|
2000
|
|
|
Ez dezagun ahantz hurrengo puntua. Kontua ez da, oro har, dibortzioa
|
ona
den jakitea, baizik eta noraino den komenigarria, legeek hertsitzeko duten ahalmenaz baliaturik, berez aske den zerbait horretan eskua sartzea, batez ere, aintzat hartzen bada halako autuetan bihotzak eta sentimenduek dituzten pisua eta garrantzia.
|
|
|
Bateraezintasun horren alegazioa egingo dute berori betetzen ez duten guztiek. Kontraturik nagusi eta jasoenak ez du ezelako egiturarik izango eta begirunea ere ez zaio zor izango; ohitura
|
onak
etengabe urratuko dituzte legeek.
|
|
|
Zentzu
|
ona
, arrazoia, onura publikoa, horiek guztiak ezin daitezke bertan behera utz; badira arrazoi batzuk, komenigarritasuna eta ekitatea, besteak beste, jabearen familiari uzteko ondasun horiek; zehatzak izatera, familia horren inolako kiderik ezin, tituluz behinik behin, horren jabetza galdatu. Nola egingo da seme alaben arteko oinordetza zatiketa eta, horren ezean, senideen artekoa?
|
|
|
Hona hemen Kode Zibilaren berrikuntzarik aipagarrienetakoa. Dibortzioa begi
|
onez
ikusten du Kode Zibil berriak. Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino.
|
|
|
Neba arreben artean ere ezkontza debekatu behar da, ezkontza bera ohitura zuzenen santutegia baita. Bestela, ohitura
|
on
horiek mehatxupean leudeke amodio, gurari eta sedukzio jokoen aldetik. Ezkontza aurretik datoz, etorri ere, halakoak eta berori antolatzen dute.
|
|
|
Esan ohi da, dibortzioaren alde, ezkontzan gozorik ezabatzen dela, horren hautsezintasuna adierazten denean; ezkon lotura gehiegi estutzen bada, argaldu egiten dela; etxeko neke eta lorrak lazgarriak direla, begi bistan osterantzekorik ez denean betierekotasuna baino; elkar ulertzen ez duten senar emazteen bizimodua, modu hautsezinean loturik badaude, galdua dela ondorengotzarako; ohitura
|
onak
kolokan jartzen dituztela senar emazte horiek, euren arteko konpondu ezak eta hautsi ezinak direla eta; era berean senarrak, betiko emazteaz aspertuta, andre lardasketan diharduela eta horrek, ezkontzaren objektua bete gabe, ez dio besterik erakartzen plazerra baino; seme alabek ere ez dutela zertan gehiago sufritu dibortzioarekin, ezkontza urratu bati dagozkion desadostasunekin baino; ororen bur...
|
|
|
...erietara uztea, norberak ere etxeko lorrak jasan egiten dituela; arean bere, halakoak aurreikusteko lana egiten dela, dibortziorako ahalmena ez dagoenean; ez dago jada senarraren aginpiderik, ez gurasoenik ezta etxeko gobernurik ere, ahalmen hori onartzen den guztietan; banantzeak arindu egiten dituela ezkon bizimoduaren garratzak; dibortzioa emazte eta seme alaba horien mesedekoa ez dela; ohitura
|
onak
ere, mehatxatu egiten dituela, garra eta irristarik gogorrenak askatuz; ez dagoela deus ere sakratu edo erlijiosorik gizakien artean, ezkontzaren lotura hautsezina ez bada; giza espeziearen zabaltzea bermatuago dagoela senar emazte fidelen arteko konfiantzaz gustu aldakorreko batuketaz baino, azken hori gorabeheratsu eta zehazgabe izan daitekeelako; bukatzeko ere, gizartearen iraupen eta ordena e...
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera eramanez gero, zentzu
|
onaren
aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak baino harantzago eramaten ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin; bide beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura
|
onen
sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen. Gauzen ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa.
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma ditzakete, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez, hau da, familiaren bitartez, aberri handirako atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba
|
on
horiek egiten dituzte herritar onak. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma ditzakete, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez, hau da, familiaren bitartez, aberri handirako atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba on horiek egiten dituzte herritar
|
onak
. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Hala ere, Kode Zibil
|
ona
sor al zitekeen Frantzia bera durduzatzen zuten krisi politikoen artean?
|
|
|
Lege zibil egokiak dira gizakiek eman eta har dezaketen
|
onik
handiena; eurak dira ohituren iturburua, jabetzaren palladiuma, eta bake publiko eta partikular ororen bermea; eurok ere, gobernua bera sortu ez arren, fermuki sostengatzen dute hura; orobat, boterea mugatu eta aldi berean, berorri begirunea gordetzera behartzen dute, Justizia bera balitz bezala. Norbanako guztiak ukitzen dituzte, horien bizitzaren egitate garrantzitsuetan nahasten dira, noranahi jarraitzen diete haiei:
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako;
|
ona
ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi ...
