|
2000
|
|
|
Gehienbat ipuin fantastiko fatal erakargarriez osaturiko liburua dugu Narrazioak: Arthur erregearen istorioak, edo Coleridgeren Marinel zaharraren balada ren bertsioa, edo Herman Melvilleren" Las Encantadas" narrazioaren oihartzunak
|
jasotzen
dira liburuko ipuinetan. Hor dago, era berean," Mezurik gabeko eriotza", William Faulknerren" The sound and the Fury" nobelaren oihartzunez beteriko aztikeria ipuin bat ere, Martintxo, atzeratua den haur hazi baten ikuspuntutik kontaturiko narrazio bat.
|
|
|
Atabala eta euria (Elkar, Donostia, 1986). Hamar ipuin dira aurreko liburua bezala liburu honetan
|
jasotakoak
, eta amaieran" post scriptum" gisako ohartxo literarioez horniturik argitaratzen du. Kritiko gehienen iritziz liburu hau Narrazioak liburuaren jarraipena da, egiturari, estiloari nahiz tematikari dagokionez.
|
|
|
Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak
|
jasotzen
ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere.
|
|
|
Iñigo Kaminok ere Argiako iruzkinean Sarrionandiaren ipuingintza ipuingile hegoamerikarren tradizioa kokatzen du: " Beste zenbait ipuinetan Hego Ameriketako ipuin motz eta harrigarrien oroitzapena
|
jaso
dugu." (4 or.)
|
|
|
Sarrionandia bere liburuetan
|
jasotzen
dituen autoreen pertsonaien eta gaien bidez mintzatzen da, ez da joko erudito alfer bat metaliteratura hori, bere narrazioei sakontasuna, oihartzun eta iradokizunak eransteko polifonia baten erabilera baino. Haren liburuak irakurtzen dituztenek egin ditzaketen irakurketa maila infinito horietako batzuetan, beste literatur obra horien obraren oihartzunek, mezuaren aldetik nahiz estetikaren aldetik konplexutasun eta matizazio gehiago sumarazteko eta iragartzeko aukera eskaintzen diote autoreari bere lanak moldatzerakoan.
|
|
|
Iñaki Aldekoak dioenez Narrazioak liburuan" errekurrentea da Coleridgek aspaldian kontaturiko marinel zaharraren baladako istorioa, Baudelairek ere albatrosari eskainiriko gorazarrean
|
jaso
zuena. Aingeru Epaltzak aldiz, nabigatzea bizitzaren metafora gisa jotzen duen Aldekoaren aipamena eta Borgesekiko aurreko erreferentzia elkarlotu egiten ditu:
|
|
|
Bernardo Atxagak ere bere epilogoaren sarreran Bernardo Soaresek (Fernando Pessoaren heteronomoak) idatziriko zati batean
|
jasotzen
du nabigatzen duen eta aldarrai dabilen untziaren gaia: " Untzi bat helburu bezala nabigatzea duen untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea.
|
|
|
Ohargarria da bere lagunen hainbat aipamen
|
jasotzen
dituen ipuin horretan esaten dena nabegantea izan nahi lukeen zuhaitz horrek, nahi lukeen moduan bidazti, peregrina edo nabigatzailea izaterik ez izatearen arrazoia bere sustrai sakon ikaragarriak direla. Sarrionandiaren obrak ezin du bere sustraien gatibotzatik ihes egin inolaz, eta ezinbertzean" arteztasunarekin" besarkatzen duela eguratsa.
|
|
|
Ni neu irakurketa posible horietako bat egiten ausartuz, esan nezake bere inguruko eguratsa edo errealitatea besarkatzen edo kaptatzen saiatzen den zuhaitz horrek erro sakonak eta izugarriak dituela lur honekiko, eta pelegrin baten gisa ez daukanez, zuzentasunez eta sutilitatez
|
jasotzen
duela bere inguruko errealitatea:
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake
|
jaso
; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Kritika, erreseina edo iruzkin gutxi
|
jaso
ditu liburu honek, lehenengoaren aldean. Aipagarriena Literatur Gazetan Felipe Juaristik argitaraturiko artikulua izango genuke garatuena" Poesiaren lekua Marginalia liburuari buruz." (1988, 10 zb, 7 or.) Sarrionandiak liburu honetan poetak eta poesiak gizartean duen lekuaz dihardu eta bestalde, liburuko gaiek hartara ekarririk, modu orokorrean postmodernitateari buruzko hausnarketa luzeak egiten.
