|
2003
|
|
|
...garritasuna damaiotelaPlatonekplazaratutakougaztunenjatorrihermafroditikoaren hipotesiari, zeinarenarabera, geroagoaretaemebilakatukobaitziren hasierakoarbasohermafroditikohoriek.Hemeretzigarrenmendekoazken aldean, areago, ornodunguztientzatonartuzenurrunekoarbasoandroginorenbat, horretarakoaintzathartuzenbrioigoiztiarrakhaindirelaorokorraknonezinbaitaeurensexuaerrazjakin.CleménceRoyer enurratsei
|
jarraituz
, CharlesDarwinekereiradokizuen, behinolaarrekemeeilaguntzenzietelakumeakeradoskitzen, etageroagokojazokunerenbatengatik (esaterako, kumegutxiagozerditzeasabelaldiko) arrenlaguntzadagoenekozezzelapremiazkoa.Organoaren erabilera ezakbestigialbihurtuzuen, etahorrelakoxea pasarazizenondozondokobelaunaldietara.Gauregun azpimarratuegitendaarrarenetaemearenorganobatzuk (esaterako, klitorietazakila, ezpa...
|
|
2007
|
|
|
Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin
|
jarraituz
, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario moduan ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere. Kontuan harturik zerrendaturiko ehun eta hamahiru lagunkideetatik1 hamalauk bakarrik zutela bizibide ezezaguna, esango dugu maila intelektual handiko kideek osatu zutela aztertu nahi dugun La, tteren lagunartea, 1920tik 1944ra bitartekoa.
|
|
|
Aldizkarietako ohiko lankideak bereizi ditugu lan honetan, honako irizpide honi
|
jarraituz
: aldizkari bakoitzean gehien idatzi zuenaren artikulu kopuruaren %60a atera dugu, eta kopuru hori edo gehiago idatzi zutenak aldizkari hartako ohiko lankidetzat hartu ditugu.
|
|
|
Suposa daitekeen legez, hainbeste aldakuntza politiko izan zuen XIX. mendearen lehenengo erdi hori urrun egon zen oparoaldi ekonomikotik. Bai 1830ean (1827tik 1830era uzta urriek erakarritako nekazaritza krisiak bultzaturik) bai 1848an (patata uzta urria 1845tik 1854ra eta labore uzta urria 1842tik 1846ra) herritarrek mugimendu iraultzaileak burutu zituzten, boteredun izaten
|
jarraitzen
ziren lur jabeei kontra egiteko.
|
|
|
Era berean, Gobernu frantziarra Vatikanoarekiko harremanak berreskuratzearen alde agertu zen eta Action> Françaisek kontra egin zion erabakiari. Pio XI. Aita saintuak Action> rançaise> debekatu egin zuen 1920 hamarkadaren hasieran, 1927an zigorrak ezarriz taldean
|
jarraitu
zutenei.
|
|
|
hitzak bidali zizkion. Geroago, Lhande Parisera joan zen eta ezin izan zuen Hiztegiarekin
|
jarraitu
, La, tteren eskuetan utziz. La, ttek Eiheramendi abade zuberotarrari eskatu zion laguntza, baina honek ez zuen onartu, lan gehiegi zelakoan.
|
|
|
Aurrera
|
jarraituz
, Bigarren Mundu Gerraren garaian Piarres La, tte mobilizatua izan zen. Frontetik bueltatzean, Ustaritzeko Apaizgaitegi Txikiko klaseekin jarraitu bazuen ere, alemanen kontrako erresistentzian ere ari izan zen La, tte, hala nola Uztaritzetik Arnegirako sarearen antolaketan parte hartuz.
|
|
|
Aurrera jarraituz, Bigarren Mundu Gerraren garaian Piarres La, tte mobilizatua izan zen. Frontetik bueltatzean, Ustaritzeko Apaizgaitegi Txikiko klaseekin
|
jarraitu
bazuen ere, alemanen kontrako erresistentzian ere ari izan zen La, tte, hala nola Uztaritzetik Arnegirako sarearen antolaketan parte hartuz. Apaiz izatea lagungarri suertatu ei zitzaion La, tteri:
|
|
|
Azkenez, Piarres La, tteren ekintza baldintzatuko duen pentsamoldeari buruzko argibideak ematearren, Jean Haritschelharren hitzei
|
jarraitu
diegu65; berak dio La, ttek ez zituela batere gustuko F. Krutwig, Julen Madariaga edota Luis Haranburu, materialismo dialektikoa sartu baitzuten euskal literaturan (La, tteren ustez materialismorik garatuena marxismoarena zen); arbuiatu egin zituen Kafka, Albert Camus eta Simone de Beauvoir existentzialista ezkorrak ere. Ostera, La, ttek Gotzon Garate eta José Azurmendi goraipatzen zituen, aurre egin baitzioten materialismo horri.
|
|
|
Uztailaren 1ean Estatu frantziarreko buru bilakatu zen Pétain. Uztailaren 12an Pétainek gazteria, familia eta kirolen ministro izendatu zuen Jean Ybarnégaray politiko euskalduna; politikan
|
jarraitu
zuen, beraz, Ybarnégarayk.
|
|
|
Ybarnégarayren bizitza politikoarekin
|
jarraituz
, 1927an François de la Rocquek Croix> du> Feu> liga sortu zuen, gerlari ohien elkarte gisa, Ybarnégaray Croix> du> euren partaide bilakatu zen, baita buru bihurtu ere 1934an.
|
|
|
Dena dela, Sociéték argitaraturiko aleek erakusten digutenez, urte horietan guztietan zehar elkarteak izena baino ez zuen aldatu, 1873an aurkezturiko xede berberei
|
jarraituz
ikertu ditugun 1920 eta 1930 hamarkadetan.
