|
2004
|
|
|
ki Bilbo, Donostia eta bestelako hiriguneetan aberastasun ekonomikoaren isla nabarmendu zen. Eta ondorioz, bizimailaren hobetzeak beste kezka batzutan murgiltzeko aukera
|
emanez
, kulturgintzarako giro berria agiri zen, Adiskideen Batzarrea/ Sociedad Bascongada de Amigos del País «dugu adibidea. Hego
|
|
|
Eta 1793ko azaroan, «konstituzio político foralaren» aldeko aldarria egin zuten. Bestalde, Espainiako Historiazko Erret Akademiak, Hego Euskal Herriko hiztegi historiko geografikoa argitaratu zuen 1802an, eta Nafarroako atalean, Traggiak esan zuen euskara ez dela antzinako hizkuntza, VIII.mendean asmaturikoa baizik, desberdintasunaren bidez aginte politikoari auspoa
|
emateko
. Iritzia eta ekimena kokatu behar da Godoy Carlos IV.erregearen agintariaren asmoan:
|
|
|
Aginte politikorik ezean, euskal gizartearen nortasunaren babia euskarak gordetzen zuen. Etena, gogorra izan zen, ez baitugu ahaztu behar, euskal liberalek, lau urteren buruan gogor eta irmo borrokatu zutela karlisten kontra eta azkenean Espainiako Parlamentuak garaituen pareko pagua
|
eman
zien. Foru erakundeak eta euskal agintea ez zela karlisten egitasmoa soil soilik, bereziki liberalena baizik.
|
|
|
1902an Busturiko maisua zenaren, Víctor Bilbaoren aurka idatzi zuen, eraztuna erabiltzen zuelako, mutikoeak erdaraz egin zezaten kalean ere. Mutikoari eraztuna kendu eta zigorraren ordez dirua
|
eman
zien bere gurasoei opa
|
|
|
xehetasunak ez ditudala
|
emango
. Sobera ezagunak dira halakoak hemen, beste behin ere alferreko errepikapenetan ibiltzeko.
|
|
|
Normalizazio hori, bistan da, oro hartzailea da, eta Euskal Herriari nortasun berria
|
eman
nahi dio, egundoko iraultza gauzatuz. Leku eta esparru askotara iritsi beharra dakar horrek, eta anitz puntu aldatzeko premia, lehen esan legez.
|
|
|
Testuen itzultzaileak zintzo zintzo bete zituen Sabino Aranaren arauak, eta ugari sartu ere (2). Horietako batzuk baziren ordurako Euskaltzaindiak sortua bere lehen ekimenetan ontzat
|
emandako
hitzak (3). Sabino Aranaren eragina, beraz, XX. mendean euskara juridiko administratiboan hasiera hasierako ahaleginean dago, gerorako ere gerra denboran Euzko Jaurlaritzaren eskupean egingo zenaren aurrelari (4).
|
|
|
Gerra denborako aipamen horrek bide
|
ematen
dit, orobat, XX. gizaldiko Euskal Berbizkundea gogora ekartzeko. Nago, eta diodan hau frogagarri dela uste dut, Sabino Aranaren eragina ez ote dagoen bestelakoetan, hau da, berarekin hasi eta gerraurreko eta osteko lehen lehena horretara iristen dena.
|
|
|
Bestalde Europari ireki ziren olerkariak hala nola Lauaxeta eta Lizardi sasi erromantizismo batetik sinbolismora igaroaz eta izadiaz ikuspegi sentikor berria
|
emanez
.
|
|
|
Zer ba? Unamunori arrazoin
|
eman
beharrez. Horrelako gauzak ingeles batí edo aleman batí esan baginetzaio sekulako barreak egingo lituzke, haientzat naturaren ezagutza kulturaren oinarri bat delako.
|
|
|
Uste dut, kritikoki bada ere, Sabino Arana eta haren ondokoen idazkiak (berrogei eleberri) gazteek ezagutu behar lituzkela, desagertzera doan gizarte baten ispilu direlako. Zorionez berriz jatorrizko hizkuntzan
|
ematen
zaizkigu, klasikoetan agertu ez zirenak, honela gazteek jakingo dute kaletar erdaldundu intelektual batzuk edo sindikalistak bazter utzita zer zen, euskaldunen Euskal Herri gehiena kontserbadore zelarik, pentsamoldea eta oraindikan gehien bat baserritar zen gizarte baten egoera. Denbora berean ikusiko dute idazle guztien joera kostunbrista bazen, hizkuntzan ez zutela denek Sabino Arana jarraitu.
