|
2000
|
|
|
Bere gizatasun berezia Parisen erakutsi zuen, teologo bezala Elizaren goi mailetaraino ospe eta itzal eraginkorra lortuz eta ziurtatuz. Han zelarik hain zuzen, 1527 urtean, Rotterdam-eko Erasmok idatzi zion Luis Vivesi, honek Frantziskoren gizatasuna Inkisizioaren aurrean bitartekaritzat
|
har
zezan, zeren, haren anai Die gok ere heretikotzat joa baitzuen Erasmo.
|
|
|
Beraz,
|
har
dezagun bere lan nagusia, Compendio Historial de las Chronicas y universal Historia de los Reynos de España (Anberes, 1571). Lan horren bigarren liburukian (T.
|
|
|
ARESTIAN teleskopioaz mintzatu natzaizu... eta, ildo horretan sarturik, erran dizut nola memoria
|
har
dezakegun arimaren teleskopiotzat, zeren eta iraganeko kontuak oraingo orainerat hurbil baitiezazkiguke, denboran barrena. Baina, denboraz ari naizela, herenegun izan nuen ametsa kontatu nahi nizuke.
|
|
|
15
|
Har
ezazu eta irakur.
|
|
|
Esperimentu haren aitzinatzeko, osabak bazuen, alde batetik, zurezko kaxa ireki bat, handi samarra, kandela baten estaltzeko erabiltzen zuena eta bazuena, bere aldeetarik batean, zulo tipi bat, puntu finko eta argitsu bat bihurtzen zena, kandela piztuaren eraginez; bazuen, bertzetik, mirail plano birakor bat, orientazino bat edo ber tze
|
har
zezakeena; bazuen, halaber, behatoki finko bat, burdinazko uztai tipi bat zuena, non pausatzen baitzuen begia, puntu argitsua mirailean nola islatzen zen ikusteko; eta bazuen, finean, pintzel fin bat, zeinaz baliatzen baitzen puntu argitsuaren iduri islatua markatzeko, mirailaren gainean.
|
|
|
libertatea. Eta orduan bertze hitz haiek erran zizkidan, neure gogoeten abiapuntutzat
|
har
nitzan edo:
|
|
|
Zorionekoa ene burutazio hura, kontzientzian nuen karga astuna guztiz arindu zidana... harik eta iduritu zitzaidan arte ezen ene arima hegaldatzerat zihoala, artean eri nengoen arren! Eta, nola hura Jain koaren garazia garaziatsutzat eta haren dohaintzat hartu bainuen, eta nola guti behar baitu arimaren desertuan gose denak, bakarrik dagoenak eta deus ere ez duenak, haize bortitzak eraginikako hareazko eta legarrezko lehen tormenta Jainkoaren eta goiko zeruen mana euritzat
|
har
dezan, hala, eliztar sutsu egin nintzen handik aitzina, eta, behin sendatuz gero, debozinoan sartu eta orduak eta orduak emaiten hasi nintzen jauregiko kaperan, non —derradan bide batez— aita Bartolome bizi baitzen, zeren kapera hark bere bizitokia baitzuen, kaperau jaunarentzat eraikia izan zena eta atxikia eta itsatsia zegoena kaperari berari, zeinak baitzituen, halatan, bi ate.... Ate batek kanpoarekin lotzen zuen, eta bertzeak kaperauaren bizitokiarekin.
|
|
|
—Eta ez kezkatu —erran zuen ostatu jabeak—, zeren eta leku ezin seguragoa baita ene ostatua... eta leku ezin seguragoa duzue, halaber, Santo Tomás, halako moldez, non hemen berean baitugu armadako guarnizino bat ere, bere soldaduekin, zeinek babesten baikaituzte kortsarioen eta filibusteroen atakeetarik... baita indiar gorri salbaienganik eta bertako jendeen arteko liskarretarik ere, jakina. Baina jar zaitezte eta
|
har
ezazue yaraki pixka bat, bazkaltzen hasi aitzin... zeren aitzinatzen baitizuet ezen hiri osoan ez duzuela arno xortarik kausituko, Espainiatik aspaldi iritsi behar zuten hornidura untziak iritsi ez direnez gero.