|
|
|
Le> il> Basquek ez bezala, 1887ko martxoaren 15ean sorturiko Eskualdunaren arduradunek astekaria argitaratzen
|
jarraitu
zuten. Louis Etcheverry jabeak Arnaud Pochelou aihertarrari utzi zion Eskualdunaren zuzendaritza.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez hitz egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen
|
jarraitu
zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Aurrera
|
jarraituz
, Eskualdunaren lankideen buruhausteak ere ez ziren txikiak izan Lois> des> Associations> legea Apezpikutzaren eta Gobernuaren arteko akordioa zela eta. 1901ean Jau, ret apezpikuak eskutitz bat kaleratu zuen delako legeari buruz, baita Eskualdunak adierazpenok kritikatu ere.
|
|
|
Louis Etcheverryk haserrez erantzun zien Bulletinekoei ere, horrekin batera Eskualduna> berriro ez argitaratzea erabakiz. Aldatu zuen gero erabakia eta Eskualdunak
|
jarraitu
zuen, baina Louis Etcheverryk zuzendaritza utzi zuen. Zuzendari berria Renaud dElissagaray izan zen, bi urtez.
|
|
|
Jean Baptiste Constantin, de Menditte, Pierre Espil eta Armagnague xuberotarrak, irakurle zuberotarrak erakartzen saiatu zen Hiriart Urruty151?, Michel Iriart, Julien Héguy, Michel Gombault, Etchegaray, Bidégaray, Jean Etchepare medikua, Charles Harispe, Martin Landerretche, Georges Lacombe, Jean Baptiste Daranatz, etab.152 Tamaina handiagotu egin zuten, mamia aberastu eta euskarari leku zabalagoa eskaini. Irakurleen kopuruak gora egiten
|
jarraitu
zuen: 1904an 1700 irakurle izan zituen, 5000 1905ean eta 7000 1908an153.
|
|
|
Baina aurrera
|
jarraitu
baino lehen, aipa ditzagun beste gertaera batzuk, Eskualdunaren bilakaeraren parean gertaturikoak. 1897 urtearen inguruan, Pierre Broussaini, Parisen medikuntza ikasten ari zela, bururatu zitzaion Société> Patriotique> Basque> elkartea eratzea, ikaskide kebekiar nazionalistek eraginda; Broussainek Resurrección Mª de Azkueri azaldu zion burutapena155 Elkarte abertzalea sortzearen aldekoa izan zen Albert Constantin156 ere.
|
|
|
Soubelet zuzendariak astero idatzi zuen Eskualdunaren lehenengo orrialdean: ordura arteko ohiturari
|
jarraituz
, Soubeletek apezpikuaren hitzak goratu egin zituen, Espainiako Errepublika arbuiatu, soldadu frantziarrak adoretu, etab. Piarres La, ttek ia zenbaki guztietan idatzi zuen Ebanjelioaz; liburu berrien aurkezpena ere egin izan zuen noizbehinka, P.L. sinaturik. Hala ere, esan beharra dago La, ttek ez zuela harreman handirik izan Soubeletekin; izan, ere La, tte aurrezalea zen eta abertzalea eta Ybarnégaray ultraybarnegaraista eta frantses frantsesa181.
|
|
|
Atzerriko politikarekin
|
jarraituz
, eta Bigarren Mundu Gerraren urteak zirelarik, astekariak bat egin zuen Frantzian ezarritako Vichyko gobernu nazi zalearekin; Vichyn sorturiko Milice> Française> ere aintzat hartu zuen192 Era berean, gobernu horren burua zen Pétainen pentsabidearean jarraitzailea izan zen orduko Eskualduna; Gobernu horren Révolution> Nationalak193 aldarrikatu zuen lana, familia eta aberria...
|
|
|
1926an estatutuak aldatu bazituzten ere, Eskualzaleen Biltzarrak arduratzen
|
jarraitu
zuen de la conservation et de la di, usion de leuskara euskararen zaintze eta hedatzeaz. Politikaz aritzea debekatuta zutelarik, aurpegi eman zien, politikaz ari zirelako zurrumurruei:
|
|
|
Beste aldetik, ezagunak ziren Eskualzaleen Biltzarraren atsedenaldiak, eguerdi aldera Maurice Souberbielle kidearen Porto-ko arnoa dastatzen zutenean (Ez dut erranen, arno harek, edo bertze zerbaitek ez dituela noiztenka baztertzen Dassance buruzagiaren sail hertsitik; bainan ez gira karrikarat atheratzen233). Dena dela, bilerak aurrera
|
jarraitzen
zuen, hainbat gai jorratuz; hauetariko batek Louis Dassancek Euskaltzaindiaren parekoa Iparraldean sortzeko asmoa zuelako susmoa sorrarazi zuen Etcheparerengan:
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarra> eta Gure> Herria> argitalpenek eskainitako datuei
|
jarraitu
diegu Eskualzaleen Biltzarraren partaidetza ezagutzeko. Ezin izan dugu, ostera, 1923, 1924,
|
|
|
X X. mendearen hasieran euskal ortogra, a, nkatzearen ekinean
|
jarraitu
zuten euskal intelektualek. 1901ean Hendaian eta 1902an Hondarribian bildu ziren helburu horrekin, Euskaltzaindia ez baina Eskualzaleen Biltzarra eratu zutelarik, 1902an, jadanik azaldu dugun bezala.
|
|
|
Horrela, Espainiako gerra garaian, Piarres La, ttek gonbita egin zien RIEV> eta Euskaltziandiaren lankideei, Gure> Herriarekin elkar zitezen lanean
|
jarraitzeko
:
|
|
|
Izan ere, Gure> Herria> 1927 arte izan zen hilabetekaria, 1927an bihilabetekari bilakatuz. 1930ean Etcheparek hilabetekari moduan argitaratzeko proposatu bazuen ere, bihilbetekari izanez
|
jarraitu
zuen. Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan.
