|
2000
|
|
|
Gerla zen herriok gerturatzeko bide bakarra, elkar hiltzeko tenorean zirenean. Aldi horretara
|
darama
Legeen izpiritua ren egileak aubane eta ontzi hondoraketa eskubide burugabekoen jatorria. Gizakiek, hala dio berak, zera uste zuten:
|
|
|
Zuzenbide erkidearen indarra apartera
|
eraman
eta uste ohi da ezkontide baten onustea nahikoa dela ezkontza horretatik sorturiko seme alabak legeztatzeko. Juriskontsulto zahar batzuek, haatik, argudiatu zuten seme alaba horiek legezkoak izan behar zutela ezkontide batekiko eta ezlegezko bestearekiko; nolanahi ere, iritzi hori bazter utzi da, gizakien egoera banaezina baita.
|
|
|
Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia. Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama
|
darama
gazte gaztetatik. Aurrekoak gorabehera, luzatu egin dugu hogeita bost urteak arte gurasoen baimena, ezkontza gauzatu ahal izateko.
|
|
|
Bata dateke, bestea ere izan gabe; andrazko eta adingabekoek egoitza zibila badute, egoitza politikorik gabe. Azken egoitza mota hori herritartasunaren eskubidetik dator, leku horretan baitauka norberak ere, konstituzio legeek agindutakoa bete eta gero, herritarrari datxezkion eskubide politikoak aurrera
|
eramateko
baimena.
|
|
|
Giza arrazoimena eta adimena, hortaz, eragilerik sutsuenak, Portalis eta beraren taldekideentzat. Arrazoimenak
|
darama
zuzenbide zibila Ancient Regime ren magaletik Iraultzaren altzoraino. Portalisek ere horretan dakusa sistema berriaren aldaketarik funtsezkoena:
|
|
|
Aipamen luze horiek beste puntu batera
|
garamatzate
, alegia, familiaren barneko gobernura, lege zibilen menpekoa den horretara:
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera
|
eramanez gero
, zentzu onaren aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak baino harantzago eramaten ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin; bide beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Ab intestato oinordetzan, alboko senideen ordezkapen eskubidea, apartera eramanez gero, zentzu onaren aurkakoa da. Ezezagunei egiten zaie deia, hurbilenen kalterako; eskuzabaltasunen harremanak maitasuna dakartenak baino harantzago
|
eramaten
ditu; norbanakoen izateari buruz amaigabeko auziak luzatzen ditu eta ondasun zatiketen banaketa negargarriak eragin; bide beretik ere, justizia, onura eta arrazoi asmoei ere irain egiten die horrek.
|
|
|
Gertakarien indarrez, lege berri horiek aurrekoen aurkako, eta aurrekoekiko alderdikoi eta desegileak dira. Usadioak eten, loturak argaldu, kontrako guztiak baztertzeko gogoak
|
daramatza
horiek aurrera. Gizakien arteko harreman pribatuak ere ez dira ohargarriak; helburu politiko eta orokorrak dira nagusi, gogokoagoak dira konfederatuak, herrikideak baino.
|
|
|
Beharrezkoa da horretarako jurisprudentzia bat izatea. Objektu askoren zabal horietan, batik bat gai zibilek osatzen dituztenetan, epaitzea da, kasurik gehienetan, testu zehatz baten aplikazioa baino gehiago, testu batzuen konbinaketa, testu horiek, ebatzia bera eduki beharrean, ebatzira bertara
|
eramaten
gaituztela. Halakoetan ezin zokondora jaurti jurisprudentzia, legeekin batera behinik behin.
|
|
|
Lege erromatarrek osaturiko zuzenbide idatziak Europa
|
eraman
du goiko mailara. Gure arbasoek Justinianoren Bilduma idoro zutenean, halako goi argibidea izan zuten.
|
|
|
Badira gure ohituren artean, duda izpirik gabe, gure antzinako ezjakintasunaren aztarnak
|
daramatzatenak
; badira, berdin berdin, gure arbasoen zuhurtasuna garatzen dutenak. Azken horiek dira nazio izaera itxuratu eta aldirik onenetarako ere duin direnak.
|
|
|
auzi filosofiko batek, ikerketa metodologikoki zuzen baten bidez edozein egoeratan aurki dezakegun ebazpen razional bat eta bakarra du. Hau da, beraz, Neurathen ustez, hipokrisira eta etsipenera
|
eramaten
gaituen sasirrazionalismoa. Benetako razionalismoa, berriz, ezagutza razionalaren mugak markatzen dituena eta ekintzara nahitaez noiz pasa behar den dakiena da.
|
|
|
sofismak, kontraesanak, lizunkeria politikoak agerian uztea, bestela esanda. Ikusmolde zientifikoak logika eta kontsistentziaren zentzua
|
darama
bere baitan; nazien ideologiak, aldiz, horixe nahi du hain zuzen ere bere baitatik at eduki. Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela.
