|
2015
|
|
|
Aldizkari honek ere aitortu nahi izan
|
zuen
bere lana eta 1999ko udan, 34 zenbakia oso osorik eskaini zion Aita Zavalari. Deustuko Unibertsitateak Doctor Honoris Causa izendatu bezperetan, Jabierko Gazteluaren inguruko zelaietan elkartu zen Joxean Agirre kazetariarekin eta bertan kontatzen ditu bere lehen pausoak, hasieran zertan ari zen kontzienteegi ere izan gabe, gustuko zituen bertso paperak biltzen nola hasi zen.
|
|
2016
|
|
|
Xabier Lete gogoan lehenik, urtebetez; Sortuko dira besteak iritsi zen ondoren. Ziklo horrek eman
|
zuen
berea, eta, ondoren, beste gai batzuk lantzeari ekin zioten ikuspuntu ezberdinetatik, hala nola musika, literatura, eta horretaz gaindi, Goikoetxearentzat aspektu garrantzitsua dena zinez: Lete eta antzerkia.
|
|
2017
|
|
|
Basarrik 62koaren ondotik txapelketetan parte hartzeari uko egina zion. Prentsaren bidez Antonio Valverde Ayalderekin izandako polemika baten baitan adierazi
|
zuen
bere erabakia En defensa propia izenburua zeraman artikuluan, La Voz de España (1963/I/06): “Caros lectores mios, ‘Basarri’ ha finalizado su obra.
|
|
|
Ez zen Hernandorena izan txapelketen dinamika berriro abiarazten saiatu zen bakarra. Alfontso Irigoienek ere, nola ez, egin
|
zuen
bere ahalegina. Kasu honetan traba aurrekoak baino prosaikoagoa suertatu zen:
|
|
|
Amurizarena ustekabekoa izan zen 1980an (ez hainbeste 1982an), eta esan liteke Amurizaren proposamena txapelketari esker ezagutu eta zabaldu zela. Egañak, berriz, plazaz plazako jardunean egina
|
zuen
bere aldarria (1986 eta 1989ko txapelketetan ere bertsoaldi gogoangarriak eginak zituen baina). Aurreko bi txapelketetan ez zegoen faborito garbirik, 1993koan bai.
|
|
|
zeudela esan ohi
|
zuen
berak bertsorik kantatu gabeak, beste guztietan egona
|
|
|
Landetako eta Izarraizpeko kuadrillak, auzo samarrekoak izaki, desafioka ibili ohi ziren. Joxe Agirrek jokatu
|
zuen
bere azken apustua (jokatzera iritsi ez bazen ere) landetarren aurkakoa izan zen, eta baita bere lehen bertso saioetako bat ere. Imanol Lazkano soldaduskara joan gabe zegoen artean, 17 bat urte izango zituen eta berak zazpi gehiago.
|
|
|
Ikusleek ere ardo gorri nafarra estimatzen dutela erakutsi zuten behin, kantu horren 16 bertsoen erritmoa txaloz markatu zutelako, oholtzara igo zen gizon espontaneo batek abestu bitartean. Berrogei urte Ameriketan pasatutako gizon bat zen hura, Gasteizen ordutik egon gabea, eta “bertsolaria ez naiz, baina 129 bertso dakizkit buruz” esanez aurkeztu
|
zuen
bere burua, baita sekulako giroa sortu ere.
|
|
|
“Txiki txikitik aitak eta amak…” kantatu zion Maddalen Arzallusi Joana Itzainak, gai jartzaileak, eta hala jarraitu
|
zuen
berak:
|
|
|
Irakurri eta entzundakoarekin eta gure amak gidatutakoarekin hasi nintzen neurriak eta estrofak deskubritzen (zortzikoa, dezima), zerk zerekin errimatu behar zuen ikasten etab”. Artean ez
|
zuen
bere burua payadore ikusten, berak dioen bezala gehiago zen ameslari; “baina patuak ametsa bete dit gerora”.
|
|
|
Izatez azkoitiarra, baina urte askoan Zarautzen bizi izan zena, bertsolaria bera ere, azken boladan gai jartzaile ibil izan zen nagusiki. Harreman handia
|
zuen
bere adin jirako ziren Basarri, Lazkao Txiki, Mattin, Uztapide, Lasarte… bertsolariekin.
|
|
|
Hori da arazoa. Nik Uztapide ezagutu nuen Santa eskean eta honek esan ohi
|
zuen
bera gazteagoa zenean Kortatxorekin ibilia zela koplatan. Kortatxo Uztapide baino zaharragoa zen eta seguru nago hura ere gaztetan beste batzuekin ibiliko zela eskean.
