|
2013
|
|
|
VI. mendearen hasieran, zuzenbide erromatarrari buruz zehatz mehatz
|
hiru
bilduma agertu ziren, gobernadore barbaroen mendekoentzat. Teodorikoren Ediktua, gutxi gorabehera, 500 urte inguruan aldarrikatu zen; zehatz esateko, Teodoriko Handiak, Italian ostrogodoen errege izan zenak, aldarrikatu zuen.
|
|
|
Alarikoren ametsa zen haren mendeko erromatarrei eskaintzea VI. mendeko Galiari egokitutako zuzenbidea. Justinianok, ordea, hala nahita, begiak jarri zituen zuzenbide erromatarraren urrezko aroan, eta aro hori berrezartzeko asmoa izan zuen, zuzenbide horrek
|
hiru
mende lehenago izan zuen maila berreskura zezan. Kongruentzia handirik gabe, Justinianoren ametsa izan zen, orobat, zuzenbidea garai hartako Bizantzioko Inperioan ere aplikatzea.
|
|
|
Testuak titulutan antolatzen dira, bakoitza gai bati buruzkoa izanda, eta guztira berrogeita hamar liburu osatzen dituzte. Gai zehatz baten zatiketa egitea zaila zenean, Oinordetza zuzenbidearen kasuan esaterako, titulu bakarrak
|
hiru
liburu barneratu ahal zituen. Edozein kasutan ere, gehienetan nahiago zuten zatiketak egitea; salerosketa kontratua, esaterako, zortzi titulutan antolatu zuten:
|
|
|
XIX. mendean Bluhme irakasle alemaniarrak inskripzio horien azterketa egin eta hauxe frogatu zuen: lan jakin batzuetan, zatiak
|
hiru
taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak hiru taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko.
|
|
|
lan jakin batzuetan, zatiak hiru taldetan antolatzen dira, eta, gehienetan, talde bakoitzean zatiok hurrenkera berbera dute, taldeek hurrenkera desberdina izan arren tituluaren barruan. Hori ikusita, irakasle horrek ulertu zuen enperadoreak lana amaitzeko presioa egitearen ondorioz, bildumariak
|
hiru
taldetan antolatu zirela, eta horietako bakoitzak lan multzo bat hartu zuela, berori laburbiltzeko. Gero, zatien serieak aurkeztu zituzten osoko bilkuretan, eta serie desberdinen hurrenkera titulu bakoitzaren arabera erabaki zen; egin eginean ere, zati esanguratsu batzuek bakarrik apurtu zuten hurrenkera hori, leku hobea izateko.
|
|
|
Digestoa
|
hiru
urtetan egin zen. Horretarako, bildumariek eskura zuten materiala laburtu behar izan zuten, ahalak eta leherrak eginez emaitzarik koherenteena erdiesteko.
|
|
|
Zuzenbide erromatarrak, jarraitzaile sutsuak dituen bezainbeste, aurkari zorrotzak ere izan ditu. H. E. Jolowiczek 1947 urtean adierazi zuenari helduta, aurkariek
|
hiru
arrazoi erabiltzen zituzten aurka jartze hori oinarritzeko. Lehenengo eta behin, zuzenbide erromatarra sistema arrotza da, esklaboen gizarte zehatz bati dagokiona eta gizarte planteamendu guztietatik at geratzen dena.
|
|
|
Epe horretan, demandatzaileak, kateatua? erakutsi behar zuen plazan, merkatuko
|
hiru
egun jarraian, haren egoeraren berri jendaurrean emateko, eta, horrela, haren familiari eta lagunei aukera emateko, eurek konponbidea eskain ziezaieten. Prozedurak porrot eginez gero, azken mehatxua zen zoritxarreko zorduna esklabo gisa saltzea Erromatik kanpo, eta salmentatik lortutakoa zatitzea, kobratu gabe geratu ziren hartzekodunen artean.
|
|
|
izeneko legeak agindu zehatza jaso zuen, eta agindu horren helburua zen, agidanez, ahalmen horretaz abusa zedin saihestea. Agindu horren arabera, aitak
|
hiru
aldiz semea salduz gero, semea aske geratzen zen. Salmenta anizkoitz horiek onargarriak ziren, honako hau ere ezarrita zegoelako:
|
|
|
Pontifizeek
|
hiru
salmenten erregela interpretatu zutenean, interpretazio horren emaitza izan zen aitak bere semea emantzipatzeko aukera izatea. Aitak bere semea lagun bati hiru aldiz saltzen ziolako itxura egiten zuen; salmenta bakoitzaren ostean, lagunak aske uzten zuen semea, eta, horrela, seme horrek askatasuna eskuratzen zuen hirugarren aldian,. XII Taulak?
