Halako batean baretu dira entzuleak, eta Uztapidek bota
|
du
bere agurra. Xalbadorren txanda iristean berriro ere txistu hotsak entzun dira, baina oraingoan txalo indartsuekin nahasirik –bere aldekoak zutik jarri eta esku zartaka dabiltza– Segidan, Xalbadorrek, eztarria garbituz, ekin dio.
|
|
|
Nik uste dut emanaldiarekin jende askok sentitu duela babesa. Norberak barruan dituen kezka edo ardura horiek ez
|
dituela
berak bakarrik konturatzeko balio izan duela. Niri gertatu zait lagun askorekin hitz egitea orain ama izan nahi edo ez horren inguruan.
|
|
|
“Biek eskatzen dute aurrelana, nork bere jakintza dauka, xakean hasierak ezagutzen dira, bertsotan bakoitzak norberaren errimategia darama. Estrategia mailan antzekoa da, jokatzera edo saiora joaterako buruan daukate nola jokatu behar duten; bakoitzak egin behar
|
du
berea, batzuetan aurrera, bestetan atzera; kalkulu asko egoten dira hor, zenbateraino zabaldu bidea, edo, ondo zabiltzanean, erregulatu. Xakean piezak dauzkazu; bertsotan elementu askotarikoak; azken finean, eurekin jolasteko.
|
|
|
Badirudi batek aurrekoa estali dezakeela. Eta egia da, bertsolari izaera ezberdinak daude, eta batzuei seguru lehiakortasunak on egiten diela lan kreatiboan, baina bakoitzak neurtu behar
|
du
bere neurria zein den eta noiz bihurtzen zaion burua zementuzko. Niri tentsioak asko egiten dit hori, edo espektatibek.
|
|
|
Hiru urte lehenago kantatu zuen lehenbizikoz plazan, Zestoan. Hiru urte horietan urratua
|
zuen
bere bidea. Ez zuen inola ere tabernako bertsolaria izan nahi.
|
|
|
Gizarte katolikoak ez du sekula begi onez ikusi suizidioa, eta Lazkao Txikik bertso koxkor batean laburbildu zuen apaizek mezetako erretolika amaigabeetan zabaltzen zuten mezua: “Gainera ez
|
du
bera hiltzeko eskubiderik gizonak, bere garaian kenduko dio lehenago eman zionak” (Eibar, 1962 Irriz eta malkoz, Antonio Zavala). Epelak entzungo zituen koitaduak, eta Jautarkolek honako gogoeta utzi zuen idatzia Jaungoiko Txikiren haurtzaroari buruz:
|
|
|
naiko ote
|
luke
beretzat?
|
|
2023
|
|
|
Ados horretan. Baina, bertsolaritzak
|
baditu
bere bereak diren eta beste kultur adierazpideetatik bereizten duten ezaugarriak:
|
|
|
[2] 1694tik, ordea, Louis XIV.a erregeak antolakuntzari ‘Lore Jokoen Akademia’ maila eman zionetik, probentzerazko bertsogintza frantses hizkuntzan egindakoak ordezkatu zuen joko horietan. Estatu hizkuntza batean egiten zen jarduera euskara bezala erabat ertzekoa zen hizkuntza baten sustapenerako erabil zitekeela bururatzeak, beraz,
|
bazuen
bere zailtasuna.
|
|
|
Bertsoak “leku handia”
|
du
bere bizitzan: “Astean zehar Lilibertso bertso eskolara eta Durangaldeko bertso eskolara joaten naiz, hilabetean behin Ahalduntze bertso eskolara… Eta guk ere badugu gure taldetxoa, Bizkaiko hainbat neska elkartzen gara, batez ere orain, txapelketara begira entrenatzeko.
|
|
|
Izen “handiagoa” dutenen artean, Tolosaldeko Atariak urtero antolatzen duena aipatu du: “Osinaldeko finala ere gustura hartuko nuke, baina dagoeneko pasa
|
ditut
bertan kantatzeko aukerak”.
|
|
|
Bertsozale “amorratutzat”
|
du
bere burua, eta inguruak laguntzen dio horri eusten: “Kuadrillan eta lagunartean bertsozale batzuk bagara, eta ohitura badugu bertso saioetara joateko.
|