|
|
|
(260) Itziar Lakak, 16 orrialdeko 5 oharrean, Ines Pagolak aztertutako < < Sabino Aranaren zenbait neologismo> > hitzaldiaren berri
|
ematen
du, baina ezin eskuratu ahal izan dugu Jan hori.
|
|
|
Jarrera zientifikoa erakutsi dutenen artean gehienak hizkuntzalari atzerrita rrak ziren, hala nola Schuchardt, Uhlenbeck, Saroihandy, Gavel, etab.; eta ber takoen artean, Azkue heldua, Altube eta Urkijo bera. Hauen lanak Urkijok zu zendutako RIEV aldizkarian
|
emango
dira argitara eta, orobat, hauek izango dira euskalaritza berriaren zimentarriak botako dituztenak Eusko Ikaskuntzako l. eta III. Batzarretan, Oñatin (1981) eta Donostian (1923) egindakoetan, Menéndez Pelayo, Amado Alonso eta Navarro Tomás espainolekin batera (267). Lekuko euskalarien zerrenda honetan, berriro diogu, Sabino Arana ez da agertzen.
|
|
|
1.2 Garrantzitsua da, arestian esan bezala, euskalaritzaren alorrean eginda ko ikerketak testuinguru historikoan kokatzea eta horren barruan aroak bereiztea. Baina, aldi berean, ez da garrantzi gutxiagokoa hizkuntzalaritzaren historian, oro korrean eta gurean, maila teorikoan nolako eboluzioa
|
eman
den eta ikerketetan nolako norabideak nagusitu diren, edota hizkuntzaz kanpoko faktoreen eragina zenbaterainokoa izan den jakitea. Puntu hauek guztiak argitzera dator egile bera beste artikulu batean (268), eta hemen, besteak beste, euskalaritzaren historiogra fiak planteatzen dituen zenbait arazoz jardutean, historialariaren gainetik hizkun tzalariak izan behar duen perspektiba subjektiboaz ari da.
|
|
|
Aranaren kasuan, hain zuzen, alderdi horixe da berak nabarmentzen duena (269). Bestalde, hasieran esan bezala, onartutzat
|
ematen
da ukaezinezkoa dela, «begien bistakoa» egilearekin esateko (270), Arana Goiri politikariaren eta euskalariaren arteko lotura. Beste euskalarien kasuan ez?
|
|
|
Puntu hau argitu beharra dago, ordu ko nahasketak oraindik ere indarrean segitzen baitu. Beste maila bateko ara zoa da, arras desberdina, nazio proiektu horren barruan euskarari noJako ga rrantzia
|
eman
zion, boterearekiko harramenean hizkuntzari noJako autonomía aitortu zion eta, azkenik, euskaJari gisa aritu zenean bere irudi politikoak zen baterainoko eragina izan zuen jakitea. Horregatik, Arana poJitikari abertzaJe az, euskaltzaJeaz eta euskaJariaz jardutean, Jau maiJa bederen bereizi beharra dago, hots:
|
|
|
Horregatik, Arana poJitikari abertzaJe az, euskaltzaJeaz eta euskaJariaz jardutean, Jau maiJa bederen bereizi beharra dago, hots: a) euskaltzaJetasunaren eta abertzaJetasunaren zein nazionaJismo aren arteko harremana, b) nazioaren eta hizkuntzaren arteko harremana, e) hizkuntzari euskarari
|
ematen
zaion trataera autonomoaren norainokoa, eta d) euskaJariaren gizarte inpJikazioa, SozioJinguistikak argitzen duena.
|
|
|
Euskal Herriaren kasuan, ezaguna denez, esparru zientifikoan deigarria gertatzen den datu serologikoa da nabarmentzen dena, Rh negatiboaren presentzia garaia, alegia. Odol mota hori aztertzean, ohartu ziren Rh negatiboaren maiztasunik garaienak europar jatorriko herrialdeetan
|
ematen
zirela,% 15eko portzentajearekin, eta horien artean garaiena, berriz, euskaldunengan aurkitzen zela% 30ekoarekin. Indizea bikoizteak zerbait adi erazten du, noski.