|
|
|
Pontifizeek hiru salmenten erregela interpretatu zutenean, interpretazio horren emaitza izan zen aitak bere semea emantzipatzeko aukera izatea. Aitak bere semea lagun bati
|
hiru
aldiz saltzen ziolako itxura egiten zuen; salmenta bakoitzaren ostean, lagunak aske uzten zuen semea, eta, horrela, seme horrek askatasuna eskuratzen zuen hirugarren aldian,. XII Taulak, izeneko legean ezarritako erregelari esker.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, behin erregela emantzipazioari buruzkoa zela ulertuta, jarraikoa defendatu zen: semeen kasuan, nahitaezkoa zen
|
hiru
salmenta egitea; ez, ordea, alaba eta iloben kasuan, halakoetan nahikoa baitzen salmenta bat bakarrik, emantzipazioa gerta zedin.
|
|
|
Egia esan, ordu arte, zuzenbide pribatua ez zen aintzakotzat hartu eremu akademiko hutsetik kanpo. Egilea jurista iluna izan zen, Gaio izenarekin ezagutu zena; hots, ez dakigu zein zen haren izen erromatar osoa, horrek
|
hiru
osagai barruratzen baitzituen. Ezaguna da, ordea, Gaio zuzenbideko irakaslea zela.
|
|
|
Gaiok, bere dizipuluei irakasteko, eskuliburu zehatza erabiltzen zuen, hain zuen ere, Erakundeak izenekoa. Eskuliburu horren oinarria zen zuzenbidea
|
hiru
zatitan sailkatzea. Trikotomia hori bereziki erakargarria zen irakasleentzat, zenbakia erabilgarria zelako, eta, beraz, egokia, gaitasun mugatua zuten ikasleen kasuan.
|
|
|
Trikotomia hori bereziki erakargarria zen irakasleentzat, zenbakia erabilgarria zelako, eta, beraz, egokia, gaitasun mugatua zuten ikasleen kasuan. Gaioren eskemak
|
hiru
zati bereizten zituen zuzenbidearen barruan: pertsonak, gauzak eta akzioak.
|
|
|
pertsonak, gauzak eta akzioak. Lehenengo kategoriaren barruan, pertsonaren estatus desberdinak aztertzen ziren, betiere
|
hiru
ikuspuntu erabilita, hau da, askatasuna (gizabanakoa aske edo esklabo al da?), herritasuna (pelegrina edo herritarra al da?) eta familia egoera (paterfamilias da edo aurreko baten ahalpean dago?).
|
|
|
Epealdi klasikoak klimaxa lortu zuen, Constitutio Antoniniana deiturikoa aldarrikatu eta hurrengo hamarkadan, batik bat,
|
hiru
juristaren lanari esker. Juristok Papiniano, Paulo eta Ulpiano izan ziren.
|
|
|
Handik urte batzuetara, horiek juristarik bikainenak izan zirela ulertu zen.
|
Hiru
horiek Inperioko ofiziorik gorena izan zuten, pretorearen prefektu izan baitziren. Pretorearen prefektua, izatez, mailarik altueneko funtzionario jurista zen, eta enperadorearen zerbitzupean ziharduen, horren kabineteburu gisa.
|
|
|
Pretorearen prefektua, izatez, mailarik altueneko funtzionario jurista zen, eta enperadorearen zerbitzupean ziharduen, horren kabineteburu gisa.
|
Hirurek
ere luze idatzi zuten arazo juridikoei buruz. Papiniano nabarmendu egin zen, kasu zehatzen azterketan.
|
|
|
Justinianok konstituzioak aldarrikatzeari ekin zion, 565 urtean hil zen arte. Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren beste
|
hiru
zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko. Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru.
|
|
|
Papiniano, Paulo, Ulpiano, Modestino eta Gaio. Aurreneko
|
hirurek
euren burua hautatu zuten, zuzenbide klasikoaren azken fasean eurak izan baitziren juristarik bikainenak. Modestino, Ulpianoren dizipulua, jurista handien artean azkena izan zen.
|
|
|
Veneziarrek, ostera, hobeto ezagutzen zituzten euren beharrizanak. Horien aburuz, zentzugabea zen bost merkatarik euren merkataritza jarduerak eten behar izatea testamentu baten lekuko izateko; ondorenez,
|
hiru
lekukoen aurrean eginiko testamentuaren baliozkotasuna aintzatesten zuen araua guztiz onargarria izango zen, bestela testamentugilearen azken nahia zapuztuko zelako. Egiatan, Bartolok argudio erromatarrak erabili zituen, Justinianoren erregela bat bere alde jartzeko.
