|
2001
|
|
|
proposatzen da ondoren: 1) Hasieran, Euskal Herriko egoera sozio historikoa eta bertan gertatzen den talde eta hizkuntza etnikoen arteko ukipenadago, talde eta hizkuntza bakoitzak bizitasun etnolinguistiko objektibo erlatiboaduela?,
|
euskal
testuinguruan, euskaldun menperatua estatus baxukoa eta gutxiengo taldea izanik; testuinguruak (batez ere, testuinguruan dagoen euskaldun proportzioa) gizabanakoen hainbat ezaugarritan izango du eragina, besteak beste komunikazio sare sozialean, hautemateetan, jarreretan eta identitatean; 2) Sare sozialeanpertsonarteko eta taldearteko harremanak gertatzen dira eta, horien bitartez, egoerako ezaug... Prozesu horren ondorioz, portaerak egongo lirateke, eta lan honetan interesgarriak diren hizkuntz portaeraketa, horien artean, hizkuntz aukeraketa.
|
|
|
Planteatu eta baieztatu den ereduak erakusten duen bezala, euskararen erabilera bultzatzeko, euskararen presentzia edo euskaldunen trinkotasuna ziurtatzeada oro har funtsezkoena subjektuen testuinguruan. Horrekin ez dugu ezer berririkesaten,
|
euskal
testuinguruan eta euskararen egoerari buruzko ikerketek eten gabehori bera esan dutelako, batez ere azkeneko epealdian burutu direnek.
|
|
|
Panoramika horretan, psikosoziolinguistikan nagusitzen diren eremu teorikoak kontuanhartu dira. Aurreko atalean ere, teoria hauek erabiliz,
|
euskal
testuinguruan ikerketaezberdinetan lortutako emaitzak aipatu dira. Hori dena egin ondoren, lan honenikerketa enpirikora hurbilduko gara, bertan euskararen erabilera azaltzeko kontuanhartzen diren bi teoria aipatuz (identitate etnolinguistikoa eta sare sozialak) etateoria horien alderdi batzuk azpimarratuz.
|
|
|
Teoriak aukeratzeko, bi irizpide hartu dira kontuan: 1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita
|
euskal
testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak.
|
|
|
Lan honetanidentitate etnolinguistikoa erabiliko da, ondorengo arrazoiengatik: 1)
|
Euskal
testuinguruan bertako hizkuntza, euskara, identifikazio etnikorako kategoria garrantzitsutzat jotzen delako (Azurmendi, J., 1995, 1998; Intxausti, 1998); 2) 70.ekohamarkada tik tradizio psikosozialean (lan honen ikuspegi teoriko nagusia) gehienerabiltzen den denominazioa delako (Giles, 1977; Azurmendi, 1999).
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren erabilerak ez du berak bakarrik gaiespezifikoa osatzen, ezta hizkuntzen erabilerak taldearteko testuinguruan edoukipen egoeretan ere; gehienetan, gai horiek ez dira zuzenki lantzen, zeharkabaizik, bigarren hizkuntzen jabekuntza, elebitasuna, hizkuntza eta etnizitatea, identitate etnolinguistikoa, etnien edo kulturen arteko komunikazioa bezalakogaietan txertatzen direlarik. 4) Komunikazioaren ikuspegi teorikoak garrantzi berezia dauka, ez soilik psikosoziolinguistikan daukan presentziagatik, edo psikologiasozialaren eta psikosoziolinguistikaren arteko batasun puntua delako, baizik etahizkuntzaren erabileran interesa daukaten aspektu ezberdinak integratzen dituelako, hau da, oso interesgarria da
|
euskal
testuinguruan euskararen erabilera aztertzeko. Hizkuntzaren erabilera aztertzeko kontuan hartu beharreko alderdi batzukondokoak dira:
|
|
|
Prozesu horien arabera, badirudi populazioaren gehiengoamota horretakoa dela: a) euskararen balore nagusia sinbolikoa da, ez pragmatikoa; b) euskararekiko jarrerak aldekoak dira, berreskuratzearen etanormalizatzearen aldekoak; c) etorkizunerako usteak dira euskararenindartzea gorantz joango dela; d) gehien aipatzen duten motibazio motaintegratzailea da, baina ez instrumentalki erabiltzeko; motibazio komunikatiboa ere integratzailean sartzen bada ere
|
euskal
testuinguruan, komunikatzeko erabiltze hori ez da indar gehiegirekin aipatzen; e) identitateari buruz, berriz, gehiengoa identitate euskaldunarekin lotzen da.
|
|
|
5
|
Euskal
testuinguruan aurkitu diren identitate mota nagusiak, hedatuenak, ondoko biak dira: 1) Identitate euskalduna, aztertutako dimentsio guztietan (hizkuntza, kultura, nazionaltasuna eta lurraldetasuna), eta 2) Identitateespainola, hau ere dimentsio guztietan.
|
|
|
a) beren artean korrelazionegatiboa, kontraesanezkoak eta elkarren artean esklusiboak, eta b) berenartean koerlaziorik gabekoa, edo erlazio ortogonalekoa, hau da, mundu bereiziak, beren arteko loturarik gabekoak. Psikologia sozialean continuum motako erlazioak bilatu eta askotan aurkitzen badira ere, identitate sozialaren teorian gertatzen den bezala adibidez, badirudi nekeza dela halakozerbait gertatzea
|
euskal
testuinguruan.
|
|
|
4 Lan honetan ez da zuzenean kontuan hartu bestelako ikusmirarik, bainahorrek ez du esan nahi hartu behar ez direnik. Alderantziz, literaturaorokorrean esaten dena
|
euskal
testuingururako ere baliagarria bada, etaprintzipioz hala izango dela pentsatu beharrean izanda?, gutxienez honakobeste bi ikusmirak ere derrigorrezkoak izan daitezke: 1) Alde batetik, psikologikoa, gizabanakoen zenbait ezaugarri orokorrez gain (adinarena, adibidez) nortasunarekiko beste ezaugarri batzuk (herstura edo autokonfiantza, adibidez) kontuan hartu behar direlako.
|
|
|
2) Garciaren (2000) tesian, berriz, Hego Euskal Herriko unibertsitate guztietako titulazio ezberdinen lehen eta azkeneko ikasmailetako ikasleak, lagin errepresentatiboorokorrean, eta horietatik euskaraz zekitenekin bakarrik osatutako azpilaginberezia. Bi kasuetan, aldaketa txiki batzuk sumatu dira lortutako eredupsikosoziolinguistiko kausaletan, horrela aurretik literaturak esaten duenaberriz ere
|
euskal
testuinguruan baieztatuz, gainera geroz eta indar handiagorekin. Hori era askotara uler daiteke; adibidez:
|
|
|
7
|
Euskal
testuinguruan egiten diren ikerketak baliagarriak dira, ez bakarrikeuskararekiko gaiei buruz gehiago jakin eta ezagutzeko, baizik literaturarentradizio bera aberasteko ere. Gorago aipatu den bezala, lan honetako azpiaztergaiak etengabe aztertuak izan dira, teorikoki ere etengabe prozesu portaera horiek berrikusiz.
|
|
|
Esan da, halaber, normalkuntzakadierazten duela euskararen erabilera arrunta, orokorra, espontaneoa, nahikotasunezkoa, aberatsa, eta abar, horretarako euskararen gaitasun edokonpetentzia konplexua (gramatikala, soziolinguistikoa, pragmatikoa, komunikatiboa, eta abar) eta osoa beharrezkoak direla, euskal egoeran oraindik gertatzen ez direnak. Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi
|
euskal
testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere. Nolanahi den, badaude eskura beste teoria batzuk ere, ikusmira psikosoziolingistikoan, oraindik zuzenean behintzat ikertu ez direnak (zeharka, zertxobait), bainaikertu liratekeenak, aztergai hauekiko, euskal testuinguruan; adibidez:
|
|
|
Horrela, bada, azken helburua erabileran jarrita, etaorain artekoak kontuan izanik, badirudi euskal testuinguruan identitateetnolinguistikoaren teoriari eman zitzaiola prioritatea, ez bakarrikikerketetan, baita plangintza eta aplikazio enpirikoetan ere. Nolanahi den, badaude eskura beste teoria batzuk ere, ikusmira psikosoziolingistikoan, oraindik zuzenean behintzat ikertu ez direnak (zeharka, zertxobait), bainaikertu liratekeenak, aztergai hauekiko,
|
euskal
testuinguruan; adibidez: 1). Kulturazio teoria?
|
|
|
9 Bukatzeko, lan honetan aipatu ditugun teorizazio guztiak
|
euskal
testuinguruan eta euskararekiko enpirikoki nola gauzatzen diren eta zein motatakoemaitzak lortu diren ikusi nahi bada, egokiena zuzenean aipaturiko tesiargitalpenetara jotzea litzateke (Arratibel, 1999 eta Garcia, 2000).
|
|
2002
|
|
|
Bestalde, nahiko berriak diren arloak ere kontuan hartuko ditugu, zeren hezkuntzaren historiografia urte askotan erakundeekin edota politikarekin zerikusiazuten gertakarietan zentratu bada ere, azken hamarkadetan ikergune berrienagerpena ikusi ahal izan dugu, eta, ezinbestean, geure
|
euskal
testuinguruetara ereaplikatuko ditugu. Ildo horretan, erakundeen eta hezkuntza politikaren historiatikaparte, besteak beste, alfabetatzeari, haurtzaroari, generoari eta pentsamendupedagogikoari ere erreparatu diegu, Euskal Herriko hezkuntzaren historiagaur egungo zientzia historikoaren parametroetatik ikertu nahi badugu, bederen.
|
|
2003
|
|
|
Ekonomia kapitalista eta neoliberala dituzten beste herrialdeglobalizatu batzuetan, independentzia edo autodeterminazioaren inguruko arazopolitikoak iraganeko arazoak, iraganeko oroitzapenak dira. Madrilekiko eta Parisekiko harreman zailtasunek, baita barruko kontrasteek eta bakearen arazoak ere,
|
euskal
testuingurua ahaldu egiten dute Euskal Herrian, bat bateko aldaketak eragiteko arrisku egoeran utziz.
|
|
2004
|
|
|
Nik garbi neukan ez nuela protagonista detektibea izatea nahi. Figura hori ez zait
|
euskal
testuinguruan guztiz naturala iruditzen. Bekadunaren figura bektore hobea izan zitekeela bururatu zitzaidan, sinesgarriagoa, egokiagoa euskal literaturaren testuinguruan ikertzailearen figura birsortzeko.
|
|
2006
|
|
|
a) UPV/EHUn, unibertsitate nagusiena (handiena, titulazio gehien duena, zabalduena hiru campusetan, eta abar) eta publikoa izanik, bertan aurkitzea espero zitekeen soziolinguistika arloa� ren presentzia nagusiena, baina hain justu alderantziz gertatzen da; b) pribatu arrunten artean ere: zaharrena den unibertsitatean (DU) dago eskaintzarik txikiena, eta berria den unibertsitatean berriz (MU) eskaintza nahiko aberatsa aurkitzen da; c) pribatu bereziak dira (UEU, HIZNET) aberatsenak, nahiz eta bereziak izan eta ez arruntak, euskalgintzako erakunde sozialen artean araututakoak, nahiko paradoxikoa dirudiena gure
|
euskal
testuingurutik kanpo.
|
|
|
1) UPV/EHU ageri da paradoxa handienak dituen unibertsitate arrunt modura: baldintza onenak izanik (publikoa delako, gizartean adostua dagoelako, handiena eta zabalduena delako, eta abar), modu eta neurri kaskarrenean erantzuten dio bere testuinguru sozialean(
|
euskal
testuinguruan) ematen den aztergai berezi handieneko bati: bi hizkuntzen arteko ukipenaren aztergaia, hain zuzen, soziolinguistika eta antzeko arloak (psikolinguistika, hizkuntzaren gizarte psikologia, hizkuntzaren psikopedagogia, „.) landuz.
|
|
|
unibertsitate publikoak eta pribatuak, 1 eta 2 mailako titulazioak, bai derrigorrezko eta baita hautazko irakasgaien bitartez, eta abar. b) Baita ezberdintasun batzuk ere: unibertsitateko irakaskuntza arruntaz gain,
|
euskal
testuinguruan irakaskuntza berezia ere badagoelako (agian, euskal testuinguruan egoera extraordinarioagoan edo anormalagoan gaudelako, soziolinguistikoki, kataluniar testuinguruan daudena baino). Kataluniar testuinguruan soziolinguistika gehienbat Filologia titulazioarekin lotzen da, baina euskal testuinguruan baita, eta agian gehiago, Soziologia titulazioarekin ere. c) Erdi antzekoa eta erdi ezberdina da derrigorrezko bigarren hezkuntzan soziolinguistikaren irakasgaia sartzea:
|
|
|
unibertsitate publikoak eta pribatuak, 1 eta 2 mailako titulazioak, bai derrigorrezko eta baita hautazko irakasgaien bitartez, eta abar. b) Baita ezberdintasun batzuk ere: unibertsitateko irakaskuntza arruntaz gain, euskal testuinguruan irakaskuntza berezia ere badagoelako (agian,
|
euskal
testuinguruan egoera extraordinarioagoan edo anormalagoan gaudelako, soziolinguistikoki, kataluniar testuinguruan daudena baino). Kataluniar testuinguruan soziolinguistika gehienbat Filologia titulazioarekin lotzen da, baina euskal testuinguruan baita, eta agian gehiago, Soziologia titulazioarekin ere. c) Erdi antzekoa eta erdi ezberdina da derrigorrezko bigarren hezkuntzan soziolinguistikaren irakasgaia sartzea:
|
|
|
unibertsitateko irakaskuntza arruntaz gain, euskal testuinguruan irakaskuntza berezia ere badagoelako (agian, euskal testuinguruan egoera extraordinarioagoan edo anormalagoan gaudelako, soziolinguistikoki, kataluniar testuinguruan daudena baino). Kataluniar testuinguruan soziolinguistika gehienbat Filologia titulazioarekin lotzen da, baina
|
euskal
testuinguruan baita, eta agian gehiago, Soziologia titulazioarekin ere. c) Erdi antzekoa eta erdi ezberdina da derrigorrezko bigarren hezkuntzan soziolinguistikaren irakasgaia sartzea: kataluniar te jadanik hasita daude, eta euskal te eztabaida behintzat jadanik irekia dago, dikatzen ari den euskal kurrikulumaren barruan sartuz.
|
|
2008
|
|
|
Erramun Baxoki eskainitako omenezko zenbaki monografikoan gai horretaz aritzea erabaki dugu, zenbait arrazoi tarteko: 1) Baxoken ibilbide eta ikerketekin ondo lotzen delako —egia esan, bere biografia ezin dugu ulertu euskal identitate sakonik gabe; adibidez, 2006 urtean Baxok eta besteek (Baxok, 2006) argitaratu zuten ikerketa, ez al zen ba nortasunari buruzkoa? —, eta 2) baita, gure gustukoa delako ere,
|
euskal
testuingurua nahiko ondo azaltzeko baliagarria dela uste dugulako, jadanik identitatearen gaian nahiko adituak garelako, eta unibertsitatean — batzuen artean— aztergai izan dugulako (Azurmendi, Larrañaga, Apalategi, Bourhis, Ruiz, Etxepeteleku eta Sánchez de Miguel, 2005).
|
|
2009
|
|
|
EAEren testuinguruan, euskarak badu gizarte oinarri jakin bat, horixe baita euskal gizartearen berezko hizkuntza. Alde horretatik, jarrerei buruzko ikerketa lana
|
euskal
testuinguruan faktore garrantzitsua da euskararen sustapenerako, Azurmendi et al (2001); Martinez de Luna I (2001); Perales J. (2001); Torres GuzmanM� &Etxeberria F., (2005).
|
|
2012
|
|
|
16). Pertsonaeta toki izen arrotzak euskal izenekin ordezkatzeko eta istorioa
|
euskal
testuinguru batean kokatzeko joera nahikoa zabaldua zen XIX. eta XX. mende hasierako itzultzaileen artean; bai haureta gazte literaturako lanen itzulpenean, 70 baita bestelako literatura lanen itzulpenean ere.71 Aldaketa horiekin batera, nahikoa ohikoa zen jatorrizkoa laburtu edo moldatzea, Apaolazak Patxiko Txerrenekin egin bezala:
|
|
2013
|
|
|
Urkomek baserri paisaien garrantzia azpimarratu du,
|
euskal
testuinguruan" esanahi berezia" duelako, eta bertako nortasunaren, historiaren eta kulturaren" oinarrizko elementu" direlako. Elkarteak gogoratu du lehen sektorearen" euskarri fisikoa" direla;" sektore honi esker sortu eta mantendu dira gizarteak miresten dituen baserri paisaiak".
|
|
|
Halako lanak
|
euskal
testuinguruan egiten, haien berri ematen eta diziplina diferenteetatik hizkuntza erabileraren azterketari beren ekarpena egiten dioten adituekin batera lan berriak diseinatzen jarraitzea da lerro hauek sinatzen ditugunon asmoa. Eta horrekin batera, gorago aipatu dugunez, baita hizkuntza ukipenezko egoeran dauden beste errealitateetan egiten diren azterketen ezagutza zabaltzea eta gurearekiko alderaketa aintzinatzea.
|
|
|
Halako lanak
|
euskal
testuinguruan egiten, haien berri ematen eta diziplina diferenteetatik hizkuntzaerabileraren azterketari beren ekarpena egiten dioten adituekin batera lan berriak diseinatzen jarraitzea da lerro hauek sinatzen ditugunon asmoa.
|
|
|
De Houwer en arabera, Bigarren Hizkuntzaren Jabekuntza Goiztiarraren bitartez (ESLA) haurrak bigarren hizkuntzara (H2) sozializazio goiztiarra badu ere, bere garapena eta jatorriz bi hizkuntzen jabe egiten direnena (BFLA) desberdina da.
|
Euskal
testuinguruan ereduan murgiltzean ikasi duten haurren zenbait ezaugarrik ideia hori berresten dute. Izan ere, Almgrem et al. (2008) —ek H2ren bereziak diren ezaugarri linguistikoak aurkitu dituzte etorri handiko eta erabateko gaitasunarekin euskara 2H bezala erabiltzen duten ikasleen artean.
|
|
2015
|
|
|
gutxiengo normalizazioa litzateke normalizazioaren objektu den hizkuntza gizarteko erabilera esparru guztietan presente egitea; normalizazio ertaina hizkuntza hori ezagutzen ez duten herritar guztiek ikastea; eta gehienezko normalizazioa hizkuntza ezagutzen ez dutenen integrazioa burututa, berau gizarteko mintzaira nagusi ala bakar bilakatzea.
|
Euskal
testuinguruan gutxiengo normalizazioa eta normalizazio ertaina dira euskararen egoera soziolinguistikoa hobetze bidean azken helburu moduan ezarri ohi diren normalizazio mailak. Baina maila baten zein bestearen lorpena urruti samar daukagu oraindik.
|
|
|
|
Euskal
testuingurua eleanitza da bere mugen baitan hizkuntza desberdinak hartzen dutelakoaterpe. Egoera eleanitz horrek mintzaira batzuekiko eta besteekiko lotura diferenteak ezartzekobidea zabaltzen du, hau da, mintzaira batzuei eta besteei balio desberdinak atxikitzekoa.
|
|
2016
|
|
|
Ez du inoiz —orain dela oso gutxi arte— euskal identitatearekin loturiko eztabaidetan parte hartu. Hutsune honen zergatia azaltzeak luze jo dezake, baina arrazoi ezberdinen artean bat ematearren,
|
euskal
testuinguruan emakumeen inguruan garatutako mitologiak eta ideologiak izan duten eta oraindik duten pisua nabarmendu litzateke.
|
|
|
«Kanpoko artistak ere badaude, baina nagusiki Euskal Herriko artistak dira erakusketan ikus daitezkenak.
|
Euskal
testuingurua oso aberatsa da, izan ere, eta hori ere ikus daiteke erakusketan».Pintura da nagusi, baina hamar eskultura pieza ere badaude. Jose Ramon Andak zurez egindako hormarako pieza geometrikoa, esaterako, eta Pablo Milikuaren aker adar batetik sortzen den giza figurarena, kasu.
|
|
|
Izenburuak adierazten duen bezala, Gerra Zibilaren memoria lekua (k) d (ir) a liburua osatzen duten artikuluen artikulazio gune nagusia, baina leku (ar) en inguruko kultur memoria arakatzerako unean hartutako ikuspegiek nahiz analisiek mugak hedatzen dituzte, egitate historiko horren memoria leku (eta) ra gerturatzeak bertatik urruntzea ekarriko balu bezala. Diskurtso historiografikotik kanpo geratu ohi diren ahotsetan fokua jarriz, Gerra Zibilak
|
euskal
testuinguruan izandako lekukotzak, errepresentazio artistikoak, bai eta biak ala biak aldi berean gertatzen diren kasuak aztertuz erdiesten diren ondorioak egokiak gertatzen dira, bereziki, euskal nazionalisten memoria kolektiboaren eraketa ulertzeko nahiz etorkizuna proiektatzeko. Monografikoaren edukien diziplinartekotasunak areagotu egiten du memoria kolektiboarekiko gerturatze inklusiboa, izan ere autobiografiaren, literaturaren, kantagintzaren edo zinemagintzaren esparruetatik heldu zaio Gerra Zibilaren memoria lekuaren konplexutasunari.
|
|
|
Aurreko lerroetan argudiatu bezala, interesgarri eta oso kontuan hartzekoa da Oroimenaren lekuak eta lekukoakliburuak Memoria Ikasketei
|
euskal
testuinguruan egiten dien ekarpen akademikoa. Azken urteotan ikerketa akademikoetan gailendu diren kontzeptu eta metodologiez baliatuz, begirada berri eta beharrezkoa dakarkigu gure iragan historikoaz.
|
|
2017
|
|
|
Hilekoaren politikak, gorputza eta genero harremanak ikertzen ditut garatzen ari naizen doktore tesian1 Horretarako, batetik, hilekoaren esanahiak ikertu eta analizatu ditut, eta bestetik, hainbat urtetan
|
euskal
testuinguruan garatu diren zenbait hilekoaren politika alternatibo2 behatu ditut metodo antropologikoaren bitartez. Ikerketa horren abiapuntua, bada, 2009an egin nuen «Hilekoa:
|
|
|
7 Azken hamarkadetara arte,
|
euskal
testuinguruan ez da gehiegi jorratu emakume presoen gaia, salbuespenak salbuespen (Forest, 1975, 1979; Aretxaga, 1995, 1996, 1997; Alcedo, 1996). Alabaina, nazioarteko esparru akademikoan, nabarmengarriak dira 1970eko hamarkadatik kriminologia kritikoak eta generokoak egindako ekarpenak; batik bat, Estatu Batuetako nahiz Erresuma Batuko zenbait autoreren lanak (Adler, 1975; Smart, 1976; Carlen, 1983, 1985, 1988; Heidensohn, 1985; Dobash, Dobash eta Gutteridge, 1986; Eaton, 1986).
|
|
|
Zilbeti, M. (2016): Arte ekoizpen feministak
|
euskal
testuinguru kulturalean, UEU, Bilbo. Zulaika, J. (1993):
|
|
|
Bukatzeko eta koloreei lotuta, aurrekoarekin zerikusirik apenas duen beste perspektiba batetik koloreen bilakaera
|
euskal
testuinguruan xehatzen duen saiakera izan zen Uztaro aldizkariak arteaz argitaratu zuen lehena. Kolorearen fenomeno kulturala bere bilakaera historikoan kokatzen du eta ibilbide hori nola euskal kulturan koloreen esanahia berezituekin gauzatu den adierazten digu.
|
|
|
...zaharberritze tratamenduren egokitasunaren azterketa (testu honen laugarren atalean aipatzen dena); beste bat, Artearen Historiakoa, Haizea Barcenillak egindako Komisariotza eta berdintze prozesuak, 2014 urtean aurkeztutakoa; eta hirugarren bat, arte ekoizpenak aztertzen baditu ere, Antropologiaren ikuspegitik idatzia dago, hain zuzen, Maider Zilbetik 2016an defendatutako Arte ekoizpen feministak
|
euskal
testuinguru kulturalean: arte instituzio garaikideetako praktika.
|
|
|
Ahalegin neketsu horretan, euskarazko hezkuntza eredu gisa, bide luzea egina duten Ikastolak eta UEU dauzkagu. Horien ereduen gainean eraikiko da, inoiz eraikitzekotan, euskal hezkuntza sistema nazionala, non,
|
euskal
testuinguru partikularretik abiatuta, helmuga unibertsalera iristeko bokazioa erakutsiko baitu, zientzien ekarpenari aurrera eraginez. Eta euskaraz.
|
|
|
Biblia, benetan, ez da liburu elitista bat; herriarentzako liburua da, bai bere jatorrian bai eta bere harreraren historian ere. Bibliak, bada,
|
euskal
testuinguru eta eremu jakinetik, erabiltzaile askotariko eta askorengana zabaldu behar zuen, hartzaile pribilegiatu modura talde jakin bat adierazi eta zehaztu gabe.
|
|
2018
|
|
|
Euskararen kasuan, new speaker izendapenak ez bezala, hiztun berri terminoak berekin dakar euskaldun berri izendapenaren oihartzuna, eta oihartzunak nahigabean konnotazio gutxieslea ere berekin dakarrelakoan nago. Dena den, termino honen aldeko hautua egingo dut, lehenik eta behin, ez nagoelako hoberik proposatzeko moduan, eta bestetik,
|
euskal
testuinguruan kontzeptu honen jiran egindako ikerlanek izendapen hori bera erabili dutelako dagoeneko.
|
|
|
Eskatu ziguten lan berri bana egiteko, gero museoak erosteko.
|
Euskal
testuinguruan oinarritutako lana egin nahi nuen, eta ikerketan hasi nintzen. Lazkaoko Beneditarren Dokumentazio Gunera jo nuen liburu baten bila.
|
|
|
Etorkizuna marrazten ari garen heinean ardura hartzea beharrezkoa da, eta uste dut ireki berri dugun erakusketa eta azaroan irekiko dugun 68aren ostean izenekoa horren isla izango direla.
|
Euskal
testuinguruaren ikuspegitik abiatuta, gaur egungo artearen eztabaidetan egon behar dugu. Uste dut aurrerantzean museoak izan behar duen identitatearen inguruan posizioa hartzeko era bat dela.
|
|
|
Litekeena da Moretek euskaraz mintzatzen jakitea, eta ziur gutxienez hitz batzuen esanahia bazekiela. Baina ez hark, ez lerrootara ekarritako egileek, ez zuten irizpide filologikoekin idazten, eta ez zuten aipatzen hiriaren euskal izena
|
euskal
testuinguru literario batean, eta hori kontuan hartu beharra dago. Horrexegatik, Moretek eta beste batzuek aldaera sorta oparoa eskaini zuten:
|
|
|
Egoeraren azterketak agerian uzten duena da, naziotasunarekin lotutako berezitasunez haratago, ez dela nahikoa Espainiako estatuaren aparatu instituzionalaren jardunari erreparatzea Francoren erregimenpeko garaiko euskal literatura idatziaren alorreko zentsura indarrak aztertzerakoan. Eremu hispanikoan eraiki den Francoren erregimenpeko garaiko zentsuraren memoriaren oinarrian
|
euskal
testuingurura egokitutako deszentralizazio geografiko nahiz tenporala gauzatu beharra dago, fenomenoa bere osotasunean ulertu ahal izateko.
|
|
|
5 Beste maila batean, zentsuraren definizio murritzegi horrek estatu (autoritario) baten izatea eskatzen duen heinean, lotura hori absurdora eramanda, euskal estaturik sekula izan ez denez
|
euskal
testuinguruan zentsurarik ere ez dela egon ondoriozta liteke. Baina, muturretara jo gabe ere, ez da oso zentzuzkoa iradokitzea estaturik gabeko jendarte batean zentsurarik egon ezin daitekeela, edota bere burua autoritario gisa bataiatzen ez duen estatua zentsore gisa jardun ezin denik.
|
|
|
Horrek ez du esan nahi euskal literaturaren, kulturaren eta, oro har, komunikazioaren eremuan zentsurarik existitzen ez denik, ez eta fenomeno horri buruzko azterketa bat ere argitaratu ez denik ere, kopuruaren txikitasuna nabarmena izanagatik. Laburbilduz,
|
euskal
testuinguruko zentsurari buruzko ikerketen gabeziaren abiapuntua edo horietariko bat, behintzat, honako hau da: euskal eremuan ez da komunikazioari orokorrean, ez eta, zehazkiago, euskal kulturari, literaturari, erreparatzen dion zentsuraren teorizazio zabalik egin, baina horrek ez du zertan zuzenean zentsurari buruzko teorizaziorik eza, hau da, erabateko hutsunea, adierazten.
|
|
|
Hala, salbuespenak salbuespen, han eta hemen egindako aipamen azalekoek osatzen dute gurean zentsuraz dugun ikuspegi heterogeneo sistematizatu gabea. Horri gehitu behar zaio egoera horren salbuespen diren ikerketetan erabili izan den ikuspegi hispaniko inportatua ez dela beti
|
euskal
testuingurua aztertzeko erabat egokia.
|
|
|
...aurrekariek identifikatutako gabeziek eta bide berriek agerian uzten dute orain gutxira arte erreferentzia gisa erabili den marko teoriko kritiko metodologiko hispanikoaren berrikuntzak kontuan hartzea lagungarria dela, baina, jarraian Miranderen kasuarekin azaleratuko den bezala, euskal eremuko literatur zentsuraren azterketen etorkizunari begira, marko hori ez da bere horretan eta besterik gabe
|
euskal
testuinguruko fenomeno zentsorearen azterketara aplikatzeko baliagarria. Hispaniar literaturari dagokion Francoren erregimenpeko zentsuraren memoria ez dator bat garaiko euskal literatur eremuan eragiten zuten indar zentsoreekin eta, beraz, memoria horrek desitxuratu eta zaildu egiten du ikerketa euskal literaturari dagokionez.
|
|
2019
|
|
|
Bestalde, Itxaro Bordaren ekarpenei dagokienez, Ezpeldoi protagonista bera da eleberriotako alderdirik azpimarragarriena, protagonistaren nortasunaren eraikuntza bera; izan ere,
|
euskal
testuinguruan periferia geografiko, literario eta sexualean kokatzen den protagonistaren garapena erakusten digu. Ez da harritzekoa eraikuntza hori klabe parodikoan egitea hautatu izana, 10 Ur Apalategik iradoki bezala Hamaika pausoko Abaituak Julia eta Euskal Herria identifikatu egiten ditu eta harentzako dina izateko, gizontasuna erakusteko ausardia falta du:
|
|
|
–Beste maila bateko zerbait irakurtzen zenuen harekin. Nobelagilearen etorria saiakerara zeraman, eta nobelagile gisa eta ez
|
euskal
testuinguruan bakarrik, berrikuntza asko ekarri zuen?.
|
|
2020
|
|
|
«Momentu hartan, argazkilariek lan dokumentala egiten zuten batez ere. Nazioartean argazkia bazen medio artistiko bat, baina
|
euskal
testuinguruan ez. Basterretxea, eta harekin Larrukert, zineman hasi ziren 1960ko urteetan, eta ekarpena egin zioten argazkilaritzari».
|
|
|
Euskararen ikuspegitik, hizkuntzaren ikuspegitik, aisialdia ihesbide bilakatu dela esan behar dugu. Hori
|
euskal
testuinguruarekin konparagarriak diren beste herrialde batzuetan ere gertatzen ari da, Galesen, kasu (Selleck 2016).
|
|
|
Horrek guztiak nazionalismo kulturaletik hurbil dagoen jarrera defendatzera darama, nahiz eta zuzenean korronte teoriko horrekin loturarik izan ez. Azurmendiren jarrera
|
euskal
testuinguruari lotua dagoenez, bere proposamena abertzaletasun kultural izendatu da.
|
|
2021
|
|
|
burdinezkoak, egurrezkoak, zoladurazkoak eta forma sinpleenetatik konplexuenetaraino irudimenezko igarobidea ahalbidetzen zuten esertzeko altzariak. Proiektu horrekin
|
euskal
testuinguruan altzarien diseinurako dagoen interes eta aukera urritasuna mahaigaineratu zuten; agian kezka horretatik abiatuta eta gabezia horri heltzeko asmotan, erakusketan parte hartu zuten diseinatzaileetako batzuek Moduz kolektiboa sortu berri dute. Elkartearen helburua da euskal diseinatzaile gazteen topagune eta beraien lanen erakusleiho izatea.
|
|
|
I Want to Be With You Everywhere (Zu (r) ekin nonahi egon nahi dut) izenburuarekin, urriaren 29an ireki zen Atea ekimenaren seigarren edizioa. Bertan,
|
euskal
testuinguruan lan egiten duten artisten lanak ikusi ahal izan dira, AZPItik pasa diren artisten lanekin batera, beste behin ere proposamen artistikoak zirkuitu alternatiboan ikusgarri egin daitezkeela erakutsiz.
|
|
|
Artiumek azken zuzendaritzarekin hartutako bide berria aurreko erakusketekin jada sumatzen bazen ere, denborak aurrera jo ahala eta erakusketa berriak irekitzearekin batera, ildo berria gero eta gehiago sendotzen eta finkatzen ari da,
|
euskal
testuinguruan faltan hartzen zen hutsune bat modu kontziente eta serioan betez. Orain arte, hurrenez hurren, 1980ko eta 1990eko hamarkadetan ekoizten hasitako artistak izan baditugu, azken proposamena belaunaldi bat gaztexeagoa den beste artista baten lanaren bueltan egituratuta dator:
|
|
|
Prozesua «intuitibotzat» jo du Jauregik, eta nabarmendu du argazkietan dauden «sentsualitatea eta erotismoa» ere landu dituela piezetan. «Iruditzen zait eskulturaren ikuspegi orokorra, behintzat
|
euskal
testuinguruan, oso eutsia dela, zenbait pasiori dagokionez itxia, arrazionala eta oso gizonezkoa». Umorearen bitartez sentsualitate hori guztia barneratzea zuen jomuga artistak, bai eskulturetan, ez zitezen «hotzak» izan, bai garapenean, «lanean plazera eta gozamena egon zitezen».
|
|
|
zer nahi dugu gure seme alabak izan daitezen? Etorkizun profesionalak eskatuko dizkien ezagutza espezifikoak ikasiko dituzten pertsonak, edo horiek guztiak
|
euskal
testuinguru batean ulertu, sentitu eta biziko dituztenak. Galdera konplexua da, erantzun asko eta errespetagarriak dituena.
|
|
|
Erakusketa aretoetan objektuak ikusten ditugu, baina horietako bakoitzaren atzean artistak daude, pertsonak, eta haiekin egiten da lan, ez soilik instalatzen diren objektuekin; pertsonekin egiten da lan.
|
Euskal
testuinguruko ehun artistikoa ez da sendoa; instituzio garrantzitsu gutxi daude eta erakusketak burutzeko areto eta baliabideak ere justuak dira. Ehun artistiko hori zaindu egin behar da, eta zaintze horretan ez du laguntzen kanpotik ekarritako komisario izar batek kanpoko artistekin osatutako erakusketak egiteak.
|
|
|
Azken argazki hauek, Artiumeko erakusketa iraunkorrean daudenak izanik… nire buruari zera galdetzen diot: Gorputza eta arkitektura azpititulua duen erakusketa baterako ez ote dago, bada, bestela ere modu iraunkorrean ikusteko aukerarik ez dagoen
|
euskal
testuinguruari lotutako beste artistaren baten lan interesgarririk. Are gehiago, nahiz eta erakusketaren azpititulua gorputza eta arkitektura izan, aurreko urtean bezala binomio hau erakusketan zehar erabat zabaltzen denean.
|
|
|
|
Euskal
testuinguruan, arte garaikidearen erdigunea espazio urbanoetan dagoela ukaezina da. Formakuntza, erakusketa espazio edota sormen guneei dagokienez, zeintzuk dira landa eremuetan arteak dituen aukerak?
|
|
|
|
Euskal
testuinguruan, Harkaitz Canoren Fakirraren ahotsa eleberriak sorrarazi duen eztabaida, sarri, neurri gisa adierazi da; esate baterako, ahots kritiko batzuek esan dute gehiegi desbideratzen dela egiatik, edo objektibo deritzogunetik:
|
|
2022
|
|
|
Desapariciones forzadas en el contexto vasco() (Objektu galduak. Indarrezko desagerpenak
|
euskal
testuinguruan,) liburuan (Txalaparta, 2021) oinarrituta dago erreportaje hau. Makina bat aldiz hitz egin da ETAren hilketa edo bahiketez, talde parapolizialen edo segurtasun indarren hilketa eta torturez, baina askoz gutxiago desagertuez, eta liburu honek ale bat gehitu dio gai arantzatsu horren errelatoari.
|
|
|
Hizkuntza sozializazio paradigma (Schieffelin eta Ochs, 1986) berriz, Paula Kasaresek (2015) ekarri zuen
|
euskal
testuingurura. Paradigma honen oinarria sozializazioan datza:
|
|
|
hain zuzen, defendatzen da sozializazioa ez dela bizitzako momentu batzuetara (oro har, haurtzarora) mugatzen, baizik eta bizitza osoan zehar ematen den prozesu gisa kontsideratu behar dela (Kasares, 2015); bide honetan, atentzio berezia ematen zaio hiztuna nola bilakatzen den talde horretako kide eta hizkuntzak prozesu horretan hartzen duen pisuari ere garrantzia ematen diote (Kasares, 2015). Bestela, gure iritzian, Kasaresek (2015) paradigma
|
euskal
testuingurura ekartzean hizkuntzaren transmisioari dagokiola berrikuspen interesgarriak egiten ditu: funtsean, hizkuntzaren transmisioa etxetik atera eta gizartean kokatzen duela esan daiteke, besteak beste, etxeko hizkuntza transmisioari eta etxetik kanpokoari aitortza bera egiten dien neurrian (Kasares, 2015).
|
|
|
|
Euskal
testuinguruan egindako ikerketek mudak gertatzeko egokienak izan daitezkeen momentuak identifikatu dituzte[...] gertakaria oso indibiduala dela aitortu dute. Bide horretan bereziki unibertsitatea azpimarratu dute euskararako muda egiteko gune egoki gisa.
|
|
|
Hein honetan, euskal ikerlariek (Amorrortu, Ortega eta Goirigolzarri, 2017) kontzeptua batez ere hiztun berrien hizkuntza mudantza ulertzeko asmotan erabili dute: Catalunyako ikerketek erakutsi dutenari jarraiki,
|
euskal
testuinguruan egindako ikerketek mudak gertatzeko egokienak izan daitezkeen momentuak identifikatu dituzte, faktore oztopatzaile eta lagungarriez gain, edonola ere, gertakaria oso indibiduala dela aitortu dute, profilen kasuistika handia izanik. Bide honetan, bereziki unibertsitatea azpimarratu dute euskararako muda egiteko gune egoki gisa eta ikerketaren jarraipena hor garatu da (Amorrortu, Ortega eta Goirigolzarri, 2019).
|
|
|
Eleaniztasunak tartekari lana du, eta eskolaren eta gizartearen arteko elkar ulertzean oinarrizko funtzioa dauka, izan ere, haien arteko harremana dialektika bidezkoa da, eta gizartearen ezaugarriok eskoletan islatzen dira (Cenoz & Santos 2020).
|
Euskal
testuinguruan, eleaniztasunari gehitzen zaizkio bertako hizkuntzaren transmisioaren, hedatzearen eta normalizazioaren erronkak. Eta horiei aurre egiteko lanabesak, tartea eta aukerak ezberdinak dira hiru administrazioetan (Erdocia 2018).
|
|
2023
|
|
|
Fishmanen belaunaldien arteko etenaren eskalan hizkuntza gutxituen hedabideetako presentzia oso maila altuetan ageri da, aurretik egindako urratsen indargarri gisa soilik, besteak beste, familiako ahozko transmisioa eta alfabetatzea bermatuta daudenean (Fishman 1991, 395).
|
Euskal
testuinguruan, ordea, ez zen bide hori jarraitu: diktaduratik aterata, euskara eremu publiko guztietara hedatzeko beharra zegoen, eta telebistaren sorrera ezinbestekotzat ikusten zen (Torrealdai 1985).
|
|
|
Hamarraldiaren hondarrean, Nicolas Bourriadek «estetika erlazionala» izendatu zuen inguruan parte hartzeari loturiko praktika multzo bat, baina, Aranburuk dioenez, nazioartean etiketa zabaldu aurretik praktika hedatua zen hura
|
euskal
testuinguruan. «Janariak garrantzia zuen ebentoak ziren, artistek auzoetan egiten zituzten mediazio lanak...».
|
|
|
Haren pintura pare baten argazkiak ere bazetozen. Lanen estetikagatik segituan kokatu nuen
|
euskal
testuinguruko 70 hamarkaden bueltan. Lan guztiz geometrikoen irudiak ziren.
|
|
|
Euskal proiektu zorroak honakoak integratu zituen: arrisku txikiko proiektuak (azpiegitura logistikoak, hezkuntza eta osasun inbertsioak), pilotuak (beste esperientzia batzuetan funtzionatu zuten ekimenak, baina
|
euskal
testuingurura egokitu beharrekoak Michael Porterren kluster politika, euskararen berreskurapena, kooperatiben mugimendua eta oinarrizko errentaren politika) eta prototipo apurtzaileagoak (Bilbao Guggenheim Museoa edo Basque Culinary Center). Euskal esperientziak iradokitzen du sistema osoan eragina izateko gaitasuna duen proiektu zorro bat orekatu behar dela kategoria horien eta deskribatutako tipologien artean (ekintzailetza edo abiarazteko ekimenak, lankidetza publiko/ pribatuak, zerbitzu publikoak edo araudia).
|
|
|
|
Euskal
testuinguruaren panorama artistikoari erradiografia egitea suertatu zaidan honetan, hurrengo galdera planteatzen diot nire buruari: zein da arteak edonoren iruditerian edota egunerokotasunean duen presentzia?
|
|
|
Era berean, Artiumen aurkeztutako proiektuek agerian uzten dituzte bide berri horien aztarnak, gure testuinguruko hainbat artistaren lanei ikusgarritasuna emateko bideak sendotu baititu museoak.
|
Euskal
testuinguruko artisten mostrak beste herrialdeetako artisten erakusketekin uztartzeak hartu eman mesedegarriak bideratzen ditu. Alabaina, aipatutakoez gaindi, gainontzeko instituzio artistikoetan aurkezten zaigun panoramak ez digu aldaketa handien edo aldatzeko nahien seinalerik igortzen.
|
|
|
Zapalkuntza ardatz espezifikoetatik abiatutako borrokek militantzia bikoitza dakarte sarri, borrokak burutzeko markorik estrategikoena aukeratzea erabaki konplexua baita. Euskal Herriko Lesbiana Feministen Mugimendua militantzia bikoitzean aritutako eragileetako bat dugu
|
euskal
testuinguruan. 1970eko hamarkadaren hasieran ekin zioten Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroako Emakumeen Asanbladetako, Euskal Herriko Gay Askapen Mugimenduko (EHGAM), talde feministetako eta langile taldeetako lesbianek talde txikietan batzeari.
|
|
|
Hori dela-eta, “feminismo erradikal” kontzeptua alde batera utzi, eta garaiko definizioarekin geratuko naiz “bollera” hitzari gorputza emateko. Garai batean izan zuten baliokidetza terminologikoa aitortze aldera, testuan zehar tartekatu egingo ditut “lesbiana” eta “bollera” hitzak, nahiz eta egungo
|
euskal
testuinguruari buruz aritzean “bollera” hitza hobetsiko dudan, subjektu politikoaren esanahia zabaltzen duelako eta neoliberalismo etnozentrismo heteroarau hiruko aliantzaren aurrean (Altamira, 2020) posizio argia erakusten duelako. Geroago ikusiko denez, homosexual guztiak ez daude normaren bazterretan, normalitatea aspirazionala eta meritokratikoa baita, hesiaren mugetatik at egon nahi ez izatearen desiraren produktu.
|
|
|
Kortatuk aparteko gaitasuna erakutsi zuen atzerriko eraginak bere egin eta euskal sorkuntza gure mugez haraindi hedatzeko, eta antzeko zerbait esan dezakegu Negu Gorriak taldeari buruz ere. Azken hauek garai hartan bogan zeuden hainbat musika estilo lotsarik gabe jorratu rapa, metala, hardcorea, baita bertsolaritza ere, eta
|
euskal
testuinguru politikoari erantzuten zioten mezu aldarrikatzaileak oihukatzen zituzten. Euskalduna izan eta harro egoteko bide berriak urratu zituzten, finean.
|
|
|
Emaitzek erakutsi zuten zahartzaroko mendekotasunari buruzko irudikapen sozialak hiru dimentsio analitikotan eta zazpi gairen bitartez artikulatzen zirela (ikus 2 taula). Irudikapen sozialen ikuspegi konstruktibista kontuan izanik, gaiek, banakako eta talde arteko esperientzia eta posizionamenduez haratago,
|
euskal
testuinguruan gaiaren inguruan sortzen ari diren eztabaida eta esanahien arteko tentsioak azaleratu zituzten (Braun eta Clarke, 2006). Jarraian emaitzetan landutako gaiak aurkezten dira.
|