|
2000
|
|
|
Zehatza inor baino zehatzagoa izanik, aberastasunak dakarkio berba egokia leku egokian idatzi ahal izatea. Josebak
|
lortu
duen sintesia harrigarria da. Bere gramatika sortu du.
|
|
|
alde batetik fabulazioari ekiten dionean dela liburua atseginen, alegia, ezagunak diren ipuinak reinbentatu, berrapaindu eta birsortzen dituenean, esate baterako" Poema epiko bat izkiriatzen"," Miletuko dontzeilak"" Tuez les tous, Dieu reconaîtra les siens" bezalakoak. Bestalde, kartzelari buruzko pasarteetan ere, amaieretan
|
lortzen
duen metaforizazioak pieza literario edo bizikizun gisa" testua salbatzea" lortzen duela diosku" informazio hutsa izatetik." (123 or.)
|
|
|
alde batetik fabulazioari ekiten dionean dela liburua atseginen, alegia, ezagunak diren ipuinak reinbentatu, berrapaindu eta birsortzen dituenean, esate baterako" Poema epiko bat izkiriatzen"," Miletuko dontzeilak"" Tuez les tous, Dieu reconaîtra les siens" bezalakoak. Bestalde, kartzelari buruzko pasarteetan ere, amaieretan lortzen duen metaforizazioak pieza literario edo bizikizun gisa" testua salbatzea"
|
lortzen
duela diosku" informazio hutsa izatetik." (123 or.)
|
|
|
" Hamlet irakurtzen segitu, zeldarik zelda airean gurutzatzen diren elkarrizketak, oroitzapenak, haurtzaroa, kontzientziaren ernalgarria izan zen Burgosko epaiketa, armetako borroka... Iragana eta oraina, fikzioa eta gertaerak, kanpoa eta barrua, literaturan errealitate gorapilotsu eta konplexuaren islada dena taiutzea
|
lortzen
du." (5 or.)
|
|
|
Bere lan horrek munduari buruzko ikuspegi kezkatua agertzen zuen poeta erakutsi zigun. Borroka armatuari buruzko poemak irakurrita ere, beti nabaritu zitzaion urrunketa nabaria, berehalakotasunetik urrunketa, bihozpena edo ironiaren bidez
|
lortzen
zuena. (...) Bere estilo eta irakurketa mundua Erromantizismo, Sinbolismo, Espresionismo, Surrealismo, Futurismotik Errealismo sozialistatik baino hurbilago dago.
|
|
|
batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke. Arestian esan bezala, Kepa eta Marioren harremanarekin aurreko bi planoak uztartzea
|
lortzen
da. Are gehiago, Itziar Belaundek eginiko iruzkinean liburu honetan aurki daitezkeen bikoiztasunak azpimarratzen dira.
|
|
|
Gainera, oso gertutik deskribatzen digu mundu hori bertan aurki daitekeen samurtasun eta adiskidetasunaren berri emanez. Honela, irakurle batzuentzat urruna eta ezezaguna den mundu horrekiko hurbiltasuna sentiaraztea
|
lortzen
du.
|
|
|
Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori
|
lortzeko
" hainbat gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza. (Benito, Jon:
|
|
|
Amagoia Iban honela mintzatzen da ikuspuntuari dagokionez: sarritan" narratzailearen hirugarren pertsona hori Teresaren barne pentsamenduarekin bat datorrela, halako sinbiosi prozesu baten bitartez." (Egunkaria I) Beraz, narratarioari zuzenean mintzatzearen bidez efektu hau
|
lortu
du.
|
|
|
Beste alde batetik, idazleak narrazioa urtaroka antolatuz, eta hauetan egunak eta orduak bereiziz, jarraikortasuna xehetasun handiz adieraztea
|
lortuko
du. Izendapen hauen bidez, liburuaren hasieran azpimarratzen duen ideiari erreferentzia egiten dio:
|
|
|
Gainera, mundu gogor hori tonu samur batez estaltzea
|
lortu
du: " ez pentsa, ordea, ipuin garratzak, minberak, ilunak, direnik.
|
|
|
Canoren aburuz," batasun handiko liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne hari askorekin jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak besteari deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101)
|
lortu
du. Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute.
|
|
|
Liburu honetan atzerriko hainbat pertsonaia ospetsuren inguruko biografia fikzionatuak aurkituko ditugu. Honela, errealitatea eta fikzioa nahastea
|
lortzen
du idazleak, askotan bien arteko muga oso argia ez delarik, irudimenari bidea zabalduz.
|
|
|
Idazleak errealitatearen tolesduretan dauden zirrikitu beltzak erakustea
|
lortzen
du. Hau da, normalak diruditen egoeretan agertzen diren alderdi siniestroak nabarmentzeko gaitasuna erakutsi du liburu honetan.
|
|
|
katedradun bati. Ipuin honen bidez sortaraztea
|
lortzen
du.