|
|
|
Humanismo juridikoaren lehenengo epealdi horren juristarik ospetsuena Italiako Andrea Alciato izan zen (Alciatus). Zäsi baino hogeita hamar urte gazteagoa izan arren,
|
hiru
liburu txiki argitaratu zituen, eta, horri esker, Zäsik eta biek urte berean erdietsi zuten ospea, 1518an. Liburu horietatik, Paradoxa izenekoak lortu zuen entzute handiagoa (jasotako iritzien kontrako erantzunak bildu zituen bertara).
|
|
|
Connanek
|
hiru
erakunde bereizi zituen zuzenbidearen barruan: pertsonak, gauzak eta akzioak, baina beste modu batean antolatu zituen izenburu horietako bakoitzean sartu beharreko gaiak.
|
|
|
Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren: Justinianoren Erakundeak, Kodearen lehenengo bederatzi liburuak (azken
|
hirurak
Bizantzioko administrazioaren zuzenbideari buruzkoak baitziren bereziki) eta Justinianoren Nobelen latinezko argitalpen laburtua; azken hori VI. mendean egin zen, eta Epitome Juliani izenarekin ezagutzen zen.
|
|
|
Azkenean, Digesto osoa gehitu ahal izan zitzaien Erakundeei eta Kodearen lehenengo bederatzi liburuei. Gerogarrenean, Tres libri deitutakoak berraurkitu ziren (Justinianoren Kodearen azken
|
hiru
liburuak), baina Kodearen gainerako zatian sartu beharrean, liburuok bananduta gorde ziren. Gisa bertsutik, Nobelen Epitome Juliani bertsioa baino hobea ere bazegoen, Authenticum izenekoa.
|
|
|
Kodearen ereduari ekinez, azken horiek bederatzi Collationesetara bildu ziren. Erakundeak, Tres libri deitutakoa eta Authenticum izenekoa bosgarren liburuki batean kokatu ziren, Digestoaren
|
hiru
liburuki eta Kodearen bederatzi liburuen ostean. Liburuki horri Volumen parvum izena eman zitzaion, eta bertan, Justinianoren zuzenbidearekin zerikusirik ez zuen materiala ere sartu zen, XII. mendeko inperio legeria, kasurako.
|
|
|
Testuetako hitzen interpretazioari helduta, ordea, zuzenbidea logikaren zatia izango litzateke. Hezkuntza tradizionalaren zati bat trivium izenez ezagutzen zen, eta bertara biltzen ziren
|
hiru
arte: gramatika, dialektika eta erretorika; bada, logikak hiru horiek batzen zituen.
|
|
|
Hezkuntza tradizionalaren zati bat trivium izenez ezagutzen zen, eta bertara biltzen ziren hiru arte: gramatika, dialektika eta erretorika; bada, logikak
|
hiru
horiek batzen zituen. Jakintzagai horietan jorratutako teknika eskolastikoak erabili zituzten Bolognako irakasleek.
|
|
|
alderdiak eta epailea ez ezik, lekuko eta abokatuak ere alderditzat hartu behar dira. Hala ere, zioen Bulgarok, akzioaren muina
|
hiru
pertsonen arteko prozedurak osatzen du: batetik, demandatzailea daukagu, eskaera adierazten duena; bestetik, demandatua, haren aurka eginez; eta, azkenik, epailea, aurreko bien artean.
|
|
|
Bartolok Veneziako ohituraren inguruko eztabaida batean jorratu zuen zuzenbide zibilaren eta tokiko zuzenbidearen arteko gatazka. Ohitura horren ildotik, testamentua baliozkoa zen,
|
hiru
lekukoen aurrean egiten zenean; baieztapen hori, alabaina, gutxienez bost lekuko eskatzen zituen erregela erromatarraren kontrakoa zen bete betean (C. 6, 23, 31) Bartolok hurrengo arrazoia ekarri zuen hizpidera, tokiko ohitura deuseztatzeko: ohitura inperioko legearen kontrakoa izanez gero, uste izango da ohitura txarra dela.
|
|
|
Iheringek ironia maisutasunez erabili eta zenbait kontzeptu azpimarratu zituen; bada, horiek arrakastatsuak izan zein ez, garai hartan nagusi zen Pandektistikaren ezaugarri bihurtu ziren. Zuzenbide erromatarraren espirituaren inguruan
|
hiru
liburuki idatzi zituen (Der Geist des rómischen Rechts); lehenengoa 1852 urtean agertu zen, eta bertan hauxe esaten zuen:
|
|
|
Babesik handiena eman zioten jabetza pribatuari, eta ahalik gehien murriztu zuten negozio gizonen erantzukizuna, euren eragiketetan besteei eragindako kalteen ondorioz. Windscheidek Pandektenrecht izeneko lanean laburbildu zituen bere lorpenak(); lan horrek
|
hiru
liburuki zituen eta zazpi argitalpen egin ziren, 1892 urtean berori hil aurretik. Lan hori Accursioren glosa handiarekin parekatu izan da, zuzen parekatu ere.
|
|
|
1666 eta 1777 urte bitartean Lyonen bakarrik, beste hamabi Venezian 1712 eta 1804 bitartean,
|
hiru
Napolesen, bost Valentzian, eta itzulpen bat espainieraz (Bartzelona). Bestalde, Voetek Digestoari buruz egindako iruzkinak hamazazpi aldiz argitaratu ziren Frantzian, Alemanian, Italian eta Genevan, eta italieraz itzuli zen sei liburukitan (Venezia,).
|
|
|
gizakia gizarte izaki eta izaki arrazionala denez, Jainkoak zuzenbide naturala sortu du horrentzat, eta zuzenbide horren adierazpena da, Jauna eta besteak norbera bezala maitatzeko agindu ebanjelikoa. Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko
|
hiru
eginbehar zituen: bata Jainkoari begira, bestea bere buruari begira, eta, azkena, gainerako gizakiei begira.
|
|
|
1714 urtea aldera, Prusiako Federico Guillermo I. erregeak oraindik lurralde sakabanatuen multzo hutsa zenaren tronua eskuratu zuenean, Halleko Unibertsitateko Zuzenbide Fakultatera jo eta bertako kiderik ospetsuenari, Christian Thomasiusi, eskatu zion
|
hiru
hilabeteko epean zuzenbide pribatuari buruzko agiri «ulergarria» egitea. Proiektu horrek ez zuen argirik ikusi, eta Federico Guillermo I.aren adoreak beste bide bat hartu zuen; hogeita lau urte beranduago, alabaina, justizia ministroa zen Samuel von Coccejiri txosten berria prestatzeko agindu zion.
|
|
|
Artikulu horien hizkera, berriz, argia eta zehatza zen, kaleko gizakiak ulertzeko modukoa, alegia. Artikuluok neurri desberdineko
|
hiru
liburutan jaso dira: lehenengoa, pertsonari buruzkoa da, eta bigarrena, aldiz, gauzaren, jabetzaren eta horren aldarazpenen ingurukoa.
|
|
|
Jarraian ondokoa aztertu zuen: «ia mila urteko iraultza, XII Tauletatik Justinianoren garaia arte» eta tarte hori
|
hiru
epealditan zatitu zuen; epealdi bakoitzean jarduera juridiko zehatza gauzatzen zen. Epealdirik kontuzkoena erdikoa (edo klasikoa) izan zen.
|
|
|
Doneauren tradizioari helduta, Grotiusek zuzenbide substantiboaz bakarrik arduratu zen, prozesukoa bazter utzita. Erakundeetan agertzen zen zatiketa hirukoitzari eusteko, zuzenbidea
|
hiru
arlotan zatitu zuen: pertsonak, gauzak eta betebeharrak.
|
|
|
Mende bat lehenago Bugnyon frantsesak erabilitako ereduari ekinez, emaitzak tratatu batean argitaratu zituen, zuzenbidea zer ez den jorratzeko tratatuan, hain zuzen (Leyden, 1649). Horren garaikide zen Simon van Leeuwenek Paratitula iuris novissimi, dat is Een kort begrip van het Rooms Hollandts Reght izeneko lana argitaratu zuen
|
hiru
urte beranduago; horretara, Holandako zuzenbide erromatarraren titulua sortu zuen, eta probintzia batuetako eta horien kolonietako zuzenbidea izen horrekin identifikatu zen.
|
|
|
Azkenean, Corpus iuris civilis osoa berreskuratzeko prozesua arras geldoa izan zen, ia XII. mende osoaren barrena luzatu baitzen. Digestoa
|
hiru
zatitan agertzen da, alegia, Vetus, Infortiatum eta Novum izenekoetan. Zatiketa horrek, dena den, ez dauka zerikusi handirik jatorrizko egiturarekin:
|
|
|
XV. mendean St. Andrews, Glasgow eta Aberdeenen sortutako
|
hiru
unibertsitateetan zuzenbide kanonikoa eta zuzenbide zibila irakasten zuten. Prestatze bidean zeuden jurista eskoziarrek, berriz, zabal ikasten zuten zuzenbide zibila kontinentean, hasieran Frantzian, eta XVI. mendeak aurrera egin ahala, Herbeheretan.
|
|
|
|
Hiru
salmenten erregela, 7
|