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da
|
onena
zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eska...
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...aber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar
|
onaren pean
jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa moduko batez, Estatu baten egitura osoa iraularazteko gai direnak.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak daramatzatenak; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak. Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik
|
onenetarako
ere duin direnak. Uko egin diegu horietariko batzuei, bai, baina soil soilean horien izpiritua beste izpiritu baten aurrean desagertu denean.
|
|
|
93 Berronespenak, dedukzioak eta, batez ere, indukzioak Carnapen lanean eta ikusmolde estandarrean izandako bilakaeraren azterketa
|
on
baterako, ikus MOULINES, C.U., DIEZ, J.A.: 1997, Fundamentos de filosofla de la ciencia, Bartzelona, Ariel:
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak
|
ontzat
jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
Ez dute ezer ere baieztatzen, soilik emozioak edota sentimenak jartzen dituzte agerian, Ayerrek aipatu moduan. Zerbait
|
ona
dela esaten denean, barre egite edo gorritze ekintzen antzeko zer edo zer egiten da; edo Aupa! adierazteko egitearen antzeko zerbait.
|
|
|
Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten. Zerbait gaizki zebilen, ustez esperientzian eta sen
|
onean
oinarrituriko printzipio batek hain auzi sinpleei erantzun zuzenik eman ezin zienean.
|
|
|
Bestaldetik, Humek gure kontzientzia intelektuala ireki eta gero, ez dugu erantzunik aurkitzen oztopo honentzat. Zein dabil ongi, sen
|
oneko
gizona ala filosofo kritikoa. Askotan gertatu bezala, ikusten dugu biak ongi dabiltzala zerbaitetan.
|
|
|
Indukzioaren ohituraren bi moduei Humek eginiko kritika zuzena zen. Baina oraindik sen
|
oneko
pentsamenduaren oinarrizko ideia aldarrikatzen da: indukzioa, behar den bezala berraurkeztuz gero, baliozkoa izan daiteke irizpide razionalak kontuan harturik.77
|
|
|
Panpina bada, baztertu egiten dugu sufrimendua, minduta ezin baitugu irudikatu. Izakiak geratzen zaizkigu, eta hauekin imajinazioa sen
|
onaren
eta esperientziaren arabera aplikatzen dugu.
|
|
|
ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan sartu nahi den guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero, gauza bera, eta horrela segituz dena da
|
on
batera ailegatu arte. Hots, erlatibismoari ateak ireki arte.
|
|
|
Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika hau begi
|
onez
ikusi zuen, bere adibide honetan ikus daitekeen legez:
|
|
|
Nola ez, Schlick ez zen egiaztagarritasun hertsian bermatzen, ezta bertsio ahuletan ere —iraganari eta etorkizunari buruzkoak, horien artean—, argudio ahulagoan baizik, hipotesi baten aldeko zioak izatearen argudioan, hain zuzen ere: gizakien eraginik izan gabe, naturaren erregulartasunak existitzea zio
|
ona
zen —bere ustez— guk planeten gain eraginik ez dugula mantentzeko. Argi eta garbi dago Schlickentzat zein garrantzitsua zen errealismoa, hortaz.
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi
|
onez
ikusten Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte. Dena den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun:
|
|
|
Adibidez, ‘objektu batek termometro bat ez badu ukitzen, orduan elefanteak arrosak dira’ baldintzazkoa egiazkoa litzateke. Jakina, interpretazioa zentzugabea deritzogu sen
|
onaren
eta zientziaren ikuspegitik, baina hura eusten duen eskema logikoa ez. Horregatik, bada, formalizazio mota hau, laguntza baino gehiago, zama bihurtzen da zientziarentzat.
|
|
|
Munduaren ikusmolde zientifikoaren dibulgazioa eta proposamenen aurrera egitea 1928an gorpuztu zen sendo Ernst Mach Elkartearen sorrerari esker. Ikusmolde zientifikoaren patroiak batzen zituzten taldeek, irizpide etiko eta epistemologiko antzekoek gidatuta,
|
ontzat
eman zuten elkartea. Presidente Schlick izendatu zuten, eta Carnap, Neurath eta Zilsel zuzendari.