|
|
|
Aipatu bezala, zentzugabekeria erabat presente dago ipuin horietan. Sentsazio hau
|
lortzeko
askotan errealitate eta fantasiaren arteko elkarketa bitxiak egitera jotzen du.
|
|
|
Edorta Jimenezek dioen bezala," inor gutxi salbatzen da, narratzailearen hitzak bisturiarena egiten bait du, trebetasunez pertsonaien perfiletan, prosa bera, beti beti borobiltzea
|
lortzen
ez badu ere." (Egunkaria XII) Beraz, Montoiak ironia erabiltzen du harreman hauen berri emateko.
|
|
|
hau da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen dena. Izan ere, bi sentimendu kontrajarri azalaraztea
|
lortzen
baitu idazleak: batetik, irribarrea (maitale eroaren istorio ezohiko eta umoretsuak sorrarazten duena); bestetik, zirrara (kontatu ez zaigun maitale mindu edo hilaren egoera irudikatuz). (Pergola 92)
|
|
|
Idaztankerari begiratuz, oso hizkera aberatsa darabilela aipatu behar dugu, baina, era berean irakurterraza. Gainera, ironia zorrotza lantzea ederki
|
lortu
du. Bestalde, irudi ugari darabiltza behatzailearen begi zorrotza agerian utziz.
|
|
|
hots, eldarnioa da ipuin hauetako gai nagusia. Haatik, eldarnioaren sentsazio hori
|
lortzeko
bide ezberdinak jorratuko ditu ipuin bakoitzean. Izan ere," errealitate arerioak gizarteak eta pertsonaiak eginikoabakardadea, gaixotasuna desamorioa, heriotza, suizidioa, erahilketa sortzen ditu errealitate hori eldarniagarri bihurtuz." (Egan 49) Bestalde, pertsonaien inguru eta egoerek eramango dituzte horrelako ezinegona jasatera:
|
|
|
" Nere kezketako bat izan da hitzak soberan ez izatea, esaldi, hitz eta narrazio egokiak erabiltzea". (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII) Gure ustetan, baita
|
lortu
ere.
|
|
|
Barne bilaketa horretan, pixkanaka pertsonaien irudi ezkutuak azaleratuz joango dira. Honela, gauzen bi aldeen berri ematea
|
lortzen
du, argazkiek osaturiko hezurdurari haragia gehituz: iraganari oraina erantsiz.
|
|
|
Ipuin hauetako gertakizunak josteko hiztegi aberats eta idazkera trinkoa erabili ditu. Gure aburuz, oso emaitza ederra
|
lortu
badu ere, Javier Rojok bestelako iritzia du:
|
|
|
Bigarren bilduman" aurreko liburukoa baino landuagoa, helduagoa, garai horri egokiago heltzen zaiona." (Egunkaria XI): " irria pizten duen ironia fina batzuetan, algara sortarazten duten xelebrekeriak besteetan; ez dira falta sexu kontu pikaroak, ezta irakurlearen konplizitatea
|
lortzeko
keinuak ere." (Deia I) Umoreaz gain, beraz, sexu grina ere bigarren liburu honetan presenteago dago. (Egunkaria XI)
|
|
|
Ahalegin estilistikoaren handia azpimarratu behar da, besteak beste: esaldiak maisuki tolestu ditu eta hitzekin jolas guztiz politak
|
lortu
, adierazgarritasun handikoak. Bestalde, egundokoa da Egañaren oharmen gaitasuna, xehetasun txikiei erreparatzeko, paisaiak nahiz pertsonaiak deskribatzeko eta txorrotx epaitzeko, bertsokeratik estimatzen genion dohaina idatzira are trebeago aplikatu baitu zarauztarrak.
|
|
|
Gari Berasaluzeren ustez," hasierako ataletan kosta egin zaio irakurlea kateatzea baina behin
|
lortu
eta gero, nekeza izango zaio eleberri hau esku artean duenari liburua baztertzea." (Gara II) Jose Jabier Fernandezek, ordea, honakoa uste du: " Ondorioz, orrialde batzuetan narrazioa argi eta itzal hauen artean galtzeko arriskuan egoten da, nondik jo jakingo ez balu bezala.
|
|
|
Narrazioaren aitzakia narratiboa litzateke. Gainera, honek sortaraztea
|
lortuko
du; hartara, liburuaren bukaera arte ez da gertaturikoa azalduko.
|
|
|
Ondorioz, etsipena, beldurra, sosegurik eza, itxaropenik eza, dira sortarazten diren sentsazio nagusiak. Are gehiago, bukaeran tentsio hori egoki areagotzea
|
lortu
du.