|
|
|
Baina orduan bizkaitarra oldartu zen, eta ez ez zekielako ezen ur irakinean ez zela eulirik pausatzen, baina harroegia zelako nehork eulitzat
|
har
zezan. Eta aulkitik altxatu, eta maginatik ezpata ateratzen zuela, erran zuen:
|
|
|
—Haatik, jaun Joanes Etxegoien, ez nuke nahi ergeltzat
|
har
nazazun, zeren beldur bainaiz pikaro gezurti hutsa ez ote zaren, edo, hobeki, segur nago haietarik bat zarela... baina jakizu ezen zeure eskuetan duzula, zeure etorkizuna ez ezik, zeure lagunena ere, eta izugarria izanen litzatekeela baldin zeure egitekoan huts eginen bazenu... zeren neure lagunekin mintzatu bainaiz eta guztiok zuen kontra deklaratuko baikenuke, nagusiaren alaba sendatzeko entsei... Eta jaun Santiago de Tapioles y Villarrín —eta bere tituluen lista eman zuen berriro... eta berriro hartu zuen atseden, jakina, harik eta berriro ekin zion arte, titulu haietarik bat errepikatzen zuela, mementu hartan bertzeak baino inportantago irizten ziolako edo—:
|
|
|
Eta, halako batean luma hartu... eta nola sentitu nuen ezen nekez
|
har
nezakeela erabaki guztien gaineko erabakia, letra baten skribatzeko gai izan nintekeen artean! Eta, nola hartuko nuen eta nola hartuko dut, bada, erabaki hori, baldin bertze historia batzuen kontatzeko gogoa piztu bazitzaidan ondotik, bertze liburu baten aitzakian?
|
|
|
—Bada, komunionea, edo poesia da, edo ez da deus ere —jaurtiki zidan, bat batean— Eta amorioa da, edo ez da deus ere, zeren eta komunionean Jain koa hartzen dugu, bai, baina Jainkoak
|
har
gaitzan amoreakatik.
|
|
|
...jauregiari edo jauregikoei buruzkoak, orain gurasoez edo ene anaia Mattinez mintzatzen nintzaizula, orain osaba Joanikotez eta prezeptore jaun Marcelez, eta, hargatik, nola pasarte bat baino gehiago ezagun eginen zaizun, hala eskatzen dizkizut pairua eta konprentsionea, zeren eta ene bizitzari buruzko liburu honek literatur lan bat izan nahi bailuke, konfesione orokor bat baino areago, eta halatan
|
har
dezazun nahi nuke eta ikusmolde horretarik juzka dezazun.
|
|
|
Eta egun batean gutun bat skribatu, eta handik gutirat erregeordearen errepuesta jaso zian. Eta hala erdietsi zian Nafarroa Garaiako erregeordeak
|
har
zezan eta errezibi zezan. Eta, erregeordeak skribatu gutuna etxekoei irakurri ondoren, eni beha paraturik, erran zidaan:
|
|
|
—Ehiztari bikaina zara, baina, ehizarat joan ginenean erran nizun bezala, beregainezko eta emendailuzko ehiztaria izaiteko, hartzaren froga falta zaizu... errege batek baino gehiagok ere ezin gainditu izan duena, zeren eta hortxe baitugu, konparazione, Asturiasko errege Favilaren kasua, hartz batek atzaparkatua hil zenarena... Eta ezpatarekin ere ez zaitugu makala, nahiz eta ez litzaizukeen eskola batzuen hartzea gaizki etorriko... eta
|
har
ezazu, hasteko, ezpata zurekin eramaiteko ohitura, zeren eta abituak ez baitu monjea eginen, baina ezpatak ezpataria bai —eta, aitari beha, hala mintzatu zen—: Gure etxerat igorri zenuke zure seme hau denbora baterako, jaun Martin... hartzaren froga gaindituz gero, jakina... zeren eta anitz baitira zure mutil horren dohainak, eta ez du gure etxea baino eskola hoberik edirenen haien lantzeko.
|
|
|
Eta, erlikia hura zetazko oihal puska hartan biltzen zuela, De profundis clamavi eta bertze anitz salmo kantatzen hasi zen fraidea, are seriosago
|
har
zezan Bucciok, halatan, haren txantxa. Eta konfesatu zuen frai Domenicok Buccio eta, erraiten ziolarik hark ezen eskumikua merezi zuela erlikia hain gaizki tratatzeagatik, makilada batzuk eta bertze anitz penitentzia manatu zizkion.
|
|
|
Eta nola etorri zitzaidan, antzina hartan Jobi bezala, Jainkoaren maradikatzeko gogoa! Ordea, irensten nuelarik birao hura, otoitz egin nion segidan Goikoari ezin barrendikago barka ziezadala, eta eskatu nion ezen izan zezala Felisa zeruko lorian eta
|
har
zezala haur bat bezala bere beso kementsuen artean, nola hartzen baininduen umetan hark ni.
