|
2013
|
|
|
VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen: higanotek inoiz ez zuten
|
lortu
gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte.
|
|
|
higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko gauza izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea
|
lortu arte
. Joanak protagonismo handia izan zuen lehen hiru gerretan, hirugarrenean bereziki.
|
|
|
1953an, Iparragirreren omenaldirako. Madrilen Gernikako arbola estreinako kantatu zuenaren mendeurrena ospatzen zen?, Urretxun, olerki lehiaketa ofiziala antolatu zen. Nemesio Etxaniz aurkeztu zen, eta sariren bat
|
lortu
ere bai, nahiz ez aurrenekoa. Honela idatzi zion Andima Ibinagabeitiak Nemesio Etxanizi lehiaketa horretaz:
|
|
|
Segur aski bai. Urte hartan bertan ziotson Nemesio Etxanizek Andima Ibinagabeitiari, Arrue bezalako karlista euskaltzaleak beharrezkoak zituztela erakunde publikoetatik laguntzak
|
lortzeko
. Zegaman, 1960an, Zumalakarregiren heriotzaren 125 urteurrenaren ospakizunean parte hartu zuen hizlari gisa A. Arruek.
|
|
|
Erregimenak, besteak beste, A. Arrueren bitartez
|
lortzen
zuen euskal idazleak berak bilakatzea beren buruen zentsuratzaile; hartara ez zegoen zentsuratzaileei dirua ordaindu beharrik eta eragin bera lortzen zen, zentsuratzailerik gabe zentsura ezartzea. Zer hoberik erregimenarentzat!, noren bitartez eta A. Arrueren arartekotasunaz.
|
|
|
Erregimenak, besteak beste, A. Arrueren bitartez lortzen zuen euskal idazleak berak bilakatzea beren buruen zentsuratzaile; hartara ez zegoen zentsuratzaileei dirua ordaindu beharrik eta eragin bera
|
lortzen
zen, zentsuratzailerik gabe zentsura ezartzea. Zer hoberik erregimenarentzat!, noren bitartez eta A. Arrueren arartekotasunaz.
|
|
|
Madrileko agintariak Donostiakoak baino zorrotzagoak bide ziren, eta
|
lortzen
zuten etekinik. Julio Urkixo Mintegiko buruak, liburua aurrera ateratzearren, honako proposamen hau egin zion Madrilekoari:
|
|
|
1954an egin zuten Antonio Arrue euskaltzain, euskararen alde eginak zituen merituengatik baino gehiago egin zitzakeenengatik, besteak beste, euskarazko liburuak argitaratzeko eta biltzarrak egiteko baimenak
|
lortzen
eman zezakeen laguntzagatik; karlista tradizionalista izanik, euskaltzale gerra galtzaileek ez zituzten adiskideak eta harremanak zituen erregimenean norbait zirenen artean, bera ere izan baitzen norbait Francoren erregimenaren baitan. Alfonso XIII.a erregeak 1926an sorturiko Meritu Zibilaren Ordenaren domina eman zioten 1964an, Espainiako estatuaren zerbitzuan egindako merituengatik, eta 1967tik...
|
|
|
Hiru Mariekzimurrak eta zahartzaroa besterik ez dute aurretik. Naomi Wolfek esaten du emakumeek bizitza osoa edertasuna
|
lortzeko
eta zahartzaroa ekiditeko borrokan dihardutela, edertasunaren mitoaren esklabotzapean (1991: 301).
|
|
|
237). Bestetik, gorputzaren jabetza
|
lortu
dute, eta horren jakitun dira. Azpimarragarria da, bestalde, Mari Txuri alarguntzen denean orduantxe hasten dela eleberri honetako istorioa.
|
|
|
Amatasuna, beraz, literatur pertsonaia hauen bidez bizitzaren etapa bat bezala aurkezten zaigu, seme alabek euren ibilbidea egiten hasi arteko etapa bat. Izan ere, emakumeek seme alaben independentziarekin eta alarguntzearekin batera euren askatasuna ere
|
lortzen
dutela adierazten da.
|
|
|
Aintzat hartzeko modukoa da Erkiagak ekarritako osagai berria; izan ere, aurreko eleberrigintzak erakutsitako ikuskerari eusten dion arren, badu eraginik aldaketak. Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa
|
lortuko
du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak. Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik handiena iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak hartzean leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera.
|
|
|
Manu Araibarrek badu nahi bat: unean unean erabakitako konkista
|
lortzea
. Inolako eragozpenik gabe eskuratzen du:
|
|
|
xehetasunik txikienetik gordinkeriaren salaketa etor zitekeen. Dirudienez, etorri ere, etorri zen eta, agian, jatorrizko testuaren orrazketaren bat ere
|
lortu
zuten salatzaileek.
|
|
|
Baina, 1970 urtera arte ez zen argitaratu. Horrenbeste denbora argitaragabe egotearen arrazoia ezin egotzi dakioke egilearen borondateari, honek 1959ko otsailean bertan idatzita edukitzeaz gainera, argitaratzeko gestioak ere eginak zituela aitortzen baitu, nahiz eta helburua
|
lortzeko
itxaropen handiegirik ez izan. Agerikoa denez, hamaika urte itxaron behar izan zuen.