|
|
|
Honela, maila narratibo bakarrekoa zela zirudien istorioa bi maila edo hiru maila narratiboetara igarotzen da. Joko honek, irakurlearen arreta piztea
|
lortzen
du, izan ere, bigarren atalera iristean irakurritakoa pixkanaka hanka motz geratuko baitzaio. Are gehiago, bigarren zatitik aurrera, narratzaile estradiegetikoak beste bi pertsonaia gehiago aurkeztuko dizkigu, eta beraz, beste bi planotan bi narratzaile intradiegetiko izango ditu.
|
|
|
egunkari bat irakurtzen ari den pertsonaia baten bidez, plano ezberdinak txertatu ahal izango ditu. Are gehiago, teknika honen bidez eustea
|
lortuko
du. Gainera, plano ezberdinen txertaketa egokia eginez oso joko polita osatu du:
|
|
|
hortaz, boterea bereganatzeko diktadura ezarri beharrean izango dira. Kontrola
|
lortzeko
asmoz, burtsa dagoen hiri nagusietan lehergailu atomiko bat jarri nahiko dute. Bonbak jartzeko munduko leku ezberdinetako erakunde armatuak (IRA, ETA, Brigada gorriak, IK,...) engainatuko dituzte, Azken Epaia deituriko taldea eratuz.
|
|
|
Era berean, batbatekotasuna nabarmentzen da. Bizitasuna eta azkartasuna
|
lortzeko
askotan elkarrizketetara jo duela ere azpimarratu beharra dago.
|
|
|
Azpi istorio konplikatu horren gainetik, idazketa sendoa dago. Idazketa konpultsiboa
|
lortu
du honetan. Grafikoki puntu gutxi eta koma asko ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera doa ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala.
|
|
|
Egunkari ezberdinetan estiloari buruzko hainbat iritzirekin topo egin dugu. Juaristiren aburuz," ez da gaizki idatzitako nobela, areago esango nuke, erraz irakurtzen da, hasi eta buka esaten den bezala; baina ez du gaur egun euskal nobelagintzak batik bat
|
lortu
duen maila erdietsi." (Pergola 87) Garikoitz Berasaluze, ordea, honela mintzatzen da:
|
|
|
Motza den gazte bat du itxaropen bakarra, Ladix protagonista. Ume sotil hori baliatuz agian berrekar daiteke lehengo posiziotara, eta hala
|
lortzen
du" Mujikaren ustez. (Egunkaria)
|
|
|
Bestalde, liburuaren hasieran hilketa baten berri ematen da: honela, irakurlearen arreta piztea
|
lortzen
du.
|
|
|
Hala ere, idazleak egoki
|
lortzen
du bi plano hauek bata bestearekin jostea: lehen eleberrian, Bob Ieregi eroetxeko zoroen artean kokatzen du; bigarrenean, era bertsuan, erakunde armatuan sator modura sartu den ertzain bat izango da istilu gehienen ardatza.
|
|
|
fokalizazio orojakilearen bidez pertsonaia gehientsuengana hurbilarazteko ahalmena izango du narratzaileak. Honela, foko aldakorraren bidez, nagusiak ez diren pertsonaiek narrazioan bere garrantzia azpimarratzea
|
lortuko
dute. Batzuetan, halaber, fikziozko pertsonaiei hitza luzatzen die, narratzaile intradiegetikoari bidea irekiz:
|
|
|
Denborari bagagozkio, eleberriaren hasieratik amaierara arte garapen kronologikoa nagusi den arren, bigarren atal honetan kartzeleratzearen berri ematean, kanpo prolepsi baten bidez sortzea
|
lortzen
du. Haatik, garapen kronologiko honetan zenbaitetan denbora bera errepikatu egiten da, gertaerak beste ikuspuntu batetik emanez.
|
|
|
Hizkuntza berria aldarrikatu du Edorta Jimenezek, hiria euskaraz deskribatuko duen hizkuntza. " Eta gero obrak motzak badira euskaren aldetik edo, bilaketaren ondorioz
|
lortuko
dugu geure obrak sinesgarriak izatea. (Egunkaria 1991XII)
|
|
|
beti bezain ongi idazten eta bere istorio eta mundua irudikatzen jarraitzen du: baina orain, gainera, narrazioaren erritmoa eta denbora kontrolatzea
|
lortu
du.(...)
|
|
|
Gai honekin Luis Mari Mujikak eleberri interesgarria sortzea
|
lortu
du. Pertsonaiak eta gertakariak askotarikoak badira ere, hari narratibo bakarrean biltzen jakin du.
|
|
|
estradiegetikoa (ik.), intradiegetikoa (ik.) eta metadiegetikoa (ik.). Maila narratibo eta narratzaile moten arteko konbinaketak eginez honelako sailkapena
|
lortuko
genuke: a) Estradiegetiko heterodiegetikoa:
|
|
|
90eko hamarkadako narratiba (lanaren edukia eta mugak zehatz adierazten dira datozen lerroetan). Honetan bakarrik gelditu gabe, interesgarria iruditu zaigu lan hauei buruz kritikak dioena biltzea, gaur eguneko literatur giroaren isla zehatzagoa
|
lortuko
dugulakoan.
