|
2013
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu zuen jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri,
|
pertsona
berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea, beste inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean. Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza erabil zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa.
|
|
|
Konponbide berriak antzinako zuzenbidearen adierazpen modura aurkeztu arte, berrikuntza ezkutatu egin zen. Adibidez, pretoreak ezin zuen jabetzat hartu zuzenbide zibilarentzat halakoa ez zena, zuzenbide hori bete behar baitzuen; horregatik, ezin zion
|
pertsona
horri jabearen akziorik eman, pertsona horrek berea zuena berreskura zezan. Zernahi gisaz, hautabidezko akzioa eman ahal zion jabe ez zenari, horrek jabetzaren gaineko kontrol fisikoa izan zezan, eta, horrela, babestuta gera zedin, epe zehatz batean jabe bihurtu arte.
|
|
|
Konponbide berriak antzinako zuzenbidearen adierazpen modura aurkeztu arte, berrikuntza ezkutatu egin zen. Adibidez, pretoreak ezin zuen jabetzat hartu zuzenbide zibilarentzat halakoa ez zena, zuzenbide hori bete behar baitzuen; horregatik, ezin zion pertsona horri jabearen akziorik eman,
|
pertsona
horrek berea zuena berreskura zezan. Zernahi gisaz, hautabidezko akzioa eman ahal zion jabe ez zenari, horrek jabetzaren gaineko kontrol fisikoa izan zezan, eta, horrela, babestuta gera zedin, epe zehatz batean jabe bihurtu arte.
|
|
|
Gaioren eskemak hiru zati bereizten zituen zuzenbidearen barruan:
|
pertsonak
, gauzak eta akzioak. Lehenengo kategoriaren barruan, pertsonaren estatus desberdinak aztertzen ziren, betiere hiru ikuspuntu erabilita, hau da, askatasuna (gizabanakoa aske edo esklabo al da?), herritasuna (pelegrina edo herritarra al da?) eta familia egoera (paterfamilias da edo aurreko baten ahalpean dago?).
|
|
|
pertsonak, gauzak eta akzioak. Lehenengo kategoriaren barruan,
|
pertsonaren
estatus desberdinak aztertzen ziren, betiere hiru ikuspuntu erabilita, hau da, askatasuna (gizabanakoa aske edo esklabo al da?), herritasuna (pelegrina edo herritarra al da?) eta familia egoera (paterfamilias da edo aurreko baten ahalpean dago?).
|
|
|
Gauza gorpuzgabeen mota, beraz, berria zen. Horren barrena, Gaiok, lehenengo eta behin, gauzen taldeak sartu zituen, betiere talde horiek en bloc eskualdatzen zirenean (per universitatem)
|
pertsona
batengandik beste batengana; horixe gertatzen zen, adibidez, jarauntsia en bloc eskualdatzen zenean kausatzailearengandik horren jaraunsleengana. Gauzen aniztasun horietan, gauza gozpuzdunak barnera zitezkeen, baina aniztasunak eurak gorpuzgabeak ziren.
|
|
|
Gaioren eskemak, berriz, osagai berritzaileak zituen. Esate baterako, akzioak fenomeno juridikoen artean sartu zituen; fenomeno juridiko horiek
|
pertsona
eta gauzekin batera sailkatu zituen; gauza gozpuzgabeak gauza fisikoen kategoria bertsura bildu zituen; eta, gainera, bai kontratuak, bai delituak, betebeharren iturri moduan ulertu zituen.
|
|
|
Aldarrikapen horren eragile nagusiak, eskuzabaltasunari lotutakoak baino gehiago, arrazoi fiskalak izan ziren. Izan ere, oinordetzaren gaineko zergak herritarren jarauntsia kargatzen zuen, eta, konstituzioaz geroztik, zerga hori
|
pertsona
gehiagori aplikatu ahal zitzaion. Konstituzioaz geroztik ere, hainbat gizabanako, euren burua erromatar ikusten ez zutenak, eta, are gehiago, latina ez zekitenak, Erromako herritar bihurtu ziren, euren bizimodua zuzenbide zibilaren eskemetara egokituko zutelakoan.
|
|
|
Berehalako ondorioa hauxe izan zen: inork ere ez zuen nahi kontratatu hogeita bost urtetik beherakoekin (pretoreak aipatutako muga hori baitzen), salbu eta
|
pertsona
independenteren batek aholkua ematen zienean hogeita bost urtetik beherako horiei.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, arauok ez ziren goitik behera aplikatu behar; haatik, gehienetan konpromiso gisako oinarrizko erreferentziak baino ez ziren, sor zitezkeen gatazkak konpontzeko orduan. Gizabanakoak mundu mailako inperio bateko kide sentitu beharrean, jatorri etniko berdintsua eta antzeko tradizioak zituzten
|
pertsonen
talde baten zati sentitzen ziren.
|
|
|
Haatik, XVI. mendean, Italiako estatu hirien mundu konplexuan arazook premiazkoak izanik, arau orokorrak behar ziren ahalik lasterren. Glosagileek ziotenez,
|
pertsona
bakoitza zein erkidegoko herritar izan eta erkidego horretako zuzenbidea zegokion pertsona horri. Arazoa sortzen zen, berriz, hiri desberdinetako bi merkatarik egiten zutenean kontratua.
|
|
|
Haatik, XVI. mendean, Italiako estatu hirien mundu konplexuan arazook premiazkoak izanik, arau orokorrak behar ziren ahalik lasterren. Glosagileek ziotenez, pertsona bakoitza zein erkidegoko herritar izan eta erkidego horretako zuzenbidea zegokion
|
pertsona
horri. Arazoa sortzen zen, berriz, hiri desberdinetako bi merkatarik egiten zutenean kontratua.
|
|
|
Connanek hiru erakunde bereizi zituen zuzenbidearen barruan:
|
pertsonak
, gauzak eta akzioak, baina beste modu batean antolatu zituen izenburu horietako bakoitzean sartu beharreko gaiak. Betiko hurrenkera zentzuzkoa zen, pertsonen gaitasunak nahiz gauza motak jorratzen zirenean, baina ez, ordea, akzioak aipatzen zirenean.
|
|
|
pertsonak, gauzak eta akzioak, baina beste modu batean antolatu zituen izenburu horietako bakoitzean sartu beharreko gaiak. Betiko hurrenkera zentzuzkoa zen,
|
pertsonen
gaitasunak nahiz gauza motak jorratzen zirenean, baina ez, ordea, akzioak aipatzen zirenean. Connanek ohartarazi zuen moduan, izenburu horretan ez zen aztertzen legezko prozedura, ezpada betebeharrak, akzioak sorrarazteko bide gisa.
|
|
|
Connanek ohartarazi zuen moduan, izenburu horretan ez zen aztertzen legezko prozedura, ezpada betebeharrak, akzioak sorrarazteko bide gisa. Ildo horri ekinez, «akzio» esamoldearen barruan
|
pertsonaren
edozein egintza sar zitekeen, baldin eta egintza horrek prozedura bazekarren. Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak.
|
|
|
Ildo horri ekinez, «akzio» esamoldearen barruan pertsonaren edozein egintza sar zitekeen, baldin eta egintza horrek prozedura bazekarren. Beste hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte
|
pertsonen
izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
Aurrerantzean, ostera, zuzenbide pribatuaren barrena argiro bereizi ziren zuzenbide substantiboa, hau da, eskubide subjektiboen sistema, eta prozesu zibila. Logikari helduta, lehenengo eta behin
|
pertsona
bakoitzari legez dagokiona jakin behar da, gero hori lortzeko bideak eztabaidatu ahal izateko. Gisa horretan, ez da zuzena zuzenbide zibilaren azterketa hastea akzio eta prozedurak jorratuz.
|
|
|
Berak ondorioztatu zuen eskubide horiek guztiak jabe ahalmenen mugapenak zirela, ondoko kategoria orokorra proposatuz:
|
pertsona
batek beste baten jabetzaren gain dituen eskubide errealak (iura in re aliena). Doneau aitzindaria izan zen gerogarrenean zuzenbide zibil modernoaren itu bihurtuko zen kategoria hori aintzatestean, basailuaren interesak babesteko erabiliko zena.
|
|
|
«Indarreko zuzenbide osoa, modu sistematikoan aurkeztuta, lege juduarekin dituen antzekotasunak aztertuta eta taulekin osatuta». Lehenik eta behin, Althusiusek zuzenbidea eta egitateak bereizi zituen, eta, horretarako,
|
pertsonen arteko
akordioak erabili zituen, halakoek ondoreak zituztenean zuzenbideari begira. Connanen aburuz, erakundeen eskeman akzioak prozedurari buruzkoak ez ezik, gizakien egintzei buruzkoak ere baziren, eta ideia hori abiaburutzat hartuta, Althusiusek negotiumaren kontzeptua garatu zuen.
|
|
|
Negotium hori osagaien eta espezien ariora sailkatzen da. Osagaiak dira, batetik, negozioak ukitzen dituen objektuak, eta horiek, aldi berean, izan daitezke gorpuzdunak edo gorpuzgabeak; bestetik, osagaiak dira negozioan parte hartzen duten
|
pertsonak
, eta halakoak izan daitezke banakakoak zein kolektiboak, etab. Espezieak, berriz, negozio motak dira, bai borondatezkoak, kontratuak esaterako, bai nahigabe gauzatzen direnak, delituak, berbarako. Althusiusen gogarteak batik bat zuzenbide zibil erromatarra izan zuen oinarri; nolanahi ere, autore horrek edukia zuzenbide erromatarrarekin zerikusi handirik ez zuen formaren mende jarri zuen.
|
|
|
Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta beste zuzenbidea aukera zezakeen, beste alderdiaren adostasunarekin. Eginera hori gero eta gehiago zabaldu zen, agian transakzio batean erkidego desberdinetako
|
pertsonek
parte hartzen zutenean printzipio pertsonalistak eragindako arazoak saihesteko.
|
|
|
«Jainkoak koroatutako»
|
pertsonatzat
hartu zuen Carlomagno, eta horrek bere inperioari «santu» nahiz «erromatar» deitu zion.
|
|
|
imperium kontzeptuak adierazitako aldi baterako aginte gorena eta sacerdotiumaren aginte espiritual gorena. Kodeak esanbidez adierazi zuen bere agintepeko
|
pertsona
guztiek San Pedrok erromatarrei utzitako fede ortodoxoa praktikatu behar zutela. Edonondik begira dakiola ere, XI. mendearen amaieran elizaren juristarik garrantzitsuena zen San Ivo Chartreskoak hauxe argudiatu zuen:
|
|
|
alderdiak eta epailea ez ezik, lekuko eta abokatuak ere alderditzat hartu behar dira. Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina hiru
|
pertsonen arteko
prozedurak osatzen du: batetik, demandatzailea daukagu, eskaera adierazten duena; bestetik, demandatua, haren aurka eginez; eta, azkenik, epailea, aurreko bien artean.
|
|
|
Zuzenbide kanonikoarekin gertatu aldera, auzitegiek ez zuten aplikatu zuzenbide erromatarra bere horretan. Elizaren auzitegiek zuzenbide kanonikoa aplikatu zuten, ezkontza edo
|
pertsonaren
estatutua bezalako gaietan; jaun feudalen auzitegiek zuzenbide feudala aplikatu zuten, lurraren edukitzari lotutako autuetan; eta, azkenik, hirietako betiko auzitegiek tokiko zuzenbide ohiturazkoa aplikatu zuten, egintza ez zilegien ondoriozko konpentsazioak erreklamatzen zirenean. Zuzenbide zibilak, bada, kontzeptuen esparrua eskaini zuen, hots, interpretazio printzipioen multzoa; halakoek zuzenbidearen nolabaiteko gramatika osatzen zuten, eta bertara jo zitekeen beharrezkoa zen guztietan.
|
|
|
Botereak bere burua legitimatu nahi zuen, eta lege bildumak, erromatarrak zein germaniarrak izan, oinarri oinarrizko jurisdikzio arazoen bide erakusle baino ez ziren. Gotzain eta printzeek bilatutako
|
pertsonak
printzipio objektibo nahiz zentzuzkoetan oinarritutako argudioak eskaintzeko gai izan behar ziren, alegia, aginte unibertsala zuten argudioak eskaintzeko gai. Halako argudioak, berriz, testu erromatarretan bakarrik aurki zitezkeen.
|
|
|
BGBk Erakundeen hurrenkerari eutsi beharrean, aurreko hurrenkera batzuen eragina jaso zuen, kristau sistema geometrikoena, batik bat; hortaz, Pufendorf eta Domaten eskemetara itzuli zen, orokortasunetik berezitasunera jota. Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren,
|
pertsonari buruzko
zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz. Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena.
|
|
|
Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz. Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda,
|
pertsona
batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero beste lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak.
|
|
|
Mendearen erdian Savignyren teoria gailendu zen Ingalaterrako juristen artean. Izatez, gizakiek bakarrik dute gaitasun juridikoa; beraz,
|
pertsona
talde batek nortasun juridikoa izateko, fikzioren bat asmatu behar da. Austinek «pertsona juridiko» esamoldearen erabilera ingelesa sartu zuen, Savignyk aipatu juristische Personaren itzulpena, alegia.
|
|
|
Izatez, gizakiek bakarrik dute gaitasun juridikoa; beraz, pertsona talde batek nortasun juridikoa izateko, fikzioren bat asmatu behar da. Austinek «pertsona juridiko» esamoldearen erabilera ingelesa sartu zuen, Savignyk aipatu juristische
|
Personaren
itzulpena, alegia. Teoria horren ildotik, sozietateak eta bertako kideak guztiz desberdinak ziren.
|
|
|
Niretzat morala da, gizaki onarentzat berezkoa edo naturala den guztia: eta gizaki ona izango litzateke, jurista erromatarrek abileziaz baieztatu duten bezala, gure ustez moral onaren kontrako egintzak gauzatzeko gai ez diren
|
pertsonak
[Political Writings, trans. P. Riley, Cambridge, 1972, 170 orr.].
|
|
|
Hortaz, kristau printzipioek modu geometrikoen ondorioztatutako ordena naturala bilatu nahi zen, eta Jean Domat frantsesak gogor eutsi zion gurari horri Les lois civiles dans leur ordre natural izeneko lanean(). Domaten iritzirako, «gizarte ordena leku oro mantentzen da, Jainkoak gizakiak euren artean batzeko jarri dituen loturei esker, eta ordena hori denboran barrena luzatzen da oinordetzaren bitartez; arean, oinordetza dela bide
|
pertsona
batzuei deitzen zaie hildakoaren lekuan jarri eta oinordeko moduan eskuratzeko, eskuratu ahal duten guztia». Horrez landara, Domatek zuzenbide pribatu osoaren gain aplika zitezkeen printzipio batzuk ezarri zituen.
|
|
|
|
Pertsonak
eta gauzak tipo zehatz batzuetan laburbildu ziren, naturan agertu bezala eta zuzenbide zibila gogoan izanda. Zuzenbide pribatuaren gainerako zatia bi taldetan sailkatu zen:
|
|
|
Oinarrian, halakoak ziren kontratu, delitu edo kuasidelituek eratortzen ez zituzten erantzukizun pertsonal guztiak, hala nola: tutoreek euren apopiloei begira zituztenak, edota jabekideek euren artean zituztenak; lehen, erantzukizun horiek
|
pertsonarekin
eta jabetzarekin batera arautu ziren, hurrenez hurren. Betebeharren izenburu horren barruan, Domatek eurei lotutako beste osagai juridiko batzuk ere sartu zituen, besteak beste, berme errealak eta pertsonalak, edukitza edota preskripzioa.
|
|
|
Erregela orokorrei buruzko azken tituluari heldu zionean, horien kopurua handitu zuen, Justinianoren 211 erregelen ordez, 960 jarrita; erregela horiek guztiak bost epigrafeetara bildu zituen: erregela orokorrak,
|
pertsonei
aplikatzeko erregelak, gauzei aplikatzekoak, akzioei buruzkoak eta zuzenbide publikoko erregelak. Beraren ustez, titulu berria «Digesto osoaren aurkibide unibertsala» izan zitekeen.
|
|
|
Artikuluok neurri desberdineko hiru liburutan jaso dira: lehenengoa,
|
pertsonari buruzkoa
da, eta bigarrena, aldiz, gauzaren, jabetzaren eta horren aldarazpenen ingurukoa. 2281 artikulu horietatik 1500 hirugarren liburuak barneratu ditu, eta bertan jabetza eskuratzeko modu desberdinak aztertzen dira, lehenengo bi liburuetara bildu ezin diren arau guztiak jasota.
|
|
|
Juristak, batetik, aberatsen pribilegio moduan ikusi ziren, aberatsek bakarrik ordaindu ahal zituztelako euren zerbitzuak, prozedura juridikoak etengabe luzatuz; aldi berean, txiroen maldizioa adierazten zutela baieztatu zen, gaizki prestatutako eta hitz jario handiko iruzurtiek bakarrik ordezkatu ahal zituztelako txiroak, euren burua jurista trebatu moduan aurkezten zuten iruzurtiek, hain zuzen ere. Klaseari zegokionez, esan ohi zen juristak eskrupulurik gabeko
|
pertsonak
eta kristau txarrak zirela (Juristen böse Christen), eta jendeak kontatzen San Pedrok zeruan alferrik itxaron zuela juristaren bat ager zedin.
|
|
|
Zuzenbide zibileko juristak han zeuden, bertan geratzeko asmoz. Hasieran duda mudaren bat izan arren, Philip Melanchthon bezalako
|
pertsona
ospetsuek zuzenbide erromatarren onbideak gailendu zituzten, sistema hori gatazka ororen gainetik zegoelako, eta bakea zein ordena ekar zezakeen zuzenbide inpartzial bakarra zelako.
|
|
|
Erakundeetan agertzen zen zatiketa hirukoitzari eusteko, zuzenbidea hiru arlotan zatitu zuen:
|
pertsonak
, gauzak eta betebeharrak. Gatibualditik ihes egin eta gero, Grotiusek iheslari politiko bezala eman zuen bizitza osoa, batez ere Frantzian, Suediako enbaxadore moduan jardunda.
|
|
|
Zortasunaren kontzeptu erromatarra, hots, lurraren gaineko zama, erabil zitekeen jabearen zein basailuaren interesa zehazteko. Zortasunak
|
pertsonari
nahiz lurrari lotutakoak izan zitezkeen. Zortasun pertsonalik garrantzitsuena gozamena zen, alegia, lurra bizitza osoan zehar lupertzeko eskubidea; eskubide hori, gainera, luzaroan erabili ohi zen basailu interesaren eredu moduan, baina interes iraunkorra zela zehaztuz.
|
|
|
Lau liburutan, hurrengoak bezalako gaiak jorratu zituen Durantek: akzioan parte hartzen duten
|
pertsonak
, prozedura zibila, prozedura kriminala eta demanden formulario batzuk; azken zatian, eskrituren formularioak jaso ziren. Lan horrek ospe iraunkorra eman zion egileari, eta ezagutu ere «Espekulatzaile» goitizenez ezagutu zen.
|
|
|
|
Pertsona
juridiko, 146
|
|
|
|
Pertsonaren
estatutua, 73
|