|
|
|
Alde batean, eskuinean, Schlick zegoen —Waismann eta von Juhosekin batera—, Zirkuluko filosofo nagusia. Vienako goi burgesian hazia, Wittgensteinen laguna —hau, bere aldetik, hiriko pertsonaia aberatsenetako baten semea zen— eta kulturalki harreman
|
onekin
, bere jarrera filosofikoa nahiz politikoa ere argi eta garbi kontserbadorea zen. Ezkerraldean, berriz, Neurath erradikala eta beti tolerante agertzen zen Carnap neurritsua zeuden.
|
|
|
Jarrera enpirista hartu zuen, baina Russellen logika eta Duhem eta Poincareren konbentzionalismoa ere kontuan izanik. Heziketa oso
|
ona
zeukan matematikan eta fisikan —1904an fisikan doktoratu zen Max Planck fisikari ospetsuaren babespean—; hala ere, bere burua beti filosofotzat hartu zuen, zentzu zabalean baina: etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere.
|
|
|
Neurath gizakiaren ongiaren aldeko ideiak zituen sozialista zen —lan kooperatiboa, tolerantzia, elkarrekiko errespetua—; Schlickek, aldiz, bere estatus ekonomiko eta sozialarekin bat zetorren indibidualismoa nahiago zuen: kontserbadorea, orduko instituzioak txarrean
|
onenak
iruditzen zitzaizkion liberala, Dollfussen errejimen faxista austriarraren aldeko sinpatia erakustera heldu zen. Schlicken aldekoek, defentsa hura ideologikoa baino koiunturala izan zela esaten dute, argi utzi baitzuen beti nazismoaren aurkako jarrera, adibidez46.
|
|
|
Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan,"
|
Ona
denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue.
|
|
|
Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut. Adibidez, hau aulki
|
ona
dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik.
|
|
|
Zentzu erlatiboa edo azalezkoa, alde batetik, eta zentzu erabatekoa edo etikoa, bestetik, deituko ditut. Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen
|
ona
hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik.
|
|
|
Adibidez, hau aulki ona dela esaten dudanean, horrek esan nahi du aurretik erabakitako helburu baterako balio duela, eta hemen ona hitzak esanahia dauka soilik helburu hau aurretik zehaztuta geratu den neurrian. Egiaz, zentzu erlatiboan,
|
ona
hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela.
|
|
|
Egiaz, zentzu erlatiboan, ona hitzak aurretik erabakitako maila bat eskuratzea esan nahi du soilik. Horrela, gizon hau pianojole
|
ona
dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan hainbat ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera.
|
|
|
balio judizio erlatibo bakoitza gertakari enuntziatu hutsa da, eta, beraz, balio judizio baten itxura osoa galtzeko modu batean adieraz daiteke. Beraz," Grandchesterrerako bide zuzena hau da" esan beharrean," Ahalik eta denbora gutxien Grandchesterrera ailegatu nahi izanez gero, jarraitu beharreko bide zuzena hau da" esan zatekeen modu berean;" Gizon hau korrikalari
|
ona
da" esaldiak soilik esan nahi du minutu jakin batzuetan milia jakin batzuk korritzen dituela, eta abar. Baina, defenditu nahi dudana da, ezein gertakari enuntziatu ezin dela balio judizio erabatekoa izan (edo ezein gertakari enuntziatuk ezin duela balio judizio erabatekoa inplikatu), balio judizio erlatiboak gertakari enuntziatu hutsak direla froga daitekeen arren.
|
|
|
Baina honek ere eraman dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak
|
ona
eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez ona, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean.
|
|
|
Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela. Baina esan nahi dudana da gogo egoera ez dela ez
|
ona
, ez txarra, zentzu etiko batean, gogo egoerarekin, deskriba dezakegun gertakari batez ari garen heinean. Adibidez, gure munduko liburuan xehetasun fisiko eta psikologikoez betetako hilketa baten deskribapena irakurriko bagenu, gertakari hauen deskribapen soilak ez luke proposizio etiko dei genezakeen ezertxo ere edukiko.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona
|
ona
da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta
|
ona
hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari ona da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Adierazpen hauek guztiak, hasiera batean, badirudi konparazioak besterik ez direla. Horrela, badirudi zuzena hitza zentzu etikoan erabiltzean, nahiz eta esan nahi duguna azaleko zentzuan zuzena ez izan, zerbait antzekoa dela, eta esaten dugunean" Hau pertsona ona da", nahiz eta ona hitzak ez duen esan nahi" Hau futbolari
|
ona
da" esaldiak esaten duena, antzekotasunik badela ematen du. Halaber, esaten dugunean" Gizon honen bizitza baliotsua zen", ez dugu egiten harribitxi baliotsuez mintza gintezkeen modu berean, baina badirudi analogia motaren bat badagoela.