|
|
2001
|
|
|
Hau onartuz, Genette k" Ahotsa" ren kapituluan proposatzen duen terminologia fokalizazioaren alderdirako erabiltzea interesgarria iruditu zaigu, bi instantzien arteko lotura azpimarratzen duelako. Genette k narrazio mailei buruzko puntuan narratzaile intradiegetikoa eta narratzaile estradiegetikoa, hau da, diegesi edo fabula mailaren barruan ala kanpoan dagoen narratzailea bereizten zituen bezala, terminologia hori gureganatuz zera
|
lortuko
genuke:
|
|
|
(84.or.)" Tristura ematen dio beltzez jantziko dutela pentsatzeak. Imajinazioa entretenitzea
|
lortu
du osabari heldu gara esaten entzuten dionean. Ez du, ez huen, ez duk jendez betetako babarrua ezagutu, agian herori sentitzen haiz estrainoa".
|
|
|
Baina gure helburua" Ikuspuntu pertzeptiboa" edo Fokalizazioa deitu zaiona aztertzea izan denez, eta bestalde, J. M. Lasagabaster-ek II Euskal Mundu Biltzarrean" La novela vasca al borde de la Realidad" izeneko txostenean 100 metro nobelako Polifoniaren berri hain egokiro ematen duenez, gure lan honetan ukitu gabe geratu diren alderdi horietaz jabetzeko aipatutako artikuluaren irakurketa gomendatzen dugu. Horrela, idazlearen ikuspuntua deitu izan denaren ikuspegi zabalagoa
|
lortzearekin batera
, narratzaileak bere esku duen estrategia honen konplexutasuna osotasunean aztertua geratuko litzateke.
|
|
|
4 Saizarbitoriaren nobelek garaiko irakurlearekin eduki zezaketen" distantzia estetikoaz" ari garenean datu garrantzitsu bat eduki behar dugu kontuan: nobela hauek izan zuten arrakasta eta entzutea ordura artean inongo narratibazko liburuk ez zuela
|
lortu
. Dudarik ez dago, euskal narratibaren historian, eta bereziki nobelagintzarenean," inflexio puntu" bilakatu direla.
|
|
|
Hamaika pauson collage hori izaera desberdineko testuen justaposizioz
|
lortzen
da. Testu aniztasun honen oinarrian, ahots desberdinez gain (polifonia), literatur lan guztiak azken batean lehenago idatzi diren testuen berridazketa direla frogatzen zaigu.
|
|
|
Narratzaileak irakurleari egiten dizkion keinu hauetan, irakurleak, funtzio erreferentzial guztiez haratago, egilearen inguruneaz datuak
|
lortzen
ditu. Baliabide hau, nobelan askotan erabilia, bereziki landu zutenetako bat Balzac dugu.
|
|
|
Michel Butor ek, lehenago aipatu dugun Sobre Literatura liburuan, baliabide honi esker Balzac-ek
|
lortzen
zuen efektuaz egiten du gogoeta. " Balzac y la realidad" izeneko artikuluan erabilera horren berritasunaz dihardu.
|
|
|
Ikuspuntuari dagokionez, iheslearen plano nagusia istoriotik kanpo dagoen narratzaile batek fokalizatzen eta gertakariaren plano zabalak eskaintzen dizkigu. Ikusmira zabal hauek hirugarren pertsona narratiboa erabiliz garatzen den kontaketan
|
lortzen
ditugu. Gertakaria tragikoagoa bihurtuko luketen iheslearen izen abizenak saihestu eta protagonisten desplazamenduak distantzia osoz aurkezten zaizkigu (ik.
|
|
|
Saizarbitoriaren lehenengo bi nobelek irakurleen artean arrakasta izan bazuten, hirugarrenak, Ene Jesus (1976) nobelak, harridura sortu zuela esan genezake. Nobela honek Kritika Saria
|
lortu
zuen 1982an, baina, hala ere, 3 argitaraldi bakarrik izan ditu gaur arte. Honen guztiaren zergatia, nobelaren beraren nolakotasunean dagoela esan genezake, izan ere, nobela honekin aurrerapausoa eman zuen Saizarbitoriak bere bilakaera literarioan, aurrerapausu ausartegia garaiko euskal irakurleentzat, egilearen eta irakurleen arteko itunak (ik.
|
|
|
Gaztelaniara itzuli duen Jon Juaristi kritikari eta irakaslearen iritziz, nobela hau bere belaunaldiaren nobela handia da. Kritika Saria
|
lortu
zuen 1995ean eta gaurdaino hiru argitalpen izan ditu.
|
|
|
Urruti dago Juan Martin euren literatur lanetarako elementuak esperientzian bertan bilatzen zituzten egile famatuetatik. James Joyce emakumeak seduzitzen ahalegintzen bazen gero nobeletarako materiala
|
lortu
ahal izateko, Juan Martin justu kontrakoaz baliatuko da: literatur lanak idatziko ditu neskak seduzitzeko.