|
|
|
L. F. Cava lli Sforzak kontuan hartu beharreko datu genetiko bitxitzat dauka bere azter ketan agertzen den fenomeno hau, jadanik M. A Etcheverry medikuak bere garaian egindako aurkikuntza egiaztatzera datorrena.
|
Eman
ohi den azalpena da, aro neolitikoan Europan zehar eman ziren inbasio gune desberdinen uhi nek eta zehazki ekialdetik (Anatoliatik) abiatutako populazio mugimenduek ez zutela erabat harrapatu euskal lurraldea (274). Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia gertatzen dena.
|
|
|
L. F. Cava lli Sforzak kontuan hartu beharreko datu genetiko bitxitzat dauka bere azter ketan agertzen den fenomeno hau, jadanik M. A Etcheverry medikuak bere garaian egindako aurkikuntza egiaztatzera datorrena. Eman ohi den azalpena da, aro neolitikoan Europan zehar
|
eman
ziren inbasio gune desberdinen uhi nek eta zehazki ekialdetik (Anatoliatik) abiatutako populazio mugimenduek ez zutela erabat harrapatu euskal lurraldea (274). Badirudi, beraz, adituen artean hedatuena den isolamendu erlatibo horri zor zaiola odol mota horren maizta sun tasa garaia, genetistentzat berezia gertatzen dena.
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia
|
eman
ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Baina zertan du lotsatzekorik Abandokoak, bere hirikide Unamuno baskofobo de klaratua izanda? Gure oroimen historikoa hain ahula al da, ez gogoan izate ko, oraindik atzo, alderdi estatalistek ezkerrekoek zein eskuinekoek, eus kal munduari beti bizkar
|
eman
izan diotela, 1936ko gerratekoan nahiago izan zutela Espainia gorria zatitua baino, eskubide demokratikoak aldarrikatzen di ren une honetan, eskubide oinarrizkoenetako bat autoderminazioarena ez dela onartzen. Eta abar.
|
|
|
Geroztik Aranak Euskal Pizkundean izan zuen eraginaz mintzatzean, ge hienek iritzi bera
|
ematen
dute. Itziar Lakak hasiera hasieratik aitortzen du uka ezina dela Aranak euskalari eta euskaltzale batez ere, eragile gisa bizkaie raren erabilera idatzian izan duen eragina, eta hori, bere ustez, politikari abertzalea izatetik datorkio:
|
|
|
Euskaldunak zergatik ez diren espainolak azaldu eta gero, euskaldunen berezitasunak zehaztera pasatzen da eta, ondorioz, euskal nazioaren definizioa
|
ematen
du. Honela, Aranak« ¿ Qué somos?» artikulu sortan (1896) mugatzen du euskal nazioari buruzkoa.
|
|
|
XX. mende hasieran gainbehera hasia zen euskararen aldeko sustaketari serio heldu zion Aranak. Ez da zalantzarik garrantzi handia
|
eman
ziola euska rari, adin helduan ikasi eta, segidan zehaztuko dugun bezala, haren azterketa ri eskaini baitzizkion saiorik sendoenak.
|
|
|
Nabar mentzekoa da Hendaia eta Hondarribiako Batzar Ortografikoen inguruan izandako protagonismoa, zenbaitek modu negatibo batez epaitu izan dutena, baina bidegabeki, oraindik zer argiturik badelako hor, geroago zehatzago iku siko dugun bezala. Oraingoz aski bekigu iradokitzea Sabino Arana azken ur teetan, agian politika instituzionalean sartuta dabilelako eta euskal munduan murgilduago, euskararen kausari orokorrean diogu hau, hasieran baino ga rrantzi handiagoa
|
ematen
diola, nahiz eta alderdi hau ere zehaztu beharrekoa da, euskal naziotasunari buruzko ikuspegian jarrera aldaketarik edo eboluzio antzekorik ez dugun sumatzen. Euskaltzaleago izatea baliteke, bai, baina ez horregatik arrazari gutxiago atxikia.