|
|
|
Eta ez nuen kulparik. Izan ere, ez al da egia, jaun André, ezen hain dugula bizi-nahia eta iraun nahia senari eta lotua —gizonak lehenik eta behin bizi eta iraun egin nahi duenez gero—, non lehenagokoa baita, beti eta ezinbertzez, geure burua salbu ikusteagatik senti dezakegun bozkarioa, bertzeak hiltzen ikusteagatik
|
har
dezakegun pena baino. Ote da hori zeren, bertzeen heriotzak gure bizitzaren inportantzia azpimarratu ez ezik, bat bateko betikotasuna ere sentiaraz baitiezaguke, azken finean...?
|
|
|
"... Badakizue ezen deabruak mila forma har ditzakeela, eta emakume baten iduripean ager daitekeela batean, herensuge batenean bertzean; edo katu beltzaren iduria
|
har
dezake gaur, eta bihar, berriz, txakur zuri baten gorputzean sar daiteke, hemen Urbiainen gertatu den bezala. Zeren Luthero hil zen, Jainkoak infernuratu zuen, eta orain harat eta honat dabilkigu hura, Luziferren legioekin deabru bihurturik eta jendea bereganatu nahirik.
|
|
|
Akabatu baino lehen, fabore bat eskatu nahi diat: ..., halatan su emaiok lastoari, su eman egurrari, eta su emaiok txabolari, Maddalen eta biok barrenean gauzkala, zeren gorputz biziari emaiten zaion sua tortura duk eta oinaze iturri duk, nola izan ohi baita inkisidoreen eskuetan, baina hilotzari emaiten zaiona, aldiz, purifikatzailea duk, are gehiago gure kasuan, zeren etsaiak ezin izanen baitu, halatan, mendekurik hartu gure hilotzen gainean, nola
|
har
baitzezakeen bertzenaz; eman, bai, su guztiari, eta daramala haizeak gure hauts amorostua, nola erraiten baitzuen Quevedok, Jainkoaren baitarat, suarekin su eta amorioarekin amorio. Eta ez egon triste, otoi, guk hartu deliberamenduagatik, zeren, desterrurat joan behar genuen egun berean edirenen baitugu, benturaz, zinezko libertatearen lurra, nork daki...
|
|
|
—Are, Eduardo —erran zuen noizbait ere—, Anarekin mintzatu beharrekoez mintzatu eta hoa gero hire oporrengatik topa egitera —munduan den irriñorik gorrotagarriena agertu zuen— Ordu guti batzuk baizik ez dituk, baina
|
har
itzak enpresaren oparitzat.
|
|
|
Zuk Kristina, edredoia eramazu, hala ere. Etxeko oroigarritzat
|
har
dezakezu.
|
|
|
Nire egoeran, urdail birikei dinamita jaurtitzea adina zen, baina eskuak lanpetzeko manera ere bai. Ez nuen nahi berezko bizia
|
har
zezaten, Ana azaldu berriak akuilaturik.
|
|
|
—Lehengoan aholku bat eman nian eta bertze bat emanen diat gaur, dohainik eta lagunez lagun eman ere.
|
Har
itzak opor batzuk. Hire semearekin.
|
|
2001
|
|
|
Jaten emateaz gainera, bufaloak ibaira ere maitasun handiz eramaten dituzte, edan ez ezik, bainu ederra
|
har
dezaten. Bufaloak beren gogara ibiltzen dira uretan, egarria ase eta inguruan dituzten intsektuetarik begiratzen baitituzte beren buruak.
|
|
|
Abentura kilikagarritxo bat egin nahi baduzu,
|
har
ezazu rikshaw bat trafikoa bete betean dagoenean. Esaiozu taxizaleari presaka zabiltzala.
|
|
|
Dalit batek eskumuturreko erlojua badarabil edo galtzak janzten baditu tradiziozko dhoti edo gerriko oihalaren ordez, jipoi ederra
|
har
lezake," harrokeriatan" dabilelako.
|
|
2002
|
|
|
Lehenengo egin behar duzun lana hauxe da:
|
har
ezazu zure ezkutua eta leun ezazu distira atera arte, zeure burua ispilu baten aurrean bezala ikusteko eran utzi arte.
|
|
|
–
|
Har
ezazue, bada, zuetako norbaitek begi santu hau, baina erabaki agudo nori dagokion orain txanda, ea behingoz amaitzen dugun eztabaida inozo hau. Ni neu asko poztuko naiz denbora batez ilunpean egoteaz, horrekin lasaiago egoteko aukera baldin badut behintzat.
|
|
|
Ni neu asko poztuko naiz denbora batez ilunpean egoteaz, horrekin lasaiago egoteko aukera baldin badut behintzat. Bietakoren batek
|
har
ezazue azkar ditxosozko begi hau, edo neure kopetan jarriko dut berriro, eta kitto!
|
|
|
–esan zion Zilarbizik halako batean, adar joka, ondo baino hobeto baitzekien ikaragarrizko lanak zituela Pertseok bere parean korri egiteko?.
|
Har
ezazu makilatxo hau, nik baino askoz gehiago behar duzula iruditzen zait eta. Ez al dago Serifos uharte honetan zu baino korrikalari hoberik?
|
|
|
Ez zuen etxeko alaba errespetatu. Bazekien eta, alaba erraz
|
har
zezakeela mende. Ez zitzaion nagusiari oldartuko.
|
|
|
Berriz ere esan beharra dago. Zakurrek badakite haurrak ahul direla eta mende
|
har
ditzaketela.
|
|
|
Pisuak inportantzia handia du. Zakur pisuagoak errazago
|
har
lezake mendean bere kontrarioa.
|
|
|
Eta batez ere neurri zorrotz bat hartu. Zakurra etxetik kanpora egozten duenari, diru zigor handia bizkarreratu, jendeak eskarmentua
|
har
dezan.
|
|
|
Otoi: nik alde eginda gero,
|
har
ezazu beste zakurkurmeren bat. Hura ere zoriontsu egin ezazu.
|
|
2003
|
|
|
Ez zen beraz handi, metafisikatik politikara iragaitean, oztopo berdinak edo bertsuak kausitzea. Horra zergatik, Platonek bakoiztasunaren eta aniztasunaren auzia aipatu eta erakusten zuen menturaz politikariak
|
har
zezakeela eredutzat ehulea: irazkia eta bilbea gurutzatzen dituen bezala ehuleak ehunean, behar bailuke jakin politikariak bakoitza eta anitza, askatasuna eta zorroztasuna, gurutzatzen gizartean.
|
|
|
Euskal Herria helburu hartua genuenok aspaldiko denboretan eta gaur egun hor gabiltzalarik herri eskubideen eta giza eskubideen arteko korapiloa ezin askatuz, Gastelu zenaren idazpurua
|
har
dezakegu oraino bideko lagun: Ez lotsa, ez lokar!
|
|
|
Horrela bereizten ziren Boterea, grekoek Isonomia deitzen zuten herri erregela, eta manua edo Agindua bera. Orduan asma zitekeen gobernu modu berri bat, esklaboen artean ohi den bezala, gizonak gizonaren gain
|
har
dezakeen jabegoa baztertuz eta herriaren borondatearen gain finkatuz, gizabidearen erregelari jarraitzen zaion Errepublika.
|
|
|
pilota trenaren zoruaren kontra bota eta, botea egin ondoren, aurrez aurreko jesarlekuak zeukan zulo batean jo behar zuen, zehatz, erdi erdian. Horren ostean, jesarlekuko zuloaren abstraktutasuna kontuan hartuta, pilotak hainbat norabide
|
har
zitzakeen; hala nola, ezkerra, eskuma, goia, behea... edo, beste era batera esanda, iparra, hegoa, ekialdea, mendebaldea. Eta bestelako barianteak.
|
|
|
|
Har
itzazu bihotzez eta esker onez eman nahi dizkizugun zorionak eta badakizu, zernahitarako, non aurkituko gaituzun.
|
|
|
Ez dakit ataka gaizto honetatik bizirik aterako garen ala bertan fin gaitz egingo dugun, Laroussek eta bere kideek egin zuten bezala.
|
Har
itzazu nire sentimendurik leialenak", dio hurrengoak. Postal horietako bat bere etsai nagusiari bidalia da, bere andregaiaren atzetik dabilen herriko bigarren bizargin aprendizari.
|
|
|
Ez didazu erantzun beharrik, oraingoz. Lasai
|
har
ezazu. Egia esan, ez dakit oso ongi zer esan nahi nizun.
|
|
2004
|
|
|
–Lasai, lasai. Yitzhadek sorbaldatik oratuta lehenago, eta besarkatuta gero?, ez zaizu komeni asaldatzea. Joan zaitez Suharengana eta
|
har
ezazu lasaigarri bat. Neu geratuko naiz Fleischer jaunarekin.
|
|
|
–
|
Har
ezazu arnasa lasai, neska, eta beste batean jarraituko dugu elkarrizketa hau. Horrela jarraitzeak ez du zentzu handirik.
|
|
|
Euskaldunaren mintzaira euskara bada, ikus dezagun orain euskaldunen artean zer esan den eta nolako iritziak ondu diren hizkuntza honen gainean. Horretarako, euskarak eta euskaldunok hainbeste zor diogun euskalari handi baten jakituriari isuritako hitz ederrok
|
har
ditzakegu abiapuntu gisa: –Eta gainerakoen gain, gorago eta barrenago, gure izaera osoa biltzen eta barrentzen duen hizkuntza, barrengo mintzabeharrari hitz iturri luzea ematen diona.
|
|
|
Hizkuntzalari zorrotzaren jakintza utzi eta poetaren hunkidura
|
har
dezakegu bidelagun. Ahotan hartuak dituen eleak, bihozkadaka zerizkion Arestiri, euskararen hil edo biziko zoria nabarmendu nahi izan zuenean:
|
|
|
Bukatzeko, euskararen gainean filosofo entzutetsu batek esandako hitzak landatu nahi nituzke hemen. Hurrengo atalean gurekin izango dugu Martin Heidegger; oraingo hitz hauek, beraz, gerokoaren aurrekari gisa
|
har
ditzakegu. Gainerakoan, tira, kontua zera da:
|
|
|
Giza harremanetan eta herrien arteko trukean hizkuntzak ezar dezakeen nortasun zeinua dugu gogoeta gai.34 Eta, beste askotan eta askotan bezala, hizkuntzaren egiteko hori beste inork gutxik bezala irudikatu zigun Mitxelenak.
|
Har
dezagun bada bere hitzen dotorezia gozatzeko hutsartea: –Gizarte bat besteetatik bereizten duten ezaugarrien artean hizkuntza dugu, larriena ez bada, larrienetakoa.
|
|
|
en nuestras sociedades modernas la lengua ha perdido el valor de eje estructurador de la identidad, en la medida en que el equilibrio y la relación entre los contenidos cognitivos y los contenidos normatimos ha variado radicalmente?. 37 Nazio nortasunaren osaeran, gauza jakina denez, lekuan lekuko eta aldian aldiko nazio ezaugarrien harreman indarra aldatu egiten da. Inoiz erlijioak izan duen lekune nagusia gero hizkuntzak edo beste zeinu batek
|
har
dezake bere gain. Baina, nolanahi ere, euskaldunoi dagokigu, inori baimenik eskatzen ibili gabe, euskal naziogintzaren bilakaeran euskarari esleitu nahi diogun lekua libreki hautatzea.
|
|
|
Hala bada hobe, esatetik izatera dagoen amildegia izango da kontua. Irizpen baikor horren jabea Joseba Zulaika dugunez,
|
har
beza esatariaren lekua: –Euskaldun jatorriko jende gehiago bizi gara Euskal Herritik kanpo bertan baino.
|
|
|
Horra hor euskararen egoeraren aurrean
|
har
ditzakegun lau jarrera modu. Besterik ere izango da beharbada, baina Agoteren iritzirako nagusiak horiek dira.
|
|
|
Aitortua dago, horrenbestez, egin dugun bekatua. Estaturik gabeko hizkuntzen eta kulturen hondamenean mendeko herritzat
|
har
dezakegunaren aldetik ere izan da ardura zuzen eta eraginkorrik etnozidio horretan. Guztiarekin ere, ordea, zergatik ez eutsi oinarrizko tesitzat har dezakegun honi:
|
|
|
Estaturik gabeko hizkuntzen eta kulturen hondamenean mendeko herritzat har dezakegunaren aldetik ere izan da ardura zuzen eta eraginkorrik etnozidio horretan. Guztiarekin ere, ordea, zergatik ez eutsi oinarrizko tesitzat
|
har
dezakegun honi: bikoiztasunaren bide hori itxurazkoa besterik ez da, pentsabide horren arabera bi sistema eta barruti autonomo izan genituzkeelako:
|
|
|
euskaldunik gehienak zein herrialdetan biziko diren ez dakusana. Horren aurrean, agiri honen sinatzaileek geure kezka eta protestarik biziena agertzen dugu, gehiegikeriok amaituko direlakoan, alde batetik, eta, bestetik, Euskaltzaindiari arazo honetan lehenagoko bide irekiagoa, zabalagoa, errespetuzkoagoa eta demokratikoagoa berriro
|
har
dezan eskatzen diogu?. 583
|
|
|
Erditze mingarri haren testigantza Martin Ugaldek emango ditu. Herri ekimenak aginte erakundeekin izan dituen beste hainbat eta hainbat liskar eta istiluren ispilutzat
|
har
dezakegu honakoa. Atzera begira mintzo zaigu Ugalde, bere bizitza gogorraren eskarmentutik, amesgaiztoko bilera batean gertatutakoaz:
|
|
|
Guztiarekin ere, ez genuke ahantzi behar, botere politiko hutsak, batez ere aginte publikoaren esparrura mugatutako aginte hutsak, ez duela etnozidioak jotako hizkuntza herri baten nortasuna iraultzeko aukera handirik.
|
Har
dezagun gogoan, horrelakoetan, errotik bestelakotua izan den herri honen ezpalekoak direla alderdi politikoak ere, eta desnazionalizatzearen logika bereko jarraibideak dituztela horiek: bai, badakit, aldaketarako tresnak izan behar genituzke indar politiko abertzaleak aitzindaritzaren suzia hartuta, baina testuinguru nazional larrutuak ez du, bestalde, ekimen ausartak mamitzeko aukera ikaragarririk ere eskaintzen.
|
|
|
Joxe Manuel Irigoienen esanetan lehia ankerra baitauka hor gure kulturak auzo kultura hegemonikoen aldamenean: . Beraz, aipatutakoaren arabera gure kultur produktuek elkarren artean izan lezaketen konpetentzia gertaera naturaltzat
|
har
lezake norbaitek, baina nire irudikoz, euskararen mundu ahula tartean dagoenean, logika horrek aurreikustea merezi duten arrisku eta mehatxuak ditu berekin batera. Gaztelania eta frantsesezko kultur produkzioen markoetan, hurbilen ditugunak aipatzeagatik, natural, normal eta nahi bada eboluziorako bixigarri ere izanen da konpetentzia komertziala, baina biziraupena arriskuan duten hizkuntzen kasuan paralelismoak ez du balio.
|
|
|
Españia’ko Akademia (eta berdin ere Fraintzi’koa) bere gobernuaren alde ari da, hizkuntza ofizialaren Akademia baita. Hizkuntzaren bizitasuna erresumak zaintzen du; eta Akademiak teknika aldeak
|
har
ditzake ikergaitzat, eta hizkuntza" ikuzteko eta dirdai arazteko". Bataren eta bestearen lanak ederki ezkontzen dira, eta alkar osatzen.
|
|
|
Biltzar Nagusi hori egitean (egin ba dadi...), eta euskerak behar dituen erabaki gogorrak hartzean (Euskaltzaindiak
|
har
baditza...), nere salakuntza hauek guziak gibelatuko ditut.
|
|
|
|
Har
dezagun beste adibide bat.
|
|
|
Hizkuntza batetik bestera pasatzean, azterpide hori aldatu egiten da.
|
Har
dezagun, adibidez," ez dakit nik" esakuntza. Españeraz" yo no sé" esaten da; eta irakurleak berak berealatik froga dezakean bezela, joskera eta azterketaren illara edo ordenua, liferenteak dira bietan.
|
|
|
Hitzez hitz xuxen itzultzerik ez dago. Baiña
|
har
dezagun orain frantseserazkoa: " je ne sais pas".
|
|
|
|
Har
dezagun hitz bat, edozein hitz: " mendi", esate baterako.
|
|
|
|
Har
dezagun agintzeko berboa, esate baterako. Gaurko euskeraz" esan zazu" esaten dugu:
|
|
|
|
Har
dezagun paper horri zuri bat. Alde batean adierazkiak, ideiak, idatzi behar ditugu; eta beste aldean, hotsak, belarriak entzun ditzakean soiñu illarak.
|
|
|
|
Har
dezagun azterpidetzat gaurko gizon bat. Zer irakurtzen du?
|
|
|
Bestetik ere herrien jakintza mailla eta bizimodua gaur baiño askozaz beherago zegoen. Nork
|
har
zezakean XIX garren menderarte ikaskintzarik. Zenbatek zekien irakurtzen?
|
|
|
Erabakizkoa izan diteke oni guziari buruz Euskaltzaindiaren betekizuna. Bere bi adarrak odol berriz indarturik, abiadura ederra
|
artu
dezake, ta bi lan goragarri egin ditzazke:
|
|
|
Hori dok, pentsatu zuen Romanek, italiano baten arnasie. Ia ia nikotinaren hatsa ere
|
har
ziezaiokeen. Romanek pentsatu zuen morroi hura ez zela ibiliko tabako gorria ala beltza aukeratzen:
|
|
|
Nork erabakitzen ote du hemen pertsona zarela eta pauso bat harago tiroz josteko moduko piztia? Ze puntu kilometrikotan
|
har
dezakezu arnasa begiak itxita, eta zeinetan ezkutatu behar zara begiak ondo zabalik beti. Nork erabaki ote du mundua, bola txiker hau, mugaz betetzea, kartzelaz jostea.
|
|
|
Mendebala ez da parte oneko haizea. Zoratu egiten du mundu guztia, tartean eskutitzak, eta uste dute libertatea
|
har
dezaketela eta hor zehar has daitezkeela hegaz, zirimola batetik bestera. Hamaika eta hamaika eskutitz joan dira airean, Neroren ohituren eta Livornotik datorren haizearen erruz.
|
|
|
Beti etxea aipatu behar, beti erroak non dituzun jakin nahi, sustraiak, nongoa zaren eta nongoa ez zehaztu behar hori, indarrez deserrotu zaituztela azaltzeko aukerarik eman barik. Esan nahi dio bart monasterioa izan dela bere etxea, ohea eta armozua eman diotelako, eta galdetu nahi lioke Signora Mariari ze baldintza gehiago behar dituen leku batek etxetzat
|
har
dezazun, ohea eta armozua aski ez badira. Eta, beraz, esango lioke sekula ez dela joan etxetik, baina andrea begira du, zain, eta andre horrek erantzun sinple bat nahi du, zergatik joan zinen, Romanetto, zergatik etxetik joan.
|
|
|
Jendeak dio, gauez eta irrati emisore urrunekoetan entzunda, aliatuak etorriko direla, sartuko direla ingelesak itsasoz eta amerikarrak airez, suntsituko dutela suntsitu behar dena, eta ukitu barik utziko dutela Ponte a Emako plaza, zubia, monasterioa eta Italian dauden beste gauza on guztiak, eskulturak barne. Eta Livia ametsetan hasten da eta pentsatzen du amerikarrek, hegazkinetik, botako dituztela pelikulak, bobina handiak airean Lucak
|
har
ditzan, arrastietako pelikula italiar txar horien partez. Egia balitz.
|
|
|
Soinean duen alkandoraren lepoa eskuaz altxatu eta sudurra bertara gerturatu du Mirenek, burua eskuin aldera eramanez. Oraindik Andresen usaina
|
hartu
dezake. Alkandora utzi eta esku biak bolantera eraman ditu.
|
|
|
Egun batean, berezitasunen kontu horrekin hurbildu zitzaidan kazetari bat. Nazkatuta nengoen ni ordurako ospeaz eta famaz, gainerako gizon emakume arruntak bezala
|
har
nintzaten nahi bainuen, eta bakean utz nintzaten.
|
|
2005
|
|
|
Burutik zaude ala? Hori bakarrik falta zitzaidan, etxean mantala eta janzten hastea, lagunek marikoitzat
|
har
nazaten?!
|
|
|
Hori da japoniar sukaldaritzaz dazaguten gauza bakarra, eta beste asiar jaki motak ezagutu gabe saiatzera ez dira ausartu, gauza askok itxura ona izan arren. Badirudi Ametsek ez duela gogorik ezjakintzat
|
har
dezaten, gauza bakoitza zer den galdetzen hasita. Ez dago kexarik, haatik, sushi a primeran dago eta.
|
|
|
Eskumuturretan azala erretzen sentitu du, baina askoz hobeto sentitu da ondo garbitu eta gero. Edozein infekzio
|
har
dezakeela ere bururatu zaio. Aurpegia freskatu ez ezik, hau ere xaboiez garbitu du, azala gogor igurtzita.
|
|
|
Ez zen polit hutsa, hango politena izanagatik, mutil bat ohera eramateko ez zuen alkoholik behar eta oso ondo ateratzen zitzaion logura aurpegia une egokian: " Logura zara?"" Bai, atseden apur bat hartzeak axola ez badizu..."" Etxera eramatea nahi duzu"" Ez da beharrezkoa, ordu batzuetarako baino ez da,
|
har
dezakegu gela bat hemen inguruan". Gauza errazagorik Ari chanentzat!
|
|
|
Ametsek, azkenean, ulertu du Urkok holako premiaz deitzea, zertarako eta argazki faltsua emateko. Ideia sinple baina eraginkorra, berari ziria sartu eta Naroak lasai lasai Frankfurteko hegaldia
|
har
zezan, Madrilekoa hartu barik.
|
|
|
Ordura arte,
|
har
ezazu nire agurrik beroena
|
|
|
–Bere borondatez salto egiten ez duenak –esaten hasi zen ernegu aurpegiarekin– ez du ezer kontrolatzen, kolpea bizkarrean edota lepoan
|
hartu
dezake, erortzen den bitartean jira egin dezake airean...
|
|
2006
|
|
|
Aurreko batean kontatzen hasi nintzaion lanean haserretu egin nintzela Fidelekin, eta oso agobiatuta nengoela eta denborarik ez dudala ezertarako, eta amaren kontuak ere asko kezkatzen nauela... Eta berak baietz, ulertzen duela, baina gaineratu zuen, bere elegantzia ingelesarekin, nik behintzat airea
|
hartu
dezakedala, baina berak egun osoa pasatzen duela etxetik irten gabe eta inor ezagutu gabe, eta hori ere oso gogorra dela. Ez zidan horrela esan, baina hori esan nahi zidan.
|
|
|
Bere herritik kanpo bizitako urteek ez dute lortu Lewisen arima ingelesa ezabatzea. Oraindik ere, haren albotik pasatzen den batzuetan, te beltz eta gaileta usaina
|
hartu
dezakeela iruditzen zaio.
|
|
|
–N nahi baduzu, egunen batean deituko dizut. Zerbait
|
har
genezake, edo...
|
|
|
Bestetik, biderik errazena
|
har
zezakeen: pala hartu, eta parte txarreko hezur haiek berriro lurperatu.
|
|
|
Pierre Olivier Malherbe() Bretainiako Vitré herrian jaio zen eta aski gazterik hasi zen merkataritzako lanetan. 1581ean, hamabi urte bete berriak zituela, Sanlúcar de Barramedara joan zen osaba baten enkarguz, han salerosketako ofizioan eskarmentua
|
har
zezan.
|
|
|
Eta bertzenaz beha zezatela Frantziari, hango amak alargun eta hango haurrak zurtz uzten ari ziren gertakari odoltsuei, eta
|
har
zezatela haietan ikasbide, halako gorrotoa eta halako jazarpena gure erresumara heda ez zitezen. Ororen buruan, bakean utz zitzatela delako predikariak...
|
|
|
Orduan ere ez ziren parekoak izan bataren eta bertzearen fideltasunaren sariak. Aitatxirendako, erregeren jabegoko lur puska bat, betiko atsedena
|
har
zezan. Agaramontendako, berriz, Diana Andoinskoa, Biarnoko partidurik hoberena, haren seme Filiberto Gixunekoarekin ezkon zedin.
|
|
|
Likona dorreko otsein berbera, Pankrazia ikusi dut aurrean, ilea urre koloreko, gerria zabal, bularraldea oparo. Gaixoaldiaren azken egunetan, Pankraziak berak eskatu zidan alaba gazteena etxean
|
har
nezan, langile ona eta neska fina izango duzu. Eta hala erakutsi dit gurekin dagoenetik.
|
|
|
Urduritasuna ikara bihurtuz joan zitzaidan, eta ikarak bi bide
|
har
ditzake: edo kikildu egiten zaitu edo bizi gosea piztu.
|
|
|
Ordurako erabakia hartua nuen. Amak ere argizaria piztuta utzi zuen gau guztian, erabaki hura
|
har
nezan.
|
|
|
–Jon,
|
har
itzazu gordetako diruak eta zoaz. Aita topatu behar duzu.
|
|
2007
|
|
|
kutrea zen Espainia, hitz batean esanda, gazta zaharrak baino har gehiago zituena, eta kutretasun horrek blaitzen zuen handik zetorren guztia, zeinahi arlotan.
|
Har
dezagun musika, honetaz ari garenez gero. Zer zen telebistan entzuten genuena?
|
|
|
Eta orduan berriro ere lagunak izan gintezke. Bitartean,
|
har
ezazu lasai.
|
|
|
Orduan beraz Jesusek garbiki erran zioten: Hil da Lazaro; eta zuen gatik atsegin dut, ez bainintzen hau, sinheste
|
har
dezazuen.
|
|
|
Ortega aurkitu da estualdi batean, non ere batetik, arrazoimena nekez gaitz edo gutxietsi ahal baitzuen, Espainian dagoena ez delako doi doi arrazoimenaren eta zientziaren ugaritasun gehiegizkoa, are, han arrazoimenaren kritikak Unamuno-rena bezalako esanahia
|
har
zezakeenean; bestetik, autore frantses (Bergson) eta alemanak irakurtzen zituen, eta horietan ikusten zuen, filosofian puri purian zegoena, razionalismo eta zientismoarekiko polemika zela. Ortega-ren, raciovitalismoa?
|
|
|
pertsonal bat ere, ez dakigu zergatik Euskal Herriak edo Txinak eduki lezaketena baino errealagoa). Gero, hori guztiagatixe, < izpirituak> balio ezberdina
|
har
lezake testuinguru batetik bestera, eta hizkuntza batetik bestera204 Eta egia da, alemanez guretzat ezohiko erabilera asko duela. Zeinek kontsideratuko lituzke, euskaraz, Konstituzio Espainola edo Gipuzkoako Diputazioa fenomeno izpiritualak?
|
|
|
hori, ordea, ez da kontsideratzen kontzeptu eta arrazoiketa bitartez atzeman ahal izatekoa, intuizioz baizik (gizakiaren funtsaren bilaketan positibismoa baztertuz, bai tradizio razionalistaren eta bai natur zientzien analogian eraikitakoa). Biziaren filosofotzat
|
har
ditzakegu Unamuno eta Ortega: biek, ordea, funtsean katolikoago azken finean?, bizia arrazoimenari kontrajarri adina, bion harmonizazio moduko bat astalkatu dute, arrazoimen bizidun edo bizi interesez bilduarekin933 Azkenik, Nietzsche eta haren jarraitzaileak biziaren filosofoak:
|