|
|
|
Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait"
|
ona
" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan" ona" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —. " Edertasunaren" kasuan, esan zuen esanahi bereizketa dagoela hurrengo gertakarian erakusten dela:
|
|
|
Bazirudien" eder" hitzaren gure erabilera desberdinetan ezer komunik ez dagoelakoan zegoela," hamaika joko desberdinetan" erabiltzen dugula esanez —adibidez, aurpegi baten edertasuna eta aulki baten edertasuna, edo lore batena, edo liburu koadernaketa batena, desberdinak direla—. " On" hitzari dagokionez, esan zuen halaber norbaitek, A k, beste norbait, B, zerbait" ona" dela konbentzitzeko modu desberdin bakoitzak finkatzen duela eztabaida horretan"
|
ona
" erabiltzeko esanahia —" eztabaidaren gramatika finkatzen du"; baina" mailaz mailako iragaiteak" izango direla, esanahi horietako batetik bestera, eta" zerbait komunaren lekua hartzen dutenak" —. " Edertasunaren" kasuan, esan zuen esanahi bereizketa dagoela hurrengo gertakarian erakusten dela:
|
|
|
Baina esan zuen" zio a den zio bat" dagoela suposatzeko joera" biziki indartsua" zela, argibidetzat emanez jolasari buruzko teoriak badirela eta teoria bakoitzak" Zergatik jolasten dira haurrak?" galderari erantzun bat bakarrik ematen diola; (2) hutsegitea zela suposatzea zio a beti" zerbait baliagarria lortzeko" dela. Hutsegite honen argibidetzat eman zuen Frazerrek baieztatzen duena, hau da," jendeak momentu batean pentsatu zuela baliagarria zela norbait hiltzea uzta
|
ona
eskuratzeko"; (3) hutsegitea zela suposatzea, adibidez, Beltaneko Jaiaren historiak" biziki hunkitzen gaituela benetako gizaki bat erretzen zuen jai baten bilakaera" delako. Arrazoia hau zela pentsatu izana leporatu zion Frazerri.
|
|
|
Esan zuen Freuden ikerlana" ikerketa estetikoa" zela. Esan zuen gai honi buruzko Freuden liburua oso liburu
|
ona
zela hutsegite filosofikoak aurkitzeko, eta gauza bera esan litekeela bere lanei buruz orokorrean, kasu askotan galde daitekeelako esaten duena zein neurritan den" hipotesi" bat eta zein neurritan den gertakari bat irudikatzeko modu on bat —auzi honi buruz esan zuen Freud bera ere maiz ez dagoela ziur— Esan zuen, adibidez, Freudek nahaste bat sortu zuela zeure barrearen zergat... Azken puntu hau ere azaldu zuen hauxe esanez:
|
|
|
" Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle baten eta amets baten arteko konparazioa". (Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio
|
on
bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez bezala, Freudek ez zuela eman metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki zezakeela, baina harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Horrela, (zientziaren) soziologia" soziologismoan" erortzen da eta Wittgensteinen hitz abilezia eta ideia fintasuna galtzen dira. Hala eta guztiz ere, liburu
|
ona
da.
|
|
|
Horretarako bere egitaraua hurrengoa da: etika zoriontasunaren praktika da eta ez
|
onaren
, betebeharraren edo justiziaren teoria. Etika ez da kontzeptu edo hitz baten teoria.
|
|
|
Oxfordeko etxean. Udan, Moore eta" sen
|
onaren
" auziari buruz idatzi zuen (Uber Gewiheit, 65 paragrafoak). Irailean Skjoldenera azken bidaia Ben Richardsekin.
|
|
|
Hurrengoa dio: "
|
Ona
denari buruzko ikerketa orokorra da etika". Baina zabalago samarra den zentzu batean erabiliko dut etika hitza, oro har estetika deitzen denaren alde nagusia dela irizten diodana barne hartzen duen zentzu batean.