|
|
|
Aranak, euskararen gizarte eragile gisa, hainbat ekintzatan parte hartzen du. Erakunde mailan, Bizkaiko Diputazioari Euskarazko Katedrari laguntza
|
emateko
eskaria egiten dion aldi berean (43), haren bizitza indartzeko bitarte ko eragingarri batzuk ezartzea proposatzen du, hala nola ikasle saiatuenentza ko sariak ezartzea, bertako ikasleen artean euskarazko lehiaketa publiko bat antolatzea literatura eta euskalaritzan, eta euskarazko liburu literario eta zien tifikoak idazteko laguntzak ematea (44). Izan ere, pozgarria da adineko jen dea euskara ikasten ikustea.
|
|
|
Aranak, euskararen gizarte eragile gisa, hainbat ekintzatan parte hartzen du. ...izkaiko Diputazioari Euskarazko Katedrari laguntza emateko eskaria egiten dion aldi berean (43), haren bizitza indartzeko bitarte ko eragingarri batzuk ezartzea proposatzen du, hala nola ikasle saiatuenentza ko sariak ezartzea, bertako ikasleen artean euskarazko lehiaketa publiko bat antolatzea literatura eta euskalaritzan, eta euskarazko liburu literario eta zien tifikoak idazteko laguntzak
|
ematea
(44). Izan ere, pozgarria da adineko jen dea euskara ikasten ikustea.
|
|
|
Gaurko hizkuntzalariek ez daukate Arana gramatikalaritzat, ez bederen honi
|
eman
ohi zaion adiera zabalean hartuta, nahiz eta hilondoko eskuizkribu batean agertu izan haren bizkaierazko aditzaren sailkapen bat, «clasificación del verbo bizkaino» izenekoa (51). Izan ere, gutxitan eta orduan zeharka eta lan desberdinetan, aipatzen ditu sintaxi eta morfologi arazoak.
|
|
|
Ordura ko, beraz, finkatua zeukan bere sistema grafikoa. Denbora luzez desagertutzat joa izan da Gramatika hori eta, Itziar Lakaren ustez (52), ez da inoiz argita ratua izan; geroztik, ordea, Blanca Urgell-ek jakitera
|
eman
du, baietz, hala izan zela, eta berrikitan argitaratua duela J. M. Aldayk (53).
|
|
|
(52) < <... ausartuko nintzateke esatera agian Gramatika hori ez zela zinez argitaratu inoiz, eta argitaratu bazen galeradatan izan zela: eta urteen buruan Lecciones de Ortografía bizkaino idazlanean
|
eman
zuela Aranak argitara gramatika asmo hortatik buruturik zuen ataJa> > (< < Sabino Arana Goiri eta Hiperbizkaiera (Hiperbizkaieraren historiaz. III) > >, Annuario del Seminario de Fi lología Vasca Juio de Urquijo», XXI I, Donostia, 1987,20 or., 15 oin oharrean).
|
|
|
Bere sistema grafikoa proposatu baino lehen, bada, hor zegokion bere aurreko beste guztiekin egiten duen bezala, berea ere ezez tatzea, zergatik ezeztatzen duen arrazonatuz; baina aipatu ere ez bide du egi ten, nahiz zenbait puntutan irizkide diren (57). Bigarren parada bere Proyecto de Ortografía (1896) argitaratu zuenean izan zuen, Aranak bere liburu hau ar gitara
|
eman
baino hilabete bat lehenago atera baitzen, eranskinean esaten du en bezala. Zalantzarik ez da Azkuek azken hau ere oso ongi ezagutzen zuela, baina hemen ere haren aipurik ez.
|
|
|
Dirudienez, bertako irakas le karlista batek ikasle nazionalista batek jakako botoi zuloan zeraman ikurrina kendu omen ziola. Euskal irakaskuntzaren gerraurreko historian hain goitik ai patzen den ikastola honi berak ez dio fama ederra
|
ematen
: «Afortunadamen te, los niños que acuden a dicha escuela no pasan de ocho, y sus familias es tán sumamente disgustadas porque en esa escuela ni aprenden los niños a hablar en euskera, ni siquiera el Catecismo, ni cosa alguna de fundamento» (63).