|
|
|
Lauki laburpen honen arabera, Piarres La, tte Gure Herria elkarteak burutu zituen bederatzi bileratara joan zen, baita Jules Moulier eta Emmanuel Souberbielle ere. Dassance eta López de Mendizabalek ere grinaz
|
jarraitu
zieten elkartzeko deialdiei, batean izan ezik, batzar guztietan izan baitziren; jarraian, Leon Léon, Maurice Souberbielle eta Jean de Jaureguibérry ditugu batzarrotan bertaratzeari dagokionez. Azkenez, Maurice Amestoy, Dominique Dufau, José Eizagirre, Jean Elissalde, Jean Etchepare (1935ean hil zena), Rafäel Souberbielle eta Picochet ditugu, gutxi gora behera bilkuren kopuruaren erdira baino azaldu ez zirenak.
|
|
|
Euskara estandarraren, nkatze prozedurarekin
|
jarraituz
, Jean Etcheparek proposatu zuen sortu berri zegoen euskara testuetan erabiltzen hastea, hala nola, Gure> Herria> aldizkarian eta erlijio liburuetan; hau da, irakurleria intelektualari zuzenduriko testuetan erabili, herritarrei eskaini baino lehen481 Ados agertu zen La, tte Etcheparerekin erlijiozko testuez baliatzeari zegokionez, azpimarratuz erlijio liburuek eginkizun handia zutela...
|
|
|
Lehen Mundu Gerraren ostean garatu ziren elkarteez gain, eskautismoak ere bultzada handia ezagutu zuen Frantzian, Britainia Handiko ereduari
|
jarraituz
.
|
|
|
Baina Menditarrak bitan baino ez zuten irtenaldirik egin: Nafarroa Behereko Eiheralarrera 1936an eta Zuberoako Altzaiera 1937an578 1939an Baionako eskautek talde bat osatu nahi zuten Uztaritzen, La, tteri eskatuz Menditarrak eskaut talde bihur zedin579 Onartu egin zuen La, ttek, jakinaren gainean baitzegoen euskaltzaletasunak ez zituela gazteak erakartzen eta eskaut bihurtuz gero Menditarrak erregionalistak izaten
|
jarraitu
ahal izango zutela:
|
|
|
Talde euskaltzalearen lehendakaritzarako laiko bat aukeratu nahi zuten eta Jean de Jaureguiberryri eskaini zioten postua, gazteegia ez zen kide bakarra baitzen594 Hala ere, ezetza jaso zuten berarengandik, zama haundiegia litzatekeelakoan595 Beraz, Pierre Amoçain idazkariarekin eta Jean Duboscq kudeatzailearekin jo zuen aurrera taldeak, lehendakaririk gabe. Baina 1935 urtearen hasieran Pierre Amoçain Txilera joan zen, euskal ekintzak zirela eta, arazoak izan zituelako polizia frantziarrarekin596 Haren ordez Charles Hiribarren597 ari izan zen idazkaritzan, 1935 urtearen amaieran Pontlevoyra joan zen arte, eskribau ikasketekin
|
jarraitzeko
. Azkenez, Jean Duboscq kudeatzailea mugimenduaren idazkari bihurtu zen 1936an598.
|
|
|
Berriro Piarres Xarrittoni
|
jarraituz
, Piarres La, tte, abertzalea izateaz gain, zentrista zen629 Etienne Salaberry ere zentrista zen, Beñat Mendisko, abertzaletzat baino gehiago, erregionalistatzat hartzen duen bitartean. Pierre Larzabal, ostera, euskaltzalea zen baina ez zen abertzalea, frantsesa baino.
|
|
|
Euskaltzaleen ikuspuntu politikoarekin
|
jarraituz
, Piarres Xarrittonen aburuz, Jean Pierre Urricarriet pertsonaia esanguratsua izan zen Iparraldeko abertzaletasunerako635, Hegoaldeko euskaltzaleekin harremanetan egoteaz gain, zenbait gazte erakarri zituelako Iparreko talde euskaltzalera, hala nola, André Ospital eta Eugène Goyheneche; André Ospital Aldudeko sorterrian ezagutuko zuen Urricarrietek eta Goyheneche Saint Louis de Gonzague ikastet...
|
|
|
Uztaritzeko herriko eskolan lehenengo urteak eman ondoren, 1931ko urrian Baionako Saint Louis de Gonzague ikastetxean
|
jarraitu
zituen ikasketak Eugènek. Saint Louis de Gonzaguen Jean Pierre Urricarriet aldudarra zegoen begirale.
|
|
|
Baina Bigarren Mundu Gerraren garaian, Goyhenechek harremanetan
|
jarraitu
zuen aurretik zituen lagunekin. Horrela, harremanetan jarraitu zuen Alemaniako Karl Buda intelektualarekin eta Werner Bestekin661 (Best SSekoa bilakatu zen Bigarren Mundu Gerran eta garrantzizko kargua izan zuen Frantziako Administrazio Militarrean).
|
|
|
Baina Bigarren Mundu Gerraren garaian, Goyhenechek harremanetan jarraitu zuen aurretik zituen lagunekin. Horrela, harremanetan
|
jarraitu
zuen Alemaniako Karl Buda intelektualarekin eta Werner Bestekin661 (Best SSekoa bilakatu zen Bigarren Mundu Gerran eta garrantzizko kargua izan zuen Frantziako Administrazio Militarrean). Alemanekiko harreman horiez balia tu ei zen Goyheneche Frantzian bizi ziren Hegoaldeko errefuxiatuei laguntza eskaintzeko, baita Alemanian preso zeuden euskaldunei laguntza eskaintzeko ere662 Baina 1944an Frantzia alemaniarrengandik libre geratu zenean, gobernu frantziarrak Goyhenecheri leporatu zion etsai alemaniarrekin harremanetan egon izana.