|
|
2018
|
|
|
Vitalis liburu saltzaileak Maria Boyer bere andregaiaren laguntzaz 1877ko martxoaren 19an, Marseillako hirian, ostiral batez goizeko laurak eta hiru ordu laurdenetan, Marie Salat, Boyer alarguntsa, gozoki eta mertxeria denda baten jabe zena hil zuten, zatikatu eta gorde, baina gorpu laurdenkatua agertu zenean presondegira eraman zituzten. Kartzelako kaperan Bessac apaizak meza eman zuen, Vitalisek eskatu
|
zuen
berak laguntzea, baina ukatu egin zitzaion. Urkamendira igo zenean Sébastopol plazan, belaunikaturik, uxerrak heriotza epaia irakurri zion eta Garnier apaizak barkamena eman.
|
|
|
Azpeitian ezagutu
|
zuen
bere hurrengo emaztea izango zena, Kontxesi Bengoetxea, eta hari idatzi zizkion Kontxesiri izenez ezagunak diren bertsoak, oraingoan Logroñoko espetxetik, artean ezkongabeak zirela.
|
|
|
A zer buruhausteak! Etxean, andrea eta seme alaba ttikiak zituen; kanpoan, hargingoa baitzuen ogibide, langile talde bat
|
zuen
bere kargu, han eta hemen obrak egiteko. Gogoa behar du auzitegietako paper lan nahasi eta garestian bigarren aldiz hasteko!
|
|
2019
|
|
|
Ez zen gizon iluna, hala ere, nahiz eta une oro argi bila ibili. Traszendentzia edozer gauzak
|
zuen
berarentzat, edozein gauza xumek irakurketa unibertsalak egiteko balio zion, eta, askotan, azalekoaz harago, bizitzaren edertasunaren muinari heltzen zekien. Baserriari jarritako bertso hauek dira adibide.
|
|
2020
|
|
|
Bere kotxea utzi, nire kotxean hartu, Tolosan 67 tabernara sartu eta hartu
|
zuen
bere kafe hori, piztu zuen Roslia eta jantzi zuen bisera, baina bere bisajea ere ikustekoa zen. Iñakiri esaten nion:
|
|
|
Karta atera ziguten. Lizasok, Muruak eta nik aukeratu genuen menua, eta Sarasuak denbora asko hartu
|
zuen
bere menua aukeratzeko. Lizaso sartu zen berarekin:
|
|
|
Amak, Juanak, 96 urte ditu, baina sasoiko dago. Juan Joxek Errezilen egin
|
zuen
bere lehen plaza, Loidi herritarra kantu lagun zuela, eta Iñaki Muruak deituta joan zen Gabiriako Osinalde sarira hogei urte zituela, 1980an. Ordurako, Eskolartetik atera ziren bere adineko bertsolariak ibilbidea egiten ari ziren.
|
|
|
EiTBren eta Elkartearen arteko liskarrak eta programaren etenak oihartzun handia izan
|
zuen
bere garaian. Elkartearen posturaren berri irakurri dut han eta hemen.
|
|
|
Hara heldutakoan klasearen berri jasotzeko modurik onena klasea bera bizitzea zela esan zioten eta hala egin zuen. Arreta eman zion eta lilura puntu hura sentitu eta urtebetera hasi
|
zuen
bere yoga ibilbidea, zeina orain arte luzatu den, gorabeherak gorabehera: “2007an Indiara bizitzera joan nintzen garaian izan nintzen konstanteena yogan.
|
|
|
Ingurune birtualean edo gizarte urruntasunak markatutako presentzialtasun batean beren zentzuaren zati handi bat galtzen dute, eta horrek eragotzi egiten du beren garrantzia sortzen den taldeko jariotasun une hura. Azken hilabeteetan, online egindako hainbat ekimenekin biziraun da —Cant al Ras jaialdiak Massalfassaren, Valentzian, jarraipen handia izan
|
zuen
bere bertsio telematikoan, eta Cor de Carxofaren proposamen glosabiralak oihartzun nabarmena izan du sareetan—, baina egungo joera luzatzen bada, azken urteetan lortutako guztia arriskuan jar dezake. Eta hasierako iragarpenak txarrak ziren arren, asko da lortutakoa.
|
|
|
Luzia Goñik ez
|
zuen
bere burua bertsolaritzat; ez zuen bat batean egiten: “Ez dut balio inprobisatzeko bertsolariek bezela”, zioen umiltasunez.