|
|
|
Euskarazko bibliografian biziki azpimarratu da aspaldi honetan (Esnal, 2002a, 2002b; Euskaltzaindia, 2008; Urrutia, 2008) nola erabil daitezkeen modu estrategikoan diskurtso markatzaileak komunikazio eraginkorragoa
|
lortzeko
(atzera kargaren arazoa konpontzeko, perpausen segmentazioa markatzeko?). Orobat azpimarratu da zer nolako garrantzia duten markatzaileek testuaren, arkitekturan?.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa guztiz gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat
|
lortu
nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan ikus daitekeenez (ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia dauka eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat
|
lortzeko
erabiltzen dituen, bide seinale, modukoak dira birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
(53) Egun normalean biek zuzenbidea ikasten dute, baina bachellor titulua
|
lortu
ondoren abokatu bihurtzeko egin beharreko azterketak edo degree ak, graduondoak, alegiadesberdinak dira batzuentzat eta besteentzat [ZCP Ak, Epailetzara nola sartu Inglaterran eta Galesen, I. Ordeñana, ELERIA (2002)]
|
|
|
Guztira 62,6 milioi testu hitz ditu corpusak eta halako oreka bat
|
lortu
da testu itzulien eta jatorrizkoen artean. Testu mota batzuk biltzen ditu (akademikoak, lege testuak, prentsa, saiakera) eta, bereziki, ahozko hizkuntzara hurbiltzen diren bi azpicorpus ditu:
|
|
|
Hiztun edo idazle batek zer edo zer aditzera eman gura duenean, honela formula genezake egoera: . Urlia ahalegindu da zer jakin bat Berendiarengana igorrita, eraginen bat
|
lortzen
, hartzaileak, Berendiak, ahalegin hori errekonozitzearen bidez?. Ekintza horretan, semantikaren eremura hurbilduko gara gura eta gura ez:
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra
|
lortu
ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona guztiek antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa
|
lortzea
beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak). Aipatu unibertsal horiek euskarari ere ez zaizkio arrotz, eta linguistikak onartzen duenaren arabera, hiru motatakoak izan daitezke:
|
|
|
Greziar antzertian, koroaren lehen parte hartzearen aurretik egiten zen ekintza zatiari prologosdeitzen zitzaion. Hitzaldi baten bidez, ekintza ongi ulertzeko garrantzizkoa zen informazioa aurreratzen zen eta, era berean, ikusleen integrazioa
|
lortzeko
eta ikuskizunarekiko distantzia gainditzeko beharrezkoa zen testua aurkezten zen. Hortaz, usadioz, aitzinsolasaren funtzioa gaia azaltzea edo kokatzea izaten da gehienetan.
|
|
|
Bildumarako hautatutako ipuinen garaia aipatzen da, bai eta hemen bildutakoak sona handiena
|
lortu
duten ipuinak direla ere.
|
|
|
Garrantzi handikoa da puntu hau, pinturarekin duen zerikusia begiratuz gero. Trena atxakia aproposa da paisajearen margotze inpresionista azkar bat
|
lortzeko
. Paisaje geldiaren aurrean gizon dinamiko bat dago, honen sensazioak azkarrak dira, kontenplazioak gihar bat behar du, dinamika bat (1974:
|
|
|
Poetaren barneko bakearen eta arima lasaitasunaren kontrako irudia trenaren mugimenduak islatzen du. Poemaren azken aldera ongi ikus daiteke kontraste honen garrantzia, bertan Arrutik mugimendu eta abiaduraren sentsazio etengabea eta bidaia luzearen ondoren
|
lortzen
duen lasaitasuna kontrajartzen baititu. Une horretan, itsasertzera iristea (monótono son, arrullo manso, ondas de plata, bañadilata,) eta haren monotonotasunera itzultzea trenaren mugimenduari (carrera, caminata) kontrajartzen zaizkio.
|
|
|
Une horretan, itsasertzera iristea (monótono son, arrullo manso, ondas de plata, bañadilata,) eta haren monotonotasunera itzultzea trenaren mugimenduari (carrera, caminata) kontrajartzen zaizkio. Esan daiteke trenak iradokitzen duen sentsazioaren eta itsasoak iradokitzen duenaren arteko kontrastearen bidez Arrutik
|
lortzen
duena sentsazio biak ñabartu eta zehaztea dela; eta, gainera, gelditasun mugimendu sentsazioek eta orainaldi oroitzapen bizipenek ezinbestean indartzen dute ni poetikoaren figura. Bidenabar, merezi du aipatzea poetak begiztatzen duen paisaia ilusio, fantasia eta amets gisa bizi duela, eta mundu onirikoak garrantzi berezia hartu zuela Modernismoan.
|
|
|
364). Horrela bada, sinbolismo modernoak elementu bat irudikatzetik atmosfera osoago bat irudikatzera egiten du jauzi, eta horiei adierazpen poetikoa ematea asoziazio metaforikoen bidez
|
lortzen
da, edo, Baudelairek ezarri zuen terminoa erabiliz,, korrespondentziak, sortuz.
|
|
|
Bertsolaritza kolektibotasun baten forma estetikoa da, bertsolaritza da Volkgeist ari loturik dagoena, ez lirika kultua, eta Pizkundean kolektibotasunaren isla den neurrian jartzen da balioan poesia. Halaxe adierazten du Patxi Salaberri Muñoak Felipe Arrese Beitiak bere garaian
|
lortu
zuen oihartzuna aztertzen duenean:
|
|
|
Egia da Monarkia Hispanikoaren inguruko idazleek ez ezik, XVI. mendetik aurrerako euskal apologistek ere aldarrikatu zutela Euskal Herriko lurraldeetarako urrezko aro berritua, burdin aro gisako Erdi Aro gatazkatsuaren ondoren, foru sistemari esker
|
lorturiko
bakealdia irudikatzeko (Madariaga, 2008, 23). Baina Monarkia Hispanikoaren irudikapena ez bezala, apologistek irudikaturiko urrezko aroa ez zegoen egitasmo inperialaren zerbitzura.
