|
2002
|
|
|
...ioenlekukozuzenagertatuzen.Honidoakionez, aipadezagunerregeak hiriariemanikopribilegioarenbitartez, monarkakbereburua behartzenzuelaezeinjuduriedojuduenondorengori hauda, ezeinkonbertituei behinerekargurik ezematera, horrekaldeankristauen gaineko aginteedo jurisdikziorikbazekarren5.Era bereanerregeakjuduakhiltzenzituzteneijarririko isunaketazigorrak ezereztuzituen, bilauedonekazari bathiltzeagatik
|
jartzen
zirenakbainohandiagoakezzitezelaizanaginduz.EtahoriguztioriAlfonsoV. ak zenbaitjudurekin harremanaskionakizanarren, horiekitzultzaileetadiplomatiko gisaerabiliz.
|
|
2005
|
|
|
Besteak beste, ondorengo hauek ditugu nabarmenenak: aldakortasuna; adierazgarritasuna; kanporatzen ditugun hotsen elkarrenarteko ezaugarrien gurutzatzea, gainjartzea edo elkarrestaltzea; hots asmoa uhin akustiko egiteko giharren mugimendu bidez abian
|
jartzen
ditugun neurona sare eta giharren erabateko sinkronizatzea; malgutasuna edo egoera berrietara moldatzeko gaitasuna (ohiz kanpoko bideak
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta handiagoa
|
jarriko
du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren honen al...
|
|
|
Zuben anaiak izango gera bizi artian, Adierazten dizuet gogoz biyotzetikan, Zazpiak bada lotsaz ez gaiten geldi atzian, Pozik alegin egin dezagun aman gatikan, Izan liteke negar eginaz guregatikan, Arkitutzia buru makurka baztar batían, Korri mutilak
|
jarri
gaitian danen gatikan, Barkaziyua eskatutzeko bere aurrian.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdialdean ortografia bateratua lortzeko saio ugari egin ziren eta mendearen erdiaren inguruan berpiztu egin zen estandarra nolakoa izango zen behin betiko erabakitzeko beharraren kezka. Euskaltzaindiaren barruan ere piztuta zegoen eztabaida hori eta egun bizi dugun estandarizazio prozesuaren oinarriak
|
jarri
ziren 1958 urtean Euskaltzaindiak Bilbon egin zuen Euskaltzaleen biltzarrean'. Idazle gehienak etorri ziren bat euskara estandarizatzeko beharrarekin, baina behar hori onartzen zutenen artean ere, askotariko iritziak zeuden euskara batuaren oinarritzat hartu behar zen euskalkia erabakitzeko orduan2?
|
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa
|
jarri
behar al dugu ikurraren eta deklinabide atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
|
ko adjektiboak, bai euskaraz eraturikoak (bilbotar) bai mailegaturikoak (frantses) izenaren eskuinean zein ezkerrean onartu dituzte hiztunek. Baliteke berriki mailegaturiko adjektiboak izenaren ezkerrean
|
jartzen
dute nek hain zuen ere erreferentziazko eta tasunezko adjektiboak bereiztera heltzerainoko hizkuntz ahalmen aparta izatea. Edonola, EGLU gramatikaren baieztapenak erabateko eragina izan du erreferentziazko adjektiboak erruz erabiltzen dituzten testu tekniko zientifikoetan eta oro har onarturiko ideia da ezkerreko kokagunea ez gramatikala dela.
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko erabiltzen den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko
|
jartzen
zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Gure lana egin ahal izateko test batzuk prestatu genituen Bilboko Magisteritza Eskolako lehen mailako ikasleei egiteko. Idatziz agertzen diren hitzak eta sintagmen azentua
|
jartzeko
eskatu zitzaien ikasleei; erantzunetan curen ustez normalean egiten duten azentuera adierazi behar izan dute. Ikasleak denetara 86 izan dira, 37 euskaldun berriak, 27 euskaldun zahar bizkaitarrak eta 22 euskaldun zahar gipuzkoarrak; curen adinaren batez bestekoa 19 urtekoa izan da.
|
|
|
Hogoi bat urteren buruko bizkitartean, ustegabeko itzulipurdia egin beharra zuen hain tinko eta umil Frantziako euskaldunak atxiki zituen 111 errepublikak. 1940ean, Vichy-ko hirian
|
jarri
zen Pétain marexalaren frantses estatuak nahi izan zuen berriz eskualdekatu alemanek gobernatzera uzten zio ten lur eremua.
|
|
|
Bainan haren inguruko ardura dunen artean badaiteke orotarik: adibidez, batzordeburu
|
jarri
duten Lucien Romier delako batek ez omen dio ekonomiari baizik behatzen. Joseph Barthélémy justizia sailburua, berriz, lehenagoko herrialdeen hausteari dago,
|
|
|
Baina lehen lehenik gogoratu nahi du aski garbi eta aski gora, eta behin baino gehiagotan, altxatu izan dela mendi haindi honaindietan Euskal Herriaren bere gain
|
jartzeko
ametsaren kontra eta, beraz, ez duela nehork erraten galdatzen duena galdatuz baduela gibel gogorik edo beste sabe leko minik.
|
|
|
Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta etxean
|
jartzeko
asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
Epitafio hau Louis Lucien Bonapartek berak utzi omen zuen idatzita bere hilobian
|
jar
zezaten. Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez baitzekien, heriotzako data ez tokia.
|
|
|
hemezortzi orrialde dira guztira. Sailkapen fonetikoa dakar, hots, dialekto eta azpidialekto guztiak bereizteko marka gramatikalak eta zeinu fonetikoak
|
jarriz
. Bonapartek ahalegin guztiak egiten zituen testuak ortografía batuan argitaratzeko eta sail
|
|
|
Lehenengo zenbakiak liburukiaren atala adierazten du eta bigarrenak adibidearena. Zenbaitetan, Euskaltzaindiaren adibidean oinarritzeko aukera izango dugu, baina lanaren argudio ildoari begira zerbait aldatu behar izan dugu adierazpidean; horrela koetan, oin. laburdura
|
jarri
dugu.