|
|
|
1911n G.E. Moore izendatu zuten irakasle Cambridgeko Unibertsitatean Zientzia Moralen arloan eta 1912an Wittgenstein joan zen bere klaseetara (orduan psikologiari buruzkoak ziren). Hortik jaio zen Moore eta austriarraren arteko harreman
|
ona
. Hori dela eta, 1914ko apirilean, Wittgensteinek eskaturik, Moore Norvegiara joan zen Wittgensteinen ideia berriak entzutera.
|
|
|
1930etik 1933ra bitartean emandako eskoletara joandako lagun eta ikasleen artean Moore zegoen. Sei kaier bete zituen aldi hartan apunteak hartzen (behin Wittgensteinek esan zion ideia
|
ona
zela Moorek apunteak hartzea, bere pentsamenduaren erregistro on bat zelako). Moorek hartutako oharren artean hurrengo gaiak aurki ditzakegu:
|
|
|
1930etik 1933ra bitartean emandako eskoletara joandako lagun eta ikasleen artean Moore zegoen. Sei kaier bete zituen aldi hartan apunteak hartzen (behin Wittgensteinek esan zion ideia ona zela Moorek apunteak hartzea, bere pentsamenduaren erregistro
|
on
bat zelako). Moorek hartutako oharren artean hurrengo gaiak aurki ditzakegu:
|
|
2001
|
|
|
Oroz gain, egia grina da, ez norberaren handiustea asetzearen atzetik ibiltzea edo solaskidearen izena zikintzen saiatzea. Honek guztiak kontrol logikoaren teknika batzuei eta teknika horiek erakutsiriko bideari atxikitzea suposatzen du, bide
|
onetik
goazen seinale: honetarako, definizio zuzen baten erregelak eta ondorioztatze egoki batenak behar ditugu.
|
|
|
K.a. V. mendean zehar, Atenasen Solon, Pisistrato, Klistenes eta Periklesen erreformek familia
|
oneko
aristokrazia aberatsaren eta pobreenen arteko zuloa txikitu zuten, azkenik demokrazia eta isonomia (hiritar guztien eskubide politikoen berdintasuna) ezarriz. Familia gutxi batzuen inguruan eta lur jabetzaren arabera antolaturiko gizarte esklusibo batetik, behe klaseek (nekazari txiki, artisau...) gero eta botere politiko handiagoa duten gizarte berri batera igarotzen gara.
|
|
|
Atenasek botere militar izugarria du (itsasoan batez ere), eta bere merkataritza eta nekazaritzaren momentuko egoerak oso
|
onak
dira. Guri dagokigunez, kulturalki ere mundu grekoaren erdigune bihurtu zen, bertan bildu baitziren ideia, teoria eta ikuspegi berrienak, bizienak eta polemikoenak.
|
|
|
(...) beharrezkoa da, halaber, haren [Homeroren] pentsamendua aditzera ematea, ez hitzak soilik. Rapsoda ez bailitzateke inoiz rapsoda
|
ona
izango olerkariak esandako gauzak ulertuko ez balitu. Izan ere, rapsodak entzuleentzat izan behar du olerkariaren pentsamenduaren interpretaria, baina olerkariaren esanak ez dakizkienak ezin du hau ondo egin (530b c, 59 orr.; letra etzanak geuk jarriak dira).
|
|
|
Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerrateari buruz eta gizakien arteko harremanei buruz? Eta baita
|
onak
eta gaiztoak direnei buruz ere. Edo ezjakinak eta adituak direnei buruz?
|
|
|
Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliatuz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. Izan ere, olerkari epiko
|
on
guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira.
|
|
|
Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu, baita haien pentsamendua aztertu ere, rapsoda
|
on
baten eginbeharra, Sokratesek dioen moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. lon ados dago Sokratesen rapsoda onari buruzko hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea:
|
|
|
Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu, baita haien pentsamendua aztertu ere, rapsoda on baten eginbeharra, Sokratesek dioen moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. lon ados dago Sokratesen rapsoda
|
onari buruzko
hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda ona dela, paregabea:
|
|
|
Rapsoda batek olerkariaren olerkiak ikasten ditu, baita haien pentsamendua aztertu ere, rapsoda on baten eginbeharra, Sokratesek dioen moduan, olerkarien pentsamendua interpretatzea baita azken finean. lon ados dago Sokratesen rapsoda onari buruzko hitzekin. Horregatik esaten du rapsoda
|
ona
dela, paregabea: Homeroz hain ederrak diren pentsamenduen egile bezala, homeridek urrezko koroaz koroatzea merezi duela uste du lonek.