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa hau aurrera ezin daitekeela
|
eraman
erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri berri bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua
|
zeramala
, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte.
|
|
|
Akats horrek logika pentsamenduari dagokion zientzia bat dela iriztera
|
darama
; hau da, edo pentsamenduaren eragiketa efektiboei edo pentsamenduak jarraitu behar dituen erregelei dagokiena. Baina, izatez, errealitatean jorratzen diren bezala, pentsamenduaren eragiketen ikerketa psikologiaren beraren eginkizuna da logikarekin zerikusirik ez duena.
|
|
|
Gure egungo ikuspuntutik, [egiaztagarritasun printzipioaren] aurkezpen hau, lehenbiziko hurbilketa lez onargarria izan arren, ez da guztiz zuzena. Bere gehiegizko sinplifikazioa dela bide, hizkuntza zientifikoa gehiegizko mugaketara
|
eraman
zuen, ez bakarrik enuntziatu metafisikoak, baizik eta esanahi faktualezko zientzi enuntziatuak ere arbuiatuz. Gure egungo eginkizuna egiaztagarritasun baldintza eraldatzearena legez aurkez liteke.
|
|
|
Ikusten denez, beraz, Vienako Zirkuluaren egiaztagarritasun printzipioari emandako irekiera berriek bere hasierako bereizgarritasuna uztera
|
eraman
zuten, alegia: enuntziatu esanahidun eta esanahigabeen artean bereizten zuen sailkapen hertsia eta fidakorregia izatea.
|
|
|
Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora
|
eraman
zezakeen ondorio hura onartezina izan zen.
|
|
|
Honek ez du nahi esan bere gogoetak egokitzen ibiltzen zenik kritikekin ongi geratzeko, ezta gutxiago ere. Analisi askoren ondoren, egun badakigu bere ibilbide intelektuala, hau da, bere emaitzak —idazkiak eta gogoetak— zeharkatu dituzten ezaugarri konstante batzuk badaudela, esate baterako joera antimetafisikoa, tolerantzia linguistikoa eta kontzeptuala, edo eluzidazioaren helburua49 Bere ildo teorikoak Neurath pragmatikoarekin bat ez etortzera
|
eraman
zuen, baina harrezkero hobeki ikusiko zenez, Zirkuluaren erreserba ideologikoaren buruan jartzera ere bai. Zirkulua desagertu eta gero, ikusmolde estandarrak Carnapen aldeko bideak jorratuko zituen:
|
|
|
behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala. Horrela, murriztapenak lehen ordenako predikatuen logikaren eraketa eta eraldaketa erregelen zorroztasunaren zama
|
eraman
behar du.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren esperientziaren kontzeptu orokorra soilik sentimenei zegokienean izan zen aztertua. Nola ez, auzia modu honetan ikusteko joerak salbuespenak ere izan zituen —ikus Lehen Eranskina— Erlatibitate orokorraren interpretazioak Schlick errealista izatera
|
eraman
zuen, baita pentsamendu eta errealitatearen arteko lotura kontzeptualizatzerakoan ‘emandakoaren’ nozioa at uztera ere, honek ezagutza mugatu besterik ez baitzuen egiten, erlatibitatearen teoriaren kontzeptu ugari ezagutzaren beraren esparrutik kanporatuz. Eta kontuan hartu behar dugu zientzia zela Vienako Zirkuluaren ikusmoldea oinarritzen zuena, ez alderantziz, askok maiz uste bezala.
|
|
|
razionalismoarentzat arrazoimena mugaezina bada, metodo egokia erabiliz dena ezagutu badezake, enpiristak tesi hori ukatzera datoz. Ikusiko dugunez, Humeren iritziak metafisikari buruzko eszeptizismora
|
eramango
du eta, horrekin batera, matematikaren defentsara, berau delako ezagutza seguru eta egiazko bakarra. Fisika, pentsa zitekeenaren kontra, posible denaren zientzia da soilik, eta bestelako diskurtsoek ez dute ezagutzaren esparrurik osatzen.
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz
|
eraman arren
—hautematen dugun mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez.
|
|
|
Tesi honek enpirista asko idealismorantz eraman arren —hautematen dugun mundu materiala ukatzera heldu zen Berkeley—, garrantzizkoena beste honako hau da, alegia: ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera
|
eramanez
. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren.
|
|
|
Baina honek etorkizuna eta iragana antzekoak edo berdinak direla aurresuposatuko luke, eta hau ezin da frogatu. Zeren posible litzateke, bere kontingentzian, suak ez erretzea —bururatu daiteke eta, gainera, ez da kontraesankorra— Ezin dugu erakutsi, hortaz, etorkizuna iragana bezalakoa izango denik, ez baitago inolako arrazoirik hori uste izatera
|
eramaten
gaituena. Alabaina, egia da uste hori badugula:
|
|
|
Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da gauza bati zergati eta beste bati ondorio deitzera
|
eramaten
gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa. Haatik, ez dago inolako erregelarik, araurik, legerik, horrelako dedukzioak zuzenak direla esaten digunik.