|
|
|
Dokumentazio horren arabera, Lazarragaren eskuizkribuaren aurkikuntzak hiru mende luzetan aurreratzen badu ere euskal kontakizunaren jaiotza, ordutik XIX. mendearen azken herenera arte itxaron da genero horrek jarraipena izan dezan. Zalantzarik gabe, XVI. mendean bertan euskal kontakizunaren sorrera kokatzea ez da huskeria, aditzera ematen duelako euskal literaturan berau inguratzen duten literaturetan bezalatsu hasi zirela gauzak, baina, dirudienez, haiek bezalatsu garatuz joatea ez zuen
|
lortu
: hiru mendetarako desagertuko da idazketaz baliatzen den kontakizuna.
|
|
|
Gogora ekar daiteke sailkapen hirukoitza berraztertzeko saiorik ere egin dela. Zatiketa hirukoitzaren derrigortasuna auzitan jarriz, badira eskema zabalago baten alde azaldu direnak, nahiz eta, oraingoz, heldutasun eta zehaztasun gehiegirik
|
lortu
ez, laugarren generoa, deitua zedarritzean.
|
|
|
Jakina denez, helburu didaktikoak gobernatzen duen aroa da. Ez gurean, ezta inguruetan ere, ez zen izan poesiak emaitzarik gorenenak
|
lortu
zituen garaia. Euskal letren mundua historikoki erabilgarritasunarekin ondo uztartu denez, oso eroso zetorkion.
|
|
|
Jarrera horri eutsiz eta areagotuz, behingo batean, kantitatez ez bada ere,, eremu urriko hizkuntza baita euskara? asmoz eta kalitatez inguratzen duten literaturen parean kokatzea
|
lortu arte
XX. mendetik aurrera.
|
|
|
Xeheki azalduta dago Ibiñagabeitia proiektuaren web orrian, Olertialdizkariaren aurkezpen lerroetan poliziak 1955eko martxoan dendarik denda jardun zuela Milla euskal olerki eder liburuaren edizioa bahitzeko aleak konfiskatzen. Onaindiak
|
lortu
zuen, halere, argitalpenaren zati bat salbatzea eta zabaltzea. Garaiko zentsura legearen arabera, derrigorrezkoa zen argitaratzeko baimena eskatzea, baina Onaindiak intsumisioaren bidea hartu zuen eta ez zuen tramitea bete, ez antologiaren kasuan eta ez Olerti aldizkariaren kasuan ere.
|
|
|
Onaindiak, bere aldetik, antzerako izenburu erakargarria moldatu nahi izan zuen, baina bestelako helburuak izanik ere, irakurleen artean arrakasta ere
|
lortu
nahi zuelako. Funtsean, milako kopurua mantendu zuen,, mila?
|
|
|
Bereziki, hezkuntzaren alorrean eredu elebidunak ezarri izanaren ondoriotzat jo daiteke irakurlegoaren premien aldakuntza eta erakundeen politika kulturalak argitalpengintzari laguntzeko partidak ezarri izanaren fruitu argitaletxeen sorrera. Ondorioz, Olaziregiren iritziz, ez dago inolako zalantzarik genero narratiboak
|
lortu
dituela abantaila gehien egoera berri horretan, eta gure sistema literarioan kanonikoa izatera iritsi dela:
|
|
|
Era batera edo bestera, literatura produkzio multzo baten zailtasunak deskribatzen dituzte izen horiek. Aldekoak arestian iradoki bezala, garai horretako eleberrigile eta poetek, kalitatezko lanak idatzi arren, oso nekez
|
lortzen
dute lehen lerroan nabarmentzea. Eta horren arrazoi gisa, aipatzen da, batetik, aurreko hamarkadetako idazleen kanonizazioaren prozesuan, beranduegi?
|
|
|
Horregatik, gudaurreko olerkarien eredu kultural berritzailea bezala, gudaosteko obra arestiarraren inpaktu modernizatzailea aintzat hartu lirateke. Izan ere, gudaosteko urteetako poesiagintzak, bere kalitatearen ondorioz, eredu legitimatzaile gisa jokatu zuen, gerora kantagintza berriaren fenomenoarekin batean, poesia eredu herrikoi nahiz kultuak integratzea
|
lortu
zuena eta jendarteratzeko eragiketa kulturalean maila sakonagora jo zuena. Ildo honetan aipagarri izan daiteke azken urteetako literatura fenomeno adierazgarria izan den gertaera:
|
|
|
Euskarari guztiz interesatua zelako, frantses hizkuntzalari horrek hainbat ikerketa, itzulpen eta idazlan eraman eta diruz ordaindu zituen. Mitxelenak, Bonaparteren ekarpenarekin batera, Antoine d. Ababdierena() aipatzen du, batez ere Euskal Pestenbitartez Abbadie
|
lortu
zuen euskal kulturaren gizarteratze prozesuarengatik.
|
|
|
Baina horren
|
lortzeko
bigarren kondizio bat bete behar zuen Mitxelenak: ordu arte ezin gaindituzkoa zirudien euskalkien bereizketa behar zen gainditu.
|
|
|
Eragileak subjektua objektua aurkitzera bultzatzen du. Horrela, laguntzailea azal daiteke, objektua
|
lortzen
laguntzeko; edo aurkakoa azal daiteke, bideak nekezago bihurtzeko. Eragileak objektua kasurik gehienetan subjektuarentzat bilatzen du.
|
|
|
Gizartean dauden sexu harremanetako botere, justizia eta ordena kontzeptuak auzitan jartzera datoz Barbara Wilson, Marcia Muller, Sue Grafton edota Sara Paretsky 60ko hamarkadatik aurrera. Transformazio horiek
|
lortzeko
, ez dute aldatu behar ohiko detektibearen itxura bakarrik, baizik eta hainbat egitura narratibo eta hartutako hainbat ohitura ere bai (Torrijos, 2007). Aldi honen zeregin nagusia bi diskurtso kontrajarriak ezkontzera lerratzen da:
|
|
|
Ingelesa, alemana, portugesa, frantsesa, galegoa edo katalana bezalako hizkuntzekin euskara nahastuz, Euskal Herriarentzako lekua
|
lortzen
du munduan; bere Euskal Herriarentzako tokia. Hibridazioaren bidez, barreaiketak Bordaren ni a kultura globalera zabaltzen du, hala, ni lesbiar, nazional, euskaldun eta globalki kokatua bihurtuz.
