|
2015
|
|
|
Ohean eseri eta lasaitu nintzenean, leihotik begiratzea otu zitzaidan, eta orduan konturatu nintzen ez zela bakarra, baizik eta bikotea zegoela. Katuen antzekoak dira mapatxeak, baina AEBetan dena da handiagoa eta animalia
|
hauek
ere gure katuak txiki uzten dituzte.
|
|
|
– Egañak esan zidan Gimme hope, Joanna, gimme hope kopla handia dela, baina ez dakit yankie
|
hauek
doinua ezagutuko duten.
|
|
|
Aramendik berak egiaztatu ahal izan du 20 urte
|
hauetan
teknologiak nolako aldaketa egin duen. “Hasieran 60 minutuko zinta analogikoak erabiltzen nituen, eta oso kontuz ibili behar izaten zen buelta ematean, bertsorik edo punturik gal ez zedin”.
|
|
2016
|
|
|
|
Hauek
ikusiz jakin burua
|
|
|
udazken
|
hauek
joan eta gero
|
|
|
Egia esan, Galesen ez ditut oso konpartituak sentitzen nire kezka
|
hauek
, eta hemen berriz, munduan beste leku batzuetan gertatu zaidan bezala, ikusi dut nire ideiak ez direla hain eroak, eta egin, egiten direla.
|
|
|
Orain, Antonio Zavalaren hitz batzuk gogoratuko ditugu.
|
Hauek
ere Esnalenen ildo beretik: «Lehen herriaren bizia eta arima ziren ohitura zaharrak espektakulu bihurtu dira:
|
|
|
Gazterik ez dut aipatu; ez zuten, oro har, lilura berezirik niretzat. Denboraren legea jarraituz, suposatzen dut zahartzen doazen heinean kazetari gazteentzat izanen dutela lilurarik, eta
|
hauek
egin dutela antropologia berri bat Euskal Herria eta mundu zibilizatuaren erdia txunditurik daukan kuadrilla honen sekretuak ikertuz.
|
|
|
Bertsolaritza izango da azken hogeita bost urte
|
hauetan
euskal kulturaren baitan bilakaera potenteena bizi izan duen fenomenoa, eta aldizkariari esker bilakaera hori gertu samarretik, aldizkaria tarteko ez balitz ezinezkoa litzatekeen distantzia batetik, jarraitzeko aukera izan dut. Bertsojalea izan gabe ere (Salvados eta The Wire jarraitzen ditut orain gehiago) sekulako pribilejioa.
|
|
|
Laugarren urtea dut orain koordinatzaile lanetan, eta ardura bat gehiago izan arren, ardura polita suertatu da. Gaiak eta kolaboratzaileak aukeratu, atal berriak sortu, urrunxeago begiratzen saiatu… Lan berri
|
hauetan
Andoni Lubaki ezagutu dut, esaterako, eta istorio harrigarriak kontatu dizkit (Malitik bere zerraldoa besapean zuela itzuli zen behin); edo Galder Izagirrek oparituriko sarrerekin sekulako kontzertutzarra gozatzeko aukera izan nuen; edo Txema Garcia, Conny Beireuther, Nerea Ibarzabal, Jon Martin eta Zaldi Eroa bezalako artisten jardunean nolabait parte hartzeko aukera izan dut. Gallego eta Payarekin azken Durangoko Azoka nahiz Gabonetako kanpainan liburu salduenen artean kolatu genuen bertsolaritzari buruzko nobela grafiko bat argitaratzea izan da azkena.
|
|
|
Grabagailuaren, argazki kameraren, arkatzaren, ispiluaren, beste aldean jarri direnak ere, 411 horiek baino hiruzpalau aldiz gehiago, ezinbestekoak izan dira erabat. Andoni Egañak, esaterako, dozena bat testu argitaratu ditu aldizkarian urte
|
hauetan
, baina laurogeitaka aldiz ere eman behar izan du aurpegia beste aldean ere. Bestalde, euren iragarkiak sartuz lagundu dutenen ekarpena ere ezinbestekoa izan da.