|
|
|
Giro melankolikoa iradokitzen duen nobela, Juan Martinen jarrera melankolikoaren adierazgarri ere izan daitekeena, baina oraindik melankolia horren arrazoien berri ez dakien Juan Martin gaztearena (hortik," bonjour" en ordez," adio"). Edozein kasutan, Saganen liburuarekin egiten den konparaketaren ironia azpimarratu genuke, 19 urtekin Frantziako panorama literarioa astindu zuen nobelaren arrakasta ez baita, inondik ere, Juan Martinen nobelak
|
lortutakoarekin
alderagarria.
|
|
|
Hortik, Eugeniak hartuko duen mendeku doilorra, Juan Martinen izakera miserablea agerian jarriko duena (206). Bere aluan ditxosozko testua sartzen duenean horixe
|
lortu
nahi baitu: gizon doilor horrek ez dezan gehiago izorra6 Nobelako eszena izugarriena den honetan, testua alutik ateratzean, berez, zakila ateratzen du Juan Martinek.
|
|
|
Zulaika), ehizatzeko gaitasunak sinbolizatzen du gizonezkoen izakeraren traszendentzia (ik. S. de Beauvoir), eta helburua
|
lortu
ondoren, interes oro galtzen du objektu ehizatuak. Eugenia gajoak galtzen duen modura, edo Bihotz bi, hilobi bat narrazioan Bioletak galtzen duen modura.
|
|
|
•" Emakumeak pintatzen dakitenek
|
lortzen
dituzte, ez maite dituztenek" (145)
|
|
|
Juan Martinek ere playboy bat izan nahiko luke, amorante ugari izan zituen Rossettiren antzekoa, eta horregatik esaten du emakumezkoak pintatzen dakitenek
|
lortzen
dituztela (145). Nahiz eta onartu konkistatzaile horiek emakumezkoei sufriarazi egiten dietela (222), ezin du mixerable kontsideratu margolaria, hori onartzea bere burua ere mixerable dela onartzera eramango bailuke.
|
|
|
Benetan da bikaina Rossetti-ri egindako erreferentziekin nobela honetan
|
lortzen
den tentsio narratiboa. Hasieratik bukaerara margolari prerrafaelitaren inguruko informazio eta xehetasunak poliki poliki dosifikatuz, Saizarbitoriak lortu egiten du irakurleok ere margolariarekin liluratzea, obsesionatzea.
|
|
|
Benetan da bikaina Rossetti-ri egindako erreferentziekin nobela honetan lortzen den tentsio narratiboa. Hasieratik bukaerara margolari prerrafaelitaren inguruko informazio eta xehetasunak poliki poliki dosifikatuz, Saizarbitoriak
|
lortu
egiten du irakurleok ere margolariarekin liluratzea, obsesionatzea. Victoriak eskaintzen digu Rossettiren lana ulertzeko liburu interesgarriaren aipamena (219):
|
|
|
Deshilobiratze izugarri hau berez edozein irakurlerentzat harrigarria ezezik deitoragarria ere suertatzen bada ere, badira zenbait datu osagarri Victoriak iradoki egiten dituenak eta viktoriar garaiko emakumearen egoera ulertzeko funtsezko bihurtzen direnak. Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa
|
lortzeko
itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Nobelan bertan esaten denez, Ophelia izeneko koadroa margotzeko, esaterako, egunetan uretan sartuta egotera behartu zuten Siddal (125).
|
|
|
1976an argitara eman zenean garaiko irakurleriari" aurreratu" egin zitzaiola esan zuen kritikari batek baino gehiagok, nobela modernoegia zela garaiko euskal irakurlearentzat. Honen ondorioz, Saizarbitoriaren nobelarik biribilena den honek, ez zuen bere beste bi nobelek
|
lortu
zuten irakurleria zabalik eduki. Eta beldur gara ez ote den orain ere beste hainbeste gertatuko.
|
|
|
Dakusagunez, XIX. mendeko nobelagintzaren ezaugarri zen narratzaile dezimononiko edo orojakilearen oinarriak dira zalantzan jartzen direnak, eta ondorioz, jainko baten modura dena dakien eta dena ikusten duen izakirik ez dagoenez (gogoratu Nietzsche-k Jainkoaren heriotzaz esandakoaz), nobelagintza sinesgarriagoa izatea
|
lortzearren
, ikuspuntuaren auzia funtsezko bihurtzen da.
|
|
|
Izuen gordelekuetan barrena liburua zabaltzen duen orori bat batean agertuko zaio liburuaren gunea bidaia baten inguruan moldatzen dela. " Sorterri hautatu" tik" Iragan dira horik oro" raino bidaiak bere bidea egin du, idazleak poemak aurkeztu ditu eta poemategiak bere osotasuna
|
lortu
du. Bukatu da ostera.
