|
2022
|
|
|
Euskaraz zein ordezko dute izen bi
|
horiek
–Era bi daude:
|
|
|
Baina guztiok dakigu anitz hitzak asko adierazten duela oro har. Nola eman kontzeptu
|
horiek
euskaraz?
|
|
|
Hitz elkartuak dira
|
horietarik
gehienak, eta oin izentzat egun, argi, goiz, osti edo alba bezalakoak ohi dituzte, eta bigarren osagaitzat: senti, haste, urratze, na bar, antz, xinta, ikara, tirrinta eta abar, edota DIRI atzizkia, Nafarroa behereko hizkeretan.
|
|
|
—Gaztelaniaz" cuerpo" eta" unidad" hitzak erabili ohi dira, euskaraz atal, unitate edo antzekoz izendatuko genituzkeen polizia sail
|
horientzat
. Batasun hitza ere, berez egokia izan arren, gaur egun urrun dago ‘giza sail, talde’ esanahia hartzetik.
|
|
|
Gaztelaniazko ‘disturbio (s) ’ adieraz ditzaketen hainbat izen dira euskeraz, kale artean sortu ohi diren egonezin egoera larri
|
horien
izendapenerako: nahasmenduak, nahasteak, liskarrak, matrakak, kalapitak, zalapartak, iskanbilak, edota are bortitzago diren altxamendu edo matxinada bezalako hitzak.
|
|
|
Goiko lau
|
horietatik
bi hobetsiko nituzke, galbahetik iragazi ondoren:
|
|
|
Euskaraz diren ordainek ez dute, hiztun
|
horientzat
, flipatu hitzak duen lilura. Diferentziak berak ematen dio indarra, moda berriekin gertatu ohi den antzera.
|
|
|
Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz. Zer izen egokitu dakieke jarrera ausart
|
horiei
–
|
|
|
Baina, ausarkeriazko egoera horri zer izen eman? Ausardia gehiegiz jokatu duten
|
horien
portaera nola izendatu. Ausartegia edo ozarregia izatearen kualitatea nola adierazi?
|
|
|
—Hitz bi
|
horiek
, gaztelaniaz ez ezik, euskaraz ere gero eta gehiago entzuten di ra, Euskaltzaindiaren Hiztegian oraindino sarrerarik eduki ez arren. Baina gober nantza ondo agerian dakusagu, definizio eta adibide eta guzti.
|
|
|
Nola izendatu euskaraz, gaztelaniaz" temporales" deritzaten
|
horiek
–Izen ezberdina erabiltzea hobe, beti ere.
|
|
|
Itzulinguru
|
horietan
ibili ginen, bada, esamodu horiek erabiliz," abocado" terminoa euskarara ekartzeko. " España, abocada a elecciones", horixe izan zen lerroburuetako bat.
|
|
|
Itzulinguru horietan ibili ginen, bada, esamodu
|
horiek
erabiliz," abocado" terminoa euskarara ekartzeko. " España, abocada a elecciones", horixe izan zen lerroburuetako bat.
|
|
|
Jesus Antonio Etxezarraga idazle eta kazetariak, desafekzioa dela-eta, anekdota hau kontatu dit: elizan, atzeko jarlekuan jesartzen ziren fede gutxikoei,"
|
horreek
hotz klasekoak dozak" esaten zitzaiela Zeanurin.
|
|
|
—Guztiz bat nator desegoki eta lotsagabe hitz
|
horiekin
. Eta aukeran erabil daitezke ge hiago ere.
|
|
|
zausk hots hitza eta kada atzizkia. Zausk onomatopeia deritzen
|
horietarikoa
dugu, eta eratorle gisa atzean duen kada horrek kolpe edo zartako esanahia erantsi ohi dio oin hitzari.
|
|
|
—Gizartea aldatu ahala, eta jakintza arlo askotan edo gehienetan euskara sartu ahala, ahaleginak egitera behartuak gaude erabiltzaile euskaldunok, geure hiz kuntzan ordain egokiak bilatzera.
|
Horietariko
batzuek arrakasta izango dute, beste batzuek ez.
|
|
|
Margo, margotze edo margoketa, aspaldiko hitz garbi
|
horiek
baztertu egingo nituzke esanahi horrentzat.
|
|
|
—Bai, aintzatetsi hori ere administrazioeta zuzenbide munduan irristatu den bes te hitz moderno eta berritzaile baragarri
|
horietakoa
dugu; guztiz erakargarria, irabazi duen ospeari ohartuta, baina bere morfologia egituraz desitxurazkoa guz tiz: etsi aditz osagaia ez genioke aintzat bezalako atzizkidun egitura bati [ain+ TZAT] erantsi behar; sasiko egitura antz garbia du.
|
|
|
Aintzat hitza ointzat hartzen badugu, zerbait aintzat hartu dugula, edo zeozer aintzat eman dezakegula esan daiteke, edota aintzat eduki edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural
|
horiek
bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko. Besteak bes te, TZAT atzizkiaren gainean ezin dugu txertatu euskaraz aditz bat, kasu ho netan etsi. tzat atzizkiaz esan dezake emazte batek gizon bategatik, gizaseme hori gizontzat daukala, edo bere senarra izan ezta ere, senartzakoa duela.
|
|
|
—" Postureo", gaztelaniaz ere hitz berri samarra dugu, gaur egun batez ere po litika eremuan beregandu duen adiera horretan behintzat. Politikarien oratorian sendo itsatsi den hitz
|
horietarikoa
dugu postureo delakoa. Eta badira beste hitz batzuk, esanahi beretsuaz ezagunak zaizkigunak:
|
|
|
—San Balendin inguruan gaudenez, maitea, maitalea eta maitemindu esateko aukera nagusiak
|
horiek
dira, ala badira beste batzuk, lehendik datozenak?
|
|
|
Badira beste piztia batzuk, ordea, odolgiroak direnak, odolzaleak.
|
Horiei
haragi eta odol bizia gustatzen zaie.
|
|
|
gurasoen haurrak dira eta aldi berean IDEAK (kidea).
|
Horiek
horrela, genero biak hitz batean hartzeko hiztunik gehienok izen elkartuetara jotzen dugu: ne ba arrebak sartaldean eta anaia arrebak erdialdetik ekialderantz.
|
|
|
Anaitasuna, izen bezala, senidetasun harreman
|
horien
kualitatea adierazteko, gutxienez XVI. mendetik hona dugun izena dugu; hala idatzirik ageri da, anaitasuna. Latinez ere" germanitas" eta" fraternitas" bazirelako.
|
|
|
Gaisotasun bat dela-eta, testa egiten denean ere proba bat egiten dela esan ohi da. COVID zenbateraino hedaturik dagoen kalkulatzeko egin diren milaka test
|
horiek
probak dira, ez frogak.
|
|
|
—Hotzaren sentsazioa, hau da, hotz garela esateko, esamodu bat baino gehiago dago. Zeintzuk dira
|
horiek
–
|
|
|
Esanguraz, ‘gorputzaren akatsak, minak, ondoezak, ezintasuna, sortasuna’ Sarri entzun ohi da: " Zahartzaroko ajeak dira
|
horiek
".
|
|
|
" Febreron katarran ixkanbilla: febreron izaten dala
|
horreen
festa". Eta Nafarroa Behereko Gamarten hau bildu zen:
|
|
|
Azkuek Orozkon, Gernikan eta beste herri batzuetan jaso zuen, katua ogara izatearena. Baina hizkera
|
horietan
, txakur emea bero denean ere berdintsu esaten da, ohara, ogara dela.
|
|
|
Bizkaiera hitza ez dut gogokoegi. Nahiago izaten dut gure euskal hizkera nagusiak izendatzeko sartaldea, erdialdea eta ekialdea erabili, azken batean euskararen hiru hizkera multzo nagusiak
|
horiek
direlako, eta gaurko errealitateari hobeto doazkionak.
|
|
|
Bolkan mailegua ezinbestekoa dugu euskaraz nolanahi ere, zeren leku batzuk bolkanikoak edota bolkan lurrak direla errazago esango baitugu, sumen di lurrak direla baino. Bestalde, bolkanismoa eta bulkanologia izenak ere be harrezkoak di tugu zientzia kontzeptu
|
horientzat
.
|
|
|
Aho bat baino gehiago ditu bolkanak. Eta
|
horietatik
ari da, ago goria behe rantz dariola.
|
|
|
Bertuteak bertute, sasoi bateko geziak testu gazi eta koloredun bilakatu dira eta haizean ibilitako
|
horiek
letretako moldetan ipini. Kazetaritza, hezkuntza eta gizarte eragileak aipatu ditu Arejitak ustezko hartzaileen artean.
|
|
|
Geziak baino, printzak ditugu
|
horiek
, tanta hautuak, agortu ezineko euskara jatorraren jariotik eman zaizkigunak. Haitzari ura dario dio esaerak.
|
|
|
Goresmenak ur
|
horien
bilatzaile izan den Adolfo Arejitari, eta betoz tanta gehiago, ur isuri sendoa behar baitugu euskararen iturrian.
|
|
|
Erantzuna ematea beti dator a posteriori, baina beti ohi dator egoki, kontzeptu
|
horiei
egokituko zaizkien euskal ordainak edo euskal ordain aukerak bilatzeko gogoeta egitea.
|
|
|
Freskoak eta atseginak, alabaina. Hartara, egunean egunean gure inguruan gaztelaniaz zein frantsesez ditugun kontzeptu berri
|
horiek
, euskal modu jatorrean nola adierazten diren azal du digu Faktoriako geziak liburuaren egileak. Ez horrenbeste preskripzioz, konbentzimenduz baino.
|
|
|
Erdarakadak sarri sarri etortzen diren zaparrada kanpotar
|
horien aurrean
, zer egin. Hainbat kasutan, gaia euskaraz erabiltzea beharrezkoa da, eta aurrera joan behar.
|