|
|
|
Aldizkari txikia da Bertsolari, bere izenari ohore eginez batez ere inprobisazioz lan egiten duena eta bulegotzat tabernak hartzen dituena. Izateko eta egiteko modu hau gora behera, edo agian horrexegatik, espero zitekeena baina askoz jende gehiago bildu ahal izan du ispiluaren, grabagailuaren, orrialde
|
hauen
bi aldeetan. Estimatua zaizue denoi.
|
|
2017
|
|
|
“PNVko batzuk, izenak ez itzazu jarri, posibilitatea ikusi zuten txapelketen ingurutik dirua lortzeko.
|
Hauek
zeharka Lekuonaren baimenarekin txapelketa bat egin zuten gure sistematik kanpo. Bertsolari onenekin bakarrik.
|
|
|
“bihotzean min dut”. Bertso
|
hauekin
maitemindu nintzen Amurizaz. Esaten zuen hitz bakoitza barruraino sartzen zitzaidan:
|
|
|
Bertsoaldi horri engantxatuta geratu nintzen, harik eta Euzkitze drogazalea amaren pitxiak lapurtzera iritsi zen arte. Bere etxekalte zen drogari zuzenean mintzatu zitzaion, eta buruz ikasi nituen bertso
|
hauek
ere. Hala zioen:
|
|
|
Honela amaitu zuen hirugarren bertsoa: “zein da beltzago
|
hauen
azala/ edota gure bihotza? ”.
|
|
|
2001ekoaz gogoratzen? Belodromoan jokatzen zen artean finala, eta
|
hauek
aritu ziren: Andoni Egaña, Sustrai Colina, Igor Elortza, Jexux Mari Irazu, Unai Iturriaga, Maialen Lujanbio, Jon Maia eta Aitor Mendiluze.
|
|
|
Iturriagaren urtebetetzearen bueltako bakarkakoa ere ezin ahaztu. Finalean aritu ziren bi
|
hauekin
batera Amets Arzallus (lehen aldiz, eta azkar ikasten. Hirugarren egin zuen, Lujanbiorekin berdinduta, hurrengo finala iragarriz edo), Maialen Lujanbio, Igor Elortza, Sustrai Colina, Aitor Mendiluze eta Jon Maia.
|
|
|
2013koa ying yangaren itzulia izan zen; oraingoan, Arzallus txapeldun, eta Lujanbio izan balitz, berdin, gustura… Txapela oholtzan galdu arte lehiatzeko konpromisoari eutsi zion Egañak, eta hau izan zen Andonirik gabeko gabeko lehen txapelketa. Arzallus eta Lujanbiorekin, beste sei
|
hauek
ere izan ziren finalista: Aitor Mendiluze, Igor Elortza, Unai Iturriaga, Sustrai Colina, Aitor Sarriegi eta Beñat Gaztelumendi (lehen aldiz).
|
|
|
Lan ez egitean tematu ziren lau gazte, helduaroan zamalanetan hastea ez baita oso sinesgarria. Dena dela, ezohiko entrepeneur
|
hauen
aurkezpentxo bat egite aldera, hemen doakizue Bertsolari Aldizkariko Baionako korrespontsalak pasa zidan dosierra:
|
|
|
Zazpi Eskaleren garaiko nostalgikoren batek, ziurrenik. Agian ez dakite Baionako jai batzordeak kontratatuta etorri direla eta
|
hauentzako
kaxa bat dakartela, Bilbotik bidalia. Beraiek ere ez dakite zer dagoen barruan, baina saioa bukatu aurretik denen aurrean irekiko omen dute.
|
|
|
Udan kalitatea galtzen duenez, nahiago dut ez saldu. Baina gutxi axola zaizkie
|
hauei
kalitate kontuak. Badakizue, kapitalismoa zakur bat bezalakoa da, makila gero eta urrunago botatzea besterik nahi ez duena.