|
|
|
Baina halako batean Sokratesen ohiko galdera bati erantzunez lonek rapsodikaren eta estrategiaren artea bat eta bera direla ondorioztatzen du, aurreko ideiara itzuliz. Orduan, erantzungo dio Sokratesek, bi arteak berdinak badira, lon rapsoda den heinean estratega
|
ona
litzateke, Homeroren bitartez estrategiaren artea ikasteagatik. Ikusten denez, Sokratesek ondorio absurdo batera bultzatzen du lon, lehen onartutako arte bereizketa hura ezerezean geratzen baita rapsodika eta estrategia arte bakarra bailiran ulertzerakoan.
|
|
|
Egia da zuen teknika dela eta, zuek, rapsodak, askotan bekaitz izan zaituztedala, lon: alde batetik, zuen arteari esker, egokia den moduan, gorputza eder mantentzen baituzue ahal bezain dotore agertzen zaretelarik; eta, beste aldetik, oparoak eta
|
onak
diren gainerako olerkariez arduratzea ere beharrezkoa da, bereziki Homeroz, olerkaririk bikainena eta jainkotiarrena; eta beharrezkoa da, halaber, haren pentsamendua aditzera ematea, ez hitzak soilik. Rapsoda ez bailitzateke inoiz rapsoda ona izango olerkariak esandako gauzak ulertuko ez balitu.
|
|
|
alde batetik, zuen arteari esker, egokia den moduan, gorputza eder mantentzen baituzue ahal bezain dotore agertzen zaretelarik; eta, beste aldetik, oparoak eta onak diren gainerako olerkariez arduratzea ere beharrezkoa da, bereziki Homeroz, olerkaririk bikainena eta jainkotiarrena; eta beharrezkoa da, halaber, haren pentsamendua aditzera ematea, ez hitzak soilik. Rapsoda ez bailitzateke inoiz rapsoda
|
ona
izango olerkariak esandako gauzak ulertuko ez balitu. Izan ere, rapsodak entzuleentzat izan behar du olerkariaren pentsamenduaren interpretaria, baina olerkariaren esanak ez dakizkienak ezin du hau ondo egin.
|
|
|
Ez al du hitz egin xehetasun handiaz gerrateari buruz eta gizakien arteko harremanei buruz? Eta baita
|
onak
eta gaiztoak direnei buruz ere. Edo ezjakinak eta adituak direnei buruz?
|
|
|
Sok. Ondorioz, badira eta izan dira, halaber,
|
onak
eta hain onak ez diren margolari asko.
|
|
|
Sok. Ondorioz, badira eta izan dira, halaber, onak eta hain
|
onak
ez diren margolari asko.
|
|
|
lon. Bai, Zeusarren, niri behintzat honela iruditzen zait, nolabait zure hitzez arima hunkitzen baitidazu, Sokrates, eta iruditzen zait jainkoengandik datozkigun gauzak, jainkoen borondatea dela bide, interpretatzen dizkigutela olerkari
|
onek
.
|
|
|
Sok. Beraz, zitara ongi eta gaizki jotzen dutenak ere bereiztu ahal izango bazenitu, zitarajolea zarelako bereizten dituzula baieztatuko zenuke, baina ez zaldun
|
ona
zarelako. lon. Bai.
|
|
|
Sok. Eta estrategia ezagutzen duzunez, estratega zarelako ezagutzen duzu ala rapsoda
|
ona
zarelako, lon.
|
|
|
Sok. Beraz, diozun moduan, rapsoda
|
ona
den edonor estratega ona ere bada.
|
|
|
Sok. Beraz, diozun moduan, rapsoda ona den edonor estratega
|
ona
ere bada.
|
|
|
Sok. Ondorioz, estratega
|
ona
den edonor rapsoda ona ere bada. lon. Hori, ordea, ez zait hala iruditzen.
|
|
|
Sok. Ondorioz, estratega ona den edonor rapsoda
|
ona
ere bada. lon. Hori, ordea, ez zait hala iruditzen.
|
|
|
Sok. Orduan, rapsoda
|
ona
den edonor estratega ona dela iruditzen al zaizu, lon.
|
|
|
Sok. Orduan, rapsoda ona den edonor estratega
|
ona
dela iruditzen al zaizu, lon.