|
|
|
Aldizkaria saltzeko egin zuten propaganda handia izan zen697, Camille Dargainsi adierazi ziotenari
|
jarraituz
:
|
|
|
James E. Jacobek esandakoari
|
jarraituz
, La, ttek JEL izengoitiaz idatzi zuen, Jacob, J.E.: Hills> of> Con, ict.> Basque> Nationalisme> in> France, University of Nevada Press, 1984, 81 or.
|
|
|
Xabier Diharce Iratzeder-ek La, tteri erakutsi zizkionean Aintzinarako idatzitako artikuluak, La, tteri hedadura gutxikoak iruditu zitzaizkion; hala ere, aurrera
|
jarraitzeko
esan zion; Xabier Diharcekin izandako elkarrizketa, Beloke, 1996ko abuztuaren 10a.
|
|
|
Era honetan
|
jarraitzen
du Etchegarayren eskutitzak: En lisant le premier numéro dAintzina, certains ont crû que notre revue avait besoin dune nouvelle et bonne mise au point.
|
|
|
Epe laburrean, Saint Louis de Gonzague ikastetxean begirale zegoen Roger Etxegarairi Aintzinaren idazkari izateko eskatu zioten. Izan ere, argitalpenarekin
|
jarraitzeko
lagungarri izango zen Etxegarai apaizgaitegitik kanpo maiz egon izana, begirale izateaz gain, ikastetxearen kanpo harremanen arduraduna baitzen. Eta idazkaria zelarik, Etxegaraik eskutitzez eskatu zien Lapurdiko apaizei artikuluak idatz zitzaten Aintzinarako737.
|
|
|
Beraz, hilabetekaria argitaratzen
|
jarraitzeko
zailtasun berriak sortu zitzaizkien Apaizgaitegiko gazteei. Hala ere, batzuei aldizkarian gehiago idaztea debekatu bazien ere, beste batzuei sinatzerakan izenez aldatzeko baino ez zien eskatu740 Piarres Xarrittonek, adibidez, ordura arte erabilitako Xabier Gasteiz izengoitia baztertu behar izan zuen, 1942ko maiatzeko zenbakitik aurrera, Ordaina erabiliz741.
|
|
|
Argitalpena argitaratzen
|
jarraitzeko
Hazparnen bikario zegoen Pierre Lartzabali eskatu zioten Aintzinaren> zuzendari izan zedin. Hala ere, Lartzabalek Aintzinaz arduratzeko nagusien baimena behar zuen; eta lortzeko eskatu zioten Lartzabali eta gauzak garbi izan zitezen742 aldizkarian argitara zezala artikulu bat, adieraziz aldizkariak ez zuela kutsu abertzale, komunista edo ezkertiarrik.
|
|
|
Beñat Mendiskok esandakoari
|
jarraituz
, Isaac López de Mendizabal Iparraldera heldu zen iheslari eta, dirurik ez zuenez gero, Mendiskorekin batera hasi zen idazten, elkarrekin sinatuz Bi mendi izangoitiaz; Beñat Mendiskorekin izandako elkarrizketa, 1996ko irailaren 4a.
|
|
|
Mendiskok esandakoari
|
jarraituz
, Eskola emailea berak erabilitako izenorde bat zen; Beñat Mendiskorekin izandako elkarrizketa, 1996ko irailaren 4a.
|
|
|
Marc Legasssek esandakoari
|
jarraituz
, Le Raleur bere izengoiti bat izan zen.
|
|
|
Xarrittonen ustez J.B.S Soubisboure gazte hazpandarra zen; Xarrittoni berriro
|
jarraituz
, J.B.S. Pierre Larzabal ere izan liteke, langileei buruz idazten zuelako.
|
|
|
La, tte oso gaztea zen Apaizgaitegian sartu zenean eta, ikusirik Apaizgaitegiko apaiz batzuk Action> Françaiseren alde agertu zirela, arrazoietariko bat Léon XIII.aren Errepublika onartzeko aginduari kontrakotasuna agertzea?, baliteke La, ttek jokaera berbera izatea. Kontuan hartu behar da La, tte nahiko ikasle bihurria zela gaztetan (17 urtekin Le> Palmipède> argitalpenean parte hartu zuen, isilean, iruzkin zirikatzaileak sartuz), eta baliteke Françaiseri
|
jarraitzea
La, ttek jokaera berritzailetzat hartzea Action.
|
|
|
Baina aurrera
|
jarraitu
baino lehen, bil ditzagun lauki batean aipatu berri ditugun pertsonaiak, 1920 hamarkadako Ipar Euskal Herriko sare intelektualaren partaideak izan baitziren:
|
|
|
1930ean Jean Saint Pierre Carthagoko apezpiku izendatua izan zen eta Dominique Soubelet aukeratu zuten Eskualdunaren zuzendari. La, ttek Ebanjelioari buruz idazten
|
jarraitu
zuen Eskualdunaren ia zenbaki guztietan, harreman gutxi bazuen ere Soubeletekin. Izan ere, ume denborako ikaskideak izan baziren ere La, tte eta Soubelet, Beloken, erlazio gutxi izan zuten garai hartan (La, tte bat txarra eta meharra bezain bestea indartsua zela; hortakoz ez zen heien artean konplizidaderik izaiten ahal832).
