|
2022
|
|
|
" Larra txarra da", dio herriesae ra batek. Eta beste batek," denborak erakutsiko du elurra mendian", esan gura da, denborak erakutsiko duela, hiztunek aditz berri horri abegi
|
ona
egiten dioten ala ez. Geldi dagoen ura, zingera bihurtzen da, eta ibili dabilen ura da edaten duguna.
|
|
|
Berez, lege
|
onean
onartzen du euskarak zenbaki ordinalak izenaren ostean ipintzea ere. Batez ere izen bereziekin nagusitu da joera hori:
|
|
|
" Sagarrondoai xerto
|
ona
eman diogu", jaso zuen Mariano Izetak Baztango hiz keratik. Eta Axularrek aspaldi beste hau utzi zigun idatzirik:
|
|
|
Bigarren hau aurre koa baino markatuagoa da berez, baina dibertsitatearen orokortasuna eta neutro izaera hobeto islatzen ditu beharbada, era askotakoa dela esanda baino. Era askotako jendea dagoela munduan esaten denean, den denak ez direla
|
onak
ere azpitik adierazi ohi da.
|
|
|
—Pandemiaren zurrunbiloan elurra, lainoa eta eguraldi txarra izan ditugu protagonista lehengo egunean, orain emeki emeki bere
|
onera
etortzen ari bada ere. Negu gorriari loturiko hitzen aipamena egin nahi genuke gaurkoan.
|
|
|
Baina u: azarri denaren jarrera
|
onerakoa
edo txarrerakoa izan daiteke. XVI. mendeko errefrau zaharrak dio:
|
|
|
Bestetik, esangura desberdinak biltzen ditu arnasa hartu lokuzio honek. Ez bakarrik haize
|
ona
edo haize freskoa hartzen dugula esateko. Baita lasaitu edo trankildu esateko ere:
|
|
|
Adu eta patu hitzek ere jokoa eskaintzen dute esparru semantiko horretan, edo hurbilean. Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu
|
ona
, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu onekoa izan daitekeen bezalaxe.
|
|
|
Adu eta patu hitzek ere jokoa eskaintzen dute esparru semantiko horretan, edo hurbilean. Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu ona, edo patu
|
ona
ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu onekoa izan daitekeen bezalaxe.
|
|
|
Adu txarra izaten da gehienetan, baina adu ona, edo patu ona ere ezagunak dira. Eta egoera bati buruz dihardugunean, esan daiteke adu txarrekoa, adu
|
onekoa
izan daitekeen bezalaxe.
|
|
|
Seintxo jaioberria, bateatugabea, gaixotzen zenean, osatu zedin esaten zena: " Adu
|
onerako
eta suberte onerako!".
|
|
|
Seintxo jaioberria, bateatugabea, gaixotzen zenean, osatu zedin esaten zena: " Adu onerako eta suberte
|
onerako
!".
|
|
|
Zeren txertoa, mentua | men dua, mesedegina ohi da berez. Arbola ondoa, arbola orpoa, ahalik ondoen eta nahi dugun fruituaren, kalitaterik
|
onenekoen
adarrekin mentatzen du gu, emankor eta gozoagoa izan dadin fruitua.
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu
|
onekoa
dela; izaera onekoa, portakizun onekoa, pertsona modu ona. Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera
|
onekoa
, portakizun onekoa, pertsona modu ona. Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera onekoa, portakizun
|
onekoa
, pertsona modu ona. Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera onekoa, portakizun onekoa, pertsona modu
|
ona
. Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala:
|
|
|
Pertsona gazteengatik ere esan ohi da, halakoa mentu onekoa dela; izaera onekoa, portakizun onekoa, pertsona modu ona. Azken batean, gurasoengandik mentu
|
ona
jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala: " Har hezak aihen onetik lantharea eta ama onetik emaztea".
|
|
|
Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala: " Har hezak aihen
|
onetik
lantharea eta ama onetik emaztea".
|
|
|
Azken batean, gurasoengandik mentu ona jaso duela adierazten da irudi bidez. Zuberoako errefrau zahar batek dioen bezala: " Har hezak aihen onetik lantharea eta ama
|
onetik
emaztea".
|
|
|
Begi
|
onez
ikusten dut txertakuntza hori gaur egungo euskaran; adie razkor tasun aldetik plus bat eransten dio, eta freskotasun puntu bat eman gure eus kara jaikiari.