|
|
|
ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean pertsonak bizitza
|
ona
eraman ahal izango du, menpetasun horri esker soilik lor baitaiteke funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia.
|
|
|
Honelaxe, Musak batzuk inspiratzen ditu, eta ondoren, inspiratu hauetaz baliatuz, beraien menpe dagoen katea eratzen da, kate hau inspiratuta gelditzen diren beste batzuek osatzen dutelarik. Izan ere, olerkari epiko
|
on
guztiak ez dira on arte bati esker, inspiraturik eta jainkoren batek harturik esaten baitituzte olerki eder hauek guztiak; antzeratsu gertatzen zaie olerkari liriko horiei. Beraien buruaren jabe izan gabe, koribanteek18 dantza egiten duten gisara, olerkari lirikoek beraien kantu ederrak konposatzerakoan ez dira beraien buruaren jabe; baina, behin harmonian eta erritmoan sartzen direnean, bakanteak bezala aritzen dira eta jainko batek hartuak dira.
|
|
|
Horrela, denboraren segida objektibo baterako erregela lortzen da, esperientzia baliodunaren baldintza beharrezkoa dena. Eta gainera Humek kausalitatearen legeari egindako kritika gainditzen da, kausalitatea ez baita gauzen arteko elkarketa subjektibo soil bat, ohituraz edo
|
ontzat
ematen dena. Erregela honek, gainera, denbora berean gertatzen diren gauzentzako ere balio du.
|
|
|
Honek ere ondorio larriak ditu, adibidez gaizkiaren ulermenean: Leibnizen arabera gaizkia ez da ezer, ongiaren falta besterik ez, eta ondorioz gure mundua mundu posibleen artean
|
onena
da. Kantentzat, ordea, gaizkia erreala da, oposaketa errealen emaitza, eta hortik mundua aktiboki hobetzeko beharra.
|
|
|
Tesia frogatu ondoren, ordea, zera daukagu, antitesia ere arrazoi oso
|
onekin
froga daitekeela era berean. Denborari dagokionez, honela:
|
|
|
Izan ere, batasun sistematikoaren lege erregulatzaileak nahi du guk izadia horrela estudiatzea, edonon anizkuntasun albait handienaren ondoan batasun sistematiko eta helburuduna egongo balitz bezala amaigaberaino. Izan ere, munduaren betegintzarre honetatik hain gutxi sumatu edo lortu dugun arren, dena dela, gure arrazoimenaren lege emateari dagokio bera edonon bilatzea eta susmatzea, eta beti
|
onerako
izan behar zaigu, inoiz ez, ordea, kaltegarria, izadia printzipio honen arabera kontsideratzea (A700/ B728 (E524)).
|
|
|
Eta beraz, arrazoimen goren bat onartzen badugu oinarrituko dugu itxaropen hori. Hauxe da teologia moralaren oinarria, hots, moralean sustraitzen den teologiarena (teologia naturala eta transzendentala ezinezkoak dira; ideia moralak dira Jainkoaren ideia sortzen dutenak, baita historikoki ere; gizaki
|
onak
izango dira sinestunak, ez alderantziz).
|
|
|
Alde batetik, baldintzatugabea baieztatzen du guztia argitu ahal izateko oinarri gisa; baina, bestetik, askatasuna baieztatzen du eta mundutik at dagoen beharrezko izaki bat baieztatzen du. Horrela, moralaren oinarriak defendatzen ditu eta horregatik sen
|
onarentzat
hauxe da aukera onena (askatasuna badagoen ala dena izadia den zalantzan egon gaitezke teorikoki, baina ekiteko unea iristean, erabakia hartu behar denean, lehenengoa aukeratzen da). Gainera, arrazoimenaren interes arkitektonikoak ere tesiaren alde egiten du, antitesiak sistemaren osotasuna apurtzen baitu.
|
|
|
Alde batetik, baldintzatugabea baieztatzen du guztia argitu ahal izateko oinarri gisa; baina, bestetik, askatasuna baieztatzen du eta mundutik at dagoen beharrezko izaki bat baieztatzen du. Horrela, moralaren oinarriak defendatzen ditu eta horregatik sen onarentzat hauxe da aukera
|
onena
(askatasuna badagoen ala dena izadia den zalantzan egon gaitezke teorikoki, baina ekiteko unea iristean, erabakia hartu behar denean, lehenengoa aukeratzen da). Gainera, arrazoimenaren interes arkitektonikoak ere tesiaren alde egiten du, antitesiak sistemaren osotasuna apurtzen baitu.