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera, ikusten da euskalzaleek leial
|
jarraitu
ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua herrietako zaindari onena izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan bazuen ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika moduan, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
|
La, tteren antzinako lagunkide horiek harremanetan
|
jarraitu
zuten La, tterekin 1930 hamarkadan Gure Herria elkartearen batzarkide bilakatu zirelako, hala nola Maurice Amestoy, Philippe Aranart, Edmond Blazy, Louis Dassance, Dominique Dufau, Jean Elissalde, Jean Etchepare, Jean Lamarque, Albert Léon, Clément Mathieu, Isaac López de Mendizabal, Jules Moulier, Jean Saint Pierre eta Maurice Souberbielle. Hauek guztiek Gure Herria elkartearen bilerak baino ez zizkieten gehitu 1920 hamarkadan egin zituzten ekintza kulturalei, Louis Dassancek eta Clément Mathieuk izan ezik; izan ere, Dassance eta Mathieu Euskaltzaindiaren bilera batean izan ziren 1930 hamarkadan; La, tteri Akademiari buruzko berri emateko gai bilakatu ziren, beraz, Georges Lacombek La, tteri emandako Euskaltzaindiari buruzko informazioa osatuz.
|
|
|
1927 Tolosara itzuli da ikasketekin
|
jarraitzeko
.
|
|
2008
|
|
|
Laguntzaile mota bakoitzeko kasu aukera berak izango ditugu. Hala, adibidearekin
|
jarraituz
, DA laguntzailea izan bada markatu duguna, honelakoxe taula agertuko zaigu:
|
|
|
Bertan, delako laguntzaile mota bakoitzarekin aldi berean topa daitezkeen kasuak markatuko ditugu arestiko puntuetan adierazitako gida-lerroei
|
jarraituz
. Hala, aldi bereko konbinazio bakoitzeko fitxa berri bat irekiko dugu; bestela esanda,
|
|
|
...gin, egon, egotzi, ekarri, elkartu, eman, entzun, erabili, eragin, eraman, erantzun, erein, erosi, erre, erreparatu, esan, eskaini, eskatu, eskiatu, etorri, eutsi, ezkon du, eztabaidatu, gelditu, gertatu, gogoratu, hartu, hasi, hautatu, hautsi, hazi, hil, hornitu, hozkatu, hustu, ibili, igo, ikasi, ikusi, irakurri, iraun, iritsi, isildu, isuri, izan, izendatu, izerditu, jaitsi, jakin, jan, jantzi,
|
jarraitu
, jarri, jaso, jo, joan, jokatu, josi, kezkatu, koka tu, konparatu, konturatu, korritu, loratu, lortu, lotu, marraztu, mintzatu, moztu, mugitu, musukatu, nahastu, nekatu, oroitu, otu, pasa (tu), poztu, saldu, saltatu, sartu, sinistu, topa tu, ukitu, ulertu, zamatu, zeharkatu, zutitu
|
|
|
Elhuyar> hiztegian> (1996) ere ildo bera
|
jarraitzen
da euskara gaztelania atalean, aditz bakoitzeko laguntzaile motak apur bat gehiago zehazten direlarik. Gaztelania euskara atalean, berriz, gaztelaniazko hiztegi eta gramatiketan agertu ohi diren sailak (v.tr., v.prnl., v.intr.) bereizten dituzte.
|
|
|
Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako. Autore honen ustez, goiko en ideia berari
|
jarraituz
, jokaera sintaktiko bera erakusten duten aditzek antzeko semantika dute, eta hortaz, jokaera sintaktiko horretatik abiatuta sail semantikoak egitea posible da. Jokaera sintaktiko hau berak, alternantzia?
|
|
|
definitzen du. Ikusi dugun bezala, gainera, proposatzen dituen klaseak ez daude beti irizpide berari
|
jarraituz
osatuak, eta ez dira hortaz guztiz oinarri fidagarriak. Horren aurrean, gure hautua izan da, ez oinarrizko egiturarik jakintzat ematea eta euskaran bertan topatzen ditugun zenbait baliabide sintaktiko baliatuz, 110 aditzen gainean azterlan bat egitea.
|
|
|
Beste batzuek, aldiz, inkoatibotasuna lexikoan bertan dagoen baliotzat hartzen dute, hau da, lexikoko egituran zehaztu beharreko egitura gisa (Levin & Rappaport, 1992b). Gu, Levin eta Rappaport i
|
jarraituz
, inkoatibotasuna lexikoko balio gisa ikusiko dugu, horrek ez baitigu behartzen egitura bata edo bestea hautatzera oinarrizko egitura gisa. Izan ere, badira aditzak berezko inkoatibotzat jo tzen direnak, esaterako, erori, > ez dutenak pareko kausatiborik(* erori du;* jaio du); eta baita berezko kausatibotzat jotzen direnak, eragin, esaterako, ez dutenak pareko inkoatiborik(* eragin da).
|
|
|
pentsatzen eta aukeratzen diren heinean esaten dira hitzak. Hiztunak birformulatu egin behar izaten du behin baino gehiagotan eta behin eta berriro esandakoa, bai berak bai entzuleak esandakoaren hariari errazago
|
jarraitzeko
eta informazioa prozesatzeko nahikoa astia izateko. Horrenbestez, memoriaren mugak eta denboraren presioak sortutako eragozpenak gainditzeko joko luke hiztunak errepikapenetara.
|
|
|
hutsez egiteko ohitura txarra sartu zaigu, horregatik, Barandiaran eta Azkueren ondo tik euskaraz
|
jarraitzen
dut, edukiaren aldetikako jakintzen biltzen Herri> Sendakuntzazkoa> eman nuen, Ehizarena> izango da filologo frustratuen baimenik gabe. Filologoek eta mekanografoek, beren gipuzkoar mundutik ateratzen jakin behar lukete.