|
|
2014
|
|
|
Oso bestelakoa izan da, ostera, Iparraldeko tradizioko erran nahi baita birformulatzaileak
|
lortu
duen hedapena (Alberdi, 2011). Egia da pixka bat hedatu dela egungo euskara estandarrean, baina oraindik ere markatua da euskalkiaren aldetik:
|
|
|
Erran ditake beraz sahets bide horretarik
|
lortu
zuela bere helburua: Ameriketako euskaldunek apezak izatea.
|
|
|
Guztira 62,6 milioi testu hitz ditu corpusak eta halako oreka bat
|
lortu
da testu itzulien eta jatorrizkoen artean. Testu mota batzuk biltzen ditu (akademikoak, lege testuak, prentsa, saiakera) eta, bereziki, ahozko hizkuntzara hurbiltzen diren bi azpicorpus ditu:
|
|
|
mugimendu hiritarra zen, eta garaiko adierazpide politiko, sindikal eta sozialei estuki lotuta zegoen. Hortaz, hiruzpalau hamarkadatan euskarak Euskal Herriko hirietan zuen presentzia handitzea
|
lortu
zuen eta maila nazionaleko egiturak sortu zituen. Hilzorian izanikoak sasoia berreskuratu behar zuela zirudien, baina bidea okertu egin zen.
|
|
|
Geldoaldia iristearekin batera ugaritu egin dira gogoetarako foroak eta adituen eta arituen hausnarketak. Nola
|
lortu
euskara gazteentzat erakargarri bihurtzea. Zein da erabilera pizteko zapaldu beharreko tekla?
|
|
|
Bide emankorra izan zen hura eta, akatsak akats, kontsentsu zabala
|
lortu
zuen. Bazirudien euskarak hamarkada luzeetako estigma gainetik kenduko zuela udal agintearen eta herri ekimenaren arteko aliantzari esker.
|
|
|
Edozelan ere, Getxoren kasuan nabarmentzekoak dira ondorengo bi puntuak: bata, urte hauetan zehar botere gune politikoaren eta herri ekimenaren arteko elkarlana gauzatu dela (azpimarratzeko moduko kontua, batez ere aintzat hartuz gero zein zaila den honelako sinergiak
|
lortzea
Euskal Herrian); bestea, apustuari eutsi egin diotela, koiuntura guztien gainetik eutsi ere. Desberdinen arteko elkarlan hori artikulatzen hasi dira Gasteizen ere, hurrengo atalean ikusiko dugun moduan.
|
|
|
gune itxi eta erabat babestua eraikitzea edo kanpoko eraginetara guztiz zabaltzea (horrek dakartzan arriskuekin), horra hor gune hauei tentsioa eragin dieten bi muturreko aukerak. Honelakoetan ohi den moduan, bien arteko oreka
|
lortzean
datza gakoa.
|
|
|
zioen Lorea Agirrek (in Argia, 2015) Korrikaren 19 ekitaldiko amaieran irakurritako mezuaren zati batean. Horra hor
|
lortu
beharreko jokaldi gaitza: harresiak eraistearekin batera aterpeari eustea.
|
|
|
Bideak, hain zuzen ere, kontrako norabidean funtzionatzen du, hau da, portaeratik, jokamoldetik motibaziora. Beraz,
|
lortu
beharrekoak euskaraz funtzionatzen duten testuinguruak dira bere iritziz. Horiek lortuta, berauetan mugituko den hiztuna motibatuta sentituko da, ezinbestean, eta orduan bai, orduan erabilerarako jauzia emango du berak ere.
|
|
|
Beraz, lortu beharrekoak euskaraz funtzionatzen duten testuinguruak dira bere iritziz. Horiek
|
lortuta
, berauetan mugituko den hiztuna motibatuta sentituko da, ezinbestean, eta orduan bai, orduan erabilerarako jauzia emango du berak ere.
|
|
|
Aurtengo hauteskunde ziklo hau ere pasatuko da eta iritsiko da gaiari lasaitasunez heltzeko unea. Momentuz prozesua ez da heldutasun puntura iritsi, baina ziur berandu baino lehenago kontsentsu zabala
|
lortuko
duen ituna ikusiko dugula, euskarak, osasuntsu biziko bada, ezinbesteko dituelako bai desberdinen arteko hitzarmena, bai erakunde eta alderdien arteko unean uneko liskar politikoetatik babestuko duen akordio zabala.
|
|
|
Guk, dena dela, eredua ez ezik EAEko A eredua ere aintzat hartuko dugu lan honetan, kontrasteak aztertzeko, eta beste arrazoi batengatik ere bai: helburuetan EAEko A ereduak ere, legalki, bermatu behar duelakozikasleak gaztelaniazko komunikazio gaitasun maila bera
|
lortu
behar duela euskarari dagokionez ere. Hezkuntza elebidunaren ulerkera honi dagokionez, hona zer dioten Dolzek eta Idiazabalek (2013:
|
|
|
1969 urtean berean frantziar administrazioak 3 irakasle ibiltari jarri zituen euskara hezkuntza sisteman irakasteko (Aldasoro, 2001). Hainbat gorabeheraren ondotik, azken aldi honetan ikastolen eta oro har hezkuntza elebidun osoaren egoerak hobera egin du zenbapait ere, besteak beste Hegoaldeko mugimenduaren ondorioz edo hari lotuta (Harguindéguy & Itçaina, 2012). 2004an sortu zen Euskararen Erakunde Publikoa, Interes Publikoko Elkarte bezala, akordioa
|
lortu
ondoren hainbat instituzioren artean, hala estatu mailakoak, nola eskualde mailakoak, departamendu mailakoak eta tokiko administraziokoak (EEP OPLB, 2014).