|
|
|
Marginalia bikotearen bidetik." (II, 62 or.) Halere, aurreko bietan gogoeta solteak nagusi ziren moduan, oraingo honetan" tradizio literariotik zein ahozkotik
|
jasotako
istorio edo zertzeladei buelta ematea da gehien maite duen ariketa." (63 or.)
|
|
|
Gerardo Markuletaren ustez, liburua poeta baten egunkaritik harturiko harribitxien antologia modura antolaturik dago: irakurketen harira, gogoeta zabalago baten barnean edota egunerokotasunaren lokatzen artean sortutako txinparta bat batekoak
|
jaso
, arnas poetikoaren iragazitik pasa eta bere hizketa poetikoaren fineziaz adierazi.
|
|
|
Han izanik hona naiz (Elkar, Donostia, 1992) narrazio eta bestelako testu epigramatikoak tartekatuz eginiko liburu bat da genero hibrido honetan sailkatzeko zioa ematen duelarik. Aipamen edo kritika gutxi
|
jaso
ditu, horien artean, Gerardo Markuleta(" Deserriko eruditoen jolas berriak", Zabalik, Diario Vasco,) eta Manu Lopez Gaseni rena(" Joseba Sarrionandiaren Han izanik hona naiz (Elkar 1992)", Egan, 1993, Donostia, 251 or.)
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman
|
jasoriko
Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa egoeran kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
Gerardo Markuletak liburu honek izan bide dituen iturrien aipamena
|
jasotzen
du bere erreseinan" Ereduen artean Hegoameriketako narratzaile" laburrak" aipatuko nituzke nik, Augusto Monterroso batez ere, baina baita Eduardo Galeano, Mario Benedetti eta Julio Cortazar. Ironia zorrotzari dagokionean, Ambroise Bierce eta H.J. Mencke gogoratzen zaizkit orain."
|
|
|
Puerto de Santa Marian zegoela idatziriko Intxaur baten azalean izeneko prosa lanak zenbait aipamen
|
jaso
zituen garaiko egunkari eta aldizkarietan: Joan San Martinek (Egan, 1984, 3, 156 or.) honela definitu zuen:
|
|
|
Susako komentariogileak (Susa, 1989, 23, 7 orr.) narrazio honetan Sarrionandiak darabiltzan osagaiak
|
jasotzen
ditu, baloraziorik egin gabe: " Hamlet irakurtzen segitu, zeldarik zelda airean gurutzatzen diren elkarrizketak, oroitzapenak, haurtzaroa, kontzientziaren ernalgarria izan zen Burgosko epaiketa, armetako borroka...
|
|
|
Joseba Sarrionandiaren izenperik gabe argitaraturiko preso kolektibo baten bilduman
|
jasoriko
poema luzea da. Puerto de Santa Mariatik Intxaur azal baten barruan eta Eguberri amarauna izenburuz Amnistiaren aldeko Batzordeek argitaraturiko liburua da, 1983an argitaratua.
|
|
|
" Eguberri amarauna delako idazlana, berriz, 1982 eta 1983 arteko Eguberrietan eginikoa da. Hemengo bizimodu arrunteko ahotsak, etsipenak eta desirak poema zatikatu eta luze baten forman
|
jasoaz
." (5 or.)
|
|
|
Liburuari buruz egunkari eta aldizkarietan aipamen ugariak izan ziren eta horietatik adierazgarrienak
|
jasoko
ditugu hemen. Felix Ibargutxik(" Urrutiko parajeetatik hemengo oinazera", Zabalik, 1987XII, 2 or.) iruzkinean aipatzen duen lehenengo gauza Izuen... liburutik Marinel zaharrak honetara emandako aldaketa handia da, autorea kartzelan bost urte egon eta gero, guztiz bestelakoa dela esanez.
|
|
|
Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka
|
jasotako
testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Iñaki Aldekoak argitaraturiko bi lan aipa daitezke bereziki atal honetan, alde batetik, 1993ko Antologia de la poesía vasca n egiten duen aipamena
|
jasoz
" El viaje como metáfora de la poesía: J. Sarrionandia y F. Juaristi" (30 or.) eta Hegats aldizkarian (1989, I. zb, 5 or.) argitaraturiko" Joseba Sarrionandiaren poesia:
|
|
|
Izuen gordelekuetan barrena (1980), Eguberri amarauna (1983), Marinel zaharrak (1987), Gartzelako poemak (1992) eta Hnuy illa nyha majah yahoo (Poemak 1985) (1995). Aurten argitaraturiko Hau da ene ondasun guzia liburua izateaz gain, disko batean
|
jasotzen
ditu Sarrionandiak berak errezitaturiko zenbait poema.
