|
2005
|
|
|
Lehentaldeadela ta, hitzmarkatuenarteanmaileguaskobadituguere (zaharrakzeinberriak), maileguguztiakezdiramarkatuak.Hitz mailegatu askoazentueraorokorrari egokituzaizkio.Hainzuzen, maileguakazentuatzekoosoegokitzapen arauzehatzakaurkituohiditugutokiantokikohizkeretan.Kasu aipagarribezala, Bizkaikoiparraldekohizkeretan eroatzizkidun maileguakbimodudesberdinetanegokitzendira, esannahia' egileaedoontzia, lekuaden.Beraz, frutérue fruta ontziamarkatuaetafruterué' markatugabea (etaazentugabea, cf.fruteruedá) 2 desberditzendira azentuerarenbidez, nahizetaerdarazbihitzhauekguztizhomonimoakizan (hurrengohizkerahauetanbehintzategitendaazentuzko bereizkuntzahau: Gatika, Gernika, Lekeitio, Ondarroa, Markina, Mallabia). Edozeinkasutan, azentuera markatua daukaten hitz batzuk
|
oso
mailegu zaharrak dira. Adibidez, markatuenarteanhurrengoakaurkituohidiramendebaldekohizkeretan: denpora (< lat.tempora), domeka (< lat.dominica), kipula (< lat. caepulla), puxikauessic (< lat.a), alkondaraal qandura (< gazt.zah.
|
|
|
Donibane Lohizunekoan, aldiz, aipatzen ditu zaharrak, euskaldun zaharrak, haien itxura agertuz,
|
oso
klasikoa biloa xuri, kolore gorri, arpegi arrai, hitz ederrak mihian, bainan oso adierazgarria, hots, aitatxi zaharra eta zuhurra, itzal handiko arbaso ospetsua.
|
|
|
Donibane Lohizunekoan, aldiz, aipatzen ditu zaharrak, euskaldun zaharrak, haien itxura agertuz, oso klasikoa biloa xuri, kolore gorri, arpegi arrai, hitz ederrak mihian, bainan
|
oso
adierazgarria, hots, aitatxi zaharra eta zuhurra, itzal handiko arbaso ospetsua.
|
|
|
hauetako euskara garatzeko egin diren saioek berebiziko garrantzia dute euskararen garapenerako eta iraupenerako ere, baina gainera, esparru bakoitzeko zientzialariak edo teknikariak dira esparru horretako euskara gara dezaketen bakarrak. Hau
|
oso
garbi islatu zuen Etxebarriak (1972) Anaitasuna aldizkarian hauxe idatzi zuenean: «[...] Euskararen beharra sentitzen dugunok euskararen balioaz arduratzen gara, eta euskara erabilgarri bihurtu nahi dugu.
|
|
|
». Euskara tekniko zientifikoan erabilitako hizkuntz baliabideen inguruan etengabeko eztabaida dago eta hori
|
oso
urrun dago inolako hizkuntz irizpiderik ez izatetik. Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak horien arabera egokitzeko.
|
|
|
14 Euskararen kasuan nekez azter dezakegu bestelako erabilerarik,
|
oso
mugatuak baitira oraindik. Hona hemen Zalbidek (1993) kontu honen inguruan esaten diguna:
|
|
|
|
oso
erabiltzaile kopuru txikia dute hiztun komunitate osoarekin erkatuz gero; izan ere, era honetako terminoen ezagutzarako garrantzia duen aurkakotasuna ez da zientzialaria/ ez zientzialaria, baizik eta zientziaren esparru jakin bateko aditua/ gainerako hiztun guztiak.
|
|
|
edonola, erabiltzaileen kopurua
|
oso
txikia izateak hizkuntza osoaren gaineko
|
|
|
Oñederraren (1992) arabera hiztunek erdal sistematik urruntzeko egiten duten aldaketa dateke eta Odriozola eta Canteroren (1992) arabera aldiz, hiztunen hizkuntz ahalmen murritzaren ondorioa bide da: hiztunek
|
oso
hurbil dauden hi kategoria, izena eta erreferentziazko adjektiboa alegia, nahasten bide dituzte edota erreferentziazko erdal adjektiboen al eta
|
|
|
jadanik geldiera eta gelditze izenak baldin baditugu ez dago arrazoirik geldiketa sortzeko. Orotariko Euskal Hiztegiaren eta Sarasolaren Euskal Hiztegiaren datuak
|
oso
lagungarriak zaizkigu aurreko mendeetan finkatu diren ekintza izen hauen berri izateko. Edonola, garatuz doazen euskararen erabilera berriek, eta bereziki zientzia eta teknikarako erabilerek areagotu dute aditzetiko izenen eta adjektiboen beharra eta sorrera eta ez da harritzekoa egoera honetan atzizki bakoitzaren emankortasuna aldatu izana42?
|
|
|
hilera berriak dira hamartar, hitar, kartesiar edo nepertar adjektiboetan ditu gunak baina
|
oso
baliagarriak zaizkigu zenbait termino eratzeko orduan. Azkenik, euskara komunean ia sinonimoak diren atzizkien arteko ñabardurak aintzat hartuz, ikuspegi funtzionaletik oso egokiak diren sailkapenak lortu ditugu batzuetan.
|
|
|
hilera berriak dira hamartar, hitar, kartesiar edo nepertar adjektiboetan ditu gunak baina oso baliagarriak zaizkigu zenbait termino eratzeko orduan. Azkenik, euskara komunean ia sinonimoak diren atzizkien arteko ñabardurak aintzat hartuz, ikuspegi funtzionaletik
|
oso
egokiak diren sailkapenak lortu ditugu batzuetan. Esate baterako disolbakor > disolbagaitz > disolbaezin sail kapena oso baliagarria dugu kimikan, erabilera komunean irakurgaitz eta ira kurtezin hiztun askorentzat sinonimoak badira ere.
|
|
|
Azkenik, euskara komunean ia sinonimoak diren atzizkien arteko ñabardurak aintzat hartuz, ikuspegi funtzionaletik oso egokiak diren sailkapenak lortu ditugu batzuetan. Esate baterako disolbakor > disolbagaitz > disolbaezin sail kapena
|
oso
baliagarria dugu kimikan, erabilera komunean irakurgaitz eta ira kurtezin hiztun askorentzat sinonimoak badira ere.
|
|
|
horretan
|
oso
txikia baita hiztun komunitate osoarekiko. Mailegua hartzeko beharra eztabaidagarria izan daiteke, termino baten beharra askotan hiztegi komuneko hitz baten zabalkuntza semantikoaz edo eratorpen edo elkarketa bidezko hitz eraketaz ase baitaiteke.
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan
|
oso
garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau erabili duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Aurrekoadibideetan ikusdezakegunez, gaztelaniaren gramatikan de morfemarenbidez adieraztendirenakasko eta
|
oso
ezberdinak dira. Lehenengo etabehin, jabetzaadierazten da (3b), euskaraz (r) en (r) enatzizkiaren bidezematenduguna (3a), baina, modu berean, atzizkiak bezala, genitibo kasuaren beste hiru funtzioakere betetzen ditu:
|
|
|
Bestalde, gauzakezdaude hainbateratsu (e) tikhemendik, atzizkiaren inguruan. Oro har, hortik etagutxiago handik, (e)
|
oso
goiz darabiltzate haur guztiek. Alabaina, izeneiedosintagmei erantsitakotik atzizkidunadibideakhaurbatzuengan goizikusibadituguere, bestebatzuen
|
|
|
|
Oso
ezaguna dugu Bonaparte Printzea Euskal Herrian. Gure herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak.
|
|
|
|
Oso
argia da Miren, asko daki (EGLU III, 1.44) 3
|
|
|
gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen. Bigarrenik, harreman hauek ondo zedarriztatze ko ahalmena
|
oso
lotuta doa hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
Areago, lan honetatik kanpo geratuko dira era berean erabilera nagusian ezinbestez ezabaketa daramaten kideak ere (ez ezik edo baizik kasu). Ikus halaber Euskaltzaindiaren lokailuetatik
|
oso
urrun egon ez arren nahiko desberdin jokatzen duten hau da, hots, alegia, hain zuzen, adibidez eta batez ere bezalakoak, Zabalak (1996b} tes tuan iruzkinak sartzeko duten funtzioaren ikuspegitik aztertu dituenak.
|
|
|
#Metodo zehatza da,
|
oso
prozedura erraza behar du
|
|
|
Ideia honek
|
oso
babes ona du lokailuen morfologi
|
|
|
11 Larringanek azterturiko batzuetan
|
oso
garbi dago perpausaren barruko (jatorrizko) fun tzio bat: ikus bitez zehaztasunez azterturiko nagusiki (nabarmentzaileak:
|
|
|
Ez du balio orain harengana joan nadin. Akiturik nago eta
|
oso
berandu da. Gainera, euria ari du (EGLU III, 2.119)
|
|
|
#Metodo ona da, Kimika Organikoan, behintzat,
|
oso
datu zehatzak atera dira
|
|
|
#Metodo zehatza da, gainera,
|
oso
prozedura erraza behar du
|
|
|
13 Elixabete Perezek elkarrizketa batean adierazi didanaren arabera,
|
oso
kontuan hartzekoa den Mitxelenaren idatzietan nekez aurki daiteke horrelakoak koma batekin hatera.
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan beharra dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere
|
oso
kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
b Beldur naiz. Marta
|
oso
berritsua da. Hala ere, Iñigo bestalde, ez da hain hitzontzia.
|
|
|
23 honetan ikusia dugu, bada, lokailuen arteko pilaketek
|
oso
ondorio aldakorrak ematen dituztela. Pilaketen okerra testu mailara igo gabe nonbait perpaus mailatik bertatik indarra duen ekonomi arau baten eraginez gertatzen dela onar dezakegu, batez ere lokailuari testu mailako zereginaz gain perpaus mailako zeregina ere onartzen badiogu.
|
|
|
Hizkuntza zenhaitetan mai leguek izan duten hilakaeraren azterketa konparatuak interes herezia luke hiz kuntza hartzaileen egitura morfonologikoa ikertzeko. Inoiz, Schützek (1976) hawaierak ingelesetik hartutako herhekin ikertu duenez, jatorri herekoek ere
|
oso
emaitza ezherdinak haitituzte gertuko hartzaileetan?. Han hertakotutako maileguak gogoangarri dira, ez soilik hizkuntza horren hohe herri horren historiaren harnean suposatzen dituzten fenomeno hereziengatik, haizik eta orohat familiako kide hurhil dituen Tonga eta Fiji irletako austronesioak jato rri heretik hartu dituenetarik herezi samarrak direlako:
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik
|
oso
garbi finkatu nahi izatea nola zerbitzatu irakurleen interesak, nola behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago, nola behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola handia zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri, etxeko gora beherez (Lafitte:
|
|
|
Hiriart Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza
|
oso
atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak oso berant heldu zaizkigula, l. mundu gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak.
|
|
|
Hiriart Urrutiren berriekiko axola azpimarratu nahi badugu, askoren usteak koloka ezarri gogo baizik ez dugulako da, anitzek uste baitute euska razko kazetaritza oso atzeratua izan dela beti, adibidez informazio generoak
|
oso
berant heldu zaizkigula, l. mundu gerlaren ondoren edo. 1910eko Eskualduna atzemanez gero, nahi duenak irakur ditzake, adibidez, Berrixkak (E 1235) edo Azken berri (E 1242), gerlakoak baino lehenago koak.
|
|
|
Bereziki istorioek Hiriart Urruti kontalari handia dela erakusten digute, Euskal Herria sailekoek eta are lehen mintzaldiko anekdota eta pasadizoek aski erakutsi ez balute ere.
|
Oso
gutxi aipatua den alderdia, antologietan ere ipuinen bat edo beste baizik ez baita jasotzen. Uste dut euskalliteraturaren historiak toki bat zor diola.
|
|
|
itzulpenak (eliz aitzindarien gutunak, hauteskundeetako propaganda idaz kiak, iragarkietako testuak...). Aipagarriak dira ere frantsesez idatzi zituenak,
|
oso
ongi idazten baitzekien hizkuntza horretan ere.
|
|
|
Legea da bakarrik ororen buru, esku, zango, gider (E 830,). Sinonimia eta erredundantziak hitza ez baina esanahia errepikatzen dutenak, ideiak iltzatzeko darabiltzanak kasu honetan esanahia ñabartze eta erritmo bidez egiturez baino gehiago, anafora, paralelismo edo kiasmoarekin elkartzen ditu. Sinonimia
|
oso
aberatsa du, adjektiboena barne; etsaien kontra ko kalifikatibo bortitz, laidogarri, hitz itsusi eta itsusgarrietan nekez duke parerik. Urde eta holakoak haizu zaizkio etsai gorrotagarrienen kontra dire larik.Humbert delako jaun ohoin ministro ohiak(...) (E 780); deputatu abere (E 784,); itxura leguneko alimale zikin hoieri (EO 10,1906, EH:
|
|
|
Esaldi bukaerak
|
oso
landuak ditu egitura eta neurkera aldetik; maíz esal di paralelistikoak dira, justaposizio bidezko esaldi biribilak, zalantzarik uzten ez dutenak eta sententzia estilokoak, mezua azpimarratzeko.
|
|
2019
|
|
|
F. Krutwigen gutuna J. Urquijori, [1949ko uztaila?]. Kontuan hartuta amaren aldeko aitona amonak Burgosko Montes de Oca eskualdean jaiotako jornalariak zirela, ez da
|
oso
sinesgarria F. Krutwigek bere Italiako jatorriaz dioena. zion. Gurasoak Danubioko suabiarrak ziren (hots, aleman hiztunak; bere jatorrizko izena" Franz Herzog" zen), baina berak, hezkuntzaren bidezko magiarizazioaren ondorioz, hungarieraz baino ez zuen idatzi adin batetik aurrera.
|
|
|
Hirugarren corpus nagusia arteko zerrenda da, baina soilik" a h" arteko hitzak hartzen dituena. Tamaina aldetik, 1.401 orri ditu, baina orriko ia hiru aldiz hitz gutxiago sartzen ditu batez besteko (28/ 11). 240 Gaingiroki erkatuta, gerraurreko eta ondoko materialak
|
oso
antzekoak dira. Euskalkiak ezberdindu eta neologismoak erabiltzen dira hiru corpusetan.
|
|
|
Erakunderik gabeko herrietan zaila da
|
oso
herritarren arteko loturak eta estekadurak bermatzea, nortasun kolektibo baten peskizan. Are zailagoa da, zalantzarik ez, hauen ibilbidea edo historia egitea, funtsean bat dena sakabanaturik eta bilbatu gabe agertzen baita.
|
|
|
Gipuzkoan Etxaide eta Lojendio ari dira, ozta ozta bada ere. Hainbat euskaltzain
|
oso
erbesteraturik eta, artean, euren arteko bilkurak ere debekatuta.
|
|
|
Era berean, artean urgazleen gehiengoa ziren Espainiako abertzaleek agintari frankisten aurrean sor zezaketen arazoa saihesten zuen modu aski traketsean. Hala ere, Pirinio Behereetako idazleez zuen ezagutza
|
oso
eskasa zen, eta informatzaile bila hasi behar izan zuen berehala.
|
|
|
J. Urquijok, hain zuzen,
|
oso
uzkur erantzun zion Bilbotik iritsitako gutunari, F. Krutwigen ustez," con un miedo que no venía al caso" (Iztueta & Iztueta 2006: 461).
|
|
|
Evaristo Bustinza" Kirikiño" ren() heriotzaren urteurrenean, 1937ko urtarrilaren 31n, izan zen ekitaldia Bilboko Santos Juanes elizan. Donostiako Euzko Abesbatzak kantatutako meza
|
oso
jendetsua izan zen. EJ GEko J. A. Aguirre lehendakaria eta J. M. Leizaola eta T. Monzon sailburuak bertan izan ziren, baita Egunako kolaboratzaile andana ere, baina prentsako berrietan ez da euskaltzainik agertzen.
|
|
|
Baña Euskera gure bizitzako amesik gozoena degunok, gure alegiñak
|
oso
bakan eta alkarregandik etenak darabilzkigu. Onegatik gure lanak indar gutxi dute.
|
|
|
908 ABA EUS: L. Villasanteren gutuna A. M. Labayeni, Gutun honetan erabiltzen duen hizkera, gipuzkera eta lapurtera arteko bat," h" grafemarekin, nire ustez gaur egungo euskara batutik
|
oso
gertu dago.
|
|
|
Gipuzkoako instituzio ofizialetan euskararen aldeko gutxieneko giro bat eratzen ari zen, tokiko erakundeek zuten autonomia
|
oso
mugatuaren barruan. Ikusi dugunez, 1952ko otsailean Salamancako Unibertsitatean sortutako" Manuel de Larramendi" katedrak ezinegona sortu zuen Gipuzkoan, konparazioz probintziako agintarien euskararekiko utzikeria agerian uzten zuelakoan.
|
|
|
SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen. Presidentearen mozioaren eduki nagusiaz den bezainbatean, L. Michelenaren eskuaren egiletza
|
oso
nabaria da, GPDko idazkariak testuari jarri zizkion legezko sarrera eta bukaera gorabehera950 ikasturtean Círculo Cultural Guipuzcoano n euskara eskolak ematen hasi zenetik, L. Michelenak mintegi zientifiko eta literario bat sortzeko nahia zuen, linguistak eta idazleak formatzeko.951 Mintegiari" Julio de Urquijo" izena berak jarri zion, adibidez. M. Ciriquiain GPDko idazkaria, halaber, pertsonalki inplikatu zen instituzio berriaren sorreran (Urkizu 2004:
|
|
|
Gerra zibilak bere horretan irauten zuenez, D. de Inzak kolpisten garaipena opa zuen, ustez erlijio katolikoaren babesle agertzen ziren neurrian: " Mucho me alegro de que ya se vislumbre el triunfo final del ejército católico". 83 Euskaltzainburua
|
oso
nahigabetuta zegoen gerra zibilak euskaltasunari marrazten zion etorkizun beltzarekin. Militar matxinoek Bilbo okupatu eta lau egunera, ekainaren 23an, Lekeition hil zen Sol Azkue Ozerín() arrebaorde ezkongabea, bizirik zuen azken haurridea.84 Buenos Airesko adiskide bati adierazi zionez, 73 urte betetzear zegoen R.
|
|
|
Esan bezala, Espainia frankistan J. Urquijok idatzitako aktak ez dira
|
oso
fidagarriak. Zuzenketaz beterik daude, edukian ez ezik, baita datetan ere.
|
|
|
Nolanahi den, ez zuen erantzun positiborik jaso eta erabat bakartuta sentitzen zen. Egoera
|
oso
bihurria zen eta igartzen da euskal ikasketekin zer egin ez zegoela batere argi, diktadura frankistak euskaltasuna nahitaez abertzaletasunarekin lotzen zuelako. Hala ere, apirilaren bukaeran, euskaltzainburua Sevillaraino joan zen, atxikimendu adierazpen gisa.
|
|
|
Negu gorrian P. Gaudin adiskideak autoz eraman behar izan zuen Salamancaraino. L. Eijo apezpikuak eta beste batzuek idazle antiklerikala
|
oso
hotz hartu omen zuten IdeE ren ekitaldian, garaiko testuinguruan beldurgarria zena. Horregatik, 1940ko ekainean, Mundu Gerraren ondorioz, Espainia frankistara itzuli arren, RAEko batzarretan parte hartzeari uko egin zion (Caro Baroja 1972b:
|
|
|
M. Azkueren arteko harremanak Euskaltzaindiarekiko 1939an hasi ziren (Iztueta & Iztueta 2006: 875)
|
Oso
deigarri da F. Krutwigek JCVko kideez hitz egitean J. M. Areilzaz egin zuen epai barkabera: " Erregimenaren gizonak ziren batzuk zein besteak, faxistak eta oso eskuindarrak.
|
|
|
875) Oso deigarri da F. Krutwigek JCVko kideez hitz egitean J. M. Areilzaz egin zuen epai barkabera: " Erregimenaren gizonak ziren batzuk zein besteak, faxistak eta
|
oso
eskuindarrak. Hala ere, ez nuke errango Areilza izpirituz faxista zenik" (Murua Uria 1997:
|
|
|
Baina aldi berean, Bizkaiko egitura frankista berrian agintzen zuen elite monarkikoak nolabaiteko autonomia fiskala aldarrikatzen zuen Gobernu zentralarekiko, hots, kontzertu ekonomikoaren berrezarpena. Historikoki
|
oso
emankorra zen euskararen apologia eta nolabaiteko autonomia politikoa edo administratiboa uztartzen zituen ideologia foruzalea. Are gerraondo frankistan ere, euskara ezaugarri sinbolikoa izan zitekeen Bizkaiko zenbait agintariren diskurtsoan, kontzertu ekonomikoaren berreskurapena historikoki legitimatzeko (cf.
|
|
|
R. M. Azkueren gutuna J. Elorzari, Julián Elorzak (18791964) GPDko presidente eta EI SEVeko buru gisa,
|
oso
gertutik jarraitu zuen Akademiaren sorrera eta garapena. Ideologiaz karlista izan arren, J. F. Lequericak" el más peligroso de los vascongados actuales" deitu zuen diktadura primorriveristan.
|
|
|
Politikoki
|
oso
baldintzatuta zegoen unibertsitatean aurrera egiteko biderik ezin aurkituta; alde batetik, W. Starkie k zuzentzen zuen British Institute rako itzulpenak egin eta, bestetik, erudizio handiko produkzioan jardun zuen Antzinaroko historian nahiz linguistikan:
|
|
|
Yrigaray 1947b).
|
Oso
haserre idatzi zion J. Urquijori 1947ko neguan, erantzuteko eskubidea gauzatuko zuela adierazteko.308 Ez zen horrelakorik gertatu, ordea, eta 1948ko udaberriko hurrengo gutunean eskerrak eman zizkion Akademiako izendapenagatik.309 J. Caro harrituta zegoen Euskaltzaindiaren jakinarazpenak zituen neologismo ulergaitzengatik. Euskal Herritik kanpo jaiotakoa zenez, urgazle baino ezin zela izan ulertu zuen.
|
|
|
Alessandro Bausani() Erroman jaio eta bertako unibertsitateko persiera irakurlea zen.
|
Oso
gaztea izan arren, poliglota eta erlijioen historian aditua zen. Alejandro Esteban Lator (SI) islamistaren bidez ikasi zuen euskara eta honek Bilbotik bidalitako gutunean aurkeztu zion J. Urquijori 1947ko apirilean.
|
|
|
" da una parte l’inaridirai progressivo di una lingua artificiale, dall’altra il tradimento della lingua materna e il suo abbandono da parte di uomini geniali como Unamuno". 332 J. Urquijok urgazletarako proposatu zuen eta esker onez erantzun zion Erromatik. A. Bausani euskaraz
|
oso
ongi idazteko gauza zen eta 1948ko irailean EIL SIEBen biltzarrean parte hartu zuen Biarritzen.333 Gero J. M. Barandiaranekin harremanetan jarraitu zuen eta IAEVeko kide ere izendatu zuten (Barandiaran Irizar 1995: 16; Beramendi 2012:
|
|
|
Euskal kultura eta hizkuntza bereziak, historikoki, diskurtso foruzalearen osagai
|
oso
garrantzitsuak izan ziren. Gerra zibilak eragindako traumen ondoren ere, Bizkaiko zenbait monarkiko frankistek ez zioten uko egiten, maila erretorikoan izanagatik, euskal kultura eta hizkuntzari, kontzertu ekonomikoari uko egiten ez zioten bezalaxe.
|
|
|
Euskararen" purgatorio" diglosikoari gorazarre mediatikoa egiteko Euskaltzaindiaren plataforma erabiltzea ordura arte inoiz erabili gabeko jarraibidea zen, eta begien bistan utzi zuen Akademiaren dependentzia politikoa. Hala ere, F. Krutwigek
|
oso
argi omen zuen CE PVren zuzendariordeak erregimenaren aitzinean bete zezakeen eginkizuna, euskararen presentzia publikoari zegokionez.369
|
|
|
Zibilizazio adiera hori Alemaniako linguistikaren ikuspegiari kontrajarri nahi izan zioten. " Zibilizazio hizkuntza" nazio politikoki beregainarekin
|
oso
lotutako hizkuntza zen, beraz. Eta zibilizazioa, berriz, modernitatearen egitasmoa:
|
|
|
779 A. Ibinagabeitiak, P. Múgicaren liburua zela-eta, Euzko Gogoan
|
oso
gogor egin zuen agintari jesuiten gerra zibileko jokabidearen aurka: " Yakiña, euskera yesulagunen artean debekatua izan zan.
|
|
|
Era berean, I. Berriatuaren bidez jakinarazi zuen ez zuela idatzitako testu luzea osorik irakurtzeko asmorik. Dena dela, F. Krutwig
|
oso
pozik zegoen frantziskotarraren testu erudituarekin, lapurtera klasikoaren aldeko argumentuz josita zegoelako. Gainera, R.
|
|
|
Lafonek frantziskotarrari idatzitako gutunean, hura ere lapurtera literarioaren alde agertzen zen estandarrerako.785 Euskaltzain berria, era berean, lapurtera klasikoaren bideak eragiten zuen erabateko oposizioaren jakitun zen. A. M. Labayenek
|
oso
argi adierazi zion F. Krutwigez uste zuena: " Orren eskuan Euskaltzaindia’ren etorkizuna uztea ondamena litzake". 786
|
|
|
Euskal Herriaren erdalduntzea desnazionalizazioarekin nahiz desmoralizazioarekin parekatzen zituenean, S. Aranaren doktrinaren oihartzuna
|
oso
nabarmena zen, berak abertzaletasuna inoiz aipatu ez arren. Besteak beste, Italia faxistak Tirolgo eskualde alemanofonoa italianizatzeko ahalegina ere ekarri zuen hizpidera.