|
|
|
Ebaluazio horretan 4 taldetan sailkatzen dira ikasleak: 1, aski den dinako gaitasuna
|
lortu
ez dutenak; 2, gaitasuna oraindik ahulki lortu dutenak; 3, gaitasuna ongi lortu dutenak; eta 4, gaitasuna oso sendo lortu dutenak. Lehenbiziko bi multzoetan Frantzia osoan ikasleen %26 gelditu zen, Bordeleko Akademiaren eremu osoan ikasleen %22, eta Pirinio Atlantikoetan %18; beste aldetik, Frantzia osoan, gaitasuna sendo lortu zutenak ikasleen %43 izan ziren, Bordelen meneko guzian ikasleen %47, eta Pirinio Atlantikoetan ikasleen %52 (Ministère de l, education nationale, de l, enseignement supérieur et de la recherche, 2014b).
|
|
|
Ebaluazio horretan 4 taldetan sailkatzen dira ikasleak: 1, aski den dinako gaitasuna lortu ez dutenak; 2, gaitasuna oraindik ahulki
|
lortu
dutenak; 3, gaitasuna ongi lortu dutenak; eta 4, gaitasuna oso sendo lortu dutenak. Lehenbiziko bi multzoetan Frantzia osoan ikasleen %26 gelditu zen, Bordeleko Akademiaren eremu osoan ikasleen %22, eta Pirinio Atlantikoetan %18; beste aldetik, Frantzia osoan, gaitasuna sendo lortu zutenak ikasleen %43 izan ziren, Bordelen meneko guzian ikasleen %47, eta Pirinio Atlantikoetan ikasleen %52 (Ministère de l, education nationale, de l, enseignement supérieur et de la recherche, 2014b).
|
|
|
Ebaluazio horretan 4 taldetan sailkatzen dira ikasleak: 1, aski den dinako gaitasuna lortu ez dutenak; 2, gaitasuna oraindik ahulki lortu dutenak; 3, gaitasuna ongi
|
lortu
dutenak; eta 4, gaitasuna oso sendo lortu dutenak. Lehenbiziko bi multzoetan Frantzia osoan ikasleen %26 gelditu zen, Bordeleko Akademiaren eremu osoan ikasleen %22, eta Pirinio Atlantikoetan %18; beste aldetik, Frantzia osoan, gaitasuna sendo lortu zutenak ikasleen %43 izan ziren, Bordelen meneko guzian ikasleen %47, eta Pirinio Atlantikoetan ikasleen %52 (Ministère de l, education nationale, de l, enseignement supérieur et de la recherche, 2014b).
|
|
|
Ebaluazio horretan 4 taldetan sailkatzen dira ikasleak: 1, aski den dinako gaitasuna lortu ez dutenak; 2, gaitasuna oraindik ahulki lortu dutenak; 3, gaitasuna ongi lortu dutenak; eta 4, gaitasuna oso sendo
|
lortu
dutenak. Lehenbiziko bi multzoetan Frantzia osoan ikasleen %26 gelditu zen, Bordeleko Akademiaren eremu osoan ikasleen %22, eta Pirinio Atlantikoetan %18; beste aldetik, Frantzia osoan, gaitasuna sendo lortu zutenak ikasleen %43 izan ziren, Bordelen meneko guzian ikasleen %47, eta Pirinio Atlantikoetan ikasleen %52 (Ministère de l, education nationale, de l, enseignement supérieur et de la recherche, 2014b).
|
|
|
1, aski den dinako gaitasuna lortu ez dutenak; 2, gaitasuna oraindik ahulki lortu dutenak; 3, gaitasuna ongi lortu dutenak; eta 4, gaitasuna oso sendo lortu dutenak. Lehenbiziko bi multzoetan Frantzia osoan ikasleen %26 gelditu zen, Bordeleko Akademiaren eremu osoan ikasleen %22, eta Pirinio Atlantikoetan %18; beste aldetik, Frantzia osoan, gaitasuna sendo
|
lortu
zutenak ikasleen %43 izan ziren, Bordelen meneko guzian ikasleen %47, eta Pirinio Atlantikoetan ikasleen %52 (Ministère de l, education nationale, de l, enseignement supérieur et de la recherche, 2014b). Ez daiteke erran euskal lurraldeetan erdietsiriko emaitza hobe horiek ikasleriaren elebitasunari egozten ahal zaizkionik, baina alderantziz ere, ezin da haien arabera argudiatu hezkuntza elebidunak kalterik ekarri dienik frantses hizkuntzako emaitzei.
|
|
|
Nafar jendarteak euskararen eta euskarazko irakaskuntzari egin dion harrera ikus daiteke azken urteotako matrikulazio datuetan (ikus Nafarroako Gobernua, 2014a; Consejo Escolar de Navarra, 2013). Azken hamarrurtekoan ereduen matrikulazioan izan den bilakaera ikus daiteke 5 taulan, non datu absolutuak eta ehunekoak agertzen diren, bi multzotan bilduta, ikasleen elebitasuna
|
lortzeko
erakutsi duten gaitasunaren arabera: batetik A eta G ereduak, eta bestetik B eta ereduak.
|
|
|
e) B eta ereduek, hau da, ikasleen gaitasun elebidun egokia
|
lortzeko
eraginkortasuna erakutsi duten ereduek, %24ko eskariari eusten diote 2012/ 2013 ikasturtean ere (kontuan hartzekoa da ereduak 0,2 eskaria besterik ez duela biltzen).