|
|
|
Irakurtzen zaie aurpegian, pazientziaren erreserbako pilotua piztuta daramate beren seme alabaei zabuka dabiltzala, eta galdera bakarra buruan: Nola desegin garatu gabeko gure segurtasun kopia mediokre
|
hauez
beste bi astez. Eta Vicky bikingoaren sudur igurzketa baten ostean, zerutik bezala datorkie erantzuna kolorez eta aurpegi irribarretsuz betetako triptiko batean:
|
|
|
Eta hau Bertsolari aldizkaria izaki, ez dago aitzakia hoberik Bertso Udalekuei buruz idazteko. Ohitura bihurtzen ari den bezala, nire idazkide Saioa ni baino aditu eta arituagoa da gai
|
hauetan
. Beraz, berak konta dezala barne ikuspegitik, eta ni kanpo azterketa enpiriko hutsera mugatuko naiz, hots, zein aldaketa ematen diren udako sekta txiki hauetan parte hartzen duten subjektuengan, aurretik eta ondoren.
|
|
|
Ohitura bihurtzen ari den bezala, nire idazkide Saioa ni baino aditu eta arituagoa da gai hauetan. Beraz, berak konta dezala barne ikuspegitik, eta ni kanpo azterketa enpiriko hutsera mugatuko naiz, hots, zein aldaketa ematen diren udako sekta txiki
|
hauetan
parte hartzen duten subjektuengan, aurretik eta ondoren.
|
|
|
Zaila da bereizten zer den mitoa eta zer egia, baina dakidana da irauten duten hamar egun eskasetan urte osorako hilerokoa sinkronizatzeko bezain harreman estuak egiten direla bertan. Lotsa izateaz bakarrik lotsatzen ikasten dela eta
|
hauek
arropak bezala erantzi daitezkeela. Ez dela abesten jakin behar abesteko.
|
|
|
Irratiko sariketa aukeratu ditugu. Toki
|
hauetako
bakoitzean lekuko baten edo
|
|
|
1994an Azpeitian Largarate baserriaren alde egindako jaialdian botakoak dira
|
hauek
. Iñaki Murua eta Jose Luis Gorratxetegi ziren gaiak ematen:
|
|
|
Beste
|
hauek
ondoren jarritakoak dira:
|
|
|
Oñatin, Larraingain elkartean 1991n kantatuak dira
|
hauek
. Nikolas Segurala zen gaiak ematen.
|
|
|
Payadoreek beste norabidean ere deskribatzen dute hori: “Gure artea jarraitzen duten helduagoengana iristea lortu dute;
|
hauek
raperoen proposamena onartu dute pixkanaka, oso desberdina iruditzen zaien arren”. Biek sentitzen dute ekimenarekin asmatu dutela, Yodak dioen moduan:
|
|
|
Sekulako lana da HABErekin elkarlanean zein autogestioan egiten dena, eta hunkigarria da emaitza. Argentinar doinuko euskara darabilte hautatutako bi adibide
|
hauek
.
|
|
|
agian
|
auek
ez dira irtengo/ nai nuken bezin dotore.
|
|
|
Putzuzulora norgehiagoka mota hori ekartzea erabaki zuen, eta badira hamar edizio hala jokatzen dela. Urte
|
hauetan
, jatorri, sexu eta adin askotako bertsolariak pasa izan dira Zarauzko gaztetxetik. Irabazleari ez zaio txapelik janzten.
|
|
|
Kultura sistema kapitalistaren mesedetan jartzea arriskutsua iruditzen zait. Hala ere, nik uste, egindako lana ondo doitzen zaiola Hiriburutza
|
hauek
izan luketenari.
|
|
|
Besteak ‘gurean bai, alabari edo aitonari esan zizkioan ederrak’, erantzun ziezaiokeen, eta horrela ibiltzen ziren. Ni mutikoa nintzenetik mundu hori izugarri landu zen inguru
|
hauetan
. Gerra bukatu eta berehalako kontuak dira horiek.
|
|
|
1920an grabatu zituzten diskoak (arbelezkoak ziren), baina ordurako adinean aurrera zihoazen eta, beraz, XIX. mendearen bigarren zatiko jotak direla esan dezakegu, errondakoak, eta zerikusi gutxi dute gaur kantatzen direnekin. Beharbada, jota
|
hauetako
batzuk dantzakoak ziren eta, seguruenik, batzuk eurek asmatuak dira.
|
|
|
Eskekoetan bezalaxe, dantzakoetan ere kopla lotuak agertzen dira, koplatik koplara loturak dituztenak.