|
|
|
Eta beste aukera bat dugu, gorago aipatua, eta guztiz zabal dabilena:
|
on
doko | osteko orduetan, ondoko | osteko minutuetan, ondoko | osteko segundoetan; eta hurbiltasuna markaturik: ondoko | osteko orduotan, ondoko | osteko minutuotan, ondo ko | osteko segundootan.
|
|
|
Kontua da, gaur egun, ahoz darabilgun estiloari gehiago erreparatzen hasita gaudela, bal io handiagoa ematen, hori ere euskararen harrobitzat hartuta gaudelako. Joe ra hau albiste
|
ona
da neure ustez, zeren azken batean ezpainetan darabilguna da bizi dugun hizkuntza, eta berdin dio euskara, gaztelania edo galego hiz kuntza izan.
|
|
|
Abenduaren hogeita bosta ez da Urteberri, baina bai Eguberri. Mezu banak di ra, Urteberri
|
on
opa izatea (urtarrilaren 1ekoa) eta Eguberri on egitea (abenduaren 25ekoa).
|
|
|
Eguberri
|
on
zuzena da, baina Eguberri, Natibitate egunari zuzendua da oro har, gaztelaniaz" feliz (día de) Navidad" esaten denean bezala.
|
|
|
Esanguraz gardena elizburu delakoa, lau silabako hitza. Hautu
|
ona
genuke hau, agian, hutse tik berririk asmatzen ibili behar gabe. Eredu honen araberakoa du gu euskaltzainburu izena ere.
|
|
|
· Laugarren aukera bat izan daiteke, egoki datorren testuinguruetan, ARENA egin markaz baliaturik esaldia eraikitzea, baina zeren itxurak egiten diren, halako izena hautatuta:
|
onarena
egin, kokoloarena egin, aldekoarena edo kontrakoarena egin, aurkariarena egin... Hala izan gabe, hala balitz bezala egitea.
|
|
|
" –Egun
|
on
asko euki dizule, ontziko maisu gaztia. / –Halango asko ekar dizule, linde damatxu gaztia".
|
|
|
" Lagunarte ederrean irten naiz plazara". Lagunarte ederrean edo Iparraldeko erara, lagungo
|
onean
ospatu edo bizi Errege kopa...
|
|
|
Jendarte
|
onean
esanda ere, ituan joko genuke kontzeptuari dagokionez.
|
|
|
Hara zer dioskun Gero (1643) bere obra urregorrizkoan," irakurtzaileari" zuzendutako gutunean: " Egun batez, konpainia
|
on
batean, euskaldunik baizen etzen lekhuan nengoela, ekharri zuen solhasak, izan zen perpausa, etzuela deusek ere hanbat kalte egiten arimako, eta ez gorputzeko ere, nola egitekoen geroko uzteak, egunetik egunera, biharretik biharrera luzatzeak".
|
|
|
Beste proba modu asko ere badira. Jostunarengana doanean bat, jantzi berriaren neurriak hartzera, azken proba bat egitea ohikoa izaten da, ea soinean
|
on
do egokitzen denentz.
|
|
|
—Nola kontserbatu gaztaina aleak gogor eta trinko, ikoldu (txikoldu) gabe?
|
On
doen ondoen morkots edo oskol barruan.
|
|
|
Azkuek Baztanen beste adiera batez jaso zuen, esaldi honekin batera: " Nahi duzun bezin gizon
|
ona
da; bainan tanta laket duelakotz menosten da: ajea du edane ra".
|
|
|
Bergaran adibide hau jaso zuen M. Elexpuruk: " Azenaixia oso
|
ona
ei da bistarako". Baina seinalagarri dira beste izendapen batzuk ere.
|
|
|
Sartaldeko formulen artean aipa daitezke: arin, arin egin, arineketan, aringa edo errepikaz arin aringa eta arin
|
onean
.
|
|
|
Baina gogora dezagun, neologismo hau hiztegigileek sortua edo dela, eta ez hain aspaldi; orain dela mende eta erdi inguru, eta Iparraldean, hain zuzen. Aranatarrek abegi
|
ona
egin zioten eta harrezkero idazleren batzuek ere bai.
|
|
|
—Neguko janari sendoa, sendaria izan da gaztaina gure herrietan, Ipar eta Hego, nekazari munduan berariaz. Kale artean ere negutean esker
|
onez
jan ohi da gaztaina errea. Jakitzat gorde eta iraunarazi izan zaio gaztainari, haragia edo arraina bezainbatean, eta ez bazkalondo edo afalondoko osagarri arintzat, beste fruitu batzuk bezala.
|
|
|
·" Toldo". Gaztelaniaz" toldo" deritzanari euskaraz ere toldoa maileguizena ematea
|
ontzat
joko genuke. Gure hiztegietan ageri da mailegu hori.
|
|
|
·" Nevera". Edari janariak eguzki galdatan gehiegi berotu ez daitezen,
|
ona
izaten da hozkailutxoa eramatea ere, eta eluredo izotz harri batzuk barruan, denak hotzetan edo freskotan iraun dezan.
|
|
|
kualitate neutroa nolanahi ere, eta ez nahitaez positiboa, idazle eta gramatikari batzuek sinestarazi nahi izan digutenez. Harrotasuna
|
onerakoa
zein txarrerakoa izan daiteke. TASUN neutroa den bezala, keria markatua da, ezeste joerakoa:
|
|
|
Euskaraz dugun estiloa, batez ere hi tzez ari garenean, labur eta zuzen esatekoa da, formalismo edo TASUN gehie gi gabe. Euskararen iraungarrirako sendabide
|
ona
, neure ustez.
|
|
|
Euskadi Irratiak batzuetan darabilen balioetsi ere zuzen eraikia dago, hautetsi, opetsi eta halakoen bidetik, nahiz gizartean ez duen oraindik guztizko harrerarik irabazi. Baina aukera
|
ona
izan daiteke.
|
|
|
Geure eginbidean Euskaltzaindia lagun izan dugu beti, hasieratik gaurdaino, eus kal hizkuntzaren eredu
|
onaren
iritzia eta aholkua jasotzeko orduan. Lankide tza iraunkor horren erakusgarri eta froga tipi bat da liburu hau.
|
|
|
EITBren Zuzendari Orokorra naizen aldetik, begi
|
onez
ikusi dut eta bat egin dut zinez ahalegin honekin.
|
|
|
Azkenik, euskarazale eta hizkera
|
onaren
zale, eta irakurzale diren guztiei opa diet azkenik, borondate onez taxutu dugun lan hau.
|
|
|
Azkenik, euskarazale eta hizkera onaren zale, eta irakurzale diren guztiei opa diet azkenik, borondate
|
onez
taxutu dugun lan hau.
|
|
|
Esker
|
ona
agertu nahi diot EUSKADI IRRATIKO Faktoria magazinari eta be re lantal deari, eurek eskaini ez balidate ziri hauek proposatu eta irratiz lantzeko aukera, liburu hau ez baitzen erneko. Maite Artola eta Iñaki Guridi, bata lehenengo eta bigarrena hurrengo, izan ditut goiz saio horren gidari eta sol as kide, eta Jo ne Larrañaga harreman kide.
|
|
|
Maite Artola eta Iñaki Guridi, bata lehenengo eta bigarrena hurrengo, izan ditut goiz saio horren gidari eta sol as kide, eta Jo ne Larrañaga harreman kide. Bihoakie guztiei neure esker
|
ona
.
|
|
|
Berban berban esaten da gaur egun sartaldean, eguraldiaren eremuan, batetik: denpora
|
ona
, denpora ederra...; bestetik, denpora txarra, denpora eskasa, denpora lo rrina...; eta berdin: denpora hotza, denpora sargoria, denpora beroa, etab.
|
|
|
Oñatiko esaera bat idoro dut Arantzazu inguruko lexikoa biltzen duen monografia batean, emakumeek esaten ei zutena lehenago: " Denbora
|
ona
, Faktoriako geziak [2019 urteko testu bilduma] 4 bera fraka ta bera gona –andren esaera zaharra–" (Kandido Izagirre, El voca bulario vasco de Aránzazu Oñate...).
|
|
|
Sartaldean sarri entzuten da aroa: aro
|
ona
, aro txarra, aro eskasa... Erdial dean, gipuzkera eremuan, giroa.
|
|
|
Oro har, euskararen gramatika, lexikografia, herri literatura, testu literario zahar eta modernoen edizioak eta euskararen estilo
|
ona
kazetaritzan izan dira arduraz eta gogoz landu dituen lan ildo nagusiak. Hainbat argitalpen ditugu horren lekuko.
|