|
|
|
Ikusi dugunez, RAEko liburuzaina izan zen, hain zuzen, J. Urquijo eta R. M. Azkue akademikoen nekrologiak idatzi zituena, eta ez zen
|
oso
sinesgarria Euskaltzaindia gerraondoan bizi zenik ez jakitea. Nolanahi den, egunkariko erredaktoreak ohar bat ezarri behar izan zuen:
|
|
|
Horregatik, buruordearen gutunak ia beti gaztelaniaz zeuden.1180 Dena dela, berak nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako. Batzarrak arintzearren, I. M. Echaidek eskatu zion aurreko akten zirriborroak euskaltzainei postaz bidaltzeko beti.1181 Uste izatekoa da N. Oleagak ez zituela beti gogo onez hartu Donostiatik iristen zitzaizkion ohar eta agindu horiek, hamar urte
|
oso
zailetan R. M. Azkuerekin eskuz esku Akademiaren zuzendaritzaz arduratu ondoren.
|
|
|
1187 Linguistika aldetik, ekarpen
|
oso
puntualak egin zituen, hala nola" korr" morfemaz eztabaida etimologikoa eragitea 1954an A. Tovar, D. de Inza, R. Lafon edota A. Arrue artean (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
Akademiaren nahiz SFVJUren ekitaldi publikoetan hitzaldiak emateko ohitura zuen. Filologoa ez izan arren, euskal literaturaren historia
|
oso
ongi ezagutzen zuen. Euskara estandarrerako eredu gisa, gipuzkera literarioa bultzatu zuen.
|
|
|
Luis M.ª Lojendio() Kanpo Arazoetako ministerioaren" Jefe Técnico de la Oficina de Información Diplomática" gisa artean aritu ondoren, Santa M.ª del Valle de los Caídos eko abade mitraduna izan zen 1960ko hamarkadan.1210 Miguel M.ª Lojendio(), aldiz, Txileko Falange ren burua izan zen gerra zibilean, eta Juan Pablok bezala, diplomazialari ibilbide luzea izan zuen. 1952az geroztik Habanan enbaxadore zen J. P. Lojendio
|
oso
mediatikoa bilakatu zen 1960ko urtarrilean, Kuba iraultzailearekin gatazka larria sortu zuenean Fidel Castroren konspirazio salaketei aurre egiteagatik telebistaren zuzeneko saio batean (Rodríguez Ranz 1994; Barruso 1999; 2006; Molina Cano 2005; Aizpuru 2012; 2017; Cava Mesa 2013; Urrutia Badiola 2013; López Chaves 2016).
|
|
|
Baina, aldi berean, Bizkaiko egitura frankista berrian agintzen zuen elite monarkikoak nolabaiteko autonomia administratiboa aldarrikatzen zuen Gobernu zentralarekiko, hots, kontzertu ekonomikoaren berrezarpena. Historikoki
|
oso
emankorra zen euskararen apologia eta autonomia politikoa uztartzen zituen ideologia foruzalea. Akademia diskurtso horren osagarri ere izan zitekeen, batez ere Bizkaiko eta Gipuzkoako probintzia" euskaldunagoak" Araba Nafarroekiko irainduak agertzen zirelako, kontzertu ekonomikoaren ezabatzearekin.
|
|
|
1936ko kolapsoaren ondoren, 1941eko apirilean Bilboko egoitzan egin zen batzarra birfundazio bat izan zen, euskaltzain asko ordeztu eta Akademiaren egitura organikoa aldatu zutelako. Hasierako izendapenak politikoki
|
oso
markatuak izan ziren, ideologia eskuindarreko kideak nagusitu zirelako. Euskaltzaindia bere kideak gutxieneko normaltasunez hautatzeko aukerarik gabe geratu zen.
|
|
|
Batez ere L. Michelenaren bidez, Errepublika iritsi zenerako euskarazko kulturaren motor nagusi bilakatutako abertzaletasuna berriz sartu zen Akademian isilpean, nahiz eta politikoki onargarria zen tradizionalismoak (I. M. Echaide, N. Oleaga) osatu zuen nominalki Akademiaren zuzendaritza 1960ko hamarkadara arte. Dena dela, L. Michelenak
|
oso
argi bereizi zituen euskarari nahiz Akademiari zegozkien bi alderdiak: ikerketa linguistikoa eta babes soziala.
|
|
|
Dena dela, S. Altubek erbesteko kulturgintzan ere ez zuen parte hartze
|
oso
nabarmenik. Gernika aldizkarian" Acentuacion española y francesa de los apellidos y topónimos vascos" artikulu luzea argitaratu zuen, N. Ormaecheak beti bezala eztabaidatu zuena (Altube).
|
|
|
Batzarrak berriz ere N. Oleagaren esku utzi zuen hori bideratzea. Baimenik lortu gabe, Euskera zenbaki berriko aleak banatzen hasi ziren argitaletxetik.1099 A. Ibinagabetiak, adibidez, azaroan bertan jaso zuen bere alea Parisko erbestean.1100 Hori
|
oso
arriskutsua zen. Buruordeak agerkaria 15 pezetako prezioan saldu nahi zuen eta harremanetan zegoen Donostiako liburu dendekin gordailua eta propaganda bideratzeko.1101 Tolosako Editorial Muguerza k, 48 orrialdeko Euskera agerkariaren 500 alegatik, 3.200 pezetako faktura egin zion Akademiari abenduaren 10ean.1102
|
|
|
Nire ustez arazo nagusiak bi ziratekeen. Alde batetik, Espainiako Gobernuak Mundu Gerrako aro falangistenean aldizkariak argitaratzeko ezarritako arauak
|
oso
zorrotzak ziren. 1936ko uztailaren 18aren aurretik argitaratzen ziren aldizkariek oso argi azaldu behar zuten noiz eta zergatik utzi zioten argitaratzeari, zein zen agerkariaren helburua eta arduradun nahiz lankide guztien
|
|
|
Alde batetik, Espainiako Gobernuak Mundu Gerrako aro falangistenean aldizkariak argitaratzeko ezarritako arauak oso zorrotzak ziren. 1936ko uztailaren 18aren aurretik argitaratzen ziren aldizkariek
|
oso
argi azaldu behar zuten noiz eta zergatik utzi zioten argitaratzeari, zein zen agerkariaren helburua eta arduradun nahiz lankide guztien
|
|
|
Editorial Muguerza ren faktura Euskaltzaindiari, datu pertsonalak, besteak beste.1103 Izaera legal ziurrik gabe, Euskaltzaindia ez zegoen baldintza horiek betetzeko egoeran. Bestetik, zenbaki berriko euskarazko testuak
|
oso
delikatuak ziren, Informazio eta Turismoko ministerioaren Bizkaiko delegazioan ez zegoelako euskarazko irakurlerik, J. M. Madina elizgizonak itzultzaile lanetan lagundu arren (Torrealdai 2000: 49).
|
|
|
Nafarroako euskaltzainaren Frantziarekiko muga zeharkatzeak testuinguru politiko
|
oso
esanguratsua izan zuen. Espainia frankista Vatikanoarekin konkordatua (abuztuaren 27an) eta AEBrekin hitzarmen ekonomiko militarra (irailaren 23an) sinatzear zegoelako, oposizio errepublikanoaren eta abertzaletasunaren atsekaberako.
|
|
|
Hain zuzen, P. Lafittek lexiko kultua guztiz baztertzen zuen 320 orrialdeko lehen liburukia aurkeztu ahal izan zuen Akademiaren iraileko batzarrean, A. Ibinagabeitiaren maximalismotik
|
oso
urrun, neologismoak guztiz baztertu eta neolapurtera literariora mugatu zirelako. Bestalde, Baionako elizbarrutiak P. Charritton apaiz urgazlea Parisera bidali zuen filosofia ikasketak burutzera.
|
|
|
1149 Koldo Mitxelena Kulturunea, Koldo Mitxelena funtsa: [L. Michelenaren] dosierra SFVJUren ikasturteaz, neologismoek eztabaida gehiegi sortzen zituzten hiztegi normatibo bat sortzerakoan.1150 Prozesu
|
oso
nekeza izan zen hiztegi normatiboaren oinarriak finkatzen joatea. L. Michelenaren lanean oinarrituta, 1959ko apirilean euskal hitzak zein ziren jakiteko irizpide garrantzitsua onartu zuen Akademiaren batzarrak, nolabait S. Altuberen lexikologia eguneratzen zuena.
|
|
|
Ale horrek bortz mila hitzen heina ba du, Azkuek bere eskuz ezarririk. Bertze norbaitzuek euskarazko erranera hiztegia
|
oso
aitzina daramatela ba dakigu. Lanik erdia eginda dago.
|
|
|
Gaixotasunagatik ez zuen artean Akademiaren 1952ko zereginetan parterik hartu, baina A. Irigarayk bisita egin eta, gorabehera guztien berri emateaz gain, F. Krutwigen hitzaldiaren kopia eskuratu zion. I. M. Echaide bezalako uste osoko integrista batentzat, Eliza katolikoaren aurkako hitzaldi hura
|
oso
iraingarria zen. Osorik gaztelaniara itzuli eta lerroz lerro aztertu zituen F. Krutwigen erasoak.
|
|
|
Bitartean, frankismoaren instantzia ofizialetatik zenbait keinu
|
oso
ikusgarri egin ziren euskal kulturarekiko. Donostiako" Centro de Atracción y Turismo" k maiatzean El Diario Vasco egunkariaren programa onartu ondoren, 1952ko udan" Semana Vasca" delakoa antolatu zuten Gipuzkoako hiriburuan.
|
|
|
814). 847 R. Lafonekin ere
|
oso
labur hitz egin ahal izan zuen L. Villasantek, eta irailean Donostian berriz elkartzeko geratu ziren, Frantziako linguista Madrilera abiatu aurretik.848 Gerra zibil aurreko euskaltzain jeltzale gisa zuen ospeagatik, bereziki garrantzitsua zen Pauen erbesteratuta zegoen S. Altuberekin ados jartzea.
|
|
|
Altube, C. Jemein, J. Mirande, N. Ormaechea edota F. Krutwig) eta, bai L. Villasanteren sarrera hitzaldia bera, bai Gueroren azterketa argitaratzeko prest zeuden.857 Zuhurki, ez batak ez besteak ez zuten aipatu F. Krutwigen hitzaldiaren arazoa, baina Euzko Gogoako zuzendariak bazuen horren berri. A. Ibinagabeitia uztailean Pirinio Behereetan bildu zen, besteak beste, J. Diharce eta S. Michelenarekin; azken hau lapurtera klasikoaren bidearekin
|
oso
kritiko ageri zen. Gainera, Parisen F. Krutwig berarekin egoteko aukera izan zuen, eta honela jakinarazi zion J. Zaiteguiri uztailaren 23an:
|
|
|
858 Euskaltzaindiaren Artxiboa, Jokin Zaitegi funtsa: A. Ibinagabeitiaren gutuna J. Zaiteguiri, Horren arabera, C. Morcillo Bilboko apezpikua hitzaldiaren edukiarekin bat zetorren, baina hori ez da
|
oso
sinesgarria, Egiz aldizkariarekin izandako jarrera ikusita.
|
|
|
862 Hain zuzen,
|
oso
pozik zegoen EGLZ DCEko buruak EAJ PNVren aldizkarian F. Krutwigen teoriak azaldu eta hurrengo zenbakian L. Villasanteren sarrera hitzaldi" ederra" aztertuko zuelako. Euskaltzaina oker informatuta zegoen edo frantziskotarra manipulatu nahian ari zen.
|
|
|
16 Ama
|
oso
gazte galdu zutenez, Rafaela Ybarra() izebak," Santos Ángeles Custodios" kongregazioaren sortzaileak, hazi zituen. Gainera, R.
|
|
|
Militar kolpistak Lekeition sartu bezain laster, atxilotu eta epaitu egin zuten. Frogarik ezean, aske utzi zuten eta Lemoara itzuli zen
|
oso
gaixorik, baina susmopean jarraitu zuen. 1939ko irailean hil baino lehenago, R.
|
|
|
1934an odol isuria izan zuenetik, erretiratuta zegoen,
|
oso
makal eta ezinduta, Akademiari ekarpenik egin gabe. Linguistikan egindako lanik garrantzitsuena Dictionnaire basque français() izan zen, berak hasi eta P. Lafitte eta Ph.
|
|
|
Elizgizona izanda, erizaintzan aritu zen, baina erakutsitako adoreagatik hainbat aipamen eta domina jaso zituen. Liginagako erretore izendatu zuten, berak" Ziberia deithu desterru" tzat jotzen zuena, eta gero Lekornera destinatu zuten.57 Baionako euskal aldizkarietan eta Eskualzaleen Biltzarreko idazkaritzan()
|
oso
aktibo agertu zen. Urgazle 1920an izendatu zuten, eta euskaltzain, 1930ean.
|
|
|
Urgazle 1920an izendatu zuten, eta euskaltzain, 1930ean. Euskaraz
|
oso
ongi idazten zuen, lapurtera garbian, baina kezka intelektual gutxirekin. Hizkuntza estandarra sortzeko prozesuan, Frantziako euskaltzaleen eragin urria eta sabindar eskolak Espainian zuen indarra oztopo nagusiak zirela uste zuen (Larronde 1994; Murua Uria 1996; Altonaga 2006; Hernández Mata 2007; Barandiaran 2009; Kalzakorta 2012; Bidegain 2013).
|
|
|
1936ko urriaren 1ean Espainiako Errepublikaren Gorteek onartu zuten" Euzkadi’ren Berjabetasun Araudia"(" Estatuto de Autonomía del País Vasco") hiru probintziaz osaturiko eskualde autonomorako; Fronte Popularrak hauteskunde orokorretan boterea berreskuratu, eskuin muturrak estatu kolpea jo eta zorigaitzeko gerra zibila hasi ondoren, alegia.59 Abertzaleen eta ezkerraren adostasunarekin, Autonomia Estatutuak zazpigarren artikuluan euskararen erabilera ofiziala arautu zuen, horretarako eremu euskalduna ongi mugatzeko betebeharrarekin. ...quot; taldeak 1931n egindako kalkuluaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 370.000 euskal hiztun (8.500, 167.000 eta 195.000, hurrenez hurren) zeuden, biztanleriaren %40, 26, beraz.60 EAJ PNVk 1936 inguruan egindako estimazioaren arabera, ordea, Euzkadiko hiru probintzia horietan 458.000 inguru euskal hiztun (8.000, 250.000 eta 200.000, hurrenez hurren) zeuden, hau da, biztanleriaren %50etik
|
oso
gertu (Alderdi 1950). 61 Inkesta horien zehaztasuna gorabehera, Autonomia Estatutuak euskararen gutxiagotasun historikoaren aurka egin nahi zuen, lurraldetasunean oinarritutako gizarte elebitasun funtzionalki orekatuagoaren bitartez.
|
|
|
Euzko Irakastola Nagusia eratzerakoan
|
oso
aintzakotzat artu beaŕeko zer nolak badira noski. Luŕaldeari, ikaslez ornituko duan eŕiari, irakasletzari eta irakaskintzari dagozkionak alegia.
|
|
|
Bilboko Osakintza Ikastolaz harago, Katalunia errepublikanoan ez bezala, elizgizonen eragina
|
oso
handia izan zen EJ GEren kulturgintzan. EGLZDCEko" Euskera ta Euskal Elerti Saľa"(" Sección de Lengua y Literatura") 1936ko azaroaren 7an sortu zutenean, Juan Gorostiaga Bilbao() apaiz gaztea izendatu zuten buru.
|