|
|
|
munduak hasiera bat du edo ez du, galdetzen du, eta ezin du erabaki. Arrazoi
|
onak
daude bata eta bestea onartzeko. Zenon sofistak aldarrikatzen zuen jada arazo orotan berak bi aldeak berdin defenda zitzakeela.
|
|
|
Logikatik esperientziara (denborara) igarotzen gara, eta osotasun absolutuaren ideia esperientzian aplikatu nahi da. Batean baldintzen ilara osoa
|
ontzat
ematen da, bestean etengabeko bilaketa gisa onartzen da. Emaitzan bi eremuak nahasten dira, baldintzatugabea eta aldi berean enpirikoa litzatekeen zerbait lor daitekeela suposatuz.
|
|
|
Aurrera egin dezagun konponketaren bila. Gorputz orok usain
|
ona
du edo ez du usain ona, argudia dezakegu; baina beste aukera ere badago, usainik ez duela, alegia, eta aurreko bi baieztapenak, beraz, faltsuak izan daitezke. Oposaketa dialektikoa daukagu hemen.
|
|
|
Aurrera egin dezagun konponketaren bila. Gorputz orok usain ona du edo ez du usain
|
ona
, argudia dezakegu; baina beste aukera ere badago, usainik ez duela, alegia, eta aurreko bi baieztapenak, beraz, faltsuak izan daitezke. Oposaketa dialektikoa daukagu hemen.
|
|
|
Baita ere: " maitatzen duena, horri deritzo gizaki
|
ona
" 51 Eta baita ere: " Nire norabidea nire maitasuna; berak narama, edonorantz naramala" 52 Horregatik, maitatzea da maitagogoaren burutzea.
|
|
|
Hori da gizakiaren handitasuna, izen asko jaso izan duena, duintasuna adibidez: maitagogo (maitamendun, ezagumendun eta hautamendun) izan eta ondorioz beragan edukitzea
|
onaren
, egiaren, ederraren neurria. Hau da, bere gogoa izatea zerbait on, eder edo egia egiten duena maitatzean.
|
|
|
Guretzat lehenbizi maitamen bera den hautamena dago, gure adimena eta nahimena zuzentzen dituena. Geure izanak, geure barrengo joerak, geure gogoak eskatzen diguna egitea —adimenaren laguntzaz denean ere— da zuzena eta
|
ona
, ezeren faltan ez dagoena. Ariketa orotan gizaki izanak, maitagogoak, erakusten edo esaten digu zer den maitatzea; hau da, une eta alde bakoitzean zein den maitatzeak, ezagutuz eta hautatuz, eskatzen digun eginbeharra —egin beharra eskatzen badu—, beste arrazoiketarik gabe, beste inolako ‘beharrik’ betetzen jardun beharrik gabe.
|
|
|
MAITAGAI GUZTIAK:
|
ona
, egia, ederra den oro. c) Ezagutu ahala bakarrik daukat, ala ezagutu beharra ere bai. BEHARRA ERE BAI.
|
|
|
BAI. b) Zer egin behar dut? MAITATU(
|
ona
eta baita egia eta ederra ere).
|
|
|
Simil baten bidez esateko, filosofiara ateratzen da Kant begiratzera ea zenbat eta zer dela-eta ikusi egiten duen. Eta hor dator, filosofiazko ibilaldi luzea eta sakona egin eta gero, zer eta nolan ikusten duen adieraziz; ispilu
|
on
bat aurkitu eta berak bere begiez ikusi baititu bere begiak, eta bere begiez neurtu bere ikusmenaren ahalmena. Horrela, ikusmenaren ahalmena neurtuta edo justifikatuta —edo zehatz mehatz mugatuta— dagoela esanez dator.
|
|
|
Ni maitagogo naiz" (lehenago esan dugunez gorputzduna dela aipatu beharrik gabe, hau da, izaki gorpurtzduna gizaki egiten duenari eutsiz). Eta erantzun horrekin gizakiaren izaera eta gizakiaren jardun oro azalarazten dugu funtsean, ez bakarrik
|
ona
egitearena, baita ere egiaren eta ederraren bilatze, erabiltze eta sortzearena, beti ere maitatuz. Kantek —norbaitek bai? — ez dio erantzun zuzenik ematen gizakiaren izaerari buruzko galdera honi eta beste erantzun luzapenezko hau ipintzen dio aurretik:
|