|
|
|
Gerardo Markuletak artikulu horretan beretzat eta bere hainbat kiderentzat Sarrionandiaren obra honek izaniko" manifestu" balioa Jon Kortazarrek ere
|
jasotzen
du" Joven poesía vasca. Un acercamiento" izeneko artikuluan, Etiopia osteko poeta taldearen barruan Sarrionandiari ematen dio garrantzi berezia.
|
|
|
Zientziak eta positibismoak eskaintzen duen mundu ikuskera segurua baztertzen dute eta historiaren nahiz progresoaren kontzeptuak zentzu gabe bilakatzen zaizkie. Horretaraz gero, izakia hutsaren hurrengo da, eta olerkiak egin lezakeen bakarra bizi den unearen adierazpen agonikoa
|
jasotzea
da (288 or.).
|
|
|
lagun minak izaniko Amaia eta Andoniren topaketa. Amaia ezkonduta dagoenean eta bi seme alaba dituenean, Andonik eleberrian literatur saria
|
jaso
duela irakurtzen du egunkarian. Honen ondorioz, iraganeko sentimenduen indarrak bultzatuz Andoni ikusteko ahalegina egingo du.
|
|
|
Gainera, beste idazle, musikari, margolari, e.a.en erreferentziak etengabeak dira. Batzuk aipatzeko asmoz, Olaziregiren hitzak
|
jasotzea
egokia iruditu zaigu:
|
|
|
Testuartekotasunari dagokionez, Jon Kortazarrek eleberriak
|
jasotako
Espainiako Kritika saria zela-eta, Marguerite Duras eta Doris Lessingen literaturarekin lotu zuen. (Egunkaria IV)
|
|
|
Bestalde, Olaziregiren lanetik Ingram en lanaren aipua
|
jasotzea
egokia iruditu zaigu gai honetan sakondu nahiko lukeenarentzat:
|
|
|
Honek Emakume biboteduna bildumaz mintzatzean aipaturikoa gogora dakarkigu. Pergolako iruzkinean aipaturikoa
|
jasotzeari
egokia iritzi diogu:
|
|
|
Bi bilduma hauen arteko harreman eta loturari buruzko adierazpen hauek
|
jasotzea
egokia iruditu zaigu:
|
|
|
Bigarren argazkian Lanbide Eskolako zuzendaria Francori eskua ematen ageri da. Madrilen, diktadore ohiak eskolari emandako saria
|
jasotzerakoan
. Eta elkarren ondoan jarriz gero bi argazkiei darien ironia baliatu du Egañak eleberria osatzeko.
|
|
|
Are gehiago, pertsonaiak berak elkarrizketen bidez aurkezten zaizkigu, eta hauei buruz dakigun apurra elkarrizketa hauetatik
|
jasotzen
dugu. Gainera, elkarrizketa hauek zeharkako estilo librearen bidez txertatzen ditu kontakizunean.
|
|
|
Izan ere, kontraesanez beteriko pertsonaia biribila aurkezten digu. Hona hemen iruzkin batetik
|
jaso
duguna:
|
|
|
Pertsonaiei dagokionez, Lutxo Egiaren hitz hauek
|
jaso
ditugu:
|
|
|
Estiloari buruz honako iritzia
|
jaso
dugu:
|
|
|
Gerra zibila amaitu eta 15 urtera, 1952ko negu hotzeko gau elurtsu batean, Bizkaiko kostaldeko herri batean, maki batek aspaldiko lagun eta adiskide duen kapitain baten etxeko atea jotzen du, eleberri honetan
|
jasotako
fikziozko gertaerei hasiera emanez. Gerran parte hartu ez bazuen ere, makien gora-beheretan nahastuko da aurrerantzean Onofre kapitaina eta, jende eta kontu berrien ezagupidea emateaz gain, bere burua hobeto ezagutzen eta ulertzen ere lagunduko dio berak nahi izan gabe egindako lotura horrek, nahiz eta bere buruaren ezagutzak ez duen, jakina, pertsonaia baikor bihurtuko.
|
|
|
Eleberri honetan, bestalde," pertsonaiek dute pisu gehiena: haiek baitira gertakizunak eragiten dituztenak eta haien ahotik
|
jasotzen
baitugu arestian aitatutako inguruko errealitate hori." (Egan 48) Haatik, pertsonaia lauak izaten jarraitzen dute.
|
|
|
Idaztankeraren berri emateko, Felipe Juaristiren hitzak
|
jaso
ditugu oraingoan: " ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan.
|
|
|
Gauak eta hiriak aldi berean luma gaiztoz eta maitasunez idatzitako liburua, protagonista gazteak dituena, baina gure inguruetako literaturetan adoleszente berankorrek idatzitako bloof etatik urrun. Gazteen arteko harremanak eta hauen bilakaera azaltzean, gorroto, maitasun, inbiria eta desio kontrajarriek osaturiko istorioa ongi amaraundurik egoteaz gain, hainbat erreflesio
|
jasotzen
dira, ez ironiatik erabat aske, baina beti pertsonaia guztiekiko samurtasuna gailenduz." (Jakin 100)
|
|
|
Testuartekotasunei dagokienez, honakoa aipatu zuen Belmontek: " Esan didate, eta beharbada egia izango da, nire lehenengo zatian Ecoren eragina
|
jaso
dudala." (Argia) Izan ere, eleberria idaztean Umberto Ecoren Arrosaren izena irakurtzen ziharduen.
|
|
|
Bere estiloari buruz hitz egiteko Mujikaren hitzak
|
jaso
ditugu. Iruzkinaren hasieran" hizkera sendo, aniztun eta nabarra" darabilela aipatzen du, eta beheraxeago honela mintzo da:
|
|
|
hala nola, Luis Mari Mujika, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Xabier Montoia, Jose Luis Otamendi, Manu Erzilla. Hauek guztiek 90 urterako jada poesiazko lanak argitaraturik bazituzten ere, beraien lehen hitz lauzko lana urte honen ondoren argitaratu izanagatik
|
jaso
ditugu zerrenda honetan.
|
|
|
Ondorioz, aztergai ditugun narratiba lan hauek komunikabideetan (idatzietan) izan duten harreraren nondik norakoa ikusi ahal izateko, literatur lan bakoitzari buruz idatzi dena biltzen saiatu gara hurrengo orriotan, hainbat egunkari zein aldizkaritan kaleraturiko erreseina eta aipamenak
|
jasoz
. Hartara, gaur eguneko kritika lanen berri izateko, besteak beste, honako egunkari eta aldizkariak begiztatu ditugu:
|
|
|
Honen guztiaren berri emateko lantxo hau lau ataletan banatu dugu: lehenik, bilduriko kritikaren zerrenda
|
jaso
dugu urtez urte; bigarrenik, hamarkada honetako eleberri eta ipuin bilduma batzuen iruzkinak eskaini ditugu; hirugarrenik, hamarkadaren ikuspegi orokor bat emateko asmoz, azken ohar orokor batzuk bildu ditugu; eta azkenik, eranskin labur bi atondu ditugu: batean idazleen gaineko datuak batu ditugu, eta bestean, literatur kritikaren inguruko hainbat terminoren azalpen labur batzuk eskaintzen dira, iruzkinetan erabilitako terminologia ezezaguna zaionari laguntzeko xedearekin.
|
|
2001
|
|
|
Alde honetatik," helburu abertzalez" idazteak ez du, belaunaldi honen kasuan," literatura irakurterraza", euskal literatura irakurlearen euskara maila
|
jasotzeko
balio dezakeena adierazi nahi. Alderantziz, belaunaldi honen traiektorian, eta bereziki Saizarbitoriarenean, zerbait argi badago, garaiko Europako literatura berriekiko duten zaletasuna da.
|
|
|
Gorago aipatutakoaren ildotik, nobelagintza honek irakurleari ematen dion interpretazio marjinera itzuli nahiko genuke orain. Eta interpretazio marjinaz ari garenez, ikus dezagun garaiko, eta orokorrean, gaurko irakurleek nola
|
jaso
dituzten Saizarbitoriaren nobelak.
|
|
|
Orain artean liburuak euskaraz izan dituen hiru argitalpenak eta 1997an Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak eman zion Zabalkunde Saria, bere arrakastaren lekuko ditugu. Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak
|
jaso
dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R. Senabreren iritziz," La lectura de Amor y guerra es un oasis en medio de este desierto de frivolidades mercantiles que nos aflige." (ik.
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak
|
jasotzen
ditu Gorde nazazu lurpean liburuak.
|
|
|
Erreferentzia egokia, dudarik gabe, eraso bortitzena pairatu duen Juan Martin gizajoaren egoera deskribatzeko. ren masailetara iristeko (146). Beste eszena gehienek ere, Juan Martinen patetikotasuna azpimarratu besterik ez dute egingo, bueltak
|
jasotzeko
belaunikatuta ikusten duenean bezalaxe (111). Victoria ezer bada," ametsezkoa" (147) da, deskribaezina, pintaezina.
|
|
|
Bere penaren amildegian, Rossettik argitara gabe zituen poema guztiak Siddalen zerraldoan sartu zituen eta hantxe utzi, handik 7 urtera berriro aterarazi zituen arte. Poems izeneko liburuaren argitalpenak
|
jasotako
kritiken artean, Buchanan kritikariak egindako bortitzak aipatzen dira. Datuon osagarri, Rossettiren amorante andana, ustezko nekrofilia (130),... eta hainbat xehetasun gehiago ematen dira, edo bere arreba Christina Rossettik idatzitako poema ezagunean deshilobiratzeaz egiten zituen aurreikuspenak ere aipatzen.
|
|
|
Errealitatera hurbiltzen zen bakoitzean, melankoliak, depresioak jota geratzen zen, eta kloralarekin konpontzen omen zituen insomniozko gau luzeak. Poe, Tennyson edo Browning-en irakurlea, hauengandik
|
jaso
zuen maitale hil edo hilobiratuarekiko amodioaren gaia. Melankolikoa da, halaber, Juan Martin.
|
|
|
Laster
|
jasoko
dugu Erein argitaletxearen eskutik Ramon Saizarbitoria idazlearen Ene Jesus (1976) nobelaren berrargitarapena. Idazle aski ezagun honen nobelarik ezezagunena den honek zeresanik eman badu ere, jarraian datozenak berrargitarapen honen inguruko gogoetak besterik ez lukete izan nahi.
|
|
|
Euskal narratiban jadanik" klasiko" bihurtu den nobela honek" nobela elebiduna"," nobela modernoa"," gaizki irakurritako nobela",... eta ez dakigu zenbat kalifikazio
|
jaso
ditu. Lau hizkuntzatara itzulia, 7 argitalpen ezagutzen dituena, film bat,... eta fakultateetako hainbat klasetan kritika" zientifikoak" (tonu ironikoan esanda, noski) deitutakoak aplikatzeko testu aparta.
|
|
|
Harrera hori kritika mailan ere nolabait islatu dela esan behar. Batetik, zenbait erreseinatan
|
jasotako
iritzi bitxiengatik (1983an azaldutako iruzkin batean Ramon bere" birtuosismoaren tranpan" erori zela esaten zen, alegia, ordura artean erakutsitako" teknika esibizioak" goia jo zuela), bestetik, kritikaren esparruan lan honek sortu duen azterketa urritasunagatik. Argi dagoena da, Lasagabasterren artikuluaz kanpo14, urritasun horren arrazoia nobelaren beraren zailtasunean datzala.
|
|
|
Infernurako bidea da tortura. Poetaren nortasuna ezerezaren ateetan uzten duena, poeta" zapata pila" da tortura
|
jaso ostean
. Heriotzaren ateetan dago.
|
|
|
Erromara ekarri hinduten esklaboa, erremintaria ofizioa
|
jaso
eta kateak egiten dituk.
|
|
|
" Ainhoa" ere abangoardiazko giroan sortu baita: Izagirrek Zergatik bai nobelan egin zuen moduan, hemen ere haurraren hizkera
|
jaso
nahi duen testu baten ondoren datorkigu Ainhoa haurrari egiten zaion poema.
|
|
|
Zorabioaren estetika da poeman biltzen dena. Begiak ikusten duena
|
jasotzen
du poetak eta horixe eskaintzen dio hartzaileari, jokoan mundu modernoaren ikuspegia eskaintzen diolarik.
|
|
|
Gainera, errealitatearen kontzeptua ere berritu egiten du Sarrionandiak. Poesiak
|
jasoko
lukeen errealitatea, gai bezala harturikoa, ez litzateke zuzen ikusitakoa, baizik eta poetaren esperientziatik ikusten den errealitatea litzateke testuak jasoko lukeena. Jarrai dezagun, bada, testua:
|
|
|
Gainera, errealitatearen kontzeptua ere berritu egiten du Sarrionandiak. Poesiak jasoko lukeen errealitatea, gai bezala harturikoa, ez litzateke zuzen ikusitakoa, baizik eta poetaren esperientziatik ikusten den errealitatea litzateke testuak
|
jasoko
lukeena. Jarrai dezagun, bada, testua:
|
|
|
Askoz argiagoa da, hala ere," Iraultza eta Literatura" deituriko poema (MZ, 22). Poema dramatikoa da eta galdera bakoitzak sendoago azpimarratzen du poetak adierazten duena, poesiaren adierazpen ezintasuna bere gainetik dagoen esperientzia
|
jasotzeko
. Estetikaren eta bizipenaren arteko desoreka da gaia.
|
|
2002
|
|
|
Autorearen azken eleberriak, Urregilearen orduak obrak, aurrekoen poetika tremendista atzean utzi eta istorio mosaiko bat erakusten digu, bi tabernatara joaten diren pertsonaien istorioek osatua. Ferminek eta Laurak, eleberriko bi tabernari protagonistek,
|
jasotzen
dituzte eleberria betetzen duten pertsonaia horien biografiak (ehiztariak, soinu jotzaileak, homosexualak...). Tonu errealistan eta tarteka sinboliko samarrean idatzitako liburu honek Kritika Saria irabazi zuen 1999an. b.5) Xabier Mendiguren Elizegi (1964)
|
|
|
Estiloari dagokionez, egileak S. Mitxelenarekin, N. Etxanizekin edo Orixerekin berarekin zituen zorrak aitortu bazituen ere, eleberrian kontatzen denaren intentsitatea izan zen gehien nabarmendu zen ezaugarria. Denbora eta espazio zehaztugabeetan kokatutako lana da eta hizkuntza
|
jaso
eta barrokoa darabil lehenengo pertsonan mintzo zaigun protagonistak. Testuaren bigarren argitalpenari hitzaurre luze eta mamitsua egin zion Joxe Azurmendik eta, besteren artean, eleberri existentzialistaren ezaugarriak, literatura unibertsaleko egile handien ekarriak eta euskal literaturan zehar emakumezkoak izan duen tratamendua izan zituen aztergai.
|
|
|
1982ko Irun Hiria Saria irabazi zuen ipuinean Camilo Lizardi erretorearen etxean aurkitutako gutunaren azalpena agertu zen estreinako aldiz Obabako geografia literarioa. Topos literario horrek Bizkaiko sehaska kanta batean du jatorria, eta batasun tematikoa ematen die zenbait ipuini, hala nola Sugeak txoriari begiratzen dionean (Erein, 1984), Bi letter
|
jaso
nituen oso denbora gutxian
|
|
|
Egia esateko, obabar zikloa dei geniezaiokeenak harrera oso ona izan du, eta Premio Nacional de Narrativa delakoa irabazi aurretik ere jarraitzaile asko zituen euskal irakurleen artean. Adibidez, Bi letter
|
jaso
nituen oso denbora gutxian (1984), Sugeak txoriari begiratzen dionean (1984) eta Bi anai (1985) narrazioek lau edizio izan zituzten batez beste 1988 arte, eta 20.000 ale inguru saldu zituen obra bakoitzak, kopuru handiak inondik ere, kontuan hartzen bada urte haietako euskal merkatu potentziala.
|
|
|
Bi letter
|
jaso
nituen oso denbora gutxian eta gisa horretako ipuin luzeen ekarria (bost hizkuntzatara itzuli dute eta euskaraz hamazazpi edizio izan ditu) honako hau da, besteak beste: ingelesaren eta euskararen konbinazio heterofonikoaren fruitu den hizkuntza arteko mestizaia iradokitzailea.
|
|
|
Narratzaileak eleberriaren lehen bost atalak behar ditu ihesaldiak irauten duen hiru minutuak kontatzeko, baina protagonistaren heriotzaren ostean iragaten diren 53 minutuak seigarrenean, azkenekoan, kontatzen dira. Denbora proustiarra nagusitzen da testuan, eta denbora horretan, errepikapen eta asoziazioen bidez, protagonistaren iraganaren berri
|
jasotzen
da. Horregatik dira garrantzitsuak oroimena abiarazteko balio duten elementuak (giltza, odola...), zeinek kasu honetan ez baitute zerikusirik usaimen edo dastamenarekin, objektuen formarekin baizik.
|
|
|
Zailtasunak zailtasun, ordea, azken hamarkadetako euskal eleberrigintzaren sailkapen tipologikoa egiten ahalegindu gara, joera nagusien berri ematen. Eta horretarako, joera orokorrak
|
jasotzen
dituzten azpi ataletan sailkatu dugu azken kapitulu hau. Joera orokor horiek zehazteko gaur egun eleberrigintza sailkatzeko erabiltzen den tipologia hedatuena hartu dugu oinarri eta honako hau litzateke sailkapen tematiko formal horretan agertuko liratekeen eleberriak:
|
|
|
gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde nazazu lurpean liburuak
|
jasotzen
dituen arazoak.
|
|
|
Gabilondok bere irakurketa politikoan dioskunez, esanezina kontatu digu bere lanetan Laurak, gure desirak kontatu dizkigu. Lehenengo eleberriek ohi dituzten akatsak izan arren (disgresio gehiegizkoak, erritmo desokera nabarmenak...), bigarren edizio zuzenduak lehenengoak
|
jaso
zituen kritika gogorrak isilarazi ditu (ik. Garzia, J.:
|
|
|
Raymond Carverren azken liburuaren argitalpena dela (Si me necesitas llámame, Anagrama, 2001), Tess Gallagherrek (bere emazteak) zera idatzi du hitzaurrean, EEBBetako hegoaldean upelak jartzen dituztela granjen inguruetan erortzen den euri apurra
|
jaso
eta gero erabili ahal izateko, eta Carverren ipuinak upel horietan erortzen den euria bezala direla. Ez zait era ederragorik bururatzen literatura zer den esateko.
|
|
|
Kopuruen batura ezin adierazgarriagoa da: narraziozko generoetan, guztira, 279 lehiaketa
|
jasotzen
ditu Torrealdaik; poesian, 104; antzerkian, 33; eta saiakeran, 29 Honetaz gain, bada beste datu interesgarri bat: narratibazko generoen artean ipuingintza saritzera bideratutako lehiaketa asko direla eleberriarekin konparatuz gero.
|
|
|
fikziozko lanen kopurua nabarmen jaisten dela, 8 Inkestatuen unibertsoa 271 idazlek osatzen dute. Guztira, 199 izan ziren
|
jasotako
erantzunak, eta horietako 184 aztertu ziren. poesia, historia edo entsegu liburuen mesedetan: Harri eta Herri (Gabriel Aresti); Mitxelenaren idazlan hautatuak (Koldo Mitxelena); Hizkuntza, etnia eta marxismoa (Jose Azurmendi), Huntaz eta Hartaz (Txillardegi), Elsa Scheelen (Txillardegi), Euskal literaturaren historia (Ibon Sarasola), Hiru gizon bakarka (Bitoriano Gandiaga), Egunero hasten delako (Ramon Saizarbitoria); Herriaren lekuko (Rikardo Arregi) eta Axular-en hiztegia (Luis Villasante) ziren 1975eko inkestan azaltzen ziren liburuak.
|
|
|
Aipatutako diru-laguntza horiekin batera, gogora ekar ditzagun azken hamarkadetan sendotuz joan diren hainbat egitasmo. Hala nola, gaztetxoentzat antolatzen den" Urruzuno Literatur Lehiaketa", aurten, 2001ean, 15 urte bete dituena eta urtero 14 urteko gazteek egindako 350 lan
|
jasotzen
dituena. Urruzunotarrak izan dira, esaterako, Lubaki Banda() osatu zuten kide asko (Cano, Berasaluze...).
|
|
|
Emakumezkoek idatzitako euskal literatura, Eusko Ikaskuntza, Donostia, 1999 tziaduna da eta kazetari lanetan aritu da Ere, Egin eta beste hainbat egunkaritan. 1999tik aurrera, Zabalik astekariko elkarrizketak egiten ditu eta horiexengatik
|
jaso
du 2001ean, hain zuzen, Rikardo Arregi Saria. Poesia nahiz narratiba arloko lanak eman ditu argitara.
|
|
|
Literatur Kritika (2000) lanak ildo horretatik doaz: kritikariek egile horiei buruz kaleratutako kritika eta iruzkinak
|
jasotzen
dituzte.
|
|
|
Txillardegiren eta Saizarbitoriaren nobelagintza, 1975), hainbat argitalpenetan ere defendatu zen uste hori. Pedro Alberdik berriki argitara eman duen Satorrak baino lurperago (Alberdania, 2000) saiakera interesgarrian, honako lekukotasun hauek
|
jasotzen
ditu garaiko eztabaida kritikoez:
|
|
|
Mutilak jerseia berehala hartu eban, eta
|
jaso
.
|
|
|
Erremoni larria egin jakon. Horraitio, Leonen barruan zer
|
jasoten
zan berberak be ez ekian. Burua ondarrez bete jakola uste izan eban.
|
|
|
Baina ni, nor naz, inora edo inogana joateko? Honelako gauzak
|
jasoten
ziranik ez neban sinestuten. Liburuetako zerak, pelikuletakoak..."
|
|
|
Leonek itsasoruntz azkenengoz begiratu ebanean begiak zeruruntz be
|
jaso
zituan, eta han urrunean itsasoak eta zeruak mosuka ziharduela iruditu jakon.
|
|
|
Burua dzart!
|
jaso
eban arren, egoan lekutik ez eban heldubarria ikusten.
|
|
|
Barritsu guztiak ixildu egin zirean. Lukasek esku bategaz ormeari eldu, eta gorputza kanporuntz eta beeruntz oker oker eginda, mutillengana makurtu, aetariko bateri eskuturretik sendo oratu eta apurka apurka, baretasunez, goraiño
|
jaso
eban eta teillatuaren barruko aldean laga eban. Beingoan, beste mutikoa be, bardin bardin jaso eban.
|
|
|
Lukasek esku bategaz ormeari eldu, eta gorputza kanporuntz eta beeruntz oker oker eginda, mutillengana makurtu, aetariko bateri eskuturretik sendo oratu eta apurka apurka, baretasunez, goraiño jaso eban eta teillatuaren barruko aldean laga eban. Beingoan, beste mutikoa be, bardin bardin
|
jaso
eban.
|
|
|
Geroago," concejo cerrado" bihurtu, eta 1706 urtean uriko etxea edo udaletxea
|
jaso
eben.
|
|
|
Nola galdetuko, ordea? Orbelik iharrena aukeratu eta lurretik
|
jaso
nuen. ez baina orbel jasotzaile bilakatu nintzen.
|
|
|
Hirugarren saioa gorabehera, nire asmakizuna ez zioan aurrera. Lurretik harri koxkor bat
|
jaso
nuen eta txikitan bezala, harri zapalaren alde bat nire ahoko txistuz busti nuen. Harri koxkorra goruntz egotzi poliki poliki eta lurreratzean nire begiok ikerlari.
|
|
|
Handik egun batzuetara karta labur eta lakarra
|
jaso
nuen. Pentsa nezan, aste beteko epea iragarten zidan.
|
|
|
Egunetan eta egunetan horrelan
|
jaso
zan. Domeka baten, han kortzelean alkar aurkitu eta ontziko patroiak Sabas amuginari esan eutsan:
|
|
|
Ama an egoan arren, Mariñaziren gogoa urrun ebillen. Antonek estu erabillen bere barrua, emakume bien artean bake eta txerazko zubia zelan
|
jaso
ez ekiala.
|
|
|
Amarretan, elexa nagosijan, jaupa andija Goikoetxea" ren iru abotsetakua abestuaz. Urrengo, Batzokijan ikurrin barrijaren donespena, ta beriala makil erpiñera
|
jaso
zan. Gero, neskatuen aurezkua.
|
|
|
Jaungoikoagaz batera
|
jaso
nai zeunsket nik neure aldetik, eta ara emen orretarako geienbat egin dodan KRESALA.
|
|
|
Ona" Larreko" maitagarrijaren aspaldiko lelo zuurra. Ta ona urrengo egingo dan Euzkel idazlien Batzarrerako gai
|
jaso
ta beñena, gure eretxiz.
|
|
|
orra eleiz itzaldi aretako gayak. Azkenez, Iñaki gurena, amaren aldetik jatorriz mendexarra zan ta, Likona Likua alderdijak, jatorri lekuak, gomutagarrija izan dagijan, auzune orretan
|
jaso
ta iragi gura dan oroigailua aitatu, ederretsi ta ainbat lenen egin biar dana zala, esan eban. Asmo zindo ta txalogarrija.
|
|
|
Euzkeraz zeñek obeto idatzi, eta irakurri. Eun bat mutiko neskatok
|
jaso
eben gure deya. Ikusgarria egoan Udaletxea; ango zarata eta zaparradea!
|
|
|
Amaika egiteko bai dogu Erri zar bat, erdi eroria ta zearo noiz galdu aurkitu genduana, zutitu, indartu, osotu eta len añean bizi eta sendo, azkar eta buru jaube biurtuteko. Leze sakonean amildua genduan Euzkadi
|
jaso
bearrez, erri artean nortasuna galdua genduan abenda sakabanatua barriren barri osotu bearrez.
|
|
|
Soñaren makalune ta gexoaldietan bai egitada bikaña gogoa
|
jaso
, indartu, azkatutea. Orixe egitea nabaiten asmo zur izan dogu aldi baltz onetan.
|
|
|
Aberri berpizkundean euzko olertia
|
jasoten
, osatzen eta gurenduten ari izan diranen ikasle ta jarraitzale izan nai dogu, ta orretan aleginduko gara. " Aitzol" zanak eraindako azia, lur antzu ta idorrean jausi danik ez begi iñork esan al.
|