|
|
|
Paradoxaz beterik agertzen zaigun liburua da Izuen gordelekuetan barrena joan eta etorriaren artean, urrunketa eta itzuleraren arteko, sorterriko desio eta deserriko liluraren artean. Irtenbiderik bilatu behar bazaio paradoxari, nik uste, Coleridge ren filosofiari begiratuz
|
lortuko
genuke.
|
|
|
Bere Fenomenologiaren bukaeran paradoxaz hitz egiten du. Ezagutza absolutua
|
lortzeko
kontzientziak bidaia egin behar du, eta bidaia egiten duen neurrian, ari da ezagutzen. Hegelek, baina, biribiltasunaren kontzeptua aipatzen du ezagutzan, zeren ezagutza soilik lortzen baita bidea gogoratuz, atzera itzuliz, bizitakoa behin eta berriro gogoratuz.
|
|
|
Ezagutza absolutua lortzeko kontzientziak bidaia egin behar du, eta bidaia egiten duen neurrian, ari da ezagutzen. Hegelek, baina, biribiltasunaren kontzeptua aipatzen du ezagutzan, zeren ezagutza soilik
|
lortzen
baita bidea gogoratuz, atzera itzuliz, bizitakoa behin eta berriro gogoratuz.
|
|
|
Ez dakit ez ote duen arrazoi pixka bat Abrams-ek Hegel-en lana" libro de rompecabezas" deitzen duenean. Baina kontua da Hegel-en kontzientziaren deskribapen biribil horrek lotura egiten duela Coleridge ren lanarekin, eta honek bere lanei egitura iniziatikoa eta biribila ematen diela, hain zuzen ere Hegel-en kontzientziaren biribiltasuna
|
lortuz
.
|
|
|
Coleridge ere XIX. mendearen hasieran errekurrentzia den gai honen partaide da, berak ere horrela pentsatzen du. Gizakia eta Izadia banaturik daude eta pentsakizunaren lana bien arteko adiskidantza
|
lortzea
litzateke:
|
|
|
Pentsatzen badugu une batez, literatura beste arteekin lotuta agertu zaigu beti. Sinbolistentzat musika zen literaturaren ahaidea, hitzen soinuaren bidez, idazleek musikak zuen arintasuna, materia falta, izpiritualtasuna...
|
lortu
behar zituzten. Abangoardiarentzat ikustekoak diren arte berriek izango dute indarra:
|
|
|
Kontatzen da, izuturik altxatu, eta aretotik korrika irten zirela. Zorionez ez zen hori izan Etiopiak
|
lortu
zuena, eta gaur gure artean dugu liburua euskal literaturaren erpin gisa.
|
|
|
Arestiren Maldan behera irudiaren erabilpen modernoan oinarrituriko poema dugu. Baina, Maldan beherak ere ez zuen arrakasta handirik
|
lortu
, eta poema nagusi edo epikoaren arnasaldia hartzen duenez, irudiaren indarra tankera narratibo baten menpe geratu zen.
|
|
|
prozesu zatikatua osatzen du bere batasun narratiboan. Zatiak bildu eta zatikiekin muntaiaren bidez osotasuna
|
lortu
.
|
|
|
Baina urrun zegoena bata bestearen ondoan jartzeko ebaki eta ondu egin behar da, lotu eta bildu. Collagean egiten den bezala irudiak urrunekoak dira, baina muntatu egin behar dira osotasuna
|
lortzeko
. Filmetako lana bezalakoa da poemagintzarena:
|
|
|
irudiak diren plano filmikoak aukeratu eta eskuz muntatu behar dira. Eta justaposizio joko horretan, munduan oreka
|
lortzeko
beharrezkoak zaizkigu paralelismo eta kontraste irizpideak, materialak agertzeko asmoz. Flashak, irudien flashak agintzen du irudia biltzeko eta aukeratzeko orduan, baina haiek josteko orduan, beharrezkoak dira indar hariak bilduko dituen helburu osatuak.
|
|
|
Begira dezagun nola
|
lortzen
duen hori Bernardo Atxagak:
|
|
|
Aditza desagertzen bada, metaforak hartzen du adierazkizunaren toki osoa. Anson irakasleak adierazten duenez, ondorio hau
|
lortzen
da honela jokatuz:
|
|
|
Zentzu garbiagoa, osoagoa, irekiagoa, hitzen bidez kontzentziaren eta munduaren artean erlazio aproposagoak sortzeko. Eta, hitzen bidez, gauzen eta situazioen ezagumen argiago eta berriak
|
lortzeko
."
|
|
|
Sinbolismoaren bidetik zein funtzio, zein orokortasun
|
lortu
duen idazleak deskribatzea interpretazio kontua da, azken batean, sinboloa ezaguera prozedura unibertsala den heinean. Ohartu nahi nuke, hala ere, badirudiela unibertsalizazioa sinboloaren eginbehartzat hartzen badugu, funtzio hori ukatzen diodala errealismoari.