|
|
|
Nafarroako hezkuntza sistemak ebaluazio emaitza onak jaso ditu nazioarteko PISA txostenean. 2009ko ekitaldian komunikazio konpetentzian NFK k 497 puntu
|
lortu
zituen, Espainiako batez besteko emaitzak baino aisa hobeak (Espainiaren batez besteko emaitza 481 puntukoa izan zen) (ISEI IVEI, 2010).
|
|
|
Euskara ikasgai arrunt bat da, eta astean 4 bat ordu eskaini ohi zaizkio. Ikasleek euskara maila nahikoa
|
lortuz gero
, beste ikasgairen bat ere euskaraz (euskararen bidez) eman daiteke, ahal izanez gero.
|
|
|
2010/ 11%36%42, 7%21, 2%11, 9%58, 6%29, 5Urtea: 2012/ 13%37, 1%41, 7%21, 2%14, 9%55, 7%29, 410 taula: ikasleen ehunekoak
|
lorturiko
errendimenduaren arabera komunikazio gaitasunean euskaran eta gaztelanian (urteak). Iturria:
|
|
|
Zenbakiak interpretatzeko orduan kontuan hartu behar da 2009 urtean ezarri zela erreferentzia gisa batez besteko estatistiko bat, 250 puntukoa, harekin konparatzeko ondoko urteetako datuen bilakaera. Euskararen kasuan, taula horretan ikus daiteke A ereduko zifrak aisa txikiagoak direla batez besteko puntuazioak baino, eta baita beste ereduetan
|
lorturiko
emaitzak baino.
|
|
|
11 taula: euskaran eta gaztelanian ikasleek
|
lorturiko
batez besteko puntuazioaren bilakaera (tartea; iturria: ISEI IVEI, 2014a)
|
|
|
Ikasle batek konpetentzia batean nahikotasun maila konpetentzia horren erdi mailara iritsita erdiesten badu, komeni da ikustea eredu bakoitzean zenbat ikaslek
|
lortzen
duen gutienez maila hori. 13 taulan ikus daitezke gutienez erdi maila lortzen dutenen ehunekoak, euskarazko konpetentziari dagokionez:
|
|
|
Ikasle batek konpetentzia batean nahikotasun maila konpetentzia horren erdi mailara iritsita erdiesten badu, komeni da ikustea eredu bakoitzean zenbat ikaslek lortzen duen gutienez maila hori. 13 taulan ikus daitezke gutienez erdi maila
|
lortzen
dutenen ehunekoak, euskarazko konpetentziari dagokionez: ereduan %70 eta %80ren artean mugitzen dira erdi maila hori lortzen dutenen ehunekoak; eredu publikoan ikasleen heren bat sartzen da maila horretan, baina B itunduan ikasleen erdiak baino gehiago; A ereduan, berriz, publikoan %3k, eta itunduan ikasleen %18k erdiesten dute nahikotasun maila hori.
|
|
|
13 taulan ikus daitezke gutienez erdi maila lortzen dutenen ehunekoak, euskarazko konpetentziari dagokionez: ereduan %70 eta %80ren artean mugitzen dira erdi maila hori
|
lortzen
dutenen ehunekoak; eredu publikoan ikasleen heren bat sartzen da maila horretan, baina B itunduan ikasleen erdiak baino gehiago; A ereduan, berriz, publikoan %3k, eta itunduan ikasleen %18k erdiesten dute nahikotasun maila hori. Berriz ere ikusten da A ereduaren zailtasun nabarmena ikasleei nahikotasun maila emateko euskarazko komunikazio konpetentzian.
|
|
|
Gaztelaniari dagokionez, berriz, 14 taulanikus daiteke zenbateko ehunekoak
|
lortzen
duen nahikotasun maila geruza bakoitzean.
|
|
|
13eta 14 taulahoriek elkarrekin erkatuta oso agerian gelditzen da gaztelaniazko emaitzak askoz ere hobeak direla euskarazkoak baino. ereduak dira bakarrak euskarazko emaitzetan erlatiboki hurbiltzen direnak gaztelaniaz
|
lortzen
diren emaitzetara. Gainerako guzietan gaztelaniazko emaitzak askoz ere hobeak dira euskarazkoak baino.
|
|
|
ISEI IVEI erakundearen txostenean (ISEI IVEI, 2014b), HMHren ebaluazioaz honelako baieztapenak ikus daitezke, besteak beste: ...alde motetan; «esperimentazio prozesuak erakutsi du Matematikarako konpetentzian, Zientzia kulturarako konpetentzian eta Irakurmenean, gaztelaniaz eta euskaraz ez dagoela gutxiagotzerik eta ingelesezko hizkuntza komunikazioan, berriz, irabazia handia dela»; bestalde, «badirudi ingelesean eta euskaran, badagoela hizkuntza horiek dituzten presentzia orduen gutxieneko atalase bat emaitzetan igoera
|
lortu
nahi bada, eta ez, ordea, gaztelanian» (ISEI IVEI, 2014b: 69 or.).
|
|
|
PISA izeneko txostenak, Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA) egina, 2009anerakusten ditu 65 estatutako datuak, eta baita lagin bereziak ere eskualde zenbaitetan eta autonomia erkidego batzuetan. Haietan, irakurmenaren konpetentziaz konputuorotarakoan Espainiak 481eko puntuazioa
|
lortu
zuen eta EAEk, berriz, 494koa. Kopuru hori ELGAko herrialdeen batez bestekoaren parean da ia ia (ELGAk 493 puntu), baina Espainiako batez bestekotik franko goitiago da, estatu espainiarrean puntuazioa 481ekoa izan baitzen.