|
|
|
«Afortunadamen te, los niños que acuden a dicha escuela no pasan de ocho, y sus familias es tán sumamente disgustadas porque en esa escuela ni aprenden los niños a hablar en euskera, ni siquiera el Catecismo, ni cosa alguna de fundamento» (63). Ikastetxe hau ikasturtean abiatu zen Bilbaoko Jardines kale an eta bertan euskaraz
|
ematen
ziren ikasgai guztiak, hala nola kristau dotrina, aritmetika, geografia, irakurketa, idazketa, elkarrizketa praktikak. Euskalerria ko dirudunen laguntzaz bideratutako kultur proiektu horiek, ordea, ez bide du te lortzen aurrera egitea eta urte pare baten buruan desagertu egingo dira.
|
|
|
Arestian esandakoaren harian, guztiz ulergarri gertatzen da Aranak bere biziko garantzia
|
eman
izana etimologiaren alorrari, idatzizko literaturatik ha rago finkatzen baitu bere abiapuntua, beti ere, hainbat kasutan ezin egiazta dai tekeen hitzen jatorri hipotetiko batean. Lehen premisa hori ontzat emanez gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da.
|
|
|
Arestian esandakoaren harian, guztiz ulergarri gertatzen da Aranak bere biziko garantzia eman izana etimologiaren alorrari, idatzizko literaturatik ha rago finkatzen baitu bere abiapuntua, beti ere, hainbat kasutan ezin egiazta dai tekeen hitzen jatorri hipotetiko batean. Lehen premisa hori ontzat
|
emanez
gero, ondorioa logikaren emaitza hutsa da. Batasun ortografikoaren finkapena, ba da, etimologiari zein fonetikari hertsiki loturik dator Aranarenean, euskal hi tzen jatorriaz, hitzen alkarren arteko joskeraz, eta joskera hau egitean gerta tzen diren hots aldaketak aztertzen dituenean.
|
|
|
Hasiera hasieratik pizten zaio, bada, etimologiarako zaletasuna eta hauxe du bere lehen saioa. Pliegos Euskeraló gicos lanean (1892), errotzat hartutako 17 hizkitatik eratorritako hitzen azal pena
|
ematen
du, ari, argi, agi, adi, ali, eri, egi, eli, eta horrelakoena. Handik hiru urtera Tratado Etimológico de los Apellidos Euskéricos (1895) argitara tuko du, eta hemen, bai, bide berriak urratuko ditu.
|
|
|
Iturri gisa, Kanpionen Datos Históricos referentes al Reino de Nabarra ere erabiltzen du, harenean azterketa etimologokoa egiteko datu historikorik agertzen delako. Neurri handiko lana da, 5.000 hitzetik gorakoa baita, abizenak 33 espezietan sailkatuta
|
ematen
dituelarik. Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan.
|
|
|
Amorrortu editoreak dioenez, 7.000ko zerrenda egitea pentsatuta omen zeukan. Orobat, Lecciones de Ortografía del Euskera Bizkaino lanean ere, bertan erabilitako euskarazko 122 hitzen jatorria
|
ematen
da, zerrendatuta, eta erdarazko beste 22rena, hala nola vasco rena (lartinezko uasco tik), vascuence rena (gaztelerazko vasconce tik), osco rena (euskaraz ko eusko tik) (75). Orobat, Umiaren Lenengo Aizkidia n (76), Euzkera,
|
|
|
Litekeena. Horrelako hitzen zerrenda begi kliska batean
|
eman
daiteke: gotuts (espíritu puro, ángel), Gogo Deuna edo Goteuna (Espíritu San to), agaka (abecedario), agintz (mandamiento), gaizkatu (salvar), Donoki (cie lo de los santos), Donabatz (Iglesia), deun (santo santa), done Gusto, fiel), txadon (iglesia, templo), txauno (capilla), Ziñeskitz (Credo), izkitegi (alfabe to), izkindegi (silabario), izpijakera (fonética), gedin (vocal), igidin (consonan te), ingoski (página), ingurti (folleto), ingurrazti (cuaderno), ingi (papel), itxor kun (etimología), basatxono (ermita), gaudi (universo), ugutz (bautismo),
|
|
|
Biak genituen, Aranaren ustez, Bizkaian argitaratzen ziren le henak. Julio Urkijok (82), ordea, lehenagoko beste baten berri
|
ematen
du, zei na baita Josef Gorosabelek 1859an argitaratutako Eusquerasco Pronosticua milla ta zorcireun ta iruco gueriraco Vizcaraco, Guipuzcoaraco ta Aravaraco izenekoa, 32 orrialdekoa, Bilbaon Delmasen moldiztegian 1859an argitaratua. Lapurdin, Zuberoan, Gipuzkoan eta Nafarroan asko argitaratu ziren data hori baino lehenago, jada Lizarragaren 1572kotik hasita.
