|
2000
|
|
|
palagau: losintxatu, lausengatu, balakatu;. Lagunbatec descuiduanchopin eguindanegarrezicusi badozuceubeen umia, altzuan artuta, palagauta,
|
esan
deutsazu, iaarribatartutamusturraccetacoausiezdeutsazanlotsa galducuari? (Icas I, 14 15serm.).
|
|
|
queiza: geriza, itzala; (batzuetanirudizerabiltzendu, eta enaitzakiaz enestalguijagaz
|
esan
nahidu; bestetokibateandatorrensintagmarenbaliokideada);. Berequeiziacbereicaraeraguitendeutsala, esanlegui, guizonillzailiari. Icas I,(
|
|
|
tertzijo: neurria;. Ermiteetacoerromedijacnosasizirian, cegaitiasizirianta dagozantercijoracelanetorridirian,
|
esatia
, sail luciaguada taorain paltaric eguitenezdavena (Euscal errijetaco... 107).
|
|
|
zamai: mehatxua;. Eznaveeicaratuco,
|
dino
, ezimpernubac, ezerijotciac, ez carcelac, ezdesondriac, ezzamaijac, eznirecontrajaguialdedinec, millacabadi rabere? (Icas II, 294).
|
|
|
ezautuarren. (...) Ecarten ditubeeezcontcera, batzubetangurasuaceurenume tristiac; bestebatzubetanugazabaceurenerrenterubenumiac; bestebatzubetan otseguinac, batez bereandiecheetacuac; ecartenditubeeezcontcera,
|
dinot
, euren gogocoezdirian lagunaquin.Icusibereguraezlituquenlagunaquin.Gogobetia taempadubaemotendeutsenlagunaquin.Dotiaezgaldutiagaiti, ugazabagazcua ezgaldutiagaiti, andiquijagazcuaez galdutiagaiti ezcondutenda inos maite izangodavelasinistuezin davenlagunagazIcas III, (355).
|
|
|
Menturaz gueijagoezin esaneuquianverbaguichiagotanmiindeunguencontra.Zorroztu,
|
dino
, miina, sierpiarenabaixenzorrozeguinartian, sicut serpentis.
|
|
|
AdibideetairuzkintxikihauekaskidiraFraiBartolomerenestiloapixkabat dastatzeko.Uholdebatenantzeradaharenekarria: izenlagunak, adizlagunak, aditzak, izenak... borborkadarizkio.Bainaezdaugariannahastenetagaltzendentestua.Bereetorrihandihoriongibideratzendaki, osagaibakoitzaberetestuinguruan egokisartzenetaesaldieitolesbizi biziaematen.Horretan maisuduguFrai Bartolome.Harenlanakirakurriz, kapitulubakoitzatesiantzeragoitikbeheraarrazoitsuetaongimoldatuadagoelaohartzengara.Idazlehonetazhitzegiterakoan, indarradabetiaipatzendena.Izanere, horibere bereadu.Txukuntasuneanedo, nahi bada, dotoretasunean bai, baina horretan ez dio inork hurrik ematen. ...ikoabetigogoanzerabileladirudi.Horregatik, moldezaharrekoformabatzukerabiliarren, gurpilonaematendakiesaldieieta hariagaltzeranekezeramangoduirakurlea.Puntuazio markakoraingousadiora egokituzgero, harentestuaindartsua ezezik, garbiaerebada.Sintaxia erelagungarridahorretarako, etabehinetaberriroesanadugunez, beregaraikogainerakoakbainojoskeraberezkoagoetanaturalagoadarabil.Joskeraeuskaldunagoaduela
|
esaten
, agian, ezginatekeausartuko, bainalatinarenetaerdarenmoldeetarahain lerratuaezdenaduelaesatenbai...
|
|
|
1818.urteetan... Bizkaikoerakunde politiko administratiboarierasoegin
|
zioten
. Riego kKadizkoKonstituzioaberrezarri zuen, iraultzaliberalarijarraituz...
|
|
|
Parisen1870etik1883rabitarteanegindakoak20liburukizituen.Bainaseiliburukimarduletan egindakoTeologiaMoralekokurtsobaterebazen, besteliburukibatbezalahardaitekeen eranskinazuena.Obrahandihonekargitalpenugariizanzituen; lehenengoa1665etik1723ra bitarteanegina. Honenegileak Frantzisko JesusMariarena, AndresJainkoaren Amarena, SebastianSanJoakinena, IldefonsoAingeruena, JoseJesusMariarenaetaAntonioSakramentu Santuarenaizanziren.TeologiaMoralekokurtsohonenediziobatbainogehiagogordetzendira Markinako Karmeldarren bbiliotekan, batzuk ez osorik; hauetariko lau liburukitan Frai Bartolomerenoharautografoadator,
|
esanez
:, libreríadelCarmendeMarquina?. Ik.ENRIQUEDEL SAGRADOCORAZÓN, Lossalmanticenses: suvidaysuobra.EnsayohistóricoyprocesoinquisitorialdesudoctrinasobrelaInmaculada.Madrid, 1955, 278or.
|
|
|
kotzatzuela, eta biek elkar ezagutzen eta estimatzenzutela
|
esan
nahiko luke horrek.
|
|
|
Bartolomek berak
|
diosku
1615 urtean 13 urte zeramatzala Markinako169
|
|
|
NortzukizanzirenFraiBartolomerenmaisuak. Erretorikan, legeek
|
diotenez
, FraiLuisGranadakoaizanzuenmaisu. Bainasermoigintzan, jardueragisaharturik, ezinduguahaztuEuskalHerrikosermolarieningurumaria, etaberezikieuskarazkosermolariena, horretannabarmendubaitzen, hainzuzenere, Bartolome?
|
|
|
KalahorrakoapezpikuenaholkuaketaEuskalHerriarenpremiakgogoanhartuz, Bartolomerenasmoa, Icasiquizunac sailekolehenliburukihonensarreran
|
dioenez
, apaizeilaguntzeazenJainkoarenHitzaeuskarazaldarrikatzen.Etabigarrenliburuanerelehenengoanhasitakobideberetikjokodu, bestelakozurrumurrubatzukentzunbazituenere; hau da, hobezitekeela azalpenak iganderoko
|
|
|
Ordukoegoeralarriaaipatzean, batzuekberenburuakarriskutan jartzenzituztela
|
diosku
sermoietanesandakoengatik: –algunoshablaban en el púlpito con
|
|
|
Jakina, Bartolomeezzenpozikgeratuerantzunhonekin, komentuanlehenbailehensartzekoirrikazbaitzegoen; etaluzapenhori zela etabeldurzen, Gorbernuakkomentuarenegoeranegargarriaikusirik, habitaezinekotzatjozezakeelako, teilatuakkonponduezikneguanbeheraetortzekoarriskuhandiabatzuen. HorregatikPredikariausartak, 1813koabuztuaren17an, komentuansartzeaerabakizuen, komentuko etabaratzekogiltzakeskuraturik, etaaldibereanalkateari, MartinLauzirikajaunari, jakinaraziz.Honek, kontalariberak
|
dioenez
,, berrion horregatikpozezbeterik, ogerlekobatemanzionAitahorriKomentuanemango zenlehenengomezarako limosnatzat? 265.
|
|
|
Alkateakereegunbereanerantzunzuen,
|
esanez
: premiakhalaeraginda, ezin
|
|
|
alde.Santanderkoapezpikuarengana soilikez,, EspainianAitaSantuarenNuntziozenariidatzizion honakohau
|
esanez
: komentuakia mirarizirautenzuela, eta orainGorteetako azkendekretuenmehatxupeandagoela.Etakonpromisolarribateanaurkitzenzela:
|
|
|
Lazkaokonobiziatukoabitu hartzeko aktetatikateradezakegunez, Frai Bartolomeklanhandiaizanzuennobizioekin, hauekaskozirelakobatezere.Frai Bartolomekkargu berrihorriekin
|
zioenean
, 1832kouztailean edo, 13nobizio zituen bereardurapean.Abuztuannobiziogazteenonarpen agiriaksinatzenhasten da.13nobiziokorukoziren.Etageroago, 1832kourtebereaneta1833anzehar beste33nobiziokorukohartuzituen.46gaztehauetatik28bizkaitarrakziren, 6 gipuzkoarrak, 5arabarrak, 3nafarrak, eta 4Burgoskoelizbarrutikoak411?
|
|
|
Larramendi, Kardaberaz, Mendiburu, Mogeletabesteeuskaldungarbiaskoirakurtzeraohitukobagina, lastergaldukoliratekeela,
|
diosku
, hainbestehitzarrotz. Euskararenaldejaikizirenjakintsuakereaipatzendizkigu:
|
|
|
–Jaquitunacdinuenez?
|
esatean
, J.A.Mogelberaezotedugogoan.... Izanliteke,
|
|
|
Bainahitzhaumaizagertzendap zidatzirikere: Mo [i] sec ezeutsaninos
|
esan
Paraoni (Icas II, 180)./ Iruegunecovidianjuan biarevalaberegenteguztiagaz, Jaungoicuarimendijanesquinijaeguitera, esateneutsan Paraoni (Icas II, 180)./ araonecJoseainchinacuariemoneutsazan PleguezIcas III, (293).
|
|
|
Ill zidazten ditugehienetan,
|
esandakoez gainera
, hauek: billa, billatu (20 aldiz), bilatu (2aldiz); pillar (betihonela); dedilla (43aldiz), dedila (5aldiz); nadi lla, cedilla;, ill? (hil) etaeratorriakbetiidaztendituhorrela, baitakontsonantea ondorenduteneanere: illarguija, illainian, illainecua; adilla (adimena), adilaacnailla/ na (behin); dillaca (borondatea); pillau; cartilla; illancico., le?
|
|
|
|
Esaten
dau: aleguereizatia dala devocinoiaren, ta vijotz onaren señalia
|
|
|
Azartutennas, gurasuac,
|
esaten
, gauza onascoezdeutsubelaceubeenumiac icutsi.Jaidomeequetancelanbaitmeciaentzutia (Icas I, 23).
|
|
|
Jueza dan leguez, talagunartianoidirianezdabaidaac, erabaguibiarditu ban leguez, cereguinbiardaven,
|
esatia
daoraingosaila.
|
|
|
[...] ezdongaroesanagaz, ezpadaarpeguieriagaz. Oneetatileleengoargumentuba, edourteneriada,
|
esatia
.
|
|
|
behin. Horretan, beraz, gaur eguneko joerarekin bat datorrela
|
esan
genezake,. Jainkoarren?,, pozarren, eta antzeko sintagma finkatuetan izan ezik, bereiz idazten baita; Bartolomek berak ez du erabiltzen. Jaungoicuarren?
|
|
|
(10)./ pecatu mortalecoocasinourrecuac izatiaEuscal errijetaco... (120);, itzuri?
|
diogu
, obraosoanbarnabialdizsoilikdatorrelakoeta, ocasinoe, berrogeitazazpialdiz...
|
|
|
Denadela, arauhauezdubetibetetzen; batzuetangutxiegizetabesteetan gehiegizhutsegitendu; iabetigehiegiz.. Gutxiegiz?
|
diogunean
, berarenarauedo joerarekikoesannahidugugutxiegi, ezeuskarabatuarekiko.Esaterako, gutxiegiz: dantzetan;/ dantzetara, bainabi, e, zaskoz ugariago.
|
|
|
chicar:. Chiqui, eta, chicar, darabiltza.Gauregunerebiakerabiltzendirabizkaierazegitendentokirikgehienetan; mendebalderantzhurreratuahalamaizago, ziuraski; baina, txiker, dela,
|
esango
genuke, gaur egun entzutendena. Frai Bartolomekezdakarbehinere, e, bokalarekin:
|
|
|
raquizundaucazan,
|
esaten
, ezdaerrez.
|
|
|
eutsquijon: Au gaiti
|
esan
eutsquijon miin gaisqui esaliari Jeremias Propeta santubac saeta zaurilarija: Sagitta vulnerans (Icas II, 192).
|
|
|
atzi: Hitzhonetanerezalantzanabaridu, bainaformanormala, azi, da, 118 aldizbaitatorharenobraosoanbarrena;, atzi?, ordea, 13aldizsoilik.Honaazken huaetariko adibide batzuk: Vizcaidichosoonetanezdauseculailluneco Aguintarijac atzichaarraerinda, pruturic batu (Esku,// gaurcoegunin umiac, cein atzijac, eta ceinchiquijacgurasuenzatez lotsaric, ez bildurric, ez errespetoricezdauqueena, nic
|
esan
bagaric, zeubecautor dozuna III). daEsku, (225).
|
|
|
rren aguindusantubaceragoztenditubanustelgarri,
|
esaten
, taentzutengachac
|
|
|
Munducovaztarguichic, burubajasota,
|
esan
leije, vizcaijac leez, ainbesteguizaalditan illundubagaric, lausotubagaric, tanaastau bagaricbeti eutsijaz, beti zietz, beti zintzoro, beti bardin, tabeti garbirogordedaveelaJangoicobacarraren,
|
|
|
Eznaveeicaratuco,
|
dino
, ezimpernubac, ezerijotciac, ezcarcelac, ezdeson driac, ezzamaijac, eznire contrajagui al dedinec, millacabadira bere.Nontime bomilliapopulicircundantisme (Icas II, 294).
|
|
|
Egintzaberagertatzendenunebakoitzaetaguztiakadierazinahidirenean, hots, gaztelaniazko, siempreque?,, cadavezque?
|
esateko
, perpauserlatiboa+ guztianformazbaliatzenda: n+ guztian (betiinesibosingularrean, bizkaierazohi denez, etaezpluralean):
|
|
|
ondodaquijeela,
|
dinot
, baiguizonactabaiandraac, baimutilactabaines caac, duaza nguztian, luxurijarensuteguitaatsziquinauguztiautagueijagoicu sicodaveena, entzungodaveena tasentiducodaveena (Euscal errijetaco... 100).
|
|
|
Verbagogorractaerrazoecitalactaminveraacbecoqui illunagaztaasarria gaz
|
esaten
badeutsuzordubanorduban, edo belaarriondoco bat esquintcen badeutsu, isilicegontapadecidu (Icas I, 26, serm.).
|
|
|
Ezdago
|
esan
beharriksoziatiboarengainean eraikitako ko gazkoaeginkasu markadun hauekezdirelaguztiakberdinak: batzukesapidearenharikoakdira; bestebatzueksoziatibonormaladuteoinarrian:... Jesusegazcobateguite//... arimengorputzagazcobat eguitiagaiti.Erreparadezagun,, gaiti hemen aurrekohitzariloturikdatorrela.Nahikoharrigarria, esanabaitugu, orregaiti, eta, cegaiti, soilikidaztendituelaloturiketaEskuizkribuana... cerdirian(...) aberatsguztiacJesusceruco Erreguiagazco...
|
|
|
Verbiaeldutendauragana, taeguitendabaustismocosacramentuba,
|
esaten
deuscuSanAgustinegazErromacoCatecismuac. Alanurataverbac, bitzubacbiar dirabatiatuteco (Icas III, 38).
|
|
|
ez edo bai. Onezaz gaineracua gacheric datorrena da,
|
dino
Jesucristo gueure Jaunac (Icas I, 109).
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia
|
esan
, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak esan nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
Esapide batzuetako forma hartuak, berriz, sarri darabiltza. Egia esan, maiz darabilen goxeric arrats ere halakotzat har genezake, baina euskaraz oso zabal dabiltzan gizaldirik gizaldi, herririk herri eta antzekoak
|
esan
nahi dugu hemen. Horrelakoetan, bizkaierazko joerari jarraituz, ric erabiliko du eta ez instrumentala.
|
|
|
Nasaitasun au guztiau,
|
dinot
, edoobetoesateco, pecatutequiau guztiauez escrupulutzat, ez compesaquizuntzatbere artuten ez ditubeenacdira plazaan piestiaeguitendaveenac (Euscal errijetaco... 53).
|
|
|
Atsuac badira, taendamassemealabaacan dauqueezanac, azerija ollua jaaten bainopozagoricdagozplaza baztar bateti edobentanazulo bateti dantziari beguira arrasteguiguztiancansaubagaricEuscal errijetaco... (69). ondo daquijeela,
|
dinot
, baiguizonactabaiandraac, baimutilactabainescaac, dua zanguztianluxurijaren suteguitaatsziquin auguztiautagueijagoicusicodave ena, entzungodaveenatasentiducodaveena (Euscal errijetaco... 100).
|
|
|
Impernubacinos
|
esaten
ezdaven leguez: naicuaeguindot edoascoda, ezbadabeti daguanleguezesquetatiraca, alan, dinosantubac, dagualacodicijotsu barenvijotza inos diruznaicotubagaric, beti esquetabeti tiracaIcas II, (127).
|
|
|
Enterocontugogorra,
|
dino
, artucojacuelajuezaiIcas II, (165).
|
|
|
Bada, perpausaklotzekoerabiltzendenlokailuilatibotzatagerizaigugramatiketan, bainagureidazlearenerabileran, kausazkoaereizanohida; euskaramintzatuanerabiltzendenzeedotaidatzizgehiagoagertzendenezenlokailuenharikoa; horrelakoetan, aurrez
|
esandako
zerbaiten azalpena edo arrazoia ematera dator.Bartolomekpuntuajartzendu, eskuarki, aurrekoesaldiarenamaieran, baina harenjarraikoaizanohidalokailuhonekinhastendena.Ilatiboadenean, ordea, ez duperpaushasieranjartzen, bestesintagmarenbatenjarraianbaizik; hortaz, hurrengoadibidehauetatiklehenengoaetalaugarrenailatiboakdirateke; bigarrena etahirugarrena, kausazkoak:
|
|
|
Urtebiedoiruzitubeenetiamalau amaseiurtera artian, dalanaichaarragaz, dala ainbagaric, casicegunianegunian, taascotanegunbacochiansarri
|
esan
deutseezuceureumiai(...) (Icas I, 14, serm.).
|
|
|
Ez aitatu edolabere, cristinaubac, senide artecoezcontzaric, eguiijaondo
|
esango
deutsunjaquitunbategazleenagoastiro iragobagaric (Icas III, 365).
|
|
|
|
Esaten
dozuzuc ezauberazguzur bat novijoedonovijagaiti, ceindanasco
|
|
|
Urtebiedoiruzitubeenetiamalau amaseiurtera artian, dalanaichaarragaz, dalaainbagaric, casicegunianeguniantaascotanegunbacochiansarri
|
esan
deutseezuceureumiai (Icas I, 14serm.).
|
|
|
Ceubec
|
esaten
dozu ceuben umiac gaiti, sei zazpi urte ditubeneco, esanac egui teco, echeco gauzai begiratuteco ta contu artuteco, acordu onecuac diriala ta nausi batec leeche eguiten daveela. () Icas I, 170
|
|
|
Tagueijagoguichituguranituque, asmaudodansailau amaitorduco (Icas I, IX). Juramentueguiteraorducobeguiratu,
|
dino
, ondoiagauza ac mereciduten
|
|
|
Zorroztu,
|
dino
, miina, sierpiarenabaixenzorrozeguinartian; sicut serpentis
|
|
|
Besteencaltian dirianaezautuezquero, quendubiarditu (Icas I, Sinistuevan, cerubatalurradiadarca eucazanaberecontra 235). (Icas I, 242). gauzajaquinada,
|
dinot
, tertcijoonetaraardao laarreguijacecarridave na,
|
|
|
Beraz, esatendau/
|
dinot
/ esatenda/ esandaigun/ ustedabe/ entzundot/ icusicodau/ gogoratutenbajacu/ eguijada... aditznagusidenean, lamorfema ageridagehienetan.Gauzajaquina da/ ecinucatulegui/ zeucdacuszu/ autor tubiardira/ ondodaquijeela/ ezdaerrez sinistuten/ pedecoeguijada/ Jaungoico onacbeequijan/ ezautuevan/ Jaungoicuaren berarenesanada/ esanda gueratu
|
|
|
Beraz, esatendau/ dinot/ esatenda/ esandaigun/ ustedabe/ entzundot/ icusicodau/ gogoratutenbajacu/ eguijada... aditznagusidenean, lamorfema ageridagehienetan.Gauzajaquina da/ ecinucatulegui/ zeucdacuszu/ autor tubiardira/ ondodaquijeela/ ezdaerrez sinistuten/ pedecoeguijada/ Jaungoico onacbeequijan/ ezautuevan/ Jaungoicuaren berarenesanada/
|
esanda
gueratu
|
|
|
acordau: gogoratu, gomutatu, oroitu;. Acordauzaite,
|
dino
, memento, edo goguan euquieguizuzapatubasantututia? (Icas I, 180).// bizia, argia, ernea;? ¡ Lastimia! Dotrinia icastendiraatzerachubac, ecezubenumiacbañoobariceta acordaubagoricezdago inun bere? (Esku, 254).
|
|
|
eratzi: larruazalaaskatunahizurratu;? ¿ Ceimbat bidar egonzarapozezta atseguinezvijotzaczabalduta, arpeguialegueriagazJesusencanta barrijac
|
esaten
lavaixiuetan, carcelaillunetan, galdautacoburdinasaretan, orijo urtuzcogalda retan, candela garretanerretan, azotez eratzita, alambrezcoorrazi zorrotzez urratuta tacatiaz estuta?. Icas II, (94).
|
|
|
estaltzenduenzerbait; (irudizkozentzuandarabilgehienetan, aitzakia, zerbaittapatzekoedozuritzekoaesannahidu);. Tratuba lapurren estalgui zabala da? (Icas II,// 117).. Estalguiarinac diraoneec, neurecristinaubac,
|
esan
dirian lapurretacontzat emoteco? (Icas II, 126).
|
|
|
gomuta/ gomutatu: gogorapena, oroipena// gogoratu, oroitu; (partizipioarenformagomutatuetagomutaurenartekoalternantziaageri da; gomutagarri, gomutaquizun, gomutanDudabagaricgomutaonegaz gozatutaarinducoditugaixuac beregorputcecominacta formakere badatoz);, alaac. Icas III, (268). // Gomutatu, vijotz ondraubarentaprestubarensenailiadala, beti eguiija?
|
esatia
–Icas II, (181).//. Guztiacdira, gueurigauza oneenbataituedogomutaueraguiteco? (Icas III, 239).
|