|
|
2021
|
|
|
Koblakariak, bere zaurietarik sendatua, zegokion zereginera prestatua
|
zuen
bere burua. Memento hartan bizar zuri luze bat zeraman, gerriraino jausten zitzaiona.
|
|
|
Esan bezala, Xaho etorri handiko idazlea izan zen eta liburu errenkada argitaratu
|
zuen
bere bizitza laburrean zehar. Euskal jendartean arrastorik sakonena utziko zuen lana, ordea, ipuin bat izango zen.
|
|
|
Gaztetan Londresen duelu bat izan zuen maitasun afera bategatik, Europan zehar emakume baten atzetik hainbat herrialde ere igarotakoa zen, eta mutilzahartuta, bere izaera arraro, kosmopolita eta maitaberak, hainbat eragin zuen Bilbon, tartean Sabino Aranak edo Migel de Unamunok idatzita utzitakoak. Erromantiko nordikoen jarraitzaile, Alfred Tennyson, Longfellow edo Sacher Masoch itzuli zituen gaztelerara, eta horien tradizioari jarraiki, zaldunen istorietan aurkitu
|
zuen
bere tokia.
|
|
|
Letek aztertzen zuen Mendaro Txirristakaren saio baten kronika dakar Estampa aldizkari madrildarrak, Txirritari egindako elkarrizketa ekarriko
|
zuen
berak. J.E. Muñagorrik sinatzen du.
|
|
|
Bizitza osoko lana hartu
|
zuen
bere gain, inork halakorik agindu gabe, Antonio Zavalak. Zauri batek bultzatu zuen horretara Pello Esnalen ustez, barruko zauri batek, eta horregatik jarri zion Antonio Zavala, zauria hauspo izenburua Auspoari buruzko liburuari (2015).
|
|
|
J.I.– Ez dakit horri begiratzen zion. Horrek baino indar gehiago izan
|
zuen
berak sentitzen zuen lilurak, berak bertsolaritza neurriz gain jasotzea ere ez baitzuen onartzen. Bertsolaritzari berari zegokion lekuan jartzearen aldekoa zen, ez gorago eta ez beherago.
|
|
2022
|
|
|
Pedro Mari Otañok makina bat bertso jarri argitaratu
|
zuen
bere garaiko prentsan, eta Zerbait (1895) eta Alkar (1904) bilduma ezagunetan jasoko zituen gero bertso hauetako asko. Bat batekoan kasik saiorik ezagutzen ez bazaio ere bere garaiko bertsolari garrantzitsuena izan zen, eta eredu izango zen hurrengo belaunaldientzat.
|
|
|
Gazteekin egokitzen bazen, saioetan bere eskaria zen “bota handixak niri” eta hala moldatzen zen. Bera baino izen handiagoa zutenekin, berriz, pasadizo hauxe kontatu
|
zuen
berak Azkoitiko Urrategin bertsotan aritu ondoren. Manuel Lasarte behintzat han omen zen kantuan eta errota bati kantatutako bertsoa du Mañuk gogoan, Elgoibarren eta, hainbeste jende drogak hil zituen garaiak izanik:
|
|
|
Bertsolariak ikusi eta entzun zituela, erran gabe doa. Gaztelaniaz egin
|
zuen
bere lana, gainerako gehienek bezala.
|
|
|
Hiru urte lehenago kantatu zuen lehenbizikoz plazan, Zestoan. Hiru urte horietan urratua
|
zuen
bere bidea. Ez zuen inola ere tabernako bertsolaria izan nahi.
|
|
|
Evaristo Bozasek bere liburuan gaztelaniaz idatzi zuena Joseba Sarrionandiak euskaraz jarri
|
zuen
bere Mairuak gara artean saiakeran: “Prestu eta ernea zelako, lege aundia artu zion Muley Haffid buruzagiak eta bere laguntzaile egin zuen.
|
|
|
Bertsoak argitaratu ondotik, Etxabek ez zuen Basarriren berri izan denboraldi batez. Jakingo ote
|
zuen
bera zela izengoiti haren atzean ezkutatzen zena. Handik puska batera jakin zuen erantzuna, bere anaia bizarginarenera joan zenean Basarri.
|
|
|
izeneko liburuxka kaleratu zuen, eta bertan aipatu bi iturri horietan azaltzen ziren txikito guztiak bildu eta plazaratu zituen. Baina Etxartek ekarpen handi bat egin
|
zuen
bere liburuxkan, txikito horiek guztiak gaurko grafia normalizatuan eta alfabetikoki antolaturik ezarri baitzituen, eta gainera, txikito guztien ondoan, frantsesezko itzulpena eman zuen. Horiek dira nik segidan, zubereraz eta batuan, emanen ditudan hogeita hamasei txikitoak.