|
|
|
Sabino Aranaren asmoa egutegi horiek argitaratzean, erdal izenei euskal itxura
|
ematea
izango da, ez inola ere haiek euskaratzea, adibidez, gaztelaniaz ko Pedro-ri Atxa deituz, Pablo-ri Txiki, Justo ri Zuzen, edo Florencio ri Lora tsu. Ez zuen hala egin nahi izan bere alderdi jeltzaleari zerion katolikotasun izaeragatik.
|
|
|
Salbuespen bakarrak, Josu eta Miren izango lirateke, edota jato rrizko izenean kasuan, Keperin eta Karla, Zeperin (Zepherinus) eta Karol en (Carolus) ordez. Bestalde, atzerriko izenei euskal itxura
|
emateko
, izenen jato rrizko iturburura jotzen baitu, bide horretatik mota askotako izenak ateratzen zaizkio, batzuk, Koldobika bezala, aski bitxiak, eta beste batzuk, Kepa beza la, onartuagoak izan direnak. Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta ematen baitzituen izenak.
|
|
|
Bestalde, atzerriko izenei euskal itxura emateko, izenen jato rrizko iturburura jotzen baitu, bide horretatik mota askotako izenak ateratzen zaizkio, batzuk, Koldobika bezala, aski bitxiak, eta beste batzuk, Kepa beza la, onartuagoak izan direnak. Izenak itxuraz euskalduntzean, egiazko premia bati erantzuten ziolakoan zegoen, euskal idazleak gehienetan inguruko erdere tatik gaztelaniatik eta frantsesetik hartuta
|
ematen
baitzituen izenak. Erdal izen hauek aski errotuak baitzeuden, beldur zen Arana bere proposamenaren arrakataz.
|
|
|
Erdal izen hauek aski errotuak baitzeuden, beldur zen Arana bere proposamenaren arrakataz. Baina berrikuntza honi beharrezkoa deritzonez, argitara
|
ematen
di tu egutegi biak.
|
|
|
Aranak asmatu eta eraldatutako hainbat izen ez ote daude aski ondo erro tuta euskal izendegian? Zerrenda zehatza
|
emateko
beste azterketa bat egin be harko litzateke, baina bihoaz batzuk: Miren, Garbiñe, Koldo, Koldobika, Ke pa, Joseba, Josebe, Miren, Mirena, Edorta, Josu, Josune, Eukeni, Gontzal, Julen, Julene, Andoni, Andone, Andoni, Lander, Gabirel, Bingen, Irene, Ixidor, Gorka, Jon, Jagoba, Ixaka, Balendin, Keperin, Elene, Gurutze, Markel, eta ge hiago (85).
|
|
|
Pliegos Euskeráfilos eko bigarren lanean planteatzen du lehen aldiz eus kal alfabetoaren berrikuntza, horren eredu grafikoa aurkeztuz, zehazki kontso nanteetan. Bere euskal alfabeto berrituan bere aurreko tradiziotik zetozen hain bat kontsonante kentzen ditu, zehazki, e, h, j, f, q, x, baita beste hainbat zeinu ere (oh, ph, nh, rh, th, w), eta r, 1 eta t bikoiztuak tiletez
|
ematen
. H hizkia ere onartu zuen hori erabiltzen zuten euskalkien kasuan.