|
|
|
Kurioski, euskal toponimia sarria den tokietan ere egun go toponimia nagusia, gehienbat (Ezkerra, > rez> eta beste urri batzuk kenduta) gaz telaniaztatua aurkitzen da, Pradoluengo, Fresneda, Pradilla, Santa Cruz del Valle, Avellanosa, Eterna herri izenetan suertatzen denez, nahiz bertako toponimia tipi gehiena aintzinako euskaltasunaren lekukotza esanguratsua gorde. Auzia, bada, topo nimia nagusia (erdalduna) eta tipia (euskalduna) artean datza; administrazioak eta gaztelaniar mintzairaren gailentasun sozialak eragin handia ukan du aspaldidanik toponimo nagusien erdalduntze horretan, tipiek, aldiz, modu soilagoan euskaldun
|
jarraitzeko
oztoporik aurkitu ez dutela.
|
|
|
ere deitua. Tartean dago, Petilla de Aragoneko barrendegia, Nafarroa izaten
|
jarraitzen
duena. Eskualde honen azterketa linguistiko toponimikorik egin gabe dagoela, uste dut.
|
|
|
Erdi Aroaren hasieran, Valpuestako elizbarrutikoa izan zen, gero Burgosek irentsi zuena, XVIII. mendean, ondoren Santanderekoa izan zen eskualde hori. 1862an Gasteizera pasatu ziren Arabako ziren herrixkak, baina ez ordea, Tudela ibar administratibokoak, honek Udalak izatea galdu zuenetik, Menakora pasatuak baitaude, elizaz, ordea, Santanderrekoekin
|
jarraiturik
. Federiko Barrenengoa eta beste asko konturatu ziren, Aiarako forudun eta kuadrillako, Artzeniegako inguruko arabar herrixketan, euskal toponimiaren presentzia oso urria zela.
|
|
|
Bi talde datu konparatuz hizkuntza aldaketa joeraren norabidea eta gradua atzematen dira. Beste berba batzuetan, konbergentzia joerak
|
jarraitzeko
ahalmena ematen diote.
|
|
|
%88 forma zaharrenak serie 1 ean eta %35 serie 2 an. Gesäms> formak
|
jarraitzen
du ordezkatua izaten (ikus mapa eta diagrama). Forma zaharraren gutxitzeak
|
|
|
Badira, bigarrenik, Euskara Batuaren beharra onartzen ez dutenak, eta euren euskalkiari, eta, batez ere, erdarari? loturik
|
jarraitzen
dutenak. Badira, horiekin batera, Euskaltzaindiak aurkeztutako egitasmoaren ordez, beste ereduren bat (lapurtera klasikoa dela, edo besterik dela) nahiago dutenak.
|
|
|
1900 urtetik gure egunetaraino iristen da, urtero eguneratuz eta handituz. Hala ere, XX. mendeko corpusa denez, urtearen bukaeran corpus itxi izatera pasako da, alegia, ez da eguneratzen
|
jarraituko
.
|
|
|
Puntu honetara iritsita, ez dugu uste euskarak ere bere erreferentzia corpusa behar duela zalantzan jar daitekeenik, XXI. mendeko gure hizkuntza lantzen, aztertzen eta hobetzen
|
jarraitu
nahi badugu behintzat.
|
|
|
Lehen liburuki honetatik (1726) seigarren eta azken liburukira (1739), autore eta testuen hurrenkera nabarmen zabaldu da. Hartara, Fueros> de> Vizcaya> direlakoek bere horretan
|
jarraitzen
dute, beste testu juridiko admi nistratibo askoren artean. Bestetik, esan behar da hiztegiaren iturrien artean Nafarroako testuak, Gipuzkoakoak eta Arabakoak falta direla.
|
|
|
Hiru mende horietan, hamaikatxo izan dira haren segiziorako eraspena erakutsi dutenak. Beude hemen, horren argigarri, berrikitan ageri diren hiruzpalau autu24 Lekuaren premiaz, Larramendiren ereduari bete betean
|
jarraitu
zioten egile bi aipatu nahiko genituzke. Bien bizitza eta lanetan, bitxia bada ere, XIX. mendeko euskal his toria eta politikagintzaren joera nagusiak islatzen dira:
|
|
|
Generoa: > Zaldibian bildutako datuetan berriemaileen sexuak eragindako bana ketarik dagoen jakin nahi izan dut. Aztarranak egon behar zutelako susmoa banuen, bakar bakarrik gizona hizkera ezberdineko beste euskaldun batzuekin hartu emanean ibili delako bada ere, eta honetan ikertzen
|
jarraitzea
izango da nire betebeharretako bat.
|
|
|
Izan ere, aintzat hartu beharrekoa da zail dela adinekoek berrikuntza bat egitea eta 50 urte inguruko helduek ez jarraitzea, zeren berrikuntza hori garai hartan zahar ez ziren egungo adinekoek egina balitz, ziurrenik egungo helduek ere erabiliko zuten. Hor naturalena da, orain heldu diren horiek gazte denboran edo, berrikuntza bat abiaraz tea, egun gazteek
|
jarraitzen
dutena.
|
|
|
Zaldibiako euskararen barne aldakortasuna aztertzean adina> da eragilerik gogorrena; ez dut uste, ordea, 80 urteko lagunen hizkera eta egungo gazteen euskara konparatzea denik egokiena, hor aldaketa erabat gertatuta baitago, eta eragile nagusiak zein izan diren, aldaketa zein ingurune gramatikal eta soziolinguistikotan gertatu den jakin gabe geldituko ginateke. Interesgarriagoa deritzot aldaketaren arrastoari
|
jarraitzeari
; bestela esan, orain 80 eta 50 urte inguru dauzkaten pertsonen hizkerari begiratu, eta noiz, nola, zeinen aurrean eta zertarako darabilten aldaera bata edo bestea aztertzea. Horrela, hizkuntza baten egoerarik naturalenaren barreneko berezko aldaketa aztertzera irits gintezke, baina herri batean, Zaldibian, euskara batuaren oldarrak zerikustekorik ez duen garai bateko aldaketa gainera.
|
|
|
alegia, adinekoen azentukera konplexua[+ 2] eta[+ 1], baina baita[+ 3] eta[+ 4] ere, gazteagoek[+ 2] eta[+ 1] era soildu egin dutela eta beraz, azentukera horren ezaugarri batzuk[+ 3] eta[+ 4] galdu egin dituztela; ondorioz, soiltzea eta erregelaren bat galdu izana bera dirudi dela berrikuntza, ez adinekoen jarrera. Izan ere, aintzat hartu beharrekoa da zail dela adinekoek berrikuntza bat egitea eta 50 urte inguruko helduek ez
|
jarraitzea
, zeren berrikuntza hori garai hartan zahar ez ziren egungo adinekoek egina balitz, ziurrenik egungo helduek ere erabiliko zuten. Hor naturalena da, orain heldu diren horiek gazte denboran edo, berrikuntza bat abiaraz tea, egun gazteek jarraitzen dutena.
|
|
|
–Kontzeptu horiek, kanpotik ekarritako hitzekin edo euskal sustraizkoekin behar ote diren adierazi, hori beste auzi bat da. Beharbada batzuetan bide bat, eta besteetan beste bat
|
jarraitzea
izango da onena?.
|
|
|
Nire hiztegiak, Morris> Student> Plus> delakoak, Collins eta Oxforden egiturari
|
jarraitzen
dio, ahal den moduan behintzat. Egitura horrek hierarkia finkoa du.
|
|
|
sarrera aurkezpena, garapena eta amaiera agurra. Azterketa ildo bera
|
jarraituko
dugu hirurekin eta hauxe izango da. Lehenik hiru faseen kokapen teorikoa eta deskribapen laburra egingo dugu eta ondoren fase bakotzari dagokion analisia, bildutako testuetatik jaso diren elementuen sailkapenerako eskema bat proposatuz.
|
|
|
Kontalariaren errola: saioaren garapenean zehar
|
jarrai
dezake kontalariaren errolaren tratamenduak, hasera fasean baino presentzia txikiagoa duen arren. Errola mantendu eta garatuko da saiotan zehar, salbuespenik gabe.
|
|
|
Sarrera aurkezpenean kontaketa abiatzeko, pertsonaia baten edo ipuin kontalariaren biografia erabili bada aitzakitzat, esaterako, garapenean ibilbide hau jarrait edo gara daiteke. Kontaketa egiten den herriari erreferentziak egin dakizkioke, eskenatokia antolatzen
|
jarraitu
, moldaketak egin eta abar.
|
|
|
Literaturari beti onartu zaio eredugile izatea, gurean ere bai, nahiz eta ahozko literatura ez den gehiegi kontuan hartua izan. Gure azter eremuak ahozko literatura
|
jarraitzen
eta/ edo moldatzen du eta hori da deskribatu gura duguna: euskal ipuin kontalaritzaren gaurko eredua.
|
|
|
Gaur elementu berriak sartzen dira beharbada, izan ere hizketa moldeak, lexikoa eta abar aldatu direlako; saio batetik bestera ere aldaketak izaten dira, kontalariaren estiloak ere badu zeresana, baina ekintza komunikatiboa eta helburua berbera dira. Hein horretan, ahozko jendaurreko kontaketaren oinarrizko egitura eta baliabideak berdinak izaten
|
jarraitzen
dutela uste dugu.
|
|
|
Batzuek, ahoskatzen zen bezala, frantses grafiarekin idazten zuten; beste batzuek ahoskatzen zen bezala idazten zuten, XX. mendeko euskal grafiarekin, beste batzuek ahoskatzen zen bezala; baina Euskaltzaindiaren grafiarekin; beste batzuek, XIX. mendeko grafiarekin, baina hitzak osorik emanaz eta azkenik, orain, nagusi dena, Euskaltzaindiaren grafia eta hitza oso rik emanaz, hau da gehiengoa. Batek oraindik
|
jarraitzen
du lehenagoko grafiarekin, beste dotzenarekin grafia bat egin da.
|
|
|
Inpresioa dut, bestalde, euskalkia bildu, landu eta errejistro jasoetan erabili nahi dugunon arteko adostasun maila handia dela. Denok osagarritzat ikusten dugu batua eta euskalkia, denok Euskaltzaindiaren arauak
|
jarraitzen
ditugu ortografian; eta dekli nabidea eta aditza ondo finkatzearen aldekoak gara, batzuek euskalki osoaren eta beste batzuek berbeta eskualdearen apustua egiten badugu ere; berbak osorik idazten ditugu denok; maileguen gainean irizpide berberak ditugu, eta abar eta abar.
|
|
|
Aldez aurretik jarritako gidoia
|
jarraitu
ordez, neuk esan nahi ditudan hainbat kontu esango ditut, gidoia alde batera utzita. Izan ere, errezeloa daukat (eta orain arte entzundakoekin horrelaxe gertatu da) hainbat gauza esan gabe geratuko ote diren.
|
|
|
nahiez. Ia 20 urte hauetan beti ildo berari
|
jarraituz
, eta hutsik egin barik, hiztegi sorta zabala argitaratu ditu jada.
|
|
|
1 Orain arteko bidetik
|
jarraituz
baturako ondarezko hitzen zerrenda hainbat arinen osotzea.