|
|
2002
|
|
|
Autorearen hurrengo eleberria ere, Kilkerra eta roulottea (Erein, 1997), tonu errealistan dago idatzita. Bostehundik gora orrialdeko eleberri luzea da, 1998an Kritika Saria
|
lortu
zuena. Estatu Batuetatik Euskal Herrira bertako lurra, biztanleak eta ohiturak ezagutzera etorritako gazte baten istorioa kontatzen zaigu.
|
|
|
Autoreak berak esan bezala, obra honetan, heriotzara kondenatua den ekintzaile politiko baten motibo pertsonalak, sufrimendua eta izua deskribatu nahi izan zituen. Lehen pertsonan dago kontatuta, eta beste euskal ekintzaile politiko bat da protagonista, heriotza zigorra hartu ondoren kondenatik libratzea
|
lortzen
duen ekintzailea. Narrazioaren une batean, pertsonaia horrek Cánovas del Castillo hil eta garrotez hiltzera kondenatu zuten Angiolillo anarkista italiarraren nortasuna hartzen du.
|
|
|
Marinel baten heriotza misteriotsua dela eta, Sebastian gazteak ikerketa hasten du arrantzale kofradiako kideen artean. Seguru asko, aurretik bilduta zegoen dokumentazio bikainari esker
|
lortuko
zuen idazleak eleberria hain ongi girotzea. Autoreak zenbait aldiz aipatu izan ditu eleberria idazteko erabili zituen hiru lanak:
|
|
|
Urregilearen orduak (Erein, 1998). Literaturaren arloan erdietsi dituen sarien artean, 1985ean Donostia Hiria lehiaketan
|
lortutako
bigarren saria, 1988ko Imajina Ezazu Euskadi Saria eta 1999ko Kritika Saria gogoratu genituzke.
|
|
|
Narratzaile bakoitzak antzinako ahots baten, naturaren ahotsaren, deiari erantzuten dio eta nork bere ikuspuntutik kontatzen ditu urtaroen zikloan jazotzen diren gertakariak. Atxagak, maisutasun handiz eta ahots desberdinen erabilera horren bidez, narratzaile bakoitzak duen mundu ikuspegia mamitu eta irakurlea Obabako mundu fantasiazkoan sartzea
|
lortzen
du. Atxagarentzat, erreala eta ez erreala bereizi gabe idatzi eta irakurtzen den eleberria da eleberri fantastikoa.
|
|
|
Alegoria bere egiten duen eleberrigintzak gehienetan kritika, satira edo helburu didaktikoa izaten du. Finean, gizakien jokabideaz edo etorkizunaz hausnarketa egin nahi du eleberri alegorikoak eta arras ezagunak dira xede hori arrakastaz
|
lortu
duten obrak. Hortxe dauzkagu, esaterako, G. Orwellen Abereen etxaldea (1945) edo A. Camusen Izurria (1947).
|
|
|
Euskal eleberri esperimentalaren atal honi hasiera emateko Ramon Saizarbitoria (1944) idazlearen lehenengo hiru eleberriak iruzkinduko ditugu. Bere ibilbide profesionalarengatik I. Sustatu Saria (Eusko Jaurlaritza, 1994)
|
lortu
zuen soziologo honen eleberriek kontamolde eta poetika guztiz berritzaileak ekarri zizkion garaiko euskal eleberrigintzari. Horretaz gain, Lur eta Kriselu argitaletxeetako kidea izan zen, Ustela eta Oh!
|
|
|
Bi lehen eleberri haiek
|
lortu
zuten arrakastaren parekoa izan zen hirugarrenak sortutako harridura. Nahiz eta Ene Jesus (1976) hark 1982ko Kritika Saria irabazi, hiru edizio besterik ez dira egin orain arte, eta bere garaian" zientifikoa" eta" zaila" zela esan zuten zenbait kritikarik.
|
|
|
Eleberri esperimentalen azterketa bukatzeko, Patri Urkizuren (1946) Sekulorum Sekulotan (1975) obra abangoardista aipatu nahi genuke. Madrileko UNEDen irakasle den lezoar hau, EIEko lehendakari izan zen artean eta Eusko Ikaskuntzako Hizkuntza eta Literatura Sailaren arduraduna da gaur egun. Euskal literaturaz eta antzerkiaren historiaz argitara eman dituen saiakera lan ugariek (Literatura eta Kritika, 1970; Euskal teatroaren historia, 1975; Euskal antzertia, 1984..) hainbat sari
|
lortu
dituzte. Urkizuren poesia liburuen artean, Dorrejilko Kanta (1977) eta Zeren azken finean (Kutxa, 1984) dira aipagarri.
|
|
|
Horren ordez, honako hau esaten badio: " Corín Telladok esan zuen moduan, izugarri maite zaitut" bere helburua
|
lortuko
du, maiteminduta dagoela jakinaraztea eta, aldi berean, ironia erabiliz, zaharkitutako adierazpena berreskuratzea. Dakusagunez, ironia, jolas metalinguistikoa... jokabide posmodernoaren ezaugarri funtsezko dira.
|
|
|
Hadrianoren oroitzapenak (Marguerite Yourcenar), Eulien ugazaba (William Goldwing), Beirazko giltzak (Jaume Fuster) eta Homo Faber (Max Frisch), guztiak Elkarrek argitaratuak. Horretaz gain, hainbat sari aipagarri
|
lortu
ditu, hala nola, Irun Hiria Eleberria Saria (1978), Irun Hiria Poesia Saria (1982an eta 1996an) eta Itzulpeneko Euskadi Saria (1995). Sarreratxo hau egilearen narratiba lanak gogora ekarriz osatuko dugu:
|
|
|
Beste hainbat desehorzketa aitzakia dituzten bost narrazio luzek osatzen dute Saizarbitoriaren azken liburua, Gorde nazazu lurpean (Erein, 2000). Liburuaren harrera bikainaren adibide ditugu orain artean
|
lortutako
sariak: Kritika Saria 2000, Beterriko Liburua Saria 2000 eta Euskadi Saria 2001 Horiezaz gain, 2001 urteko Espainiako Narratibako Sarian finalista izan zen.
|
|
|
Benetan da bikaina Rossetti-ri egindako erreferentziekin kontaketa honetan
|
lortzen
den tentsio narratiboa. Hasieratik bukaerara margolari prerrafaelitaren inguruko informazio eta xehetasunak poliki poliki dosifikatuz, Saizarbitoriak lortu egiten du irakurleok ere margolariarekin liluratzea, obsesionatzea.
|
|
|
Benetan da bikaina Rossetti-ri egindako erreferentziekin kontaketa honetan lortzen den tentsio narratiboa. Hasieratik bukaerara margolari prerrafaelitaren inguruko informazio eta xehetasunak poliki poliki dosifikatuz, Saizarbitoriak
|
lortu
egiten du irakurleok ere margolariarekin liluratzea, obsesionatzea. Victoriak eskaintzen digu Rossettiren lana ulertzeko liburu interesgarriaren aipamena (219):
|
|
|
Deshilobiratze izugarri hau berez edozein irakurlerentzat harrigarria ezezik deitoragarria ere suertatzen bada ere, badira zenbait datu osagarri Victoriak iradoki egiten dituenak eta victoriar garaiko emakumearen egoera ulertzeko funtsezko bihurtzen direnak. Dirudienez, margolari prerrafaelitek modeloei eskatzen zieten itxura argal, zurbil eta heriotzezkoa
|
lortzeko
itzelezko baraualdiak egitera, gerruntzea estutzera edo ozpina edatera behartzen zituzten. Bere posesiorik preziatuena bailitzan, etxean, munduaz isolatua gorde zuen Rossettik Siddal, eta hilik jaio zitzaion lehenengo umearen ostean ere, bere amoranteekin jarraitu zuen emaztea etxean depresio bortitzak jota zegoela jakinda ere.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzaren 1989ko Jon Mirande Eleberri Lehiaketan akzesita
|
lortu
zuen Legez Kanpo (Elkarlanean, 1991) eleberriak. Egileak elkarrizketa batean esan bezala (ik.
|
|
|
Baina honek ez du" l" art pour l" art" lelopean estetizismoak bilatu zuen marfilezko dorrera kondenatzen jarduera artistikoa. Eguneroko praxian barneratu nahi du abangoardiak artea, Arte Instituzioaren inplikazio erabatekoa bilatuz artearen beraren buruaskitasuna
|
lortzeko
.
|
|
|
4 ik. Jakin 120, 2000ko iraila urria. tzerki liburua eta% 4 historia/ kritika liburua. Narratibaren bilakaerari dagokionez, aipagarria da 1980ko hamarkadatik aurrera ipuingintzak
|
lortu
duen maila eta aberastasuna, edo 1990eko hamarkadan eleberrigintzak berriro ere izan duen igoera. Horrekin batera, nabarmentzekoa da narratibaren eta poesiaren produkzio aldea 1980ko hamarkadak aurrera egin ahala sendotuz joan zela, izan ere, 1970eko hamarkadaren erdialdera bi generoen produkzio ehunekoak antzekoak baitziren.
|
|
|
(1963) aipuan adierazten zaigun bezala, zeru zati bat ikustean heriotzak ematen dion beldurretik urruntzen duen ihesbidea zabaltzen zaio. Une labur horietan
|
lortzen
du mundutik bereiztea, eleberrian barrena errukirik gabe inposatzen den orain mehatxagarritik bakartzea.
|