|
|
|
kal poetak lehiaketa horretan parte ez hartzearen aldeko iritzia agertu zuen egunkarira 1889ko api rilaren 3an bidalitako gutun batean, bertan arrazoi politikoak
|
emanez
: < < Era un nuevo signo del estrago que las pasiones políticas vienen causando en nuestro desdichado país, el cual, parece co mo que quiere perderse para siempre, perseverando en seguir los rumbos de la mortífera política ultra ibérica» (Pliegos histórico polfticos, op., OC, 1, 79 or.). Gutun honi Antonio Arzakek
|
|
|
bikaina, alegia den bitartean, Arzakentzat poesiak ez baitu gizateria eta Jain koa beste aberririk, honentzat berez baita ederra, gizakiarentzat askatasun bi de. Aranaren ustez, ordea, biek gehiegizko garrantzia
|
ematen
diote poesiari. Aranak bazekien literaturak kasu honetan poesiak Euskal Herriko tradizio fueristan bere garrantzia izan zuela herri kontzientziaren garapenean, Iparral deko zein Hegoaldeko Lore Jokoak hurbiletik ezagutzen zituelako; baina be re baitan konbikzio abertzalea elementu politikoa euskaltzalearen elemen tu kulturalaren gainetik ezarria zeukanez gero, literaturari orokorrean ez bide zion ematen haiek ematen zioten adinako garrantzia.
|
|
|
Aranaren ustez, ordea, biek gehiegizko garrantzia ematen diote poesiari. Aranak bazekien literaturak kasu honetan poesiak Euskal Herriko tradizio fueristan bere garrantzia izan zuela herri kontzientziaren garapenean, Iparral deko zein Hegoaldeko Lore Jokoak hurbiletik ezagutzen zituelako; baina be re baitan konbikzio abertzalea elementu politikoa euskaltzalearen elemen tu kulturalaren gainetik ezarria zeukanez gero, literaturari orokorrean ez bide zion
|
ematen
haiek ematen zioten adinako garrantzia.
|
|
|
Aranaren ustez, ordea, biek gehiegizko garrantzia ematen diote poesiari. ...anak bazekien literaturak kasu honetan poesiak Euskal Herriko tradizio fueristan bere garrantzia izan zuela herri kontzientziaren garapenean, Iparral deko zein Hegoaldeko Lore Jokoak hurbiletik ezagutzen zituelako; baina be re baitan konbikzio abertzalea elementu politikoa euskaltzalearen elemen tu kulturalaren gainetik ezarria zeukanez gero, literaturari orokorrean ez bide zion ematen haiek
|
ematen
zioten adinako garrantzia.
|
|
|
Bestalde, kasu jakin honetara etorrita, harentzat poesiak bere baitan ez du baliorik, hemen Arzaken kontra; hori batetik, eta, bestetik, oraingoan Kanpio nen kontra, aberrigintzako ez da bide eragingarria (94). Poesiak aberrigintzan izan dezakeen zeregina goraipatzen dutenei ihardesten die esanez, horretan denbora
|
eman
ordez, hobe dela giza kapitala hezkuntzan inbertitzea, euskal historia, legeak eta hizkuntza irakasten saiatuz (95).
|
|
|
Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura etorrita, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean. Euskal Pizkundeak, Aitzol buru zela, fede itsua ezarri zuen 1936ko gerraurre ko literatur mugimenduan; posfrankismoko azken hamarkada hauetan bide za bala ireki izan zaio literaturari eta bere ugaritasunean lortu da, Madriletik pa sata, euskal idazle batzuk atzerriko hizkuntza batzuetan ezagutzera
|
ematea
ere itzulpenen bidez. Baina zer suposatu du literaturaren loraldi honek aberrigin tzaren gorakadan. Honetaz eztabaida publikorik ez da egin.
|
|
|
izanda, zenbaki bereko «Los dos negociantes y el zapatero» alegian (102), po litikan aritzeko gaitasunik ez duela aditzera
|
emanez
, «zapatero, a tus zapatos» esaerarekin ematen dio errematea.
|
|
|
izanda, zenbaki bereko «Los dos negociantes y el zapatero» alegian (102), po litikan aritzeko gaitasunik ez duela aditzera emanez, «zapatero, a tus zapatos» esaerarekin
|
ematen
dio errematea.
|
|
|
(106) Datuok indikatzaile hutsak dira, ikuspegi orokorra
|
emateko
bakarrik balio dezakete nak, guk oinarritzat egilearen Obras Completas eko testu masa orