|
2000
|
|
|
Bigarrena, uste dut munduaren ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu
|
ez
bakarrik orain esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera. Oro har, eraikuntza sistemak garatzeko dauden aukeren ikuspegi orokor bat lortu ahal izateko, sistemaren zenbait moduen araberako oinarriaren arazoa eztabaidatuko dugu orain, eta
|
ez
bakarrik hemen erabiliko dugun modua. Oinarria osatuko duten objektu fisikoen hautaketarako hiru abagune seinalatuko ditugu, hirurak soilik adibideak izanik, beste abagunerik salbuetsi gabe horrekin.119
|
|
|
Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren ikusteko, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta
|
ez
bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia, denak egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz. Ikus ditzagun kasu batzuk.
|
|
|
Gure egungo ikuspuntutik, [egiaztagarritasun printzipioaren] aurkezpen hau, lehenbiziko hurbilketa lez onargarria izan arren, ez da guztiz zuzena. Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide, hizkuntza zientifikoa gehiegizko mugaketara eraman zuen,
|
ez
bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz. Gure egungo eginkizuna egiaztagarritasun baldintza eraldatzearena legez aurkez liteke.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina
|
ez
bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
2001
|
|
|
Ni maitagogo naiz" (lehenago esan dugunez gorputzduna dela aipatu beharrik gabe, hau da, izaki gorpurtzduna gizaki egiten duenari eutsiz). Eta erantzun horrekin gizakiaren izaera eta gizakiaren jardun oro azalarazten dugu funtsean,
|
ez
bakarrik ona egitearena, baita ere egiaren eta ederraren bilatze, erabiltze eta sortzearena, beti ere maitatuz. Kantek —norbaitek bai? — ez dio erantzun zuzenik ematen gizakiaren izaerari buruzko galdera honi eta beste erantzun luzapenezko hau ipintzen dio aurretik:
|
|
|
Nik sarkin bat aurkitzen dut sarri nire gogoan.
|
Ez
bakarrik nire gorputzaren guretatik sortua, edo nire nahimenaren nahietatik, edo beste gizakiek eta gizarteak eragiten dizkidaten joeretatik; baita ere nire gogoan bertan sortzen edo azaltzen den sarkina. San Agustinen eta Tomas Akinotarrarengandik103 hasi eta Kant104 geroztik Erich Fromm105 bera arte, aldiz, gehienak gehienetan, nolabait, aburu batekoak aurkitzen ditut nik:
|
|
|
Gogoan eduki beharra dago aztergai, zer zen, non, zelan zegoen —ni zigotoan, eta gero beti nigan— ni naizen honen eraketa harrigarri hori burutzeko gauza izan zen gidari orokorra.
|
Ez
bakarrik zigotoko kromosomak eta abar lanean ipintzeko gai, zigoto osoa baizik; hau da, hasieratik eta bizi naizen artean nire gidari holistikoa dena baizik, giza ataletan, zelula, kromosoma, DNA, gene eta abarretan gertatzen diren guztien hasierako, funtsezko gidaria, arau idazle nagusia. Zigotoa izanik lehenbiziko zelula, zigotoko nonbaiten (kromosometan adibidez) egon duela zerbait kodez idatzia esango dute zientzialari batzuek, baina ia aipatu gabe kode arauen idazle nagusia, ezer harrotu gabe zigoto osoaren ibilera/ eraldatze bilakaeraren berri —bere kromosoma multzoa eraldatzea barru—, aldi orotan izaki osoaren gida buru bakar, orokor, iraunkor, holistikoa denaren berri.
|
|
2002
|
|
|
Presoek ez daukate ihes egiterik, ikuskatzaileen zaintzapetik ihes egingo balute ere, kanpoan dauden hamaika oztoporekin egingo bailukete topo eta, beraz, ihesaldietan pentsatzerik ez dago, inondik inora ere. Hori horrela, beraz, leihoak ipiniko dira leotzetan,
|
ez
bakarrik preso dagoenari zor zaion begiruneagatik, baizik eta osasuneta garbitasun baldintza oinarrizkoenek hori eskatzen dutelako; arrazoi ekonomikoek ere horixe eskatzen dute, espetxe barruan egin beharreko lanek argi ugari eskatzen dute-eta; zer merkeagorik, bada, leihoetatik sartzen den argia baino!
|
|
2003
|
|
|
Horrexegatik hain zuzen gainera zigorra ezarri zioten eta bere heriotza emakumeen esku gertarazi e zuten. Tetisen seme Akiles ordea ohoratu eta zorionekoen uharteetara10 bidali zuten, Hektor erailez gero bera ere hilko zela amagandik jakinda eta ez erailez gero etxera itzulita agure hilko zela, ausartu zelako, Patroklo maitalearen alde atera eta mendekatuta,
|
ez
bakarrik bere ordez hiltzera, hilik zegoenaren ondoren hiltzea aukeratzera. Eta horregatik jainkoek, 180 guztiz liluraturik, bera askoz gehiago ohoratu zuten maitalea hain estimu handian zuelako.
|
|
|
— Eta
|
ez
bakarrik bereganatzea, betiko bereganatzea ere baizik?
|
|
|
15 Legeen justizia eta aginpideari buruzko oharrek eurek dakarte, berebat, horiek zehatzen dutela
|
ez
bakarrik euren esanezko xedapenen kontrakoa dena, ezpada zeharbidez ere euren gogoaren kontrakoa dena. Horrexegatik, hala norbaitek legearen espiritua eta letra aldi berean urratu, nola espirituaren aurkakoa izan kontrakotasun hori, lege letraren itxura gorde arren, bi biotan ulertzen da zigorraren menpekoa dela.
|
|
|
Uste izan da gai horietan batzuek besteetatik bereizten direla eta desberdintzen,
|
ez
bakarrik maizagoko erabilera horretan, ezpada euren oinarri eta erregeletan, ia ia ekitatearen erregela naturalak direnak. Halakoek osatzen dituzte ordenantza eta ohituren gaietarako erregelen oinarriak, baita erromatar zuzenbidean ezezagunak izan zirenenak ere.
|
|
2004
|
|
|
Beti ere, nahigarriagoa izango litzateke naturan errotutako Jainkoa, edo hobe esanda, naturan errotutako arrazoimena, bere mugak eta akatsak eta guzti, bere inperfekzioa eta guzti. Izan ere, Jainkoak perfektua izan behar badu, orduan bai, beharrezkoa du substantziaren bikoiztasuna existitzen dela frogatzen ahalegintzea; baina ezagutza, arrazoizkotasuna, gure, gizakion, izaerara mugatua dagoela baderitzogu, orduan onartu dugu badagoela esparru bat gure ezagutza, gure arrazoimena, heltzen ez dena eta onartu dugu,
|
ez
bakarrik sentimenak mugatuak direla, baina baita arrazoimen matematikoa ere mugatua dela, bakoitza bere neurrian. Arrazoimena ezagutza garatzeko dugun tresnarik boteretsuena izango da, baina mugatua bera ere.
|
|
|
Azken batean, hemen onartzen da arrazoimenaren bide deduktiboan badagoela gela ilun bat, oztopo bat, ulertu ezinezko jauzi bat, eta ez azaleko arazo batean, sakonekoan baino. Kontuan izan behar dugu perfekzioaren ideiak leku zentrala betetzen duela Descartesen pentsamenduan,
|
ez
bakarrik existentzia osotasun perfektu baten modura bururatzen duelako, baizik eta, baita ere, bere kate deduktiboa azkenean zerbait borobila, betea bezala ulertzen duelako, eta era honetara kate horren erpinean ezagutu ezinezko determinazio bat, Jainkoa, aurkituko litzatekeelako.
|
|
|
Zalantza egiteko eta oinarrizko hastapen hori bilatzeko ahalegin horretan esan daiteke, beraz, ez dela txepelkeriatan ibiliko. Errozko konpromisoa hartuko du eginbehar horrekin eta, egia razional baten bila, baztertuz joango da
|
ez
bakarrik faltsua dela erakuts daitekeena, baizik eta baita zalantzagarria dena ere:
|
|
|
Horrela Jainko horrek legerik gabeko mundu bat sortu ahal izango luke, eta bera eta bere jokaera edozein legeren indarretik kanpo geratuko litzateke. Balizko Jainko engainatzaile honek eragin ahal izango luke
|
ez
bakarrik lurraren, zeruaren eta gorputzaren hautemate sentigarria ez izatea fidagarria, ametsetan gertatzen zen legez, baizik eta irudia, neurria eta lekua ez existitzea ere. Ahalezkoa izango litzateke, orduan, ura lehorra izatea, itsasoak sakonerarik ez izatea, mendiak aldatsik ez izatea, ahalezkoa litzateke lau alde dituen hirukia, iluntasuna argitsua izatea, 2+ 2= 7 izatea une edo leku batean eta 18 beste batean.
|
|
|
Argudia daiteke, dena dela, errorainoko zalantza prozesua garai haietan (Sokratesenean nahiz Descartesenean) eman beharreko urratsa izan zitekeela, une historiko haiek eskatzen zutelako horrela, baina gaur egun gaindituta legokeela. Horregatik ez ei litzateke beharrezkoa izango horrelako prozesu bati berriro ekitea gaur egun zientziaren garapena handia delako eta bere bidea
|
ez
bakarrik askatasunez baizik eta nagusitasunez ere burutu dezakeelako. Egia esan, garai haietan zientziaren garapena bera eta gizartean zuen eragin zuzena ahulagoa zen eta benetan boteretsua zen sinesmen erlijiosoen eta era dogmatikoan ezarritako egien indarra; hartara, arrisku handia zegoen zientziaren aurrerapausoak gerizpetuak edo oztopatuak izateko.
|
|
|
Lantxo honen helburua izan da Descartesen pentsamenduaren azalpena egitea,
|
ez
bakarrik bere ideiak modu sistematikoan adieraziz, baizik eta baita ere bere barruan dauden tentsioak askatuz eta gaurkoa izan daitekeen ikuspegitik aztertuz. Descartesen filosofia bere garaian eman zen pentsamenduaren matxinadan kokatu behar dugu.
|
|
|
Eta honela nik oso argi ikusten dut zientzia guztien egiaren ziurtasuna Jainkoaren egiaren ezagupenean datzala, eta ez beste ezertan, eta hau ezagutu gabe ezin dut besterik ezer ezagutu perfekzioz. Eta dagoeneko bera ezagutzen dudanez, nire esku dago zientzia perfektua lortzea ezin konta ahala gauzei buruz; eta
|
ez
bakarrik Jainkoari buruz eta adimenezko beste zenbait gauzari buruz, baizik eta baita gorputzezko natura duten gaiei buruz ere, bera matematikaren frogapenen gaia izan daitekeen neurrian.52
|
|
|
Arlo honen inguruan eman zen eztabaida maila teorikora lotuko zen emaitza zehatzetara baino gehiago, lehenak eskatzen zuelako zientzien baitan jazo zen iraulketarekin batera mundu ikuskeran iraulketa bat gauzatzea ere. Hementxe agertuko da, hain zuzen, ikuspegi filosofiko guztiz berri baten beharra; filosofia zaharra traba bat izango da,
|
ez
bakarrik gatazka sortzen duelako fisika berriarekin, baizik eta, baita ere, eragozpen bat delako aurkikuntza berriak sortzeko bidean, zientzia garatzeko bidean.
|
|
|
aurkari berberak, ihardespen berberei aurre egin beharra, agintezko argudioen aurkako jarrera bera...; baina antzekotasun nagusia matematikaren eredua hartzean datza, bakoitza bere lan bereziari so baina eredu bati segika. Horretan oinarriturik Descartesek sistema filosofiko berri bat eskaini gura izango zuen, baina
|
ez
bakarrik ordura arte ezagunak ziren ezagutza zientifikoak justifikatuko zituena —horixe izango zen eredu aristotelikoaren logikaren asmoa—, baizik eta etorkizuneko ezagutza berriei bidea markatzeko eta errazteko eta bermea emateko eredu teoriko modura balioko zuena ere. Horrela, gizon emakumeei ezagutzaren esparruan pentsamendu zaharrak ixten dizkien ate guztiak ireki ahal izango dira zientziak aurrera egin dezan, ezarrita zegoen metafisika auzitan jarriz eta ordura arte arrunta zen iritzia astinduz.
|
|
|
Edozein modutan, bidaiatzeko erabaki hau ez da bakarrik ulertu behar urruntze geografiko bat bezala: bere bidaia, bere urruntzea, bere aldatu behar intelektualaren metafora gisara uler dezakegu halaber; urrundu
|
ez
bakarrik familiatik, baizik eta baita ere bere maisuen nagusigotik, liburuetan ikasitakotik, garaian zientziatzat eta filosofiatzat jotzen zenetik, sasi tituluen bidez eskura zitekeen guztitik... Etxea utzi, baina ez bakarrik guraso eta anai arrebengandik aldenduz, baizik eta ordura arte aterpe intelektuala eskaini zion bizilekua ere atzean ahaztuta.
|
|
|
bere bidaia, bere urruntzea, bere aldatu behar intelektualaren metafora gisara uler dezakegu halaber; urrundu ez bakarrik familiatik, baizik eta baita ere bere maisuen nagusigotik, liburuetan ikasitakotik, garaian zientziatzat eta filosofiatzat jotzen zenetik, sasi tituluen bidez eskura zitekeen guztitik... Etxea utzi, baina
|
ez
bakarrik guraso eta anai arrebengandik aldenduz, baizik eta ordura arte aterpe intelektuala eskaini zion bizilekua ere atzean ahaztuta. Horrek guztiak baimenduko zion bere gizarte bizitzak ezartzen zizkion mugetatik ez ezik baita eskolaren mundutik aldentzea ere.
|
|
|
Baina bere arreta guztia ez zen nahikoa izango elizako buruen lasaitasuna eta errespetua bereganatzeko. Bere figura auzitan jarria eta oso eztabaidatua izango zen hierarkia katolikoaren aldetik,
|
ez
bakarrik bere garaian, baita hurrengo 150 urtean ere. Bere liburuak debekatuak, bere pentsamenduaren irakaspena unibertsitatetik baztertua, bere jarraitzaileak zokoratuak, bere hilotza hamazazpi urtean Frantziaratu ezinik egon ondoren otoirik gabe lurperatua, Jainkogabetzat salatua...
|
|
|
Askotan nahasi samarrak eta definigaitzak diren arren, ez dute mugatzen jokaera irrazional bat, mekaniko hutsa, haatik arrazoimenaren sorrera eta garapenean ezinbesteko papera jokatzen dute. Eta ez hori bakarrik, izan ere, zalantzarik gabe sentimendu horiek ezinbesteko papera jokatuko dute
|
ez
bakarrik moraltasunaren garapenean baizik eta baita hizkuntzarenean eta, azkenean, esan bezala, arrazoimenarenean ere.
|
|
|
Descartesen egitasmoan arrazoimen matematikoa izango da giza arrazoitze ororen aurrebaldintza, baina ez al dira sartu sentimendu horiek guztiak, edo batzuk behintzat, arrazoitzearen, hitz egitearen, aurrebaldintzen artean, eta
|
ez
bakarrik moralaren oinarrien artean. Ez al du afektibitate karga oso handiak egon, derrigor, hitz egiteko ahalmenaren jatorri puntu puntuan?
|
|
|
Ederki, baina zerbait gehiago espero genuen hortik, ezta? Azken batean, bide horrek eraman du
|
ez
bakarrik bera ez den guztiaren existentziaz zalantza egitera, baizik eta baita berarentzat hurbilena eta, hasteko, seguruena izan daitekeenaz zalantza egitera ere, bere gorputzaz alegia. Gorputzak ezin du bere existentzia baieztatu, existituko da, beharbada, harri bat edo animalia bat existi daitekeen legetxe, baina ezin da Descartesen izateaz edo ez izateaz baieztapenik egin gorputzetik abiaturik, eta gorputza bera ere, harrien edo animalien modura, ez da autonomoa izango bere buruaren izateaz zerbait esateko.
|
|
|
Descartesek bere zalantzaren bidean alde batera utzi behar izan du
|
ez
bakarrik eskolan ikasitako guztia, baizik eta baita orainean sentimenen bidez beregana dezakeen edozein ezagupen ere; eta putzu ilun horretatik irteteko arrazoimenaz baliatuz, bai Niaren bai Jainkoaren existentziaren segurtasunera heldu ahal izan da. Garbi geratu da, bestalde, berak ideia argi eta bereizitzat jo dituen Nia eta Jainkoa arrazoimenezko zerbait direla eta ez dutela, berez, mundu fisikoaren eta inolako izaera fisikoren beharrik euren existentziarako; hau da, Ni eta Jainkoa izan izango gara, mundu fisikoa izan ala ez izan, eta, gainera, ez dago mundu fisikoa ezagutu beharrik Nire eta Jainkoaren ezagutzara heltzeko.
|
|
|
... argi ikusten dut, tximista batean bezala,
|
ez
bakarrik pentsa dezakedan ezein deskribapenek ez lukeela balioko erabateko balioaren bidez esan nahi dudana deskribatzeko, baizik eta edozein pertsonak aditzera emango lukeen edozein deskribapen esanguratsu, bere esanahiarengatik, ab initio arbuiatuko nukeela... baina ez oraindik ez ditudalako adierazpen zuzenak aurkitu, baizik eta zentzurik eza beren esentzia bera delako. Izan ere, beraiekin egin nahi nuen guztia mundutik haratago joatea zen, eta horrek esan nahi du hizkuntza esanguratsutik haratago (65).
|
|
|
Zer ote da, bada, gure eta besteen bizitzaren zentzuaz galdetzea ahalbidetzen digun adierazpide zoragarri bezain hunkigarri hau? Nondik ote datorkio (ontologikoki,
|
ez
bakarrik historiko genetikoki) gizakiari bere eta besteen buruaz jabetzeko ahalmena demaion mintzamena. Zein ote da gizon eta emakume orok maitatzeko eta maitaturik sentitzeko duen ororen gainetiko irrika agorgabea posible egiten duen hitz jarioaren iturria?
|
|
|
Dakusagun zergatik. Leibnizen Bereizgaitzen printzipioari esker badakigu errealitatean objektuak ez direla inoiz identikoak, litezkeen ‘klonikoenak’ izanik ere, eta hori hala da
|
ez
bakarrik denbora eta espazioarekiko dituzten diferentziengatik (Aristoteles geroztik bagenekiena), baizik eta objektuak berez bereizgarri ere badirelako. Hala ez balira ezagutze oro ezinezko litzateke eta mundua ere ez litzateke mundu izango, anabasa (khaos) hutsa baizik.
|
|
|
Hautatzera kondenatuak gara, inondik ere.
|
Ez
bakarrik aukera ezberdinak ditugulako, muturrekoenak izanik ere batzuetan, baizik eta errealitatearekin konprometitu behar dugulako eta, beraz, gure hautuen zama etiko moralaz jabetzen garelako ere.
|
|
2005
|
|
|
Estoikoek, bestalde, indarra bera zehazten zuten, ekitatearen alde borroka egiten duen bertute moduan. Artez dio Temistiok, Valenteri egindako hitzaldian, erregeek, jakituriaren erregelak eskatzen duen bezalaxe, aintzakotzat hartu behar dutela
|
ez
bakarrik beraiei ematen zaien herria, ezpada giza genero osoa; hark dioen bezalaxe, kide izan behar da mazedoniarra zein erromatarra, eta orobat, gizakumea. Minosek bere izena gorrotagarria egin zuen, erresumaren mugarriak ekitatearen bidez zedarriztatu ez zituelako.
|
|
|
17 Era berean, estatu bakoitzaren legeak haren onura bilatzen duen moduan, gerta zitekeen adostasun bidez estatuen arteko lege batzuk sortzea, estatu horiek guzti guztiak edo gehienak izanda. Hartara esan daiteke antzeko erregelak ere sortu direla,
|
ez
bakarrik giza erkidego batzuentzat, ezpada erkidego orokorrarentzat. Horixe da Jendeen arteko zuzenbidea, zuzenbide naturaletik bereizten duguna; zuzenbidearen zati hori isildu zuen Karneadesek, hark zuzenbide osoa banatzen baitu naturalaren eta herri bakoitzaren zibilaren artean.
|
|
|
Baimena ez da legearen ekintza, baizik eta ekintzaren ukazioa, non ez duen bestea behartzen baimena duenari ez eragoztera baino. Eta hala diogu bidezkoa dena egitera behartzen duela,
|
ez
bakarrik zuzena dena, zuzenbideak, ordena horietan, ez baita soil soilean justizia horren objektua, ezpada beste bertute batzuena ere. Zuzenbide horretan, alabaina, bidezkoa denari zuzena ere esan ohi zaio, esanahi zabalago batean.
|
|
|
Ikasle honek ahal bezain beste forma aurkeztuko dizkio bere irudimen gaitasunari, hain zuzen, hizkuntzatik bertan hartzen dituen formak; orduan, eta bere berezko hizkuntz formazio ahalmenaren besotan erortzen uzten delarik, berak bertan aterako du hizkuntzaren formaren tipo orokor bat forma partikular haietatik. Ze gizabanakoak, hizkuntzaren kasuan bederen, ez bakarrik oroimenean baizik eta gehiago sormenean oinarritzen den haur batek bezala jokatzen du; hizkuntza arrotz batean sartzeko, beraz, batek espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti eta aldi berean, eta
|
ez
bakarrik pasiboki edo hartzaileki. Kontua, azken finean eta gehienbat, hizkuntzaren analogiaren espiritua aurkitzea da eta, hain zuzen, hau da hizkuntz jabekuntza guztien puntu kritikoa, zeinetatik beraren onura guztia eta berezko atsegin oro sortzen den.
|
|
|
Azpimarratzekoa da, beti ere, kontzeptu hauek guztiak Humboldten teoria linguistikoaren ideia askoren espresio edo isla direla, hauen artean garrantzitsuena hizkuntza batasun organiko (eta ez mekaniko) bat bezala kontsideratzen duena delarik. Honen haritik, gizakiak, baldin eta hizkuntzaren barne konexioa antzeman nahi badu, jarrera parte hartzaile eta eraginkorra hartu behar du ezinbestean, hau da," espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti[...] eta
|
ez
bakarrik pasiboki edo hartzaileki" 176 Hemen aurkitzen dugu, hain zuzen, hizkuntzen ikaskuntzaren zailtasun handiena, bai eta beronen zentzu sakonena:
|
|
|
Ikasle honek ahal bezain beste forma aurkeztuko dizkio bere irudimen gaitasunari, hain zuzen, hizkuntzatik bertan hartzen dituen formak; orduan, eta bere berezko hizkuntz formazio ahalmenaren besotan erortzen uzten delarik, berak bertan aterako du hizkuntzaren formaren tipo orokor bat forma partikular haietatik. Ze gizabanakoak, hizkuntzaren kasuan bederen,
|
ez
bakarrik oroimenean baizik eta gehiago sormenean oinarritzen den haur batek bezala jokatzen du; hizkuntza arrotz batean sartzeko, beraz, batek espontaneoki edo aktiboki jokatu behar du beti eta aldi berean, eta ez bakarrik pasiboki edo hartzaileki. Kontua, azken finean eta gehienbat, hizkuntzaren analogiaren espiritua aurkitzea da eta, hain zuzen, hau da hizkuntz jabekuntza guztien puntu kritikoa, zeinetatik beraren onura guztia eta berezko atsegin oro sortzen den.
|
|
2006
|
|
|
Eta, iraupenari dagokionez, tradizio magikoak marka guztiak hautsi ditu. Baina, guztiz beneragarria izan dadin, tradizio batek izan behar omen du
|
ez
bakarrik oso antzinakoa, baizik ahalik eta desinteresatuena. Ordea, magia beti egon izan da gizakien interesen mende.
|
|
|
Aitzitik, San Paulorentzat, jauntzaren eta joputzaren arteko aurkakotasun paganoaren ezeztatzeak (aktiboa, fedea ekintza den heinean, hila baita fedea ekintzarik gabe), batasun kristau esentzialki berria sor zezakeen. Bestalde, Kojeveren esanetan, batasun berri hau aktiboa edo eraginkorra omen zen, alegia, emoziozkoa, ez soilik razionala eta logikoa, eta gai omen zen
|
ez
bakarrik unibertsaltasun politikoaren oinarri izateko, baizik orobat Estatuko gizarte homogeneotasunarena.
|
|
2007
|
|
|
edozein" hizkuntza" —baita euskara ere— berez gai da dagokion" komunitatearen funtzio guztiak betetzeko", honela Porzig, baina horretarako ezinbestekoa da berorren" lurraldeko mutur batetik bestera inolako ulermen mugarik ez egotea" 229 Batasun hori da, hain zuzen, euskal kasuan denboran zehar hautsiz joan dena; alegia, espainola eta frantsesa —bakoitza bere aldean— indartuz joan dira eta, pixkanaka, euskararen eta euskaldunen ohiko lurraldeetan nagusitu dira. Kontua da, alabaina, hizkuntza batekiko edo bestearekiko gizakiaren atxikimendua historikoa dela, ez esentziala, eta horrexegatik da posible
|
ez
bakarrik euskararen orain arteko atzerakada ulertzea baizik eta baita berorren hemendik aurrerako berreskurapena planifikatzea ere. Gure hezkuntzak, horrenbestez, abiapuntu eta aldagai bezala onartu behar du egoera eleanitz hori, jakina, baina horrekin batera —eta aurrera begira— euskararen normalizazioaren aldeko prozesuan duen erantzukizuna hartu behar du ere bere gain.
|
|
|
Horregatik, eta hezkuntzak euskalduntze prozesuan duen papera nabarmenduz, zera diogu Setienekin batera: " Pertsonen eta errealitate historiko soziologikoaren eskubideen onarpenak, Euskal Herrian, egiazko —eta
|
ez
bakarrik formala, baizik eta erreala den— elebitasun baterantz joatea exijitzen du" 264 Horrenbestez" etika komunikatibora" joko dugu berriro, hain zuzen, bertan euskalduntze prozesua bera legitimatzeko modu egoki bat aurkitu baitezakegu: etika horren arabera, Cortinarekin ikusi bezala, ezinbestekoa da" komunitate baten kide guztiek elkarri eskubide bereko solaskide izaera aintzatestea" eta, horrekin," elkarri baten argudioak azaltzera eta besteenak entzutera derrigortzea" 265 Euskararen errealitate gutxituak, baina, ezinezkoa egiten du" elkarrizketa ideal" hori —euskaldunek askotan jo behar dute nahitaez erdarara—, eta, komunikazio baldintzak ezberdinak direnez, zaila da ere gure artean bizikidetzarako arauak negoziatzea eta adostea.
|
|
|
Edozein unetan hauts daiteke berriz ere hitzarmena. Horregatik da garrantzitsua, eta bereziki politikan,
|
ez
bakarrik elkarrekin negoziatzea, baizik eta elkarrizketa errealera iristea, hain zuzen guk lehenago garatutako zentzuan aipatutako elkarrizketara. Bertan batek ez du bestea aldez aurretik etsai bezala ikusiko —bestea beltzez eta norbere burua zuriz margotuz—, baizik eta hark hori gizaki bezala aintzat hartuko du, sakon sakonean prest dagoelarik beste horren arrazoiak entzuteko eta bere burua zalantzan jartzeko.
|
|
|
Hitz egiten ikastea, giza izaki bezala portatzen ikastea da: arau batzuei lotzea da, bai, baina
|
ez
bakarrik arau gramatikal eta semantiko batzuei, baizik eta baita hainbat arau psikologiko, logiko, epistemologiko, pragmatiko eta sozio-kulturalei ere.196
|
|
|
Azpimarra dezagun, puntu honekin bukatzeko, hezkuntzak sakon sakonean antropologia filosofikoaren beharra duela, baldin eta hezitzaileak egiaz gizabanakoaren humanizazio prozesuaren pizgarri —eta
|
ez
bakarrik lekuko— izan nahi badu. " Hezkuntzaren antropologia", bestela esanda, ezin daiteke" orientazio enpiriko hutseko" planteamendu batean geratu, alderantziz," antropologia pedagogikoak" —Dienelten hitzetan—" filosofikoki legitimatu behar du bere burua" 37 Kontua da, aipatu bezala, hezitzaileak gizakiaren osotasuna kontsideratu behar duela —berori den eta izan daitekeen horretan—; eta, horregatik, ezinbestekoa dirudi" antropologia erreala" eta" antropologia ideala" bezala ezagutzen direnen arteko loturak onartzea eta indartzea38 Hauxe da, orokorrean, antropologia filosofikoak —arrakasta gehiagorekin edo gutxiagorekin39— landu eta proposatu nahi izan duena, alegia, gizakiaren irudi organiko bat, zeinak giza ekintzaren ideia erregulatzaile bezala funtzionatuko duen.
|
|
|
Baldin eta pedagogia ekintzaren zientzia bada, baldin eta hura praktika pedagogikotik eta praktika pedagogikorako sortutako teoria bada, orduan pedagogiak modu zentral batez —eta
|
ez
bakarrik periferikoki— egin behar du lan etikaren esparru tematiko honetan.70
|
|
|
Pedagogia linguistikoan zuzen zuzenean sartu aurretik, beraz, funtsezkoa da —eta
|
ez
bakarrik komenigarria— gizakiaren izaera linguistikoari buruzko edota hizkuntzaren izaera gizatiarrari buruzko hainbat hausnarketa filosofiko gogora ekartzea eta kontuan hartzea. Hasteko zera esango dugu Valverderekin batera:
|
|
2008
|
|
|
VII 3, VIII 2). Zazpigarren aporiaren testuinguruan ikusiko denez, definizioaren, esentziaren eta substantziaren artean Aristotelesek ezarritako loturaren garrantzia azaldu daiteke definizioak errealitate definituaren egitura ontologikoa adierazten duelako, hau da, haren kausak eta printzipioak, eta
|
ez
bakarrik haren esanahia edo aspektu linguistikoa. Lotura horren bidez, hain zuzen, Aristotelesek formaz eta materiaz osaturiko zentzumenezko errealitateen izaera egituratua, banandua, bateratua eta egintzaratua izatea azaldu dezake (cf.
|
|
|
Beste gainontzeko zentzuetan gertatzen den moduan, berezko izate zentzua ez da adiera bakarrekoa. Berezko izate zentzuan Aristotelesek predikazioaren irudiek adierazitako gauza guztiak sartzen ditu, hau da, badenaren kategoria guztiak, eta
|
ez
bakarrik substantzia19 Hori dela eta, kontuan hartu behar dugu Aristotelesek zerrendaturiko kategoriek ez dituztela subjektu jakin batean eman eta gertakari proposizioetan islatu daitezkeen gauzatze zehatzak adierazten (adibidez, Sokrates baxua da, Sokrates agoran dago edo Sokrates eserita dago), izate modu murriztezinak adierazten dituzten irudiak baizik. Horregatik, kategoria guztiak —eta ez bakarrik substantzia— dira berezko izate moduak.
|
|
|
Berezko izate zentzuan Aristotelesek predikazioaren irudiek adierazitako gauza guztiak sartzen ditu, hau da, badenaren kategoria guztiak, eta ez bakarrik substantzia19 Hori dela eta, kontuan hartu behar dugu Aristotelesek zerrendaturiko kategoriek ez dituztela subjektu jakin batean eman eta gertakari proposizioetan islatu daitezkeen gauzatze zehatzak adierazten (adibidez, Sokrates baxua da, Sokrates agoran dago edo Sokrates eserita dago), izate modu murriztezinak adierazten dituzten irudiak baizik. Horregatik, kategoria guztiak —eta
|
ez
bakarrik substantzia— dira berezko izate moduak. Aristotelesek zerrenda bat baino gehiago egin zuen; ezagunena, Kategoriak obran agertzen da:
|
|
|
Hura da, hain zuzen, gizakiak eta beste gainontzeko bizidunak bereizten dituen ezagutza. ...zientziaren ezagutza orokorrak (teoriak) baino arrakasta handiagoa badu ere (kasu partikularretan beti esperientziazko jakintza praktikoa aplikatzen baita), goi mailako ezagutza teoria ezagutzen duen gizonak dauka, gertaera ez ezik, gertaeraren zergatia ere ezagutzen duen aldetik2 Beraz, Aristotelesen ikuspegitik, ezagutza motak sailkatzeko irizpidea gertaeren zergatien ezagutzak ezartzen du, eta
|
ez
bakarrik gertaeren ezagutzak. Hala ere, zientzia guztiak ez daude maila berean; filosofoaren ustez, zientzien artean zientzia gorenak ez dira ekoizleak eta praktikoak, teoretikoak baizik, hau da, jakiteaz gain gizakiek beste inolako helbururengatik garatzen ez dituztenak.
|
|
|
Frantziako Iraultzak" askatasunaren" atea zabaldu zuen gizaki guztientzat, eta filosofo idealista deiturikoek horrela ulertu zuten; beraien eginkizuna izan zen haize berriak zabaltzea; eta
|
ez
bakarrik Alemaniara, baizik eta gizaki guztiengana. Hori da Idealismo Alemanaren mamia:
|
|
|
Hortik abiaturik, Butlerrek eztabaida esanguratsua planteatzen du. Butlerrek desio kontzeptua bizitza guztiari zabaltzea nahi du, eta
|
ez
bakarrik une bakar batera murriztea, bere arabera Hegelek egiten duen bezala. The Psychic Life of Power liburuan (1997) bere planteamendua osatzen du Antigonaren esanahia zehaztuz.
|
|
|
Horregatik da hain garrantzitsua ulertzea nola funtzionatzen duen
|
ez
bakarrik ezezkotasunak, baizik eta bereziki ezezkotasunaren ezezkotasunak (die Negation der Negation). Eta hori da hain zuzen Zizekek azaltzen duena maisutasunez bere liburu programatikoaren bigarren kapituluan, nahiz eta nahiko orokorra izan:
|
|
|
Liburu berean, eta hori da gehien interesatu zaiguna, Zizekek lehenbiziko kapituluan Heidegger aztertzen du, bereziki Heideggerren porrota Kant irakurtzerakoan, eta, ondorioz, Heideggerren planteamendu politikoa kolokan jartzen du. Zizeken mezua da Hegel beharrezkoa dela
|
ez
bakarrik Kant ulertzeko, baizik eta baita politikaren zerizana ulertzeko ere, eta ez Heideggerren eredua. Bitxia:
|
|
2009
|
|
|
espezieak garaipena lortu ondoren kanpoko arriskuaren mehatxua deuseztatua izan denean," bata bestearen kontrako berekoikeriak eztanda egiten duenean, eguzkia eta argia lortzearren borrokan jartzen direnean" 27 Baina gerta daiteke ere indarrak bere buruaren kontra aritzea: eta
|
ez
bakarrik bere jarduera zatikatu dezakeen mozkorraldi baten gehiegikeriaren erdian, baizik eta baita ahuldade momentuan ere. Bere nagikeriaren aurka, haziz doan nagikeriatik beretik indarra atereaz erreakziona dezake, eta nagikeriari begira eta bera hondoratzeko asmoz, mugak, hildurak eta oinazegarriak ezarriko dizkio, balio moral goren batez mozorrotu eta horrela bizitasuna berreskuratuko du.
|
|
|
Moralaren genealogian argi asko egiten du bereizketa hori eta filosofiaren (edo berak dioen moduan, psikologiaren) eginbeharren artean sartzen du ezberdintasun horien bilaketa, azken finean, kausen bilaketa dena.
|
Ez
bakarrik bilaketa, baizik eta sorketa ere.
|
|
2010
|
|
|
20 Aitzitik erkidego ez perfektua da, eta
|
ez
bakarrik modu erlatiboan baizik eta erabatez, aitak zuzentzen duen etxeko familia, San Tomasek eta Sotok ere ohartarazi zuten bezala. Lehen aipatu Aristotelesen pasartean ere aipatzen da.
|
|
|
Hirugarrenez, legea eman daiteke lurralde bateko biztanle edo herritarrentzat, estatu baten barruan, eta ez beste hiritarrentzat. Halako legeak eman daitezke
|
ez
bakarrik egungo biztanleentzat, ezpada horien oinordekoentzat ere, modu iraunkorrean.
|
|
|
Era berean, lege terminoa aplikatu zaio,
|
ez
bakarrik moralaren esparruari, baita arte guztiei ere, hala on eta zintzoei, nola dorpe eta trauskilei, arte guztiek, bidezkoek zein bidegabekoek, erregela eta neurri propioak baitituzte, zerbait egitera edo ez egitera eramaten dutenak. Bukatzeko, eta zailagoa bada ere, definizio horretatik dator aholkua legearen kontzeptuan sartzea, jarduera ororen erregela edo neurria delako, horrek hobe den honetara bultzatu eta on txikiagokotik baztertu egiten duela.
|
|
|
Hausnarketa linguistiko kultural horrek, finean, hizkuntza
|
ez
bakarrik" emaitza historiko" bezala aztertzera darama antropologia, baizik eta baita" giza baliabide" bezala ere. Horregatik dio Durantik:
|
|
|
Kontua da, bestela esanda, hizketa hasiera hasieratik dela gertaera komunikatiboa, eta, horrenbestez, berori aztertzeko nahitaezkoa dela,
|
ez
bakarrik mezua teknikoki analizatzea, baizik eta baita interakzio linguistiko horren eszenatoki sozio-kulturala ere kontsideratzea.
|
|
|
Gizabanakoak, hizkuntzaren kasuan, sormenean oinarritzen den haur batek bezala jokatzen du; hizkuntza arrotz batean sartzeko, batek aktiboki jokatu behar du eta
|
ez
bakarrik pasiboki271.
|
|
2011
|
|
|
Nire interpretazioa hitz gutxitan laburtzeko, esango dut, izadiaren aspektu kosmologiko, biologiko, fisiologiko eta abar batera ikertzen dituen neurrian, Parmenides naturalista dela. Poemaren bigarren zatian Parmenidesek izadiaren aspektu horiek ikertzen ditu, eta
|
ez
bakarrik gaur egungo fisikari edo gaur egungo fisiologoari dagozkienak. Horregatik, Aristotelesek" fisiologo" hitza erabiltzen duenean, guk" naturalista" ulertu behar dugu.
|
|
|
zenbat aldiz gertatzen da" badena ez da, eta ez dena bada".
|
Ez
bakarrik poesian, baita paradigma holografikoan ere; erreala ez da harik eta behatze ekintza gauzatzen dugun arte, harik eta pausoa ematen dugun arte, dena delako pausoa," doinu bat xuxurlatzen dugun bitartean" edo" faktore ordena" baten arabera. Paradigma holografikoak linealtasuna hausten du, erreala adierazteko printzipiotzat ez lekutasuna edo zati osotasuna hartzen dituenean.
|
|
2012
|
|
|
Asko dago jokoan hemen politikan. Baina
|
ez
bakarrik politikan: Ramon Saizarbitoriak, adibidez, Martutene eleberria argitaratu du, non amodioa eta politika oso gaurko forma estetikoan elkartzen diren.
|
|
2013
|
|
|
(Alde batera utziko dut ikuspegi horri egin dakiokeen kritika orokorra: Jainkoa ulertzeko modu horrek ez du bat egiten erlijio gehienetan, eta
|
ez
bakarrik erlijio nagusietan, dagoen ideiarekin. Izan ere, erlijio izakiak pertsona antzekoak dira ia beti, gizarte hartu emanetan parte hartzen dutenak.
|
|
2016
|
|
|
Natura ez da inola ere indarkeria librearen erresuma; hori mundu burgesa da.
|
Ez
bakarrik erleak, inurriak, etab., ezpada otsoak edo lehoiak berak elkarlagun amultsuak eta kooperatiboak dira. " Mutual aid is the predominant fact of nature", azpimarratzen du.212 Eta elkarlaguntzak Naturan halako lehentasuna baldin badu, hori praktikatzen dutenentzako, eboluzioarentzako, makina bat abantaila esanahi duelako da.213
|
|
2017
|
|
|
Baina hori gertatzen da osotasun berdindu gisa atzematen dudalako munduaren antolamendua Bestearenganantz, atzeko planoan zenbait egitura esplizitu erakusten dituena. Zehaztu banitu tresna sare guztiak Bestearengana biratuta dauden bezala, alegia, atzeman banu
|
ez
bakarrik mailuak eta iltzeak tresna sare horretan okupatzen duten lekua, baizik eta baita kalea, hiria, nazioa eta abar ere, zehazki eta osoki definituko nuke Bestearen izatea objektu gisa. Bestearen intentzio bati buruz tronpatzen banaiz, ez da inola ere bere keinua subjektibotasun helezin batekin lotzen dudalako subjektibotasun horrek, bere baitan eta bere aldetik, ez dauka berezko neurririk keinuarekin, bere baitarako transzendentzia baita, transzendentzia gaindiezina, tronpatzen naiz mundu osoa keinu horren inguruan antolatzen dudalako berez antolatzen den eran ez baizik eta bestela.
|