|
|
2023
|
|
|
Juan Martinen burua Anoz eta Anozibar artean jarri zuten, Aldaun mendi inguruan, Juan Antonio Berrio hil zuten tokian (egun eremu horri Aurpegi deitzen omen zaio). Kondairaren arabera, Juan Martinen buruari ilea hazi zitzaion hil eta gero (gauza erabat arrunta, baina ezohikoa inguruko jendearentzat), eta, senarraren modu berean ez bazen ere, burua galdu
|
zuen
bere alargunak zopa eramaten omen zion. Pedro Martinen burua Elzaburuko portuan jarri zuten, Diego Zufiaurre erail zuten tokian.
|
|
|
1993an Emile Larre apezak adierazi
|
zuen
bere epaile lanen uztea; ordezko bat beharrez galdegin zidaten. Baiezkoa eman nuen.
|
|
|
Idatz gogoa bainuen, hasi nintzen 1988an Herria astekariari bertsolaritzaz berri emaiten bereziki txapelketa edo sariketak zirelarik edota Bertsulari Ttiki antolatua zelarik. 1999an Maixan Minaberry, olerkari ezagun eta Uztaritzeko berriketari zenak adierazi
|
zuen
bere kazetaritza lana uztea, niri eskatuz segida hartzeko. Baiezkoa emanik saiatu nintzen nahiz hasiera zaila izan.
|
|
|
42) [1]. Eta bertsolari gisa ere aurkeztu izan
|
zuen
bere burua idazleak. Bertso dezente jarri zuen, gainera.
|
|
|
Charles Louis Bonaparte ere, 1848tik II. Errepublikako presidente eta 1852tik Bigarren Inperioko enperadore zena, Luis Luziano lehengusuari euskalgintzarako baliatu zuen pentsioa nahiz ‘printze’ titulua eman eta Xaho erbesteratu
|
zuen
bera, laguna zuen Abadiak [3]. Politikoki enperadorea sostengatzen zuen xurien bandora lerratu zen, eta hauen hautagai gisa Hendaiako alkate izan zen 1871tik 1875era.
|
|
|
Karlosen gortean egin zituen kontaktuak tarteko, garai hartan Parisko operan tenore ezagunetako bat zen Gilbert Luis Duprezek hartu
|
zuen
bere Parisko etxean. Bertan, erromantikoak irakurtzeko eta musikaren nozio kosmopolita batzuk bereganatzeko aukera izan zuen.
|
|
|
Frantziar Iraultzako politikari eta ideologoa. Hizkuntza gutxituen jazarpena sustatu
|
zuen
bere idatzietan.
|
|
|
XIX. mendearen erditik aurrera geroz eta nabarmenagoa zen industrializazio prozesuaren garapena, lanera zetorren erdal emigrazioak geroz eta pisu handiagoa hartu zuen euskal jendartean, eta gutxika masa kulturaren lehen agerpenak hasi ziren loratzen. Euskal kulturak Europan geroz eta interes biziagoa pizten zuen bitartean, geroz eta ertzerago egin
|
zuen
bere lurraldean: “La cultura etnoeuskaldun, mayoritaria hasta ese momento, acentuó su subordinación frente a la cultura española urbana, difundida por la escuela, la prensa y los nuevos sectores dominantes” (Aizpuru, 2001:
|
|
|
Bilintxen bizitza euskal gaiek bertako prentsan bizi izan zuten loraldiaren garaikidea da kasik, bertatik bertara ezagutu zuten hainbat idazle eta kazetarik, eta ez da hain harrigarria bere ateraldiak prentsara iritsi izana. Fernando Amezketarrak, ordea, prentsan bere lehen ateraldia argitaratu zenerako 60 urtetik gora zeramatzan hila; ahoz aho eta belaunaldiz belaunaldi egin behar izan
|
zuen
bere ospeak bidea. Honela zioen Manterolak bere kantutegian, Iztuetaren aipamenaren ondoren etorri zen 54 urteko isiltasuna hautsiz:
|
|
|
Aldizkari horren zuzendaritzan eta kronika horien sinadura nagusi gisa, beste bertso biltzaile garrantzitsu bat topatzen dugu, Jose Manterola. 1877 eta 1880 artean argitaratu
|
zuen
bere Cancionero Vascoa.
|
|
|
147). Bi urtera egin
|
zuen
bere ekarpena, 1826an, eta haren ondotik euskal kulturak urte haietan izandako eragile garrantzitsu gehienek egin zuten euren ahalegina.
|