|
|
|
historian —hiru egoeren legea—, zientzian eta gizartean. Bere idealismoak —ideiek gizartearen ordena finkatzen dute, baita mundua zuzendu eta aldatu ere— garaiko krisi moral eta politikoa anarkia intelektualean datzala esatera
|
eraman
zuen Comte, ordena eta aurrerakuntzaranzko joera izanik irtenbide bakarra. Hau lortzeko ideien sistema berritu bat behar zuen, eta hori zen, hain zuzen ere, Comteren filosofia positiboa.
|
|
|
Kantentzat, judizio horiek oinarrizko lege fisikoak ziren —mekanika newtondarrarenak eta masaren kontserbazioaren legea—, dakigunez geroago Einsteinen erlatibitatearen teoriak higatu zituen legeak, azken buruan. Ordezkapen honek —Newtonengandik Einsteinengana—, azken batez, teoria fisikoen jite ez apodiktikoa azaleratu zuen, eta judizio a priori sintetikoen existentzia kontuan ez hartzera
|
eraman
zuen filosofia. Matematikaren judizioen izaera nolakoa zen jakitea baino ez zen falta.
|
|
|
Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera
|
eramateko
idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz. Beste guztia, hizkuntza arrunta eta dedukziorako bere akatsak eta hutsuneak, at utzi zuen.
|
|
|
Bera zen, bada, antolakuntzaren arduradun nagusia, taldeari Schlicken Zirkulua ere deitu baitzioten batzuek. Jakina, unibertsitatean zuen karguak —katedraduna zen— laguntzen zuen egoera hau aurrera
|
eramaten
. 1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua.
|
|
|
Familia nobleko prusiar liberal baten semea izanik, bere jarrera irekia eta sortzetiko itxura aristokratikoaren elegantzia ongi konbinatzen zituen Schlickek. Bere berezko kortesiak, baina batik bat irakaskuntzan eta ikerkuntzan zuen esperientziak, Zirkuluaren buruzagitzara
|
eraman
zuten, beste partaideen aldetik inolako kexarik entzun gabe41.
|
|
|
Ezagutzari buruzko joera sinbolizistak Wittgensteinen Tractatus ean arreta gehiago jartzera
|
eraman
zuen Schlick. Lan hau 1922an Hans Hahnek emandako mintegi baten ondorioz ezagutu zuen, eta hortik aurrera bere lan guztiek Wittgensteinen eragin nabaria zamatu zuten.
|
|
|
Adimen handiko gizona, Neurath ekintzaren aldekoa zen. Leku batetik bestera
|
zeramaten
akademiaz kanpoko hainbat jardueratan erroldatu zen, behin bereziki bizitza motzeko Bavierako gobernu boltxebikean parte hartuz. Ekonomia xumeko intelektual judu baten semea zen, baina egoera horrek ez zuen bere aita atzera bota semea filosofian doktora zedin bihotz ematerakoan.
|
|
|
" Ez da ezer onik edo txarrik, baizik eta pentsatzeak egiten du hala". Baina honek ere
|
eraman
dezake gaizki ulertura. Badirudi Hamletek dioenak ona eta txarra, guregandik kanpoko munduaren ezaugarriak ez diren arren, gure gogo egoeren ezaugarriak direla inplikatzen duela.
|
|
|
gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke. Gure hitzak, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak,
|
eraman
eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Zerbait izatekotan, etika naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Jarraitu baino lehen, utz iezadazue nahiko argia den adibide batekin agertzen. Errepide zuzena aurretik erabakitako helburu batera
|
eramaten
duen errepidea da; nahiko argi geratu zaigu ez duela zentzurik errepide zuzenaz mintzatzeak aurretik erabakitako helburu hau kenduz. Ikus dezagun orain" erabat zuzena den errepide a" adierazpenarekin zer esan nahi dezakegun.
|
|
|
Frazerren Urrezko abarra liburuari dagokionez, azpimarratu nahi zituen puntu nagusiak hurrengo hirurak ziren, nire ustez: (1) hutsegitea zela suposatzea" arrazoi" bat —" zioaren" zentzuan— besterik ez zela jendea ekintza jakin bat egitera
|
eramaten
zuena —suposatzea" zio bat" zela, eta" hau zio a zela" — Hutsegite mota honen argibide gisa eman zuen Frazerrek magiaz mintzatzean esaten duena, hau da, jende primitiboak norbaiten irudia sastatzean halako pertsonari min eman diola sinesten duela. Esan zuen jende primitiboak ez duela beti" sineskeria sasizientifiko hau", agian batzuetan hala izan arren:
|
|
|
" Guztiak konparazio bikainak dira, adibidez, puzzle baten eta amets baten arteko konparazioa". (Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera
|
eraman
zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez bezala, Freudek ez zuela eman metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki zezakeela, baina harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Hutsegitearen aldetik hasi behar da eta egiaraino
|
eraman
.
|
|
|
Zergatik ez da posible gizakiak pentsatzea bere izena sakratua dela? Alde batetik, ematen zaion tresnarik garrantzitsuena da, eta bestetik, jaiotzatik zintzilik
|
eramaten
duen bitxi bat bezalakoa da.
|
|
|
Cioffiren berezitasuna dugu Frazerren lanak eta Freudenak elkartzea, erlijioaren sakrifizioak eta psikoanalisiaren antsietatea, barrea eta ametsak bat eginez, Wittgensteinen kritikei jarraituz. Denbora asko
|
darama
Cioffik Freud eta Frazer Wittgensteinen filosofian miatzen eta hori nabaritzen da testu honetan. Honek guztiak liburu aberatsa sortu du, batez ere irakurleak Frazerren Urrezko abarra Wittgensteinen ikusmoldetik irakur dezan.
|
|
|
Liburua argitaratu zuenean, izugarrizko eztabaida sortu zen, bereziki filosofia analitikoaren zirkulu anglosaxoniarretan. Matematika eta psikologiaren filosofiaren argibideak jarriz, Kripkeren ikuspegitik, Wittgensteinen pentsamenduak eszeptizismo hutsera
|
eramaten
gaitu beste aukerarik gabe. Egia esan, Kripkek ez du ikusten gauza bat arrazoimenaren mugak finkatzea dela eta beste bat arrazoimena arbuiatzea eszeptizismoan eroriz.
|
|
|
Etxearen edertasuna funtzionalismo, perfekzionismo eta formen eta dekorazioaren sinpletasunetik dator, Tractatus ean bezala. Hor dago balio estetikoa edo mistikoa (simplex sigillum veri) eta liburu honek, 300 argazki direla medio, argitara
|
eramaten
du, modu eskuragarrian, arkitektura eta filosofia elkartuz, estetika eta logika bilduz. Liburuaren arazo bakarra salneurria da, arkitektura liburu guztietan bezala.
|
|
|
• 1919 Urtarrilean Montecassinoko kontzentrazio esparrura
|
eraman
zuten. Abuztuan aske utzi zuten eta Austriara joan zen.
|
|
|
Bera hunkitzen duena berak egin ez duena izango da! Akaso azaldutako (berak edo beste batek azaldutako) hipotesiak hunkitzen du bera, ala hipotesira
|
eramaten
duen materialak. Baina, halaber, ez ote nuke hurrengoa galdetu ahal izango:
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 365 orr.27 Horrek adieraziko luke hemen, funtsean, egia bat dagoela eta ez superstizio bat. (Egia esan, zientzialari ergelaren aurrean erraza da kontraesanaren espirituan erortzea.) Baina arazorik gabe gerta daiteke erabat depilatutako gorputzak geure buruarekiko begirunea galtzera
|
eramatea
. (Karamazov anaiak.) Dudarik gabe, gure begien aurrean duintasunik gabe eta lotsagarri uzten gaituen gorputz ebaketak geure burua defendatzeko gogoa ken diezaguke erabat.
|
|
|
4 Frazerrek hurrengoa dio: " Haurrek hain gogoko duten imajinazioaren printzipio berberak
|
eraman
ditu beste herri batzuk jaiotzaren antzezpena norbait seme edo alabatzat hartzeko bide gisa erabiltzera, are hildakotzat jotzen dena berpizteko prozedura gisa ere. (...) Horregatik, Diodorok dioskunez, Zeusek bere emazte jeloskor Hera konbentzitu zuenean Herkules semetzat har zezan, jainkosa oheratu egin zen eta, heroi handia bere bularraren kontra estutuz, bere jantzien azpitik bultzatu eta lurrera erortzen utzi omen zuen, hartaz benetan erditu izan balitz bezala; historialari horretxek eransten du behiala barbaroek gauza bera egiten zutela umeak seme alabatzat hartzeko.
|
|
|
Wittgensteinen esanetan: gure hitzak, zientziaren baitan bezala erabilita, esanahia eta zentzua, esanahi eta zentzu naturalak,
|
eraman
eta edukitzeko ontziak baino ez dira. Etika, berriz, zerbait izatekotan, naturaz gaindikoa da.
|
|
|
Gero, harat honat, Austrian, Norvegian, Errusian, Ingalaterran, Irlandan bizi izan zen. Bizitza aberrigabea
|
eramanik
ere, abertzaletasuna ideia baten amodioa dela idatzita utzi zuen. Baina halako amodioa Hitlerrek apurtu zuen.
|
|
|
Norbaitek hurrengoa esan lezake: " Beltaneko jaiaren kontakizunaren bidez hunkitu nahi duenak ez du, inolaz ere, jatorriaren hipotesia azaldu, baizik eta gure aurrean materiala (hipotesira
|
eramaten
duena) jarri, besterik gehitu gabe". Orduan, hurrengoa esan daiteke:
|
|
|
" Hemen, Europan, uste zen sorginek ilean zituztela beren ahalmen gaiztoak, eta ezerk ezin ziela inolako arrastorik egin gizatxar haiei ilea zuten bitartean. Horregatik, Frantzian, sorginkeri salaketa egiten zitzaien pertsonei gorputz osoko ileak moztu ohi zizkieten torturatzailearen aurrera
|
eraman
baino lehen".
|
|
2001
|
|
|
Platonek bere diskurtso eta eginahal berritzailea legitimazioaren eremura bideratzen ditu, justifikazio mitikotik justifikazio razionalera
|
eramaten
duen itzulerarik gabeko bideari ekinez. Balentria horren izena filosofia da.
|
|
|
Hitz hauek erabiltzerako orduan kontu handiz ibili behar da, gure tradizioa jatorri kristaukoa izanik infinitua mugagabeki ahalguztiduna den zerbaiten gisa irudikatzeko joera baitugu (adibidez, inteligentzia infinitua mugarik gabe gorenera
|
eramaniko
zerbait bailitzan). Baina zientzia garaikideak magnitudearekin inolako zerikusirik ez duen infinituaren beste nozio bat garatu du, matematikak adibide:
|
|
|
Platonen iritziz, bere maisu intelektuala izandako Sokrates ereduzko atenastarra izan zen, hiritarrari dagozkion betebeharrei bere bizitza osoa eskaini eta hiriaren ohiturak guztiz bereganatu baitzituen, giza naturaren oinarria ezagutza dela irakatsi, eta irakaspen hau eguneroko bizitzan praktikara
|
eraman
baitzuen, hainbat jende motarekin (goi mailako hiritarrak, atzerritarrak, jakituri maisuak —sofistak—) izandako elkarrizketetan zein gainerako gizarte eremuetan (milizia, gobernua...). Gaizki esaleek eta ezjakinek salatuta, indarrean zeuden arau legal guztiak betez, heriotza zigorra ezarri zioten.
|
|
|
Honen adibide adierazgarriena dugu Delosen gorde ohi zen Delosko ligaren altxorra Atenas bertara
|
eramatea
, eta ligako partaide guztiek denen onerako jarria zuten diru hori atenastar gudarostea eta eraikin publikoak finantzatzeko erabiltzea (Atenasko Partenoia, esaterako, Atenasen indarraren sinboloa, eta Akropoliaren bizitza erlijioso eta ideologikoaren erdigunea). Izaera inperialista hau Peloponesoko Gudan zehar indartuko da.
|
|
|
(...) Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka
|
eraman
ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
10 berei buruz hitz egiten ari diren guztiak epaitzeko, eta ia olerkari guztiek gauza berberak konposatzen dituztela. lon. Orduan, Sokrates, norbait beste olerkari bati buruz ari denean, zergatik ez dut arretarik jartzen eta, loak
|
naramala
, baliozko ekarpenik egiteko ahalge aurkitzen naiz, baina norbaitek Homero aipatu orduko esnatu eta arreta jartzen dut esateko gauza asko ditudala?
|
|
|
Orduan, ezagutzen al duzu norbait Aglaofonteren seme den Polignotok8 zer nolako gauzak margotzen dituen ongi eta zein ez adierazteko gai dena, baina ez beste margolariei dagokiena? Eta norbaitek beste margolarien lanen azalpen bat egiten duenean bera loak
|
daramala
dago, zalantzak ditu eta ez daki zer berri gehitu, baina beste margolari bati buruz, Polignotori edo zuk nahi duzun beste bati buruz, bere iritzia azaldu behar duenean, orduan esnatu eta aditu egiten du, esateko asko duelarik. Ezagutzen al duzu?
|
|
|
Eta zer gertatzen da Homerok honakoa dioenean: " Bera, hondoraino iristen zen berunezko masa baten antzera; eta bera, zelaiko idi baten adarraren antzera suhartasunez jaitsi zen hondoraino, arrain aseezinei kaltea
|
eramanez
".
|
|
|
ugaltzea eta elikatzea bilatzen dituen plazerraren printzipioak gidatzen duen portaera, arima begetatiboa deiturikoa; ausardia eta kemena bere bertute oinarrizkoenak dituen arima suminkorra, bulkada eta indar psikologikoaren egoitza; eta pentsatu, hausnartu eta errealitateaz jabetzen den arima kalkulatzaile edo razionala. Arima razionalak beste biak bere nagusigora biltzen dituenean pertsonak bizitza ona
|
eraman
ahal izango du, menpetasun horri esker soilik lor baitaiteke funtzioen arteko harmonia eta banako moralaren autonomia.
|
|
|
Azken finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago. Eta honek mundu matematikoa aztertzera
|
garamatza
.
|
|
|
Izan ere, Homerori buruz ondo hitz egitea ez da, lehen nioen moduan, zugan dagoen artea, zu mugitzen zaituen jainkozko indar bat baizik; Euripidesek16 magnetikoa deitu eta askok Herakletiarra deitzen duten harriari17 eragiten dion indarraren antzekoa. Egiazki, harri iman honek ez ditu burdinazko eraztunak erakartzen soilik, eraztun hauei ahalmena igortzen baitie, honela hauek harri imanak egin dezakeena egin dezaketelarik, hau da, beste eraztun batzuk arrastaka
|
eraman
ditzakete; honela, batzuetan elkar eskegitzen duten eraztun eta burni zatiz eraturiko ilara, oso luzea, agertzen da, harri iman honen bitartez ahalmena, goitik, zati eta eraztun denetara igortzen delarik.
|
|
|
Egitura honekin garbi geratzen da Newtonen mekanikak oinarritzapen dinamiko bat behar duela aurretik. Newtonek berak ematen duen oinarritzapena, atomoetan eta hutsuneetan sustraitzen dena, Kanti erabat eznahikoa iruditzen zitzaion, horrek izadiaren dinamismo jarraikorrari erantzun ezin dion mekanizismo batera
|
daramalako
. Kantek, aitzitik, naturaren dinamismoari erantzun nahiko dio.
|
|
|
Bere Opus postumum gisa ezagutzen den eskuizkribu nahasian, materiaren ikuspuntu dinamikoa hobeto oinarritzen saiatzen da indar higikorren teoria baten bidez, eta energiaren adigaia ere erabiltzen du. Honekin eremuen fisika batera
|
zeraman
bidea berrezagutu zuela esan daiteke.
|
|
|
Zientzia modernoak oinarri seguruekin aurrerantz era emankorrean garatzeko zuen gaitasun hori bera zen harrigarria beretzat. Emaitzetan ikusten da arrazoimenaren eremuko ezagutzek zientziaren ibilbide segurua
|
daramaten
. Eta zer esaten dute emaitzek?
|
|
|
Bestalde, ordea, ez du inoiz zientziaren bide segurua aurkitu. Behin eta berriz atzera egin behar dugu bertan bideak nahi dugun helburura
|
eramaten
ez gaituelako eta, horrela, Metafisika iritzi ezberdinen borroka lekua bihurtu da. Egoera tamalgarri hau gainditzeko Matematikari eta Fisikari begiratu behar diegu, hauetan gertatu den metodo aldaketa ulertzearren.
|
|
|
jainkoa eta etorkizuneko bizitza ezin dira frogatu, baina beren aurkako frogarik ere da egin. Polemikaren une eszeptikoak dogmatismoari kritika egiteko balio du; baina ez da helburua, erakusgarria da, baina ez askigarria (Humeri kritika), baizik eta atsedenaldi bat besterik ez kritikara
|
garamatzan
azken urratsa egin aurretik. Kritika hori gabe arrazoimena natur egoeran dago, eta hor gerra soilik geratzen da polemikari aurre egiteko, eta emaitza irabaztea edo galtzea da.
|
|
|
Lurretik begiratuta, badirudi planetek batzuetan atzeraka egiten dutela, bestetan gelditu, bestetan aurreratu. Baina ikuspuntua eguzkira
|
eramaten
badugu, arrazoimenak bakarrik egin dezakeena, hipotesi kopernikarraren arabera beren bide erregularra jarraitzen dutela ikusten dugu.18
|
|
|
Gai gutxi izango dira maitasuna baino gehiago aipatu, aztertu, erabili eta bikainago goraipatu izan direnak. Baina gizakiaren funtsezko izaeran datzanez, beragan hautamena eta ezagumena
|
daramatzan
maitasun honi buruz ez dut ezer aurkitu idatzita. Aurrerago Kantekin eztabaidan esango duguna laga behar dugu argi hemen:
|
|
|
gauza bat da nahasian gizakiaren (Tomas Akinotar Santuaren hitzetan ‘animaren potentzia’ baten) maitajardunak zoragarri goraipatzea, eta beste bat gogoaren beraren maitajardunak aipatzea eta harrotzea, Santa Teresak ere argi eta garbi ohi duenez, gorago esandakoaren arabera. Bestalde, Tomas Akinotar Santuaren ‘amor’ hitza, adibidez, ez da gure ‘maitasuna’, ez
|
daramanez
beragan hautamenik, ‘electio’ rik, eta gutxiago ezagumenik. Beste kontzeptu baten adierazpena da.
|
|
|
" maitatzen duena, horri deritzo gizaki ona" 51 Eta baita ere: " Nire norabidea nire maitasuna; berak
|
narama
, edonorantz naramala" 52 Horregatik, maitatzea da maitagogoaren burutzea. Eta maitatzen duen une orotan, maitagogotzen (maitaleagotzen) ari da, maitagogo beteago egiten.
|
|
|
" maitatzen duena, horri deritzo gizaki ona" 51 Eta baita ere: " Nire norabidea nire maitasuna; berak narama, edonorantz
|
naramala
" 52 Horregatik, maitatzea da maitagogoaren burutzea. Eta maitatzen duen une orotan, maitagogotzen (maitaleagotzen) ari da, maitagogo beteago egiten.
|
|
|
Egin behar dena legea betetzea izango dela dio. Baina non zuztartuta dagoen gizakiagan eginbeharra, askatasuna beragan
|
daraman
eginbeharra, ezin du zuzen erakutsi. Gizakiak daukan fakultate batek (arrazoimenak) beste fakultate batean (nahimenean) ezarri duen determinazioan datzala lege morala dio.
|
|
|
Guda bera ordenaz eta giza eskubideen goi errespetuz eramana izan bada, zerbait sublimea
|
darama
beragan eta bide batez hainbat sublimeago egiten du guda horrela daraman herriak, zenbat eta handiagoak izan diren jasan dituen arriskuak, kementsu jardunez; alderantziz, luzaroko bakeak azoka giroa garaiarazten du, eta batera egoismo soila, koldarkeria eta alferkeria, eta herriaren gogoa makurraraztea.90
|
|
|
Guda bera ordenaz eta giza eskubideen goi errespetuz eramana izan bada, zerbait sublimea darama beragan eta bide batez hainbat sublimeago egiten du guda horrela
|
daraman
herriak, zenbat eta handiagoak izan diren jasan dituen arriskuak, kementsu jardunez; alderantziz, luzaroko bakeak azoka giroa garaiarazten du, eta batera egoismo soila, koldarkeria eta alferkeria, eta herriaren gogoa makurraraztea.90
|
|
|
bai, horrela da. Galdera honek nire filosofia ikasketako lehenbiziko tesira eta gaitzespenera
|
narama
, honela zeritzan tesira: " Veritas... definitur:
|
|
|
Kantek dioenez, gauzaren nolabaiteko esperientzia fenomenologikoa edo zentzumenezkoa daukagu; objektuaren beraren berri ezer jakin gabe. Nire tesiaren arabera, aldiz, eskuan daukadan gauzaren ezaguera objektiboa da izan; eta nire gogora
|
eramaten
dut, eta gogoak esaten dit onargarria den, ala arbuiagarria, ala oraindik ezbaikoa. Nire ezaguera hori objektiboa den, aurrerago eztabaidatuko dugu.
|
|
|
Nire izate berbera, sakonaren sakonean, gogo izatea dela. Gogoak
|
naramala
beti. Zein gogok?
|
|
|
Norantz? Maita gogoak
|
narama
. Maitagarri zaidan zerbaiten atzetik nabil, nire gogoaren gogoetek, gogoek, gogorapenek naramate beti.
|
|
|
Maita gogoak narama. Maitagarri zaidan zerbaiten atzetik nabil, nire gogoaren gogoetek, gogoek, gogorapenek
|
naramate
beti. Zertan dihardut nik?
|
|
|
Maitatzea ez da joera hutsa, gurariak diren bezala. Maitatzeak maitagaien bilaketa eta ezagutza
|
darama
beragan, erakargarrien artean ‘maita ala ez maita’ (egia, eder, on den ala ez) bereizteko ezagutza eta hauta egitea. Adibidez:
|
|
|
Maitatzeak ezagutzea eta hautamena
|
daramatzala
beragan, gauza ezaguna zen pentsalari sakon batzuentzat. Horrela, adibidez, San Agustin eta Tomas Akinotar Santuarentzat.
|
|
|
ni, nire gogo, adimen, zentzumen eta abarren leihoetan orain eta hemen jartzen naizen hau den dena behatzera eta aztertzera, nor naiz ni hori? Jakinik ere historia den ufalak ur zehatz handietan
|
naramala
nolabait; nor/ zer naiz orain eta hemen ur handi horietan igerian bizi gogoz ari naizen ni hau, ufal eta ur berdinetan nire anaien artean ere zeharo bereizia naizen hau, beste edozein gizaki bezalaxe?
|
|
|
Baina nire iritziz, gure gogoan ez dago legerik. Gizakiagan legea dagoela baiesteak, Jaungoikoa Lege dela esatera
|
garamatza
. Baina, alderantziz, Jaungoikoa Maitasun dela onartzeak, gu Haren irudiko maitari garela erakusten digu.
|
|
|
Jesukristoren maitasunezko sokari oratuta goaz, bai, baina gu ere eskaladakide eginda, guk ere maitatuz elkarri gorantz laguntzen, berarekin batera, nahiz eta aldizka eragozten ere. Gure buru den
|
garamatza
aurretik bere gorputz eta odolaz gu bakoitza indartuz, heriotzara iristerainoko gu bakoitzaren ardura hartuz, gure maitasunezko ahalegin laguntzak onetsiz, berarekin bat eraginez, bera Aita Jaungoikoarekin bat izanik, Espiritu Santuarekin batera.
|
|
|
Datu fisiko transmaterial deituko ditugunak. Hau da, fisiko izanik ere, materiatik harantzagoko erreferentziaren bat
|
daramatenak
.
|
|
|
Nik, datozen lerroetan, har eskubideei buruz jardungo dut. Eskubide txalogarriak dira hauek ere, bai; baina oso ilunak izan zaizkidanak beti azterketa filosofikora
|
eramanez gero
. Nola sortzen da, non oinarritzen da zure erantzun beharra nire giza eskubide deitu ohi diren horiei?
|
|
2002
|
|
|
Horren aurka egite aldera, hainbat oinarrizko printzipio argitzen saiatuko naiz ni hemen; izan ere, printzipio horiek aplikatzeari ekin diotenek antzutasuna eta ziurgabetasuna aurkitu dute ordainetan; beraz, erreforma kontuetan diharduten gizabanakoak elkar ulertzera
|
eramango
dituen programa moduko bat eskainiko dugu ondoko lerrootan.
|
|
|
Gogora ditzagun, ezer baino lehen, mota berezi honetako erakundeek nahitaez bete behar dituzten neurriak: ...ahal beste eragozpen eta oztopo ipini, giltzapetik irteten direnean presoek biziraun dezaten modua eta bitartekoak helarazi, agindu egokiak eman, ohitura bertutetsuenetara bultzatu, zilegi ez den tratu txarrik eman ez dakien arduratu, bete beharreko zigorra eragozten ez duen ongizate nahikoa eskaini, eta, tira, hori guztia modu ahalik ekonomikoenean, printzipioaren aplikazioa arrakasta handienera
|
eramango
duen administrazio baten bidez, langile guztiak nagusi baten zaintzapean eta, aldi berean, nagusi hori publiko baten begiratupean ipiniko dituen barne arautegi baten bidez lortu; honatx espetxe batek salbuespenik gabe bete behar dituen neurriak.
|
|
|
Hori horrela, justiziak nahas mahas halako bat izaten bukatzen du, beste batzuek baino erru txikiagoa ordaindu behar dutenek beharrezkoak baino zigor zorrotzagoak pairatu behar izaten baitituzte. Gainera, neurri latzok herio mantso batera
|
eramaten
dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez daramaten izen hori. Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Hori horrela, justiziak nahas mahas halako bat izaten bukatzen du, beste batzuek baino erru txikiagoa ordaindu behar dutenek beharrezkoak baino zigor zorrotzagoak pairatu behar izaten baitituzte. Gainera, neurri latzok herio mantso batera eramaten dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez
|
daramaten
izen hori. Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe.
|
|
|
Gainera, neurri latzok herio mantso batera eramaten dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez daramaten izen hori. Ondorioz, bada, botere exekutiboak botere legegileak onartzen ez dituen neurri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera
|
eramango
dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula, urte askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe. Horrez gain, presooi ordainarazten zaizkien zigor zorrotzak ez datoz bat, inolaz ere, egindako okerrengatik ordainarazi behar litzaiekeenaren neurriarekin, haietako bakoitzak zigorraren zorroztasuna agoantatzeko agertutako indar eta gaitasunekin baino.
|
|
|
Izan ere, askatasun egoerara itzuli eta preso gizagaixoak lagun baten beroa nabaritzen ez badu, erraz itzuliko da berriz ere ohitura txarretara eta eginbide okerretara. Ostera, adiskidetasunaren eskolan hezten badugu, alegia, zorigaitzetik aldentzen badugu, segurua da presoa ez dela espetxera
|
eraman
zuten delituetara itzuliko.
|
|
|
Bortxakeriak eta esklabotzak askatasunak eta zuzentasunak baino bide luzeagoa egiten dute, baina hauek haiek baino zuhurragok dira beren eraginetan. Zein arauk aginduko dio preso bati lau txakur txiki irabaztearen truk bere gorputzak jasan ez dezakeen zama bizkar gainean
|
eraman
dezan?
|
|
|
Ohean esnaturik egoteko ohitura gaiztoa ere, naturak giza gorputzari emandako izaeraren aurka doa. Horrek, gainera, nagikeriara
|
eramango
lituzke presoak, eta horixe da guk saihestu nahi duguna. Neguko gau luzeetan ere, ez da komeni argitan gastu handiegia egiterik, hori ekonomiaren aurka joatea litzateke-eta.
|
|
|
Aldez aurretik eskertzen dizkiot, Jauna, hartutako lanak eta eskainitako arreta. Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera
|
eraman
daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera eramateko prest egon daitekeen herri bakarra.
|
|
|
Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten hainbat adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera
|
eramateko
prest egon daitekeen herri bakarra. Jakin nahi al du berorrek zein den proposatzen diodan proiektuaren objektua?
|
|
|
Iruditzen zait, gainera, proiektua martxan lehenengo aldiz jartzekotan, asmatzaileak behar duela lan horren erantzule bakar izan. Berorrek eta Batzar Nazionalak ere berdin pentsatzen badute, utziko didate, beharbada, nire ametsa aurrera
|
eramaten
. Hala ere, besteren bati emango baliote proiektua burutzeko ardura, liburuan aurkituko ditu, Jauna, hark jarraitu beharreko argibide eta agindu guztiak.
|