|
Hauek
Bizkai aldekoak dira:
|
|
|
Gau horretan, gainera, ezkutuko* indar sakonak libratu egiten dira, eta,
|
hauen
poderioz, euskal bertsolari hilezinek hitz egiteko aukera edukitzen dute.
|
|
|
Batzar
|
hauetako
ohizko* sekretarioaren eritasun bat dela medio, oraingoz nik hartzen dut esaten direnak gordetzeko eginkizuna, eta munduari azaltzekoa, izan dadila denon onerako, eta gaiztoen txarrerako.
|
|
|
Arratsa iritxi* zenerako, ailegatuak izanen ziren guttienez bostehun bertsolari. Han ikusi nituen Neolitiko garaietako batzuk,* Erdi Harokoak (eta,
|
hauen
tartean, Santxo VII. Bortitzari* hainbeste gustatzen zitzaion Etxarriko Beltza), Errenteriako Xenpelar, Musarro, Saiburu eta abar, Asteasuko Pello Errota eta Zakarra, zazpigarren mendeko Motxondo eta Usurbilgo Udarregi; bai eta ere Etxahun, Bordel eta iparreko beste zenbait bertsolari. Ez zen falta Muskariako* Iruain, Fernando Katolikoak 1512 urte goibelean gartzelatu zuena, ez eta ere oraintsu joan zaizkigun Txirrita, Urretxindorra, Zepai eta beste anitz.*
|
|
|
Batzar
|
hauetara
beti azkena heltzen dena, Fernando Amezketarra omen* da. Besteetan ez dakit, baina oraingoan behintzat bera ailegatu zen atzeraturik.
|
|
|
Miarritz Ahamil andre bertsolaria, berriz, itsas inguruan paseatzen omen zebilen ezbeharraren egun goibelean, eta, adi adi jarriz, itsas haizeak zekarren kanta ilun baten notak aditu omen zituen. Eta hitz
|
hauekin
:
|
|
|
1942an hil zen Urretxindorra, eta ia 40 urte beranduago Karmel aldizkariak jaso zituen bertso
|
hauek
.
|
|
2018
|
|
|
Maialen Lujanbio da publikoak gustukoen duen bertsolaria, eta harekin batera Amets Arzallus eta Andoni Egaña dira hiru izen aipatuenak, eta haien ondoren beste ia hogeita bost izen daude aipatuenen artean. Izen zehatzaren jakin mina asetzeaz gain, sailkapen
|
hauek
gustuen aniztasuna iradokitzen dute.
|
|
|
Galdetegietan lagin txikiekin inferentziak egiten dira, populazio handiei buruzko ondorioak ateratzeko. Alta, datu
|
hauetan
lagin handiak erabili ahal izan ditugu, Xenpelar Dokumentazio Zentroan datu andana jaso dutelako urteetan zehar, genero galbaherik gabe jaso ere.
|
|
|
Fenomeno
|
hauek
denak sozialak dira. Sozialki sortu da, sozialki garatuko da eta sozialki aldatuko da.
|
|
|
Euskara eta euskal kultura aztergai duten hainbat ikerketatan ere parte hartu du, gaiari buruzko hainbat argitalpen ditu eta hitzaldi zenbait ere eskaini izan ditu.
|
Hauek
dira landutako zenbait gai: etorkinek zer hizkuntza dakizkiten eta horrek zer zerikusi duen euskararen egoerarekin; euskaraz egiten duten hedabideen egoera; abertzaletasuna eta euskara; euskal kultura nola eraikitzen da gaur egun…
|
|
|
Literatura balioez mintzatzen bagara, esan behar da gutti estimatu izan ohi dituela kritikari zenbaitek poema eta kanta mota
|
hauek
, nabarmenki mespretxatuz. Caro Barojak Romances de Ciego liburuaren [44] aitzinsolas laburrean kontatzen digunez XIX. mendean Agustin Durán izan zen bere Colección de romances deitu antologian eman ziena romances vulgares delakoei leku, eta sailkatze saio bat proposatu zuena, aski zehatza.
|
|
|
Horiek prototipo bat osatu dute literaturan Tormesko Lazarilloaz geroztik. XVIII. mendean Madrileko Itsuen Anaitasunak bazeukan pribilegio bat, zeinaren arabera heriotza zigorra pairatu behar zutenen istorio labur bat jasotzen zuten Justizia Jauregitik, zeina beren elkartekoen artean banatzen zuten,
|
hauek
gogoko bazuten beren erromantzeak sor eta sal zitzaten.
|
|
|
François du Sorbier [46] irakasleak Ingalaterrako biografia kriminala aurkezterakoan, beraien zabalkundea, bilakaera eta irakurleria ikertzen digu literatura ondorio
|
hauetara
iritsiz, alegia, kritikagintzan literatura klasikoaren eta herrikoiaren artean ezarri ohi diren mugak faltsuak direla eta hautsi egin behar direla, bereizketa hori azterketa sakon batek ezabatu egiten baitu. Gaizkileak produkzio idatzian XVIII. mendean, eta geroago ere bai, leku garrantzitsu eta nabarmena hartzen duela egunkarietako istorioetan, aitorpenetan, Justiziaren epai erabakietan, hiltzaileen istorio bildumetan eta bestetan.
|
|
|
Laburbiltzeko azpimarra dezagun Kantu Berri
|
hauen bitartez
, Jean Etchepare, koplari bretoiak bezala ahozko tradiziotik zenbait elementu gordez (airea, hasiera eta bukaerak), aldendu egiten dela beraietatik, eta modan zeuden gazeta idatzizko istorioetara hurbiltzen, horietan bezala kasu zenbaitetan irudiez baliatuz testuaren garrantzia, trajikotasuna indartzeko. Halaber, Etcheparek hitz lauz eta modu xume batez ematen dizkigun asasinamenduen esplikazioniak direlarik eramaten gaituzte esatera, frantsesez deitu canard istorio beltzen kontakizunetarako bidean saiotxo bat baitira, aitzindari dugula euskal literaturaren esparruan.
|
|
|
Bertzalde, liburu eta prentsajale erneak dagoeneko jakinen duen bezala, esku artean dugun istorio hau ezagutarazi egin da azkeneko hilabete
|
hauetan
argitaratu diren bi liburutan bederen. Bietako bat erdi oharkabean pasatu zen:
|
|
|
Amaitzeko, hamahiru urte
|
hauetan
bidelagun izan zaituztegunoi eta Elkarteko ekipo humanoari, bereziki, eskerrik asko benetan gauzak egitean eman diguzuen babes eta garantia guztiagatik. Lezio asko eta oso aberatsak eman dizkidazue, eta asko ikas nezan aukera bikainak.
|
|
|
Bertso gehiago badira
|
hauetarik
eta gogoan dauzkadanak haiek ere, baina geroagorako.
|
|
|
Baina batzuetan merezi du ibiltzeari uztea, geratu eta pasatu denaren zein gertatzea nahi dugunaren perspektiba hartzeko. Posible da glosak Mallorcan aldaketa gehiago jasan izana XXI. mendeko lehen urte
|
hauetan
, azkeneko bi mendeetan baino. Idatzi honekin dudan asmoa da, beraz, nire iritziz egoera honetara ekarri gaituzten arrazoiak azaltzea, egungo panorama zehaztu eta etorkizuneko erronka nagusienetako batzuk orraztea.
|
|
|
Baina finala, bere irismen, tamaina eta zurrunbilo guztiekin, egun bat baino ez da. Orain berriz dagokigu oholtza handi horretatik jaitsi eta parean izan genuen gorputz handi horretan murgiltzea, mugimenduko parte izatea, aldatzen ari den munduari hitzak jartzen jarraitzea, gure gorputzekin eta munduan egoteko leku partikular
|
hauekin
bertsogintza aberasten jarraitzea. Ni amorratzen nago, ikasteko desioz, bertsokideekin kantatzeko gogoz.
|
|
|
Batu ginenotarik %90 sar gaitezke bertan; hortik aurrerakoa, unexplored zone.
|
Hauek
dira, bada, perfil soziologikoaren osaeran parte izateko ohorea izan duten pertsona motak:
|
|
|
Bertsolari Aldizkariarentzat egindako ilustrazio
|
hauen
marrazketa prozesua grabatu zuen Joseviskyk. Musika:
|
|
|
Bada beste ekarpen interesgarri bat ere txapelketa
|
hauetan
ematen dena eta hemen azal azaletik aipatu nahi nukeena, bukatu baino lehen. Eta da gure doinutegian nork erabiliko zain dauzkagun hainbeste eta hainbeste perlaz baliatzea.
|
|
2019
|
|
|
Eta denak besarkatu eta lotu nahi dituzu. Guzti horien artean, bertso
|
hauek
azaleratu zaizkit aita gogoratzean.
|
|
|
Traszendentzia edozer gauzak zuen berarentzat, edozein gauza xumek irakurketa unibertsalak egiteko balio zion, eta, askotan, azalekoaz harago, bizitzaren edertasunaren muinari heltzen zekien. Baserriari jarritako bertso
|
hauek
dira adibide. Alde batetik, gure aita beti izan zen baserritar eskasa.
|
|
|
Oreka perfektutik urrun dago gurean ere, baina nik gogoratzen dudala, aita beti izan da etxeko gizon. Harritu egiten nau orain hainbeste urte dituzten bertso
|
hauek
irakurtzeak, orduan nobedade gisa islatzen badu ere, beti ezagutu dudalako horrela. Harritu egiten naute, duela hilabete jarriak izanda ere berdintsu balioko luketelako.
|
|
|
Ordenagailu zein paperaren aurrean, ordea, barrena husten bazekien. Ez dut gogoan noiz ezagutu nituen ondoko bertso
|
hauek
, baina pentsa dezakezue nolako zirrara eragin zidaten ezagutzen ez ninduen norbaitek hitz hauek eskaini izanak. Ni urte hartako apirilean jaio nintzen, baina amaren sabelean egon, edo bere magalean, gauza ber bera aitortu zidan.
|
|
|
Ordenagailu zein paperaren aurrean, ordea, barrena husten bazekien. Ez dut gogoan noiz ezagutu nituen ondoko bertso hauek, baina pentsa dezakezue nolako zirrara eragin zidaten ezagutzen ez ninduen norbaitek hitz
|
hauek
eskaini izanak. Ni urte hartako apirilean jaio nintzen, baina amaren sabelean egon, edo bere magalean, gauza ber bera aitortu zidan.
|
|
|
Ondoko bertso sorta da horren adierazgarri. Bereziak dira bertso
|
hauek
zentzu askotan: lehenik eta behin, autoa txatarratarako geratu zen istripu batetik zirkinik gabe atera zelako.
|
|
|
Izan ere, lehen aldiz etorri zitzaidan burura aita (edo ama) galtzeak zer lekarkeen. Asko asaldatu ninduen gertaera hark, eta bertso
|
hauek
irakurtzeko eman zizkidanean, azkenekoa erantsi nion, hain nengoen asaldaturik (Bai, hika egin nion aitari!). Berandu konturatu zen, nonbait, eta “hala utziko diat, eleante zeok! ” batekin konpondu zuen.
|
|
|
Euskaraz mintzo ziren diktadura aurretik inguru
|
hauetan
, diktadura garaiko belaunaldian gertatu zen etena, isilaraziak izan baitziren, eta belaunaldi oso batek galdu zuen salbuespen txikiren bat gorabehera. Oraindik ere estatu kolpearen aurretik jaiotako aitona amona bakan batzuk bizi dira eta euskaraz mintzo.
|
|
|
Aurrekoen garai berekoak izanagatik, azokaz azoka eta herriz herri ibiltzen ziren emakume zirikatzaile
|
hauek
ez dute aurrekoen klase sozial bera eta, ondorioz, prostituzioarekin lotu izan dira.
|
|
|
1452ko Bizkaiko Foru Legeak debeku argia ezarriko zien emakume inprobisatzaile
|
hauei
ere: “Lotsagabe eta bazter nahasle izateagatik eta libelo sutzaileen tankerako koplak eta kantak asmatzeagatik”.
|
|
|
1712 urtean jarritako kopla anonimo
|
hauek
herriko botikarioaren aurkakoak dira. Badirudi emakumeek idatzi zituztela eta jostundegietan zehar zabaldu zirela, botikarioak neska gazteekin zuen jarrera salatu asmoz.
|
|
|
orri
|
hauetan
biluztutako
|
|
|
Eta orduan egin omen zion galdera bere buruari: “Andre
|
hauek
zenbat urtetan egon dira beren burua mikrofonoan aurkitu gabe? ”. Gizonezkoek beti ikusi izan dute “euren mundua” errepresentaturik bertsotan, eta emakumeei egin izan diete barre.
|
|
|
Azken bi finaletan, aldiz, ez da emakumerik izan.
|
Hauek
finaleko datuak, orokorrean Txapelketako emakume parte hartzaileen kopurua honakoa izan da 1992tik hasita: 1, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 6, 5, 1, 3, 2, 2, 2, 2, 1, 3, 4, 4, 4, 4, 7, 5, 7 Horiek bertsolarien datuak dira.
|
|
|
Ez dakit hori “aspaldi” edo “orain dela gutxi” den. Urte
|
hauek
luze edo motz pasa zaizkidan esatera ez naiz ausartzen. Baina bai biziak izan direla esan dezakedala.
|
|
|
Prozesu eta abentura
|
hauek
hasi berriak dira, baina intentsitate handiz bizi ditut. Euskarak egin zuen moduan, bertsoa ere bizitzaren ardatz bihurtu da; bidelagun egin da eta kostatuko litzaidake pentsatzea zer edo nolakoa izango nintzen gaur egun orain dela urte batzuk bera agertu ezean.
|
|
|
Gerra garaia zen eta alemanek arazo handiak sortu zizkieten ingelesei eta aliatuei. Hala eta guztiz ere, Washintongo alemaniar enbaxadak abisua hedatu zuen prentsan esanez itsasontzi horretan enbarkatzen zutenek eta Britainia Handiko itsasontzietan edo
|
hauen
aliatuenetan beren errespontsabilitate osoz egiten zutela, gerla objektibo gerta baitzitezkeen. Horrela bada, 1915eko maiatzaren zazpian Irlandako hegoaldeko kostan zihoalarik alemaniar submarino batek torpedoz hondoratu zuen Lusitania.
|
|
|
Enbaxada alemaniarreko batek gertaera tragikoaren gainean hitz itsusiok esan zituen: “Ez gara errudun pertsona
|
hauek
bere buruaz beste egin nahi izanaz”. Jakin zen egun berean Londresen manifestaldiak izan ziren eta aleman komertzioen kontrako ekintzak.
|
|
|
Gainera, urteetan zenbat eta atzerago joan orduan eta gutxiago, eta kanporaketetan zenbat eta aurrerago joan orduan eta gutxiago. Milaka bertso
|
hauetan
, emakume batek erabilitako hikako aditz forma bakarra aurkitu dugu. Maialen Lujanbiok bere buruari egin zion hika 2013ko kartzelakoan, Amets Arzallusekin buruz burukoan lehiatzen ari zela:
|
|
|
Galdera horiei erantzuteko, 12 bertsolariko lagin askotarikoa elkarrizketatu dugu. Orrialde
|
hauetan
irakurri ahal izango dituzu jasotako zenbait pasarte esanguratsu.
|
|
|
Galdera
|
hauei
erantzun arte
|
|
|
Zaleari gozagarria zaio txapelketa, eta bertsolariari pizgarri. Azken
|
hauek
mingainak zorroztuko dituzte, eta epaileek lumak. Gai jartzaileek asteak emango dituzte gai egokienen arrantzan, formulazio onenaren bila.
|
|
2020
|
|
|
—Xoxotera igotzen
|
hauek
jokatuko ditek.
|
|
|
Normalean nahikoa toki hotzak izaten dira aireportuak, presaka batean uzteko diseinatuak, baina Nikolasen hizketa gozoa entzunda etxean bezala sentitzen da bat. Irrati esatariaren patxada eta ahots ederrarekin aletzen ditu bere oroitzapenak, eta tipo zintzoaren patxada nahiz ahotsaz haratago bizi oso bat hartu duen bertsozaletasuna nabari da oroitzapen
|
hauetan
.
|
|
|
Eta aurkezten ia beti, Pello Kirten. Bizkaian, berriz, Txomin del Regato jartzen zuten emanaldi
|
hauen
aurkezle, baserritar arlotearena egiten.
|
|
|
Saiakera
|
hauetan
, bertsolaritza bezalako ahozko fenomeno bazterreko bat bultzatzeko ahaleginak berak ere meritu handia dauka, ordea, inguruko kulturetan ahozkotasunari balio handirik ematen ez zitzaion garaietan egindakoak baitira.
|
|
|
“Oso fuertea iruditu zaik bertsolari gazteena? ”. Eta berak, gero Unai eta
|
hauek
asko mindu zituena erantzun zidan: “Fuertea?
|
|
|
Era berean, erritual erlijioso bati loturik, el cant de les caramelles de Pasqua, corrandak zeuden,
|
hauek
ere ia desagertuak, herri eta masietan zehar eske errondetan kantatzen zirenak.
|
|
|
Emakumeak eremu publikoa betaturik izan du luzaroan. Beraz, plazan egin izan den bertsoa ere bai, eta beste hainbeste gertatu da hedabideekin ere, plazarik publikoena baitira
|
hauek
.
|
|
|
Horren jakitun ari gara. Eta uhinetako saioa
|
hauek
, ahal bezain pronto, aurrez aurreko, herriko, festako… bihur daitezen helburuz.
|
|
|
Inprentez, berriz: «Nere iritzirako, bertsopaperik gehien argitaratu duten herriak hiru
|
hauek
dira: Donostia, Tolosa eta Errenteria».
|
|
|
Xehe xehe kontatzen du, adibidez, Karlisten bigarren gerrateko bertsoak liburuaren hitzaurrean: «Bertso sail
|
hauek
handik eta hemendik eskuratzean poz handia hartzen genuela esan beharrik ez dago. Bakoitza gure historiaren dokumentu bana baita.
|
|
|
Horregatik, lanik handiena eman diguna zera izan da: bertso sail
|
hauek
historia aldetik argitzea eta oinarritzea. Bertsoek ez baitute inolako argibiderik ematen:
|
|
|
Baina funtsezko aldea dago lehengo bertsopaper haien eta aldizkarietako
|
hauen artean
. Itxuraz oso antzekoak dira.
|
|
|
Biek eskaintzen dute bertso sorta eta biak argitaratzen dira inprentaz. Haiek paper solteak zirela; eta
|
hauek
aldizkari baten barruan argitaratzen direla. Baina zer nolako arrakala dagoen tartean!
|
|
|
Haiek kantatuz saltzen ziren, kantatuz ikasten zituen jendeak, kantatuz zabaltzen zituen…
|
Hauek
isilik saltzen dira, isilik irakurtzen ditu jendeak, eta kantatuz irakurtzen dituenak ere ez ditu buruz ikasten. Haiek partitura biziak ziren; hauek partitura hilak.
|
|
|
Haiek kantatuz saltzen ziren, kantatuz ikasten zituen jendeak, kantatuz zabaltzen zituen… Hauek isilik saltzen dira, isilik irakurtzen ditu jendeak, eta kantatuz irakurtzen dituenak ere ez ditu buruz ikasten. Haiek partitura biziak ziren;
|
hauek
partitura hilak. Haiek bazuten egitekoa; egin egiten zuten:
|
|
|
borroka, eraso, salatu, goraipatu, festa jarri…, dena delakoa.
|
Hauek
apenas duten egitekorik; hauei balio estetikoa aitortuko zaie, baina hortik aurrera ezer gutxi. Haiek gizartea zuten plaza; hauek etxeko zuloetan isilik daude.
|
|
|
borroka, eraso, salatu, goraipatu, festa jarri…, dena delakoa. Hauek apenas duten egitekorik;
|
hauei
balio estetikoa aitortuko zaie, baina hortik aurrera ezer gutxi. Haiek gizartea zuten plaza; hauek etxeko zuloetan isilik daude.
|
|
|
Hauek apenas duten egitekorik; hauei balio estetikoa aitortuko zaie, baina hortik aurrera ezer gutxi. Haiek gizartea zuten plaza;
|
hauek
etxeko zuloetan isilik daude.
|