|
2004
|
|
|
«Zergatik deritxazu hainbeste neke
|
lan
euskaldunen artean
|
|
|
Eta buruzagiren batek bere mezua era zabalean hedatu nahi zuenean, euskaraz eta gaztelaniaz hitzaldia egiten saiatzen zen. XIX.mendean zehar horren froga ugari dago eta bildu dira honezkero Bizkaiko Batzar Nagusietako euskarazko testuak A. Irigoien eta A. Urrutiaren
|
lanetan
. Euskarak hizkuntza bizia zen eta hainbat eremutan hizkuntza bakarra.
|
|
|
Eta gogotik asi zan bere
|
lanean
; sendo ekin eutson, ez iñoren aldetik goralpenak entzuteko asmuz, ez; entzun beren itzak: < < Pozik emongo neuke neure bixitza ori gatik Aberrijari osasuna etortiarren iñork nire barrí jakingo ez ba leuke be> >.
|
|
|
Eusebio Erkiaga. Berbalauaren kulunkan, Prosa
|
lanak
11, Sutondo
|
|
|
Hortik sortzen den euskara ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263). Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen Euskal Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta
|
lan
hori Astarloaren lanean oinarrituta burutua du ela. Era berean, Sabino Aranak Azkueren hainbat proposamen bere egiten ditu, hasierako lanetan ez hainbeste, azken lanetan gero eta nabariago (265), eta ge roztik aranazaleen eskolakoak izango dira hauek bereziki eta bakarrik horiek
|
|
|
Hortik sortzen den euskara ereduari «hiperbizkaiera» deituko dio berak (263). Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen Euskal Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta lan hori Astarloaren
|
lanean
oinarrituta burutua du ela. Era berean, Sabino Aranak Azkueren hainbat proposamen bere egiten ditu, hasierako lanetan ez hainbeste, azken lanetan gero eta nabariago (265), eta ge roztik aranazaleen eskolakoak izango dira hauek bereziki eta bakarrik horiek
|
|
|
Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen Euskal Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta lan hori Astarloaren lanean oinarrituta burutua du ela. Era berean, Sabino Aranak Azkueren hainbat proposamen bere egiten ditu, hasierako
|
lanetan
ez hainbeste, azken lanetan gero eta nabariago (265), eta ge roztik aranazaleen eskolakoak izango dira hauek bereziki eta bakarrik horiek
|
|
|
Berrikitan ltziar Lakak (264) azaldua du bere doktore tesian Aranaren hiperbizkaierak Azkue gaztearen Euskal Izkindea n eta bertan proposatutako aditz sistema berrian duela bere jatorria, nagusiki eta bereziki aditz teoriari dagokionez, eta lan hori Astarloaren lanean oinarrituta burutua du ela. Era berean, Sabino Aranak Azkueren hainbat proposamen bere egiten ditu, hasierako lanetan ez hainbeste, azken
|
lanetan
gero eta nabariago (265), eta ge roztik aranazaleen eskolakoak izango dira hauek bereziki eta bakarrik horiek
|
|
|
Ondorioz, uste dugu berezi beharreko sailak direla, mende bukaeran jaio eta XX.aren hasieratik aUITera zabaltzen den bizkaiera idatzi berrian, Aranak irekiriko bidea, hots, orto grafia sistema eta neologismo sorta bat edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko hitz guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen duen aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada ere. Urteen buruan, haatik, Azkuek sorturiko ereduaren eragina gero eta na bariago egingo da Aranaren
|
lanetan
, bakanka aurki daitezkeen adibideetan Iehenik, ugarituz gero, az ken lanetan osoro makurtzeraino bere hizkuntza hiperbizkaieraren sistimara> > (Laka, op., 24 or.).
|
|
|
Ondorioz, uste dugu berezi beharreko sailak direla, mende bukaeran jaio eta XX.aren hasieratik aUITera zabaltzen den bizkaiera idatzi berrian, Aranak irekiriko bidea, hots, orto grafia sistema eta neologismo sorta bat edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko hitz guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen duen aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada ere. Urteen buruan, haatik, Azkuek sorturiko ereduaren eragina gero eta na bariago egingo da Aranaren lanetan, bakanka aurki daitezkeen adibideetan Iehenik, ugarituz gero, az ken
|
lanetan
osoro makurtzeraino bere hizkuntza hiperbizkaieraren sistimara> > (Laka, op., 24 or.).
|
|
|
Jarrera zientifikoa erakutsi dutenen artean gehienak hizkuntzalari atzerrita rrak ziren, hala nola Schuchardt, Uhlenbeck, Saroihandy, Gavel, etab.; eta ber takoen artean, Azkue heldua, Altube eta Urkijo bera. Hauen
|
lanak
Urkijok zu zendutako RIEV aldizkarian emango dira argitara eta, orobat, hauek izango dira euskalaritza berriaren zimentarriak botako dituztenak Eusko Ikaskuntzako l. eta III. Batzarretan, Oñatin (1981) eta Donostian (1923) egindakoetan, Menéndez Pelayo, Amado Alonso eta Navarro Tomás espainolekin batera (267). Lekuko euskalarien zerrenda honetan, berriro diogu, Sabino Arana ez da agertzen.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan ere antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren
|
lanetan
hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko asko ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! ...
|
|
|
Egiazko arazoa, ordea, ez da hori, kritikak aberasten baitu jakintzaren ku txa. Arazoa, eta benetan larria, euskal nazionalismoaren familia ideologikoan lerrokatzen diren euskaltzaleen
|
lana
akademikoa nahiz bestelakoa sistemaz deskalifikatzearena da. Badirudi horrelako salatzaileak hauek bai oso erudi to eta intelektualak inungo nazio eta estaturi atxikirik gabeko hiritar uniber tsalak direla, egungo izaki globalizatuak.
|
|
|
Sabino Aranak, euskaltzaletasuna abertzaletasunaren zerbitzura jartzean, morrontza
|
lanetan
jarri zuen euskara, baina fede onez, uste baitzuen abertza letasuna zela euskara sustatzeko biderik behinen eta eragingarriena. Baina ba du Abandakoak hori baino oker handiagorik egina, euskarari ez baitzion aitor tu nazioaren eraikuntzan zegokion lekua.
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi,
|
lan
honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Luis Mitxelenak, Euskal literaturaren historia idaztean, Aranaren itzala bere sorkuntzazko
|
lana
baino harago doala esan zuen: «La actividad de su con temporáneo Sabino de Arana Goiri() fue principalmente política(...) No obstante, sería injusto medir su influencia en la literatura vasca por la huella de su obra original.
|
|
|
Asko dira jada Sabino Aranaren
|
lanaz
aritu direnak. Bibliografía zabala da berari buruzkoa.
|
|
|
Mitxe lenari jarraiki, hala dio Akesolok ere: «Aranaren euskal
|
lana
ondo aztertu ba rik dago. Bereak ez dituen eritxiak ezarten ei jakoz askotan.
|
|
|
Bereak ez dituen eritxiak ezarten ei jakoz askotan. Aranazale batzu en eritxiak alboratu eta bereak dituenak aztertzea
|
lan
onuragarria izango ei genduke» (5). Laburki esanda, batean Arana eta bestean aranazaleak kokatze ko garaia heldu da.
|
|
|
Lenengo, euskaldunak euren lozorrotik itxartu, euskeraren alderako za barkeritik eta jaramonik ezetik atera, eta ortik aurrerako ekintza jarri. Euskalerri edo eskualde ba kotxetik asiko da
|
lana
, lenago euren jabe izan ziran eta egunen baten barriro izateko ustea dau ken eskualde bakotxetik. Eskualde bakotxean nagusi dan euskera alik eta batuena egin, osotu eta indartu, guztien arteko izkuntza egin arte, bai literaturan eta bai goikoen eta bekoen, ikasien eta ikasibakoen agotan, kalean eta etxean.
|
|
|
Guztien gainetik, agian, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino li burua da Aranaren
|
lanik
meritagarriena euskalaritzaren sailean, zeinetan soi nuez eta letren zeinuez ari baita, ortografiaz eta fonetikaz, ordurarte euskaraz erabili izan diren sistema grafikoez eta euskeralogoek egin dituzten erroreez. Zehatz mehatz aztertzen du euskalkien batasun arazoa, 62 neologismo sortzen ditu, eta euskarazko 123 eta gaztelaniazko 36 hitzen etimologia azaltzen du.
|
|
|
Gaurko hizkuntzalariek ez daukate Arana gramatikalaritzat, ez bederen honi eman ohi zaion adiera zabalean hartuta, nahiz eta hilondoko eskuizkribu batean agertu izan haren bizkaierazko aditzaren sailkapen bat, «clasificación del verbo bizkaino» izenekoa (51). Izan ere, gutxitan eta orduan zeharka eta
|
lan
desberdinetan, aipatzen ditu sintaxi eta morfologi arazoak. Sail horretan besteek esanera mugatzen bada ere, beste gaietan, hala nola ortografian eta fo netikan, etimologian, izendegian, hiztegian eta, oso bere bidetik ibiltzen da.
|
|
|
Ortografiari buruzko lehen saioa Pliegos Euskeráfilos (1988)
|
lanean
egi
|
|
|
ten du, horko lehen
|
lanean
hain zuzen, zeinetan, Miguel Unamunoren «De Or
|
|
|
gitaratu zutena.
|
Lan
honetan biltzen dira Aranak bizkaierazko aditzaz idatzitakoak eta, oro har,
|
|
|
tografía» artikuluari erantzunez, Astarloa eta Mogelen tradizioari jarraiki, e eta q ren ordez, k erabiltzea errebindikatzen baitu. Baina bere
|
lan
maisua, esan bezala, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino (1896) da. Lan honen gorputzean sartzen du Gramática Elemental del Euskera Bizkaino izeneko la naren zati bat ere.
|
|
|
Baina bere lan maisua, esan bezala, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino (1896) da.
|
Lan
honen gorputzean sartzen du Gramática Elemental del Euskera Bizkaino izeneko la naren zati bat ere. Lan hau 1885ean hasi zen idazten, baina 200 orrialde Bar tzelonan argitaratu eta gero, 1888an argitaratzeari utzi ziola dio berak, zerga tik esan gabe.
|
|
|
Lan honen gorputzean sartzen du Gramática Elemental del Euskera Bizkaino izeneko la naren zati bat ere.
|
Lan
hau 1885ean hasi zen idazten, baina 200 orrialde Bar tzelonan argitaratu eta gero, 1888an argitaratzeari utzi ziola dio berak, zerga tik esan gabe. Baina, hau ere berak dio, gaztetan idatzitako Gramatika horretako sei ikasgai letren soinuez eta zeinuez dihardutenak, hain zuzen Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino n jasotzen omen dira.
|
|
|
Azkuek bi aukera paregabe izan zituen horretarako, baina ez zuen egin. Hasteko, Aldundiaren Katedran hiru urtez la nean aritu ondoren, horko maisutza
|
lanaren
emaitza gisa 1891n argitaratutako
|
|
|
Etimologías Euskéricas (1887) da Aranak euskararen gainean idatzitako lehen
|
lana
. Egileak berak esaten duen bezala, bi artikulu dira saio hau osa tzen dutenak, Gramática Elemental del Euskera Bizkaino deituaren sarrera gi sa eginak, hogei urte zituela (74).
|
|
|
Hasiera hasieratik pizten zaio, bada, etimologiarako zaletasuna eta hauxe du bere lehen saioa. Pliegos Euskeraló gicos
|
lanean
(1892), errotzat hartutako 17 hizkitatik eratorritako hitzen azal pena ematen du, ari, argi, agi, adi, ali, eri, egi, eli, eta horrelakoena. Handik hiru urtera Tratado Etimológico de los Apellidos Euskéricos (1895) argitara tuko du, eta hemen, bai, bide berriak urratuko ditu.
|
|
|
Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere erabiltzen du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako. Neurri handiko
|
lana
da, 5.000 hitzetik gorakoa baita, abizenak 33 espezietan sailkatuta ematen dituelarik. Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan.
|
|
|
Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan. Orobat, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino
|
lanean
ere, bertan erabilitako euskarazko 122 hitzen jatorria ematen da, zerrendatuta, eta erdarazko beste 22rena, hala nola vasco rena (lartinezko uasco tik), vascuence rena (gaztelerazko vasconce tik), osco rena (euskaraz ko eusko tik) (75). Orobat, Umiaren Lenengo Aizkidia n (76), Euzkera,
|
|
|
Pliegos Euskeráfilos eko bigarren
|
lanean
planteatzen du lehen aldiz eus kal alfabetoaren berrikuntza, horren eredu grafikoa aurkeztuz, zehazki kontso nanteetan. Bere euskal alfabeto berrituan bere aurreko tradiziotik zetozen hain bat kontsonante kentzen ditu, zehazki, e, h, j, f, q, x, baita beste hainbat zeinu ere (oh, ph, nh, rh, th, w), eta r, 1 eta t bikoiztuak tiletez ematen.
|
|
|
Pliegos Histórico políticos (II) izeneko
|
lanean
(1889), Kanpion eta Arza kekin eztabaidan ari dela (91), euskal poetei atzerriko alderdiek antolatutako lehiketetan parte ez hartzeko gomita egiten die Sabino Aranak, aberriari trai zio egin ez diezaioten. Eta, aldi berean, parada horretaz baliatzen da egile ho rietako bakoitzaren literatur ikuspegia zorrozki kritikatzeko (92).
|
|
|
(97) < < Ir por
|
lana
y volver trasquilado> >, Bizkaitarra, 23,; OC, 1, 524 or. (98) La Patria, 9,; OC, III, 2081 2082.orr.
|
|
|
Kanpionek ez dio erantzuten, baina ondo gogoan izango ditu Aranaren gandik jasoak, handik bi hilabetera, Hondarribiako Batzar Ortografikorako prestaketa
|
lanak
direla bide, Guilbeau jaunari 1902ko otsailaren 27an idazten dion gutunean garbi agertzen baita suminduraz zein errea daukan barrunbea:
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri eman izan denean, J. Javier Granja Pas cual en
|
lanean
bezala, honek ere, ia hitzez hitz, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera ematen du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
Izan ere, historiografia gezurtatzeko modu asko daude, eta ho rietako bat, datuak manipulatzea, edo aipatzeke uztea da. Gu ere ibiliak gara gai honen inguruan Orixeren
|
lana
aztertu genuenean, baina lehengo iturriak berrikusi eta berriak aztertzean, orduko balorazio batzuk findu beharrean aur kitu garela aitortzeko lotsarik ez dugu (112).
|
|
|
hizkun tzaren defentsarako bide egokiak hartzea, euskal kultura zabaltzea eta euskal ortografia batzea. Asmo hauek burutu ahal izateko, erakunde bat sortzea, Es kualdun Biltzarra (Association dEuskeraphiles/ Liga de Euzkeráfilos) deitu zi tzaiona, eta
|
lanerako
Batzorde Iraunkor bat eratzea erabaki zuten, honela osa
|
|
|
(112) Hitzaldi hau eman eta gero jakin dugu Mikel Zalbidek burutua duela gai honetaz
|
lan
bat arras argigarria dena. Ahalegindu garen arren, ez dugu eskuratzerik ahal izan.
|
|
|
a) goizez batzarkideak hiru taldetan banatu zirela, ortografiaren batasunari bu ruz Batzarrari proposamenak egiteko xedearekin; b) arratsaldez aho batez onartu zela batzordeetako batek, adostua izan zedin, gai horri buruz proposa tutako plagintza; e) hurrengo urtean Hondarribian beste Batzar bat egitea au rrikusi zela; d) hiruko talde batek osatutako Batzorde bat izendatu zela, tarte an Kanpion, Sabino eta Hazpameko Anaia bat zeudela, eta hauek, gela batean sartuta, presaka arautegi moduko bat prestatu zutela, baina Batzar Aretora itzultzean, hutsik aurkitu zutela; e) Eskualdun Biltzarra elkartearen izenaz as ko eztabaidatu zela, berdin bere xedeaz; f) Batzorde Iraunkorreko partaideen izendapenari dagokionez, Batzarraren berrespenik ez zuela eta, Kanpion eta Aranaren kasuan, presak eraginda, beren buruak aurkeztu zituztela lehendaka riordetzarako (116). Beste nonbait ere esaten du Aranak, gauzak gaiztotzen ha si zirenean, hasiera hasieratik lehendakariordea izaki, kargu horri uko egin na hi izan ziola (117), baina ez ziotela onartu eta, gainera, askotan idazkari
|
lanak
ere egin behar izan zituela (118).
|
|
|
Honen 1092ko otsailaren 15eko erantzunean (136), puntu hauek zehazten dira: a) idazkariak ez dituela bete hitz emandako
|
lanak
, b) bera izan zela Ortografiaren eta Literaturaren sailak nahastu nahi izan zituena, lortu ez zuen arren, e) Hendaiako batzarkide guztiak ez zirela izan euskalariak (euzke rálogos), eta, alderantziz, euskalariak oro ere ez zirela deituak izan, d) arau ortografikoak, ez hitzez berehala, Adema eta Kanpionek nahi zuten bezala, bai zik azkerketa sakon baten ondoren finkatu behar zirela, Aranak p...
|
|
|
darrabiako Batzarrerako idatziz bidalitako sistema grafikoari buruzko
|
lana
, orduan hain eztabaidatua
|
|
|
izan zena izango da, hain zuzen, Euskaltzaindiak Oñatin 1918an onartuko duena, Azkue, Bonaparte, Oihenart, Darrigol eta Duvoisinen
|
lanekin
balera. Eleizaldek, Sabinoren jarraitzale hurbilekoenak, ho nela jasotzen du Euskaltzaindiaren egitekoa bere 6 artikuluan:
|
|
|
Biek, bada, gauza bera diote: Sabinoren
|
lanetan
ere oinarrituta egin zela, alegia.
|
|
|
Eztabaida maila honetan, alde hatera utzita aranazaleek euskalaritzan izan zezaketen gaitasuna, jokabidearen gardentasunean datza arazoaren mui na. Sabino Aranari zaio leporatu azpikeriaz jokatu nahi izan zuela, pasarte horretan agerian baitago ortografiaren arazoa Hendaiakoan, azken fi nean, lagun gutxiren artean trenkatu nahi izan zutela, aldez aurretik azterketa
|
lanik
aurkeztu gabe, erabakiak ahoz hartuz.
|
|
|
Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak. Guk, batez ere, elkarte horrek argitaratzen duen Euzkerea aldizkariaren eta egiten dituen beste
|
lanen
berri ematera mugatuko gara eta, bide batez, RIEV ere ai patuko dugu, Aranak Kanpionekin hasitako eztabaida hor luzatzen baita, bai na oraingoan beren buruak Aranaren oinordekotzat dauzkatenekin. Kanpionek badaki nortzuekin ari den teke mekean.
|
|
|
(161) Egile honek La Gaceta del Norte n idatzitako «De Euzkarología»
|
lana
aipatzen du,
|
|
|
Bi: ez da egia Aranak aldez aurretik fro gatu gabeko printzipio orokorra formulatuz gero ateratzen dituela bere ondo rioak, a priori arrazonatuz, alegia, zeren bere
|
lanetan
azterketa analitiko des kriptiboak egin eta gero iristen baita azalpen sintetiko deduktiboa egitera. Baina Aranak bere une deskribatzailean erabilitako argudioak argitu eta indar tzeko balio zezaketen froga historiko berririk ez dakar, eta hori zen Kanpio nek eskatzen zuena.
|
|
|
Sekulakoa da. Euskalaritzarako gaitasun handia zuela erakutsi zuen bere
|
lanetan
.
|
|
|
Mintegi horietan Ekonomia, Soziologia, Historia eta Filologiako gaiak harro tzen dira. Beraz, ikusten gatozenez, kultur mugimendu trinko eta antolatu bat dago hor
|
lanean
ari dena, Sabino Aranaren gerizpean Euskal Pizkundiari bere ekarpena egiten ari zaiona. Noski, beren bidetik.
|
|
|
Aranari bakarrik deitzen zaio «Maisua», maiuskulaz, eta haren izena sakralizaturik bezala agertzen da, hark esanak edo idatziak betiko egiak bailiran transkri batuz. Aldizkariak ia zenbakiro ekartzen ditu Aranaren pasarteak «Páginas del maestro» sailean, edo haren
|
lanei buruzko
iruzkinak, gehienetan hitz be rrien inguruan. San Andres egunarekin, 1930eko azaroaren 30ean, Euzkerea koek omenaldi hunkigarri bat egin zioten Arana maisuari Bilbon.
|
|
|
Euzkerea aldizkarian, 1929ko III. zenbakitik aurrera, atal berezi bat ireki tzen da, «Los contradictores del maestro» izenburuarekin, non Abandokoaren iritziren bat edo beste ezbaian jartzera ausartzen zirenak errotarrian xehatzen bai tira kupidarik gabe. Konbentzituta zeuden Sabino Arana euskalariaren
|
lana
gu txiestea zutela xede haren kontraesale horiek (205). Kontraerasoa, gainera, gaz telaniaz egitea erabakitzen da, eztabaidaren berri jende gehiagok izan dezan.
|
|
|
Arrazoi honek ez du balio, zeren nola esplikatzen da Azkueren Euskelzale bezalako aldizkariak hain agudo desagertzea? Kirikiñoren adibide ak ere ez bide du askoz gehiago balio, honen
|
lanak
ere, garaiko beste idazle gehienen antzera, gutxi irakurriak baitira. Haren Bigan·en Abarrak liburutik ale bakar batzuk bakarrik saldu zirelako kexu omen ziren argitaratzaileak.
|
|
|
«Misibus» delakoak bi zenbakitan emana (234). Bere aurrekoek modu batera edo bestera esana ez duten gutxi dator honen 26 orrialdeko
|
lanean
. Neologis moen arazoan, berak dioenez, hiru jarrera mota eman daitezke:
|
|
|
aldeko euskalkietan, bi hitz erabili zituela, bata irakaslari irakasle profesiona la izendatzeko, eta irakasle, pedagogo profesionala ez den maisua izendatze ko. Bi hitz horiek, Pierre Lhanderen hiztegian oharrarazten den bezala, Harri et kalonjea 1878an egiten hasitako eskuizkribuzko hiztegian baitatoz, litekeena da Arana Goiriren
|
lanak
ezagutzea eta hortik hartuak izatea. Odolkiak ordai netan izaten direnez, Oxobiren esaera honekin ematen diote bukaera beren orri biko idazkiari:
|
|
|
Ro ni buruz esan dezakeguna da, euskalaritzaren sailean egin diren ekarpenen bi bliografía espezializatua irakurtzean, gaurko euskal hizkuntzalari profesiona lek apenas aipatzen dutela Arana Goiriren izena. Hala ere, ugalduz doaz Aranari buruzko
|
lan
monografikoak (260) eta horietako batzuen edukia azter tzera pasatuko gara.
|
|
|
Ikusten da Biltzar horren ondorioz eta bera desiatzen zegoen Akademiaren esanetan jartzeko. Bibliografia ugaria erabiltzen du korrejitze
|
lanerako
, lapurte razkoan L. Diharassarryren Ciristino Legeaz baliatzen da, horkoan bakarrik
|
|
|
Batzar agiriok kronologikoki liburu bildu ma legez atera, salgai jarri banaketa eta guzti. Ehun urte geroago, oraintsu hasita egon arren, burutu gabeko
|
lan
bat da. Gure historia ikerketak beste emaitza bat izango zuen, proposamen zuhur hori aurrera atera bazen. lkerke tetarako argitalpenei balio handia ematen ziola bistakoa da, nahiz eta, orain dik, 1+ D, askorentzat gai teknikoentzat bakarrik egon.
|
|
|
tzea aski litzateke. Tartean Moyano legea bazebilen mende erdiko kalteak egiten estatu zentralizatu baten, irakaskuntzako hiru mailetan euskara, kata
|
lana
eta galegoa baztertuz eta maisuen izendapenak ere, gure kasuan, Valla doliden egiten ziren gaztelauen mesedetan. Hogei urte geroago, haren ando rengo Landeta eta Eleizaldek, «Bizkayaren auzo ikastola» delakoak martxan jarriaz eta Zomotzan Maisu Eskola sortzeko egitasmoa, gauzak bideratzen hasi ziren.
|
|
|
Sabinoren
|
lanetan
azterketa tematiko zehatz bat egiteko dagoela uste dut eta onuragarria izango litzateke alderdi askotatik. Haren idazlan ezagunetatik azterketa xume bat eginda, hara hor, beste arlo batzuetako erkundetzeaz jaso tako adibide zenbait:
|
|
|
Euskal abertzaleen tzat Sabino euskal abertzaletasun politiko modernoaren sortzailea da; berak gainditu zuen ordura arteko foruzaletasuna eta bera izan zen joera politiko ho rren oinarrizko kontzeptuak ezarri zituena, aldaketa sozio-politikoaren eragile bihurtuz kontzeptuok. Guretzat, abertzaleontzat, aipatutako ezaugarri hori ho rren garrantzitsu da ze, askotan erabili izan dugula justifikazino nagusitzat eta nahikotzat, eta hori ezagutzearekin asetutzat sentitu garela, eta alde hatera utzi dugu Sabinok landutako esparruetan egin zituen ekarpenak sakontze eta azter tzeak eskatzen zuen
|
lana
.
|
|
|
Beste batzuentzat, espainiazaleentzat, aspaldiko partez oso erasokor ari diren horientzat, Sabino Arana aipatzerakoan badirudi euren aurkako zerbait esan dela, eta gaur eguneko testuinguru europearrean izan litezkeen adierazle rik ezezkorrenak egozten dizkiote, batez ere arrazakeriazale eta xenofobo hu tsa izan zela. Horretarako, bada, Aranaren mezuak eta
|
lanak
berezko duten tes tuinguru historikotik atara besterik ez dute egiten behin eta berriz.
|
|
|
Eztabaida antzu horren ikus pegi estua gainditzeko modurik zintzoena zein den, nire ustez, azpimarratzea besterik ez dut gura: Sabinoren
|
lanaren
azterketan sakontzen ahalegintzea; lan dutako esparruetan egin zituen ekarpenetan sakontzen ahalegintzea. Horrexe gatik, hain zuzen ere, oso erakargarri eta garrantzitsu deritzot mintegiaren helburuari:
|
|
|
astintze
|
lana
da, hizkuntza biziberrituko zuen osteragoko mugirrÍentuetarako
|
|
|
Amaitzeko, nire esker onik zintzoena adierazo gura diot Euskaltzaindia ri, mintegia antolatzerakoan izan duen parte hartzeagatik. Zer erakunde hobe rik gauzatzeko, bidezkotasunez eta zuzentasunez, Sabino Aranak zeregin ho rretan egindako
|
lanaren
benetako nondik norakoak, egindakook aztertzeko eta neurtzeko. Beste alde batetik, berton dauden hitzaldien aberastasunak berez eta besterik gabe adierazten du egileek pertsonaiaren beraren eta alor honetan egindako lanaren azterketa egiterakoan jarritako adorea eta ahalegina.
|
|
|
Zer erakunde hobe rik gauzatzeko, bidezkotasunez eta zuzentasunez, Sabino Aranak zeregin ho rretan egindako lanaren benetako nondik norakoak, egindakook aztertzeko eta neurtzeko. Beste alde batetik, berton dauden hitzaldien aberastasunak berez eta besterik gabe adierazten du egileek pertsonaiaren beraren eta alor honetan egindako
|
lanaren
azterketa egiterakoan jarritako adorea eta ahalegina. Euroi ere gure Fundazioaren esker ona.
|
|
|
Gaur, hain zuzen, euskararen eta euskal kulturaren alde
|
lan
handia egin duten pertsona horietako bat dakargu zuen aurrean, eta ez nolanahikoa: Sabi no Arana Goiri, bizkaitarra.
|
|
|
zitzakeen gauzak berak baino hobeki. Ondokoei egokitu zaigu berak proposa turiko bidea arteztu, birrnoldatu eta hobetzea, gure atzetik datozenek gurea zu zenduko duten bezalaxe, baina beti ere haren
|
lana
kontuan izanda, hark azpi marraturiko hutsuneak konpontzea helburu. Edonola ere, ene ustez, ez orduan, ez eta geroago ere euskaraz ezertarako arduratu ez zirenen jarraitzaile ideolo gikoak ez dira nor noiz eta orain, ehun urte geroago, Aranaren akatsak dema gogikoki salatzen jarduteko.
|