|
|
|
Gaitasun horretan ELGAren batez besteko emaitza 496 puntukoa izan da, eta Espainiako batez bestekoa, berriz, 488koa. Beraz, aipatzekoa da EAEko hezkuntza elebidunaren bidez
|
lortu
diren emaitzak beste toki batzuetako sistema elebakarrenak baino hobeak direla (ISEI IVEI, 2014c; MECD, 2014).
|
|
|
Dena bat harturik, erran daiteke XX. mendearen azken laurdenean eraikiriko eredu sistemak erantzuten ziola egoera bati non eskolaratzeko tenorean funtsean bi hizkuntza ageri ziren (euskara eta gaztelania edo frantsesa), eta nahitaezko eskolatzearen azken helburu gisa jartzen zen bi hizkuntza ofizialak menperatzea. Atzerriko hizkuntza bat geletan ikastea ere aurreikusten zen, baina ez zen serioski planteatzen ikasleek zer maila
|
lortu
behar zuten, eta ez zen, halaber, jendartearen eskari nabarmenik ildo horretan.
|
|
|
Bestalde, mundu globalizatu honetan, nazioarteko harremanen ugaritzeak eta Informazio eta Komunikazio Teknologien zabalkunde gaitzak (batez ere Internetek) ekartzen dute ondorio gisa jendartea gero eta ohartuago eta kontzientziatuago dagoela ahal bezain komunikazio gaitasun ona
|
lortu
behar dela nazioartean erabiltzeko egokia den hizkuntza batean. Horrek errazten eta laguntzen du (batik bat) ingelesaren sarrera ikastetxeetan, hori baita nazioarteko lingua francaindartsuena; orain artean dagoeneko eskola curriculumetan ageri zen/ ziren atzerriko hizkuntzari/ hizkuntzei ezartzen zitzaizkion/ zitzaizkienhelburuakbaino zehatzagoak eta premia handiagokoak ezartzen zaizkio gaur egun atzerriko hizkuntzari (edo hizkuntzei).
|
|
|
Eta egoera berriaren ezaugarriak funtsean bi ideiatan bildu eta sintetiza daitezke: alde batetik, ikasgeletan jatorri hizkuntza anitz direla, eta bestetik, eskolatze prozesuaren amaieran
|
lortu
beharreko helburu gisa, komunikazio gaitasuna hiru (edo lau) hizkuntzatan: ofizialak diren bietan (euskara eta gaztelania, edo frantsesa?), eta mundu mailan nazioarteko komunikaziorako balioko duen beste hizkuntza batean (edo bitan).
|
|
|
Erran liteke ereduen sistemak balio izan duela sistema elebakar batetik (gaztelaniaz edo frantsesez ari zena funtsean) sistema elebidun batera igarotzeko (euskara espainola edo euskara frantsesa, bi hizkuntzak baliatuz ohiko eskola jardunean). Gaur egun planteatzen da igarobidea sistema elebidun batetik sistema eleaniztun batera, hasierako egoera gisa hizkuntza anitz izanen dituena, eta helburu mailan, berriz,
|
lortu
nahiko duena komunikazio konpetentzia garatzea hiru edo lau hizkuntzatan, nahitaezko eskolatzearen garaian.
|
|
|
Ereduen sistema honen ebaluaziorako ikerketek adierazten dute A eredua oraingo formulazioan garbiro ezindua dagoela legeak ezartzen duen konpetentzia euskaraz erdiesteko, eta beraz iduri du eredu horren ezaugarriak aldatu egin direla baldin eta haren legezko helburuak bete nahi badira. B eta ereduek emaitza hobeak
|
lortzen
dituzte nahiz eta eredu horietako ikasleek oraindik ez duten beretu, estatistikoki, euskarazko gaitasun bat gaztelaniazkoaren parekoa, eta horrek bidea ematen du pentsatzeko sistema hobetu daitekeela. Bestalde, Hezkuntza Marko Hirueledunaren ebaluazioak, goian ikusi bezala, bidea ematen du esperientzia horretan sakontzeko, hark dakartzan aldaketa metodologikoekin.
|
|
|
Aipatzekoa da orobat A ereduan gertatzen den matrikulazio kopurua: EAEko esperientziaren arabera nahikoa argi dago A ereduak ingurune ez euskaldunean ez duela
|
lortzen
ikaslea elebidun bihurtzea, baina Nafarroan eredu horretako matrikulazioak badu alde sinbolikoaintzat hartzeko bat: euskalhizkuntzarekiko begirunea erakusten du, eta zenbapaiteko interesa.
|
|
|
Bestalde, gogora dezagun, egitura eta azpiegitura urbanistikoez gain, hiriak bizimoduak antolatzeko dispositibo soziopolitikoak izan direla. Arean ere, hiria jendea eta haren bizimodua moldatzeko eta meneratzeko dispositiboa izan da; bai eta jendeek askatasuna
|
lor
zezaten bidea ere. Alegia, kontzentrazioak berak eta hura antolatzeko izan diren sistemek ikaragarri arautu dituzte hala hiritar jendearen bizimodua nola hiriz kanpokoekin izan dituzten harremanak.
|
|
|
Asko
|
lortu
zen, lortu da. Baina aberri edo nazio paradigmaren altzoan euskara bere burua modernizatzen eta iraultzen ari zelarik eta nazio koreografia baten bidez euskal sinkronia berri bat berpizten ari zelarik, bestelako agertoki bat antolatu digute munduko jaugin nagusiek.
|
|
|
Asko lortu zen,
|
lortu
da. Baina aberri edo nazio paradigmaren altzoan euskara bere burua modernizatzen eta iraultzen ari zelarik eta nazio koreografia baten bidez euskal sinkronia berri bat berpizten ari zelarik, bestelako agertoki bat antolatu digute munduko jaugin nagusiek.
|
|
|
Hiriaren Ideologiaren molde hipermodernoetan herriak ez du leku handirik, politikoki kargatuegia delako, eta kulturalki erabat atzeratua. Hiria sistema konplexu gisa irudikatzen zaigu, adituek kontrolatu eta gestionatu behar dutena, eta gehienon atxikimendua
|
lortzeko
gobernantza postpolitikoaren eredu gardenak eta parte hartze bide irekiak eskaintzen dituena. Lurralde antolamenduari begira, halako pentsamoldeak bat egiten du alderdi askotan posthiria eta hiri barreiatua deritzon harekin.
|
|
|
Honetaz, adigarri diren bi testu hauek gomendatuko nituzke: D. MacCannell, Empty Meeting Grounds, Routledge, 1992, eta J. Comaroff & J. L. Comaroff, Ethnicity, Inc., University of Chicago Press, 2009 Bestalde, askotan begitantzen zait eremu libreen gerrilla estrategia dugula buruan, alegia, gotorlekuetatik igorriko dela euskalduntze orokorra. Hartan ere, euskararen galeraren urratsak oso modu linealean ulertzen ohi ditugunez, maiz euskalduntzea ere garapen lineal eta zentrifugo baten bidez
|
lortuko
dela irudikatzen dugu. Uste dut esperientzia nahikoa dugula jakiteko euskalduntzea polizentrikoa, nahasia, ez lineala edota aurrera eta atzerakoa dela.
|
|
2015
|
|
|
Nola adierazi aktore haiei nola kantatzendugun euskaldunok? Aldi hartan intuizio hutsak gidatu ninduen, eta
|
lortu
genuen, ez dakit oso ondo nola, bertsio sinesgarri bat taularatzea.
|
|
|
Grabazioen bitartez, saiatuko naiz kontatzen, pausoz pauso, nola
|
lortzen
dugun hori.
|
|
|
Helburua: naturaltasuna
|
lortzea
agertoki gainean; alegia, testua antzeztea aktorea hizketa librean arituko balitz bezala.
|
|
|
Baina, bide batez,
|
lortzen
dira ere bestelako helburu batzuk hemen aipatzea merezi dutenak.
|
|
|
Ezkontza baimenaren ukazioak Mexikora eramango ditu artzainetako bi eta, aurrerago, bizimodua hobetu nahiak, bide berbera hartzera bultzatuko ditu gainerakoak. Han bizitako eragozpenak gaindituz helburuak
|
lortzean
, jaioterrira itzuliko dira. Kontatutako istorioak bizitzako aro batetik beste baterako aldaketa irudikatzen du.
|
|
|
Estilo apalaz baliatzea eskatzen zuen aldetik, apaindura errazaz hornitzen zenez, erretorikak halakotzat jotako figuretan aurkitzen zituen berbaldia dotoretzeko bitartekoak. Jaioterri Maitiako artzainak ere, behe mailako gizarte klasekoak dira, biziko duten istorioan
|
lortutako
ondasunek besterik dakarkien arte.
|
|
|
Gizabanakoa bizitzako aro desberdinak igarotzera laguntzen zuten osagai sinbolikoak ziren iniziazio errituak antzinako gizarteetan: ezaguna zenetik atera eta ezezaguna zenaren atarian barneratu, beste egoera bat
|
lortzeko
. Ezaguna zuena atzean laga eta ezezaguna duen barrutian sartzean, hasten du heroiak bidaia.
|
|
|
Eroapenez baimena itxaroten jarraitzeak ez du, haatik, ekintza baliogabetzen, oztopoa gainditzen lagun diezaiokeen laguntzailearen bila Sabasek emandako urratsak agerrarazi bezala. Ardibason ugazaba zuenaren semearengana jotzen du, esanez, irabazi onak dituela, mila eta bost ehun ogerlekoren jabe dela, Julerekin ezkondu nahi lukeela eta, mesedez, ahalegindu zedila haren gurasoen oniritzia
|
lortzen
. Dirudienez, lehengo ugazabaren semeak bete zuen eskaria; izan ere, Julek gurasoengandik jasotako gutun berriaren arabera, begi onez ikusten dituzte Sabasen irabaziak eta aurrezpenak, baina Jule Ardibasora itzultzera, haiei eskuan muin egitera eta barkazioa eskatzera baldintzatzen dute ezkontza baimena, gurasoen nahien aurka gaixo zain joateagatik egindako hutsa ordaintzeko.
|
|
|
Froga hauei nagusitzean heroiak altxor bat eskuratzen du (iniziazio ezaguera), balentria aintzat hartzea eta, familia sortzeko eskubidea. Noraezean Ameriketara emigratzean igaro zuen Sabasek errituetako sarbidea eta, han, lehen behaztopa harriak gaindituta familia eratzea
|
lortu ostean
, Ameriketatik Ardibasorako etorreran jasandako azken froga garaituta, bere komunitatearen aitorpena jasoko du.
|
|
|
Tomas nahiz Amele, ez dira oinordeko; Agatoni, berriz, korkoxak ezkontza eskari bat zapuztu dio, Doroteri luzatutako ezkontza eskaria, hain juxtu, baita zerratua zuen ezkontza bat ere, Martek korkoxik gabeko lehengusu indianoaren gizarte maila hobetsi zuenean. Hala, otseina izateagatik, oinordekoa ez izateagatik eta korkoxduna izateagatik pairatutako nahiezak behin betikoz bukatzeaz gainera, Ameriketan
|
lortutako
irabaziek beren komunitatean irabazle legez aurkeztea ahalbidetuko diete: –Tomas, Jule ta Ameleren eta Agatonen anaieak be, Ameriketara juateko gogo andijaz egozan, jakin ebenian diru asko eukela Ardibasotik juan ziran guztijak?
|