|
|
|
Elkarren arteko hurbiltasunak berak aunitz eragozten du testu idatzietan esanahia ongi bereizteko, testuinguruak ezpaitu beti aski laguntzen. Dena den, adibideak asko diren arren, gorde> hitzarekin duen txan daketa ugaria da eta ez da ikusten inolako araurik
|
jarraitzen
denik bata ala bestea era biltzean esanahi horrekin. Gorde> hitzak badu beste esanahirik,, zaindu?,, bete?, esa terako, eta hauekin ez da altxatu> hitza nahasten.
|
|
|
Sail honekin
|
jarraituz
, hau da, erreferente bakarrerako hitz desberdinena, BOEko Nafarroako hizkeretan idatzirik dauden testuetan oinarrituz, beste askoren artean, aipagarriak lirateke: mintzatu, > jin>/ > xin, > elki, > igorri, > bozkario, > gitu>(, gertatu?), hedatu, > egi>(, sorbalda?), arras>(, guztiz?), zaro>(, makila?), naro>(, maiz?), urrikal >(, errukitu?), ebatsi, kausitu>(, aurkitu?), tresena>(, jantzia?), alhatu>(, elikatu?), goatze>(, ohe?), ilaski>(, ilargi?), tenore> > destenore>(, garai?
|
|
|
> Bide> seinaleak> (1994). > Hizkuntza Politikak, Euskararen Aholku Batzordeak emandako gomendioei
|
jarraituz
, batzorde bat antolatu zuen. Partaide ziren hiru Foru Aldundiak, Nafarroako Gobernua, hiru hiriburuetako Udalak, Euskaltzaindia, UZEI, EUDEL, eta Eusko Jaurlaritzatik Garraio eta Saila, IVAP eta Hizkuntza Politika.
|
|
|
Beraz, datozen urteotarako terminologia lanaren plangintza egitea agintzen duen Euskara Biziberritzeko Plan Nagusiak esandakoari
|
jarraituz
, Eusko Jaurlaritzak euskarazko terminologia indartzeko erabakia hartu du. Hori izan da UZEIri azaldu zaiona eta UZEIk onartu duena.
|
|
|
... Apez Jaun, zuretzat, Midiku Jaun, zuretzat, Jaun abokat... Zerana zerala; guztiontzat, Guztiok arkituko degu Liburu onetan nun edan, nun goza, nun ase. Olakoxea da28 Hark ireki zuen bideari
|
jarraituz
, argi dago Axular-en Geroak aukera eta abagune aproposak ematen dituela irakurraldi askorentzat, zuzenbidearen arlokoarentzat barne. Begien bistakoa da, edu berean, irakurraldi horiek beren mugak dituztela.
|
|
|
d) Bere apurrean ere, testigantza fidagarria ematen du hark, XVII. mendean Euskal Herrian indarrean zen egitura juridiko eta administratiboarena. Ezin ukatuzkoa da, bide beretik, orduko hartan, gaurko egunean bezalaxe, lege munduak, euskararen ikuspegitik behinik behin, bazuela eta baduela zer landu eta zer hobetu, justiziak, sarri askotan, Axularren garaian bezalaxe, egun ere, euskaldunentzat min eta garratz izaten
|
jarraitzen
baitu.
|
|
|
Poema liburua ez izatetik poema liburua izatera. Prozesu horri
|
jarraitzea
eta prozesu horren eragileen lana markatzea da lan honen helburua; edo, bestetara esateko, olerki solte batzuk nola bilakatu ziren poema liburu. Ez edozein poema liburu, gainera, XX. mendeko euskal poema libururik ederrenetarikoa baizik.
|
|
|
Garbian jartzen zuen eta...? 11; eta 2.a, 1968an, Arantzazun. A sako sartu zen? Jorge Oteiza, betiko isilean
|
jarraitzeko
asmoa zuen Bitoriano Gandiagari olerkiak idatzi eta argitaratzeko ekin eta ekin ibiltzen zitzaiona: –Idatzi egin behar nuela eta idatzi egin behar nuela.
|
|
|
Testuaren atal banaketari eta atal horien izen berriei arretaz begiratuz gero, antolatzaileak (antolatzaileek), daki (t) ela ez daki (t) ela, Bibliaren segida edo sekuentziari (jausiak tarte)
|
jarraitzen
dio (te) la ohartzen gara, sakonean eta urrundik agian, baina nahiko esplizituki ere bai:
|
|
|
Ondo ezagutzen dut Nikasiona, > ostatu horretan egin baikenuen 1982an, Euskararen Legearen negoziaketa Etxenike, Labaien, Ansola eta bestek. Gidorrek
|
jarraitzen
du:
|
|
|
Ez dut nik klasikoen itzulpenei buruz jardungo hemen, hasteko gai ez naizelako, eta bigarrenez Iñigo Ruiz Arzallusek5 bikain egin duelako lan hori, gutxienez latindarrei dagokienez. Gure klasiko nagusiek izan zuten jesuiten pedagogiaren (eskolaren) eraginaz ere ez dut jardungo, horretan ere badugulako nori
|
jarraitu
: Paulo Iztuetaren Orixe eta bere garaia (1991) sahiestezinezko iturria da (handik sortuak dira geroago liburu gisa argitaratutako Erbesteko euskal pentsamendua (2001) eta Orixe auzitan (2003).
|
|
|
10 Ikus zer dioen nireaz Euskal idazleen belaunaldiez liburuan: . Kortazarren eskema berari
|
jarraituz
interpretatzen du euskal literaturaren historia Iñaki Aldekoak (2004) ere, aldaketa handirik gabe, alderdi estetikoari dagokionez bederen? (94 or.). Ez dut nik horrela ez denik esango, bera baita oraingoan kritikaria; hori bai, esango dudana hauxe da:
|