|
|
|
Gainera, zenbaitetan bi hitz hurren kerak dira zilegi, baina beste zenbaitetan ez. (13a) koa adibidez, hobeto legoke alderantziz ko hurrenkera
|
jarrita
: gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila erabilita bederen.
|
|
|
manek (11) eta emendiozko bosgarren harremanak (12), ulergaitz diraute koma
|
jarrita
ere.
|
|
|
#Entzima kontzentrazio nahiko
|
jarri
behar da, erreakzioa ez da gertatzen
|
|
|
#Entzima kontzentrazio nahiko
|
jarri
behar da, osterantzean, erreakzioa ez da gertatzen
|
|
|
luaren ordez nekez
|
jar
daiteke heste talde bateko lokailua.
|
|
|
b bide onean
|
jartzen
dira... Edo behintzat badute bere baithan barrena atsekabe bat 18
|
|
|
(E 500,1897). Anartean ez ote da guretzat aneiaki, elgarrenki? (E 1435,1914) (sic; ala moldiztegi hutsa, elgarrekin
|
jarri
beharra?). Joskura figurei dagokienez, errepikapenak eta elipsiak dira kazetariak gutiziatuenak. Elipsiek, hitz erdika irakurlearekin elkar aditzea eskatzen dute nak, prosaren zalointasuna daragite eta egilea erran edo esaeren eiteko plegu biribilak sortaraztera akulatzen.
|
|
|
1 Beharrik dire munduan jaun argitu zenbeit, oro dazkitenak. (E 790,, De Musculdy a Saint Esteben). Umorea, irri eragingarria edo bestelakoa, irakurleekiko jarrera eta per tsuasio indar handikoa da, konfiantza ematen baitio irakurleari eta hau hizla riaren alde errazago
|
jartzen
. Hortakotz ditu Hiriart Urrutik etsaiak eta haien78ZER DAKARK/ 0 HIRIART URRUTIK EUSKAL KAZETARITZARI, legeak usu irriegingarri uzten (ridiculum).
|
|
|
Euskararen adierazkortasun eta libertateaz jabetuta, euskal esamolde jator eta bereziei gogoa emanik, joskura berriak nola sor, pikoak ontsa nola atzeman zerabilen gogoa, idazte lanean gozatuz eta oroz batean bere hatsa ahi tuz. Egungo euskal kazetari nola idazleek, euskara berez bere
|
jar
dadin edo gaztelania frantsesetarik bereizi nahi luketenek, balukete haren hiztegi jori eta bizi, joskera zalu, figura, hots eta erritmoaren senaz den bezainbatean zer ikas.
|
|
2019
|
|
|
Badirudi lanean jarraitu zutela," g" letra ere osatu arte, baina euskaltzainburuaren heriotzak, 1951n, ezinezko bilakatu zuen proiektua amaitzea. Akademiaren artxiboan gordetzen den lexikografia corpuseko azken sarrerak" halógeno= gatz soŕarazle" eta" haloideo= gatz antzeko" izan ziren.252 Dena dela, Euskaltzaindiaren hiztegi handiaren bideragarritasun komertziala zalantzan
|
jarrita
zegoen ordurako.
|
|
|
Pozgarria zait Euskal Herriko Unibertsitatean aurkeztu eta defendatu den doktoretza tesi honen argitalpenari hitz batzuk
|
jartzea
. Pozgarria, gero eta ohikoagoa dela ikusten dudalako euskaraz idatzi diren tesiak han eta hemen aurkitzea.
|
|
|
F. Krutwigek maiatzeko dosierrean R. M. Azkueren aulkirako P. Múgicaren alde egin izana, L. Michelena bezalako lehiakide akademiko indartsu bati
|
jarritako
eragozpena ere izan zitekeen.891 Plácido Múgica Berrondo (19061982) jesuita Gipuzkoako Urnietan jaio zen eta, RIEVen lankide ohia izateaz gain, M. Lecuonak maiatzean adierazi zuenez, gaztelania euskara hiztegi han888 ABA EUS: E. Erquiagaren gutuna Euskaltzaindiari,.
|
|
|
Akademiaren azaroko batzarrak babestu egin zuen N. Oleagaren jarrera. Bestalde, akta ofizialak ez esan arren, L. Villasanteren bidez iritsitako S. Altuberen mezua ere eztabaidatu zen, baina Akademia politikoki ezbaian
|
jartzen
zuelako ez zen ofizialki aipatu.903 Hain zuzen, EJ GEren berripapereko euskal orriaren ardura zuen A. Ibinagabeitiak, urriko zenbakian F. Krutwigen auzia aipatu ondoren, istilu hura euskaltzainen aurka egiteko baliatu zuen:
|
|
|
Akademiaren hurrengo batzarrerako gaiak gertu izan nahi zituen, euskaltzainek ontzat eman eta aurrera egiteko. Gehiegizko optimismoarekin, uste zuen agintari frankistek ez zutela eragozpenik
|
jarriko
, besteak beste, Frantziako euskaltzainek argitaratzearekin mehatxu egin zezaketelako. 40 orrialdeko liburuki xume bat izango zenez, arazoa ez zen ekonomikoa izango, baizik eta euskaltzainen borondate falta edo alferkeria.
|
|
|
RSVAP 1950). keen. Bilboko E. Erquiaga eta M. Arruzarekin ere harremanetan zegoen, eta F. Krutwigek bultzatutako filosofia tratatuak alde batera utzi eta lan irakurterrazagoak itzultzera
|
jarri
nahi zituen: geografia eta historia eskuliburuak edota polizia nobelak, adibidez.916
|
|
|
917 F. Krutwigek, Frantziara ihes egin zuenetik, seguru asko ez zekien A. Irigarayren asmoen berri, baina hura hil ondoren agerian
|
jarri
nahi izan zuen Nafarroako medikuaren jarrera ustez koldarra (cf. Krutwig 1986:
|
|
|
Espainiako euskaltzainen estandarizazio asmoak gorabehera, Frantziako P. Lafittek lehenago jakinarazitako eragozpenak
|
jarri
zituen F. Krutwig eta L. Villasanteren proposamenei buruz, eliztar publiko xehea liburu eta predikuetatik aldendu zezaketelakoan:
|
|
|
L. Villasanteren sarrera hitzaldiari harrera abegitsua egin zion, ordea, A. Ibinagabeitiak EAJ PNVren agerkarian. F. Krutwig euskaltzaina erbesteratuta egoteak nolabaiteko zilegitasun morala ematen zion lapurtera klasikoaren proposamenari.922 Euskarazko kultura maila jasotzeko ahalegina txalotu arren, funtsean bat zetorren gipuzkera osotuaren aldeko idazleek
|
jarritako
eragozpenekin:
|
|
|
Eskaerak, belaunaldi gaztearen lankidetza itxaropentsuaren zantzua izan arren, Ribera kaleko egoitzaren egoera kaxkarra ere agerian
|
jarri
zuen. Batzarrak liburutegiko dokumentuen zerrenda egitea erabaki zuen.927 Lide Torrontegui abertzalez osatutako" Txinpartak" teatro taldeko kidea zen.
|
|
|
Asociación de Artistas Vizcaínos, Nuevo Ateneo edota Ekin taldea izan zenarekin. EAJ PNVren politikagintza auzitan
|
jarri
zuen gazte abertzaleen belaunaldia, artean kulturalismora mugatuta, gerturatzen zen Akademiara. A. Irigoyen F. Krutwigekin harremanetan eta L. Villasanteren sarrera ekitaldian entzule egon zen.
|
|
|
Urteak igaro ahala" Euzkadi Ta Azkatasuna" (ETA) bilakatu zen taldeaz den bezainbatean, kontuan har bedi aipatutako J. Urrutia Bilbao (SI) ikasketa prefektuak
|
jarri
zituela harremanetan ikasturtean talde klandestinoa eratzen hasi ziren Deustuko Unibertsitateko zenbait ikasle: J. Madariaga, J. M. Aguirre Bilbao edota C. Ansola.
|
|
|
SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen. Presidentearen mozioaren eduki nagusiaz den bezainbatean, L. Michelenaren eskuaren egiletza oso nabaria da, GPDko idazkariak testuari
|
jarri
zizkion legezko sarrera eta bukaera gorabehera950 ikasturtean Círculo Cultural Guipuzcoano n euskara eskolak ematen hasi zenetik, L. Michelenak mintegi zientifiko eta literario bat sortzeko nahia zuen, linguistak eta idazleak formatzeko.951 Mintegiari" Julio de Urquijo" izena berak jarri zion, adibidez. M. Ciriquiain GPDko idazkaria, halaber, pertsonalki inplikatu zen instituzio berriaren sorreran (Urkizu 2004:
|
|
|
SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen. ...gusiaz den bezainbatean, L. Michelenaren eskuaren egiletza oso nabaria da, GPDko idazkariak testuari jarri zizkion legezko sarrera eta bukaera gorabehera950 ikasturtean Círculo Cultural Guipuzcoano n euskara eskolak ematen hasi zenetik, L. Michelenak mintegi zientifiko eta literario bat sortzeko nahia zuen, linguistak eta idazleak formatzeko.951 Mintegiari" Julio de Urquijo" izena berak
|
jarri
zion, adibidez. M. Ciriquiain GPDko idazkaria, halaber, pertsonalki inplikatu zen instituzio berriaren sorreran (Urkizu 2004:
|
|
|
A. Tovar Salamancako errektorea. Urrian ikasturtea behar bezala hasteko guztiak bideratuta zirudienean, zuzendaria izendatzeko maniobrak porrot egin zuen.959 Gipuzkoako zenbait agintarik eta euskaltzainek eta A. Tovarrek adostuta, L. Michelena abertzalea proposatu zuten posturako, baina bere aurrekari politikoengatik, betoa
|
jarri
zioten. Kolpe handia izan zen hura, 1946ko atxiloketa gogorarazi ziona, R.
|
|
|
Pérez de Ayala, A. Machado, J. Benavente, L. Riber eta L. Fullana (OFM) falta dira. de Lema, E. Ors, P. Baroja, J. Urquijo eta J. M. Pemánek. Galdera ikur bat
|
jarri
zion azken horri idazkariak, agian bertan egon ez, baina agertzea komeni zelako. J. Urquijoren eskuzko aktak ez du edukirik zehazten, baina seguru asko Salamancako ekitaldia prestatu eta zuzendaritza berria jakinarazi zuten.
|
|
|
G. Lacomberen gutunak J. Urquijori, [&]. trukea J. Urquijorekin. G. Lacombe, besteak beste, Donostiako euskaltzainaren Société de Linguistique de Paris-eko kotizazioez arduratu zen, baina ez zuten inoiz aipatu RAEkorik, ezta EI SEV edota Akademia berpizteko asmorik ere.123 Areago, 1939ko urriaren 12an, Mundu Gerra hasi berritan, hitzordua
|
jarri
zuten Pirinio Behereetako tokiren batean, baina badirudi azkenean ez zirela elkartu.124
|
|
|
Justizia ministroak berehala erantzun zion: " Acabo de recibir su atenta carta de 13 de los corrientes y con mucho gusto hago las gestiones que me pide". 139 E. Bilbaok, karguak agintzen zuen zuhurtasunez erantzun arren, ez zion erreparorik
|
jarri
Euskaltzaindia berriz abiatzeko diru laguntzak bideratzeari. Euskal frankismoaren ideologo nagusiak gobernu mailatik tazituki Akademiaren jarraipena onartzen zuen.
|
|
|
150 J. L. Gaytán de Ayala Costa() Bizkaiko hautagai kontrairaultzailea izan zen 1936ko hauteskunde orokorretan. Berak
|
jarri
zion, adibidez, Gernikako Batzar Etxeko artxibozainaren Ensayo bibliográfico de las obras y folletos publicados con motivo del Movimiento Nacional libururari hitzaurrea.
|
|
|
306 J. Caroren beste hipotesi batzuk, hala nola euskalkien eta Antzinaroko tribuen arteko korrelazioa, zalantzan
|
jarri
zituzten (cf. Michelena 2011a).
|
|
|
P. Yrizarren memorietan J. Urquijoren inguruan berregin zen nazioarteko sarea aldarrikatzen da. Adibidez, berak
|
jarri
zuen C. C. Uhlenbeck-ekin harremanetan, eta, Herbehereetako linguista ospetsua 1951ko abuztuan hil zenean, P. Yrizarrek idatzi zuen hilberria BRSVAPen, K. Boudak erbesteko Eusko Jakintzan egin zuen bitartean (Uhlenbeck 1949; Bouda 1951; Yrizar 1981; 2001).
|
|
|
Poliglota, bere kasa ikasi zuen euskara, eta alemanezko poesia lanak itzuli zituen, Euzkeltzale Bazkunaren eta P. Zamarriparen metodoez lagunduta. Soldadutzan abantailak lortzeko asmoarekin hizkuntza gaitasun titulu bila zebilela, aitak N. Oleaga abokatuarekin harremanetan
|
jarri
zuen. Uste izatekoa da R.
|
|
|
8). F. Krutwigek, bere burua politikoki zuritzearren, gero adierazi zuen J. M. Seminario A. Irigarayk proposatu zuela, baina ondoren ikusiko dugun gutunaren arabera, proposamena Bilbotik zetorren eta F. Krutwig izan zen Euskaltzaindiaren ordezkaria J. M. Seminariorekin harremanetan
|
jartzeko
(cf. Iztueta & Iztueta 2006:
|
|
|
Izan ere, A. Irigarayk 1949ko urtarrilean eman zion E. Esparzaren dimisio asmoaren berri zuzendaritzari. Akademiaren aginduz, E. Esparzarekin
|
jarri
zen harremanetan egoera argitzeko, Donostiako El Diario Vasco egunkariko zuzendari J. Berruezoren bidez. Esan bezala, Lesakako kazetariak uko egin zion euskaltzain izaten jarraitzeari, baina Akademia Nafarroan babesik gabe gera ez zedin, prest zegoen Iruñean Euskaltzaindiaren ordezkaritza bat antolatzeko. Ordezkaritza hori osatzeko, A. Irigarayk kide batzuk iradoki zizkion.
|
|
|
A. Irigarayren bidez
|
jarri
zen F. Krutwig harremanetan P. Lafitterekin, Nafarroako Auritzen jaiotako Fermín Irigaray aitak bezala, Pirinio Behereetako euskaltzaleen ezagutza ohi baino handiagoa baitzuen. Adin bertsukoak ziren A. Irigaray eta P. Lafittek, 1928 urgazle izendatuak, Errepublikako urteetan estutu zuten ezagutza.
|
|
|
Ohi zuen bezala, baldintza historiko politikoei behar adina erreparatu gabe, Euskal Herriko eta" Mitteleuropa" ko egoerak erkatu nahi zituen, euskal hierarkia erlijiosoaren utzikeria agerian uztearren. Aginte politiko frankistari zuzenean eraso egitea baino egingarriagoa iruditzen zitzaion Eliza katolikoa jomugan
|
jartzea
. Era berean, erbesteko abertzaletasunetik iristen ziren kolaborazionismo salaketak gezurtatzeko bidea izan zitekeen:
|
|
|
Hain zuzen, A. Dauzat hizpide hartuta, euskararen arrakala sozialagatik, estandarra arautzea hil ala biziko arazotzat jo zuen, hizkuntzen arteko norgehiagoka betean: " bi hizkuntza aitzinez aitzin
|
jartzen
direnean, baldin bi hoietatik bat landua bada ta bere litteratur batasuna sendo lorturik ba daduka, bertzea berriz dialektutan puskaturik eta basati itxuran agiri bada, berehala gerthatzen da denok
|
|
|
" Krutwig jaunarentzat, gaiñera, Lapurdi dago, ez Gipuzkoa, Euskalerriaren erdian. Eta mapa buruz bera
|
jarrita
, alegiñak egiten zituen ori ala zala erakusten, egiztatzen" (Akesolo 1989: 159)
|
|
|
518; 1986). la.796 Gutunean, orobat," Nazionalitatearen psykhologia" izeneko testua bidali zion Guatemalako aldizkarian argitaratzeko asmoarekin. Abertzaletasun historikoaren determinismo arrazalogikoari, borondatean oinarritutako nazionalismo linguistikoa
|
jartzen
zion parez pare:
|
|
|
Entzuleen arteko agintari politikoak asetzeko asmoarekin, M. Barrès bezalako eskuindar protofaxistaren" hizkuntza nazionala" ren aldeko aipua erabili nahi izan zuen euskararen alde, Bizkaiko frankistentzat hizkuntza nazional bakarra gaztelania ez balitz bezala. Bestalde, bi mundu gerren ondoko" Mitteleuropa" zinez multikulturalean gertatutako aldaketa politiko linguistikoak Espainia frankistarako eredutzat
|
jartzea
, F. Krutwigen errealitatearekiko itsukeriaren froga baino ez zen (cf. Kamusella 2012). 799 Hain zuzen, M. Lecuona Gasteizko elizbarrutiaren seminarioko euskara katedradun ohia mahaiburu zuen ekitaldian, F. Krutwigek euskal hierarkia erlijiosoari egin zion eraso bortitzak harrituta utzi zituen entzule guztiak.800 Izenez ez aipatu arren, Bilboko eta Donostiako apezpikuen autoritate morala nahiz erlijiosoa guztiz ukatu zituen.
|
|
|
1190 B. Echegaray hil ondoren, 1957an L. Michelenari egokitu zitzaion, halaber, N. Ormaecheari euskaltzain izateko proposamena egitea. Hasieran IAEVeko I. López Mendizábal ere euskaltzain izendatzeko baldintza
|
jarri
zuen, baina Akademiak ez zuen onartu, Argentinan bizi zelako (Iztueta & Iztueta 2006: 336, 494). apezpikua irekiera hitzaldian euskara estandarizatzearen beharraz aritu zen (Mathieu 1954).
|
|
|
alde batetik, erbesteko euskaltzainak kide espainolistekin ordeztea; bestetik, Frantziako hiru euskaltzainak batzarretara ez deitzea. Nafarroak, ordea, bere ordezkaritza gorde zuen, frankismoak probintziaren euskaltasuna artean zalantzan
|
jartzen
ez zuelako. Araba" erdaldunena", aldiz, gerra zibil aurretik zegoen Akademiatik aldenduta, diru laguntza ofizialek erakusten dutenez.
|
|
|
Beraren ekimenez, Frantziako euskaltzainak berriro deitu zituzten batzarretara. Baina batez ere, Aro Modernoko lapurteraren eta nazioarteko terminologiaren bidez, euskara literarioaren auzia berriro mahai gainean
|
jarri
zuen. Frankismoak beti saihestu nahi izan zuen herri hizkuntzen estandarizazioaren arazo arantzatsua, nazionalismo periferikoak indartzea zelakoan.
|
|
|
Bizkaiko diru laguntzak bideratzea Bilboko euskaltzainen esku utzita, I. M. Echaidek arreta handia
|
jarri
zion Nafarroako eta bereziki Gipuzkoako erakundeen aurrean egin beharreko diplomazia lanari. 1953ko apirilean eskari luze bat zuzendu zion Gipuzkoako CAPen zuzendariari.
|
|
|
1954an, egoera erlatiboki normalizatuan, Euskaltzaindiak 23.750 pezetako diru laguntza jaso zuen, itolarri ekonomikoa gainditzeko bidean
|
jarrita
, inflazioa gorabehera. Dena dela, kontuan hartu behar da JCVk 1953an eta 1954an CSICen" Patronato José M.ª Quadrado de Estudios e Investigaciones Locales" etik soilik hori baino gehiago jaso zuela.
|
|
|
Bainan guk, eskualzaleek zer egiten dugu eskual mintzaira eta eskual arima ez diten suntsi? Uste duzue Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela urthean behin maahin baten inguruan egun bezala
|
jartzea
eta lagunekin zonbeit oren gochoen iragaitea. Uste duzue bada Eskual Herria Eskual Herri atchikitzeko aski dela udan gure herrirat arrotzak trumilka jiten direnian, heien aintzinean eta heien ohoretan galtza churiak jauntzirik pilotan edo dantzan aitzea?
|
|
|
Euskaltzaindiaren agerkariaz den bezainbatean, S. Michelena (OFM) urgazleak Informazio eta Turismoko ministerioaren delegazio horretan gestioak egin zituen, baina alferrik, F. Ugartek eragozpenak
|
jartzen
baitzizkion are J. Arteche GPDko artxibozain laguntzaileari ere.1110 Giro zelatariaren erakusgarri, 1954ko otsailean bertan elizgizon batek N. Jiménez de Aberásturi salatu egin zuen, Donostiako" Easo" liburu dendan Argentinako Ekin argitaletxe abertzaleko zenbait liburu baimenik gabe salgai zituelako.1111
|
|
|
Sariketak hartu zuen bidea ikusita, uste dut, alde batetik, A. Irigarayk aspalditik bultzatu nahi zuen erdara euskara hiztegia arbuiatu zela. A. Ibinagabeitiari azaldu zionez, (prosazko antologiaz, ipuin bildumaz edota polizia nobelaz beste) Espainia Frantzietarako 200 orrialdeko hiztegi bateratua osatu nahi zuen, EAJ PNVren garaiko europeismo zaharberrituarekin bat etorri zitekeena.1120 Seguru asko Bilboko idazkaria izan zen, 1941az geroztik euskaltzainburuarekin lexikografian aritutakoa zenez, Nafarroako medikuari eragozpenak
|
jarri
zizkiona. Izan ere, N. Oleagak adierazi zuen R.
|
|
|
Gipuzkoako euskaltzainaren anbizio zientifikoak (besteak beste, tesia egiten ari zen) eta eragozpen tekniko nahiz ekonomikoek luzatu zuten proiektua: ...el que resulta que su preparación, no la impresión, costaría de 250.000 a 300.000 pesetas" zioen 1956ko udan.1156 Ordurako Gipuzkoako erakundeek Bizkaikoek baino diru askoz gehiago ematen zioten Akademiari, eta horregatik lexikografia akademikoa BPDk finantzatu zezakeela uste zuten, JCVko I. Urquijoren bitartekaritzari esker.1157 Euskaltzainburuordea erbesteko M. de la Sota jeltzalearekin
|
jarri
zen harremanetan edizioa bideratzeko. Dena dela, ez zetozen bat I. M. Echaide eta A. Arruek bi urteren buruan amaitu asmo zuten R.
|
|
|
Olabideren (SI) ildoko hizkera garbizalean idatzia. Gipuzkoan argitaratu nahi zuten, baina Donostiako elizbarrutiak eragozpenak
|
jarri
zizkion A. M. Labayen jeltzalearen bidez egindako eskariari, eta 1955 arte atzeratu zen Itxaropenako argitalpena.1165 J. Font Donostiako apezpikuak 1954ko urtarrilaren 5ean eman zion" imprimatur" baimena, eta N. Ormaecheak hitzaurrea erabili zuen, berriz ere, gazte berritzaileen aurka egiteko (Zaitegi ta Plazaola 1955). 1166 P. Axularren Guerori, M. Lecuonaren hitzaurreaz gain, A. Iriga... Nafarroako medikuak honela azaldu zion erabilitako irizpidea P. Lafitteri 1954ko apirilean, XX. mendeko purismoak eragozpenak jarri baitzizkion Gueroren zabalkundeari:
|
|
|
Gipuzkoan argitaratu nahi zuten, baina Donostiako elizbarrutiak eragozpenak jarri zizkion A. M. Labayen jeltzalearen bidez egindako eskariari, eta 1955 arte atzeratu zen Itxaropenako argitalpena.1165 J. Font Donostiako apezpikuak 1954ko urtarrilaren 5ean eman zion" imprimatur" baimena, eta N. Ormaecheak hitzaurrea erabili zuen, berriz ere, gazte berritzaileen aurka egiteko (Zaitegi ta Plazaola 1955). 1166 P. Axularren Guerori, M. Lecuonaren hitzaurreaz gain, A. Irigarayk aurkibide onomastikoa eta L. Michelenak hiztegi laburra erantsi zizkioten. Nafarroako medikuak honela azaldu zion erabilitako irizpidea P. Lafitteri 1954ko apirilean, XX. mendeko purismoak eragozpenak
|
jarri
baitzizkion Gueroren zabalkundeari:
|
|
|
1164 ABA EUS: I. M. Echaideren ofizioa J. Fonti, Oker ez banago, edukiaren zentsuraz den bezainbatean, M. Lecuonaren edizioa" putaner (a)" eta" puta seme" hitzen ordez, hurrenez hurren," p... ner (a)" eta" p... seme"
|
jartzera
mugatu zen (cf. Axular 1954:
|
|
|
Nolanahi den, edizio berriak eragin handiko literatura eredu bat berriz
|
jarri
zuen zirkulazioan. M. Lecuonak Euskaltzaindiaren 1954ko martxoaren 26ko batzarrean bildutakoei (I. M. Echaide, J. Gorostiaga, A. Irigaray, L. Michelena eta N. Echániz elizgizona) irakurri zien hitzaurrean adierazi zuenez, argitalpenak euskararen batasuna helburu zuen:
|
|
|
Literatura lanak alde batera utzita, jakintza orokorreko euskal aldizkaria egin asmo zuten. Fisika, teknika, historia edota filosofia hizpide izateaz gain, munduko berri nagusiak zabaldu nahi zituzten, UNESCOrekin harremanetan
|
jarri
eta Bilboko itzultzaile talde baten bidez.
|
|
|
814). 847 R. Lafonekin ere oso labur hitz egin ahal izan zuen L. Villasantek, eta irailean Donostian berriz elkartzeko geratu ziren, Frantziako linguista Madrilera abiatu aurretik.848 Gerra zibil aurreko euskaltzain jeltzale gisa zuen ospeagatik, bereziki garrantzitsua zen Pauen erbesteratuta zegoen S. Altuberekin ados
|
jartzea
.
|
|
|
Euskaraz jakin arren, nagusiki erdaraz aritzen zen eta P. Lafittek estandarizatu nahi zuen neolapurterari eragozpenak
|
jarri
zizkion: " Ce qui me frappe dans ce dialecte artificiel, syncrétique et mal fixé, c’est que chaque écrivain ou orateur emploie un basque à lui, en dépit d’une tendance très réelle á la unification". 42 Bere burua linguista euskaltzaletzat zuen, baina biak ez nahastearen aldekoa zen.43 Hain zuzen, Aintzina taldeak P. Charrittonen Eskualdunak
|
|
|
Batzorde izendatzea. Osakintza Ikastolako ikas gaietan euskera
|
jartzea
", Diario Oficial del País Vasco= Euzkadi’ko Agintaritzaren Egunerokoa,.
|
|
|
Baliorik gabe; ikuspegi pragmatiko hutsetik begiratuta, ingelesak, frantsesak edota esperantoak hobeto betetzen zutelako funtzio hori. Bestalde, termino greko latinoak mailegatzeko arauen zuzentasuna zalantzan
|
jarri
zuen. Euskaltzain baten aginpidean idatzitako lana zenez, L. Villasanteren hizkuntza proposamenek izan zezaketen onarpen ofizialarekiko errezeloak nabarmenak ziren.
|
|
|
Milkowicz, Ch. Bally, E. Richter, J. Urquijo, J. Ithurry, A. Dirr edota A. Rovira.710 Informe de los señores académicos A. Campión y P. Broussain a la Academia de la Lengua Vasca sobre la unificación del euskera (1920) ere baliogabetu zuen, J. Leiçarragaren euskara literarioari
|
jarritako
eragozpenak funsgabeak zirelakoan.711 Kontuan hartu behar da, bestalde, euskal literatura klasiko hori ez zela erraz eskuratzen eta oso ezezaguna zela, baita euskaltzaleentzat ere.712
|
|
|
733 Ildo horretan, J. Zaiteguik Sofokles itzultzeko egindako ahaleginen pare
|
jartzen
zituen Bilboko Nuevo Ateneo-ren inguruko kideak egiten ari omen ziren itzulpenak: E. Erquiaga (Platon), B. M. Garro (G.
|
|
|
Oker bat bakarra arkitzen dut bertan: alegia euskera prantzesa ala españeraren malla berdiñean
|
jarri
nai izatea: gure izkera era berean neurtzea.
|
|
|
J. Ibáñez Martínen ministerioak zenbait idazlani bidea zabaldu zien, gaiak politikoki kaltegabekotzat jo eta gaztelaniaren nagusitasuna ezbaian
|
jartzen
ez zen heinean. Esaterako, gaztelaniazko idazlanak euskarara ezin ziren itzuli, erdararen ezinbestekotasuna zalantzan jartzea litzatekeelako.
|
|
|
J. Ibáñez Martínen ministerioak zenbait idazlani bidea zabaldu zien, gaiak politikoki kaltegabekotzat jo eta gaztelaniaren nagusitasuna ezbaian jartzen ez zen heinean. Esaterako, gaztelaniazko idazlanak euskarara ezin ziren itzuli, erdararen ezinbestekotasuna zalantzan
|
jartzea
litzatekeelako. Mundu Gerra bukatu ondoren, informazio eta zentsuraren eskumena Vicesecretaría de Educación Popular falangistatik Hezkuntza Nazionaleko ministerioko katolikoengana igaro zen.
|
|
|
Banatutako aleak argitalpen mekanografiatu xumeak izan arren (Alderdin edota Euzko Gogoan ere argitaratu zuten), horrelako testu garrantzitsua, juridiko teknikoki zehatza, euskarara itzultzeak eta nazioartean ofizialki zabaltzeak, barnealdeko Akademiaren aginpide linguistikoa zalantzan
|
jartzen
zuen (Erri Batzartuen Batzarre Osoa 1949). Erbesteko EIL SIEB izan zen, ez Euskaltzaindia, itzulpenaren egiazkotasun eta zuzentasunaz fede eman zuena.
|
|
|
Eragin erabakigarriagoa izan zukeen beste eredu bat, L. Eleizalde buruzagi jeltzalearena, gutxiago aipatu zuen garai horretan F. Krutwigek, bistako arrazoi politikoengatik (cf. Zalbide 1988; Antxustegi 1998). 490 Dena dela, agian Karl Renner() austromar490 Besteak beste, oso aipatua ez den etsenplu bat
|
jartzearren
, A. Irigarayren aitak ere antzeko gogoetak plazaratu zituen. F. Irigaray" Larreko" hil zenean hori bera gogoratu zuen EAJ PNVren agerkariko berriemaileak:
|
|
|
493 F. Krutwigek, jeltzaletasunarekiko alternatiba bat sortzeko teman, Kataluniako eredua
|
jarri
zuen aurrean, baina ispilu hori hipotesi idealizatua zen (Krutwig 1951: 10).
|
|
|
Batzarrean egon ez zen P. Lafitteri gutuna idatzi zion apirilaren 4an. F. Krutwigen dosierra oso interesgarritzat jo zuen, batez ere mahai gainean
|
jartzen
zuelako eredu batuarena. A. Irigarayk euskal ortografia eta oinarrizko onomastika isilpean hitzartu nahi zituen Herriako zuzendariarekin, kazetaritzan, literatura lanetan edota egutegi erlijiosoetan erabiltzeko.
|
|
|
enpresaren izen soziala, jabearen eta kudeatzailearen izenak, enpresaren jarduera eta egoitza, eta langileen identifikazioa. Akademiaren erantzunik gorde ez den arren, argi dago Bizkaiko agintari falangistek zalantzan
|
jartzen
zutela erakundearen izaera akademikoa eta ez zutela JCVrekiko harremana ezagutzen.513 Euskararen erabilerak diktadura frankistan sortzen zituen susmoen eta izuen beste etsenplu oso argia da" Academia José M.ª Larrea" tik jaso zuten baimen eskaria, euskara eskolak eman ahal izateko:
|
|
|
Hau da, euskararen deskribapen zehatza burutu behar zuen, gramatika eta, batez ere, hiztegi banatan jasoko zena. Garaiko ikerketa filologikoen mailan
|
jarri
nahiz, JAEren edota Institut d’Estudis Catalans en gisako fonetika laborategia
|
|
|
1919an hautatutako lehen hamabi euskaltzainetako bat izan zen, R. M. Azkuek itxaropen handia
|
jarri
zuelako 30 urteko kazetari abertzalearengan. 1920an bertan, ordea, kargua uztera behartu zuten, enpresak Sevillako ordezkaritzara lan egitera aldatu zuelako.
|
|
|
Nicolás Ormaecheari()
|
jarritako
betoak Euzko Gogoaren erantzuna jaso zuen 1951ko lehen zenbakian, Euskaltzaindiaren aurka egindako eraso betearekin. Editorial moduko artikuluan, Guatemalako aldizkariak Akademia alternatibo bat sortzea proposatu zien erbesteko euskal idazleei, Euzko Gogoa agerkari ofizialtzat hartuta.
|
|
|
917). Bestalde, erabatekoa zen N. Ormaecheak P. Lafitte eta A. Irigarayrekiko zuen ezinikusia, betoa
|
jarri
omen ziotelako:
|
|
|
Eta euskera biziko baldin ba’da —ta gure aurrekoena ez baña geure izaera benetan azalduko baldin ba’dugu—, gure errietako biziera naasia euskeraz
|
jarri
bear nai ta ez: gaurko eziñegona, bizi bearra ta ezin bizia, aundinaia, diru gosea, maitasun gorrotoak, gaurko gizonen ametsak, zuur edo zoro; ezerezaren gau beltzean —iltzeko sortua—, nondik datorren ta zertarako den ez dakienak daraman uskeriazko ibillera galdua ta bera baño goragoko zerbaiten alde gizona bere buruari uko egitera beartzen duen indar ezkutua (Michelena 1951:
|
|
|
Gerra zibilean Nafarroako karlisten prentsa eta propaganda arduradun izan zen eta, diskurtso oso gogorra (besteak beste, EI SEVen aurka) erabiliz, falangistekin bateratzearen alde egin zuen. Zerbaitegatik barojatarrek" Elodio Esparce" ezizen paronimoa
|
jarri
zioten (Mikelarena Peña 2017: 331).
|
|
|
277 Hermann Hirt indoeuropeistaren omenezko lanean, Kaukasoko zenbait herriren eta euskaldunen arteko lotura linguistiko antropologikoa proposatu zuten, P. Bosch Gimperaren aurka (Lafon & Lacombe 1936). Bestalde, Parisko Unibertsitateko Linguistika Institutuan emandako hitzaldian, euskararen fragmentazio dialektala Eskandinaviar hizkuntzen edota galorromanikoen pare
|
jarri
zuen euskaltzainak (Lacombe 1938a).
|
|
|
J. Urquijoren gutuna A. Tovarri, artean hizkuntzen balioaz konnotazio psikologizistak zituen kontua. Bestalde, Valentzian agertutako iberiar idazkunari P. Beltránek emandako euskarazko interpretazioa (berak" gudua deitzdea" [sic] irakurri zuen, baita L. Pericotek ere) ukatu eta J. Caroren ikerlana goraipatu zuen, J. Urquijok funtsean maite zuen" eusko iberismoa" barojatarrak zalantzan
|
jarri
arren.281 Hizkuntza paleohispanikoen auzian eztabaidan ari ziren M. Gómez Moreno, J. Vallejo, J. Casares, J. Caro edota A. Tovar.282 Izan ere, tesi separatistak nahiz antiseparatistak bultzatzeko linguistika erabiltzea guztiz errotuta zegoen euskal historia politikoan. C. C. Uhlenbeck-en autoritatearen itzalpean, J. Arteche agertu zen Donostiako egunkarian" eusko iberismoa" ren aurka:
|
|
|
Barnealdeko eta erbesteko EBBen arteko komunikazioak, 1949/ 1950, PNV_ NAC_ EBB, K.00300, C.09 eta PNV_ NAC_ EBB, K.00300, C.10 EBBk zuen jarrera ikusita, hobeto ulertzen da Akademiak eta barnealdeko jeltzaleek izan zuten harremanen izaera. F. Krutwigek memorietan kontatzen zuenez, J. Solaunek eman zion N. Ormaechearen lehen berria, Euskaldunak argitaratzear zegoelako, egile hura F. Mistral eta Homeroren pare
|
jarrita
. Ohi zuen harrokeriaz gaitzetsi zuen J. Solaunen maila intelektuala, baina uste dut klandestinitateko EAJ PNVrekin izandako harreman hauek, F. Krutwig bultzatu egin zutela Euskaltzaindia eta bera nor zirela frogatzera.
|
|
|
Aldi berean, bere autonomia gordeko zuenaz ohartarazi zituen gainerako euskaltzainak: " orai artio ez nitzaizue biziki urrundik baizik jarraiki, eta orok badakite ez omen naizela aise aise
|
jartzen
deusen ez nehoren meneko" (Lafitte 1949: 02).
|
|
|
N. Oleaga eta J. M. Seminario arduratuko zirela erabaki zuen batzarrak. Hain zuzen, 1949ko urriaren 27ko ofizioz Bizkaiko gobernadore zibilak agindu zuen ken zitzatela probintziako hilarrietako euskarazko idazkunak eta horien ordez gaztelaniazkoak
|
jartzeko
. Gernika Lumoko alkateak azaroaren 2an jakinarazi zien herritarrei G. Riestraren agindua.
|
|
|
G. Riestraren agindua Justizia ministerio frankistak gerra zibilean izendegi jeltzaleari
|
jarritako
debekuaren atzeraeraginezko ondorio ankerra zirudien439 Seguru asko arazo horrekin lotuta, irailaren 22ko datarekin, Euskaltzaindiko idazkariak hartzaile jakinik gabeko agiri bat ere prestatu zuen, santu izendegi jeltzaleko" Eli"," Bingen" eta" Joseba" euskal izen arruntak
|
|
|
438 SAF AA: Vicente Rojoren ofizioa Rufina Gangoitiri,, PNV_ NAC_ EBB, K.00285, C.2 zirela ziurtatzeko, nahiz eta Akademiak izendegi ofizialik ez izan.440 Azaroko batzarrerako deialdia zabaldu zenean, Pauetik ezin etorria adierazi zuen S. Altubek, baina Akademiaren zilegitasuna frogan
|
jarri
zuen, Bizkai frankistan euskararen aurka hartutako neurria salatuz:
|
|
|
1926az geroztik Eskualzaleen Biltzarreko buru izan zen, eta urgazle izendatu zuten 1930ean. Eskualzaleen Biltzarraren elitismo nostalgikoa ezin izan zuen behar adina eguneratu, bereziki azken bi gerrek agerian
|
jarritako
ezintasunen aurrean. 1950ean Eskualzaleen Biltzarreko zuzendaritza kide hauek osatzen zuten:
|
|
|
M. Azkuek gerra zibilaren ondoko urteetan izandako jarrera baloratzea saihestu egin zuten erbesteko prentsa abertzalean. EAJ PNVren agerkariak heriotzaren berri eman zuenean, EJ GEko J. M. Leizaolak" El abrazo de Sabino y de don Resurrección" izenburu esanguratsua
|
jarri
zion bere artikuluari, nolabait R. M. Azkueren aurkako eraso abertzaleak uxatzeko (Alderdi 1951).
|
|
|
21). Soilik EAE ANVko kide ohiak egin zion kritika pertsonala, I. López Mendizábal jeltzaleari
|
jarritako
betoa gogorarazi zuenean: " Etzegoan ain ongi Azkue zana, zionean Bera eta López Mendizabal’ek egindago iztegi txiki polita, plagio edo lapurketa zala.
|
|
|
Hain zuzen, hautagaitzak hartu zuen bide okerraren ondorioz, F. Krutwigek gordinago azaldu zuen urriko batzarrean gertatutakoa. Aktak halakorik ez adierazi arren, F. Krutwigen arabera, A. Irigaray Donostiako batzar horretan egon zen eta berak
|
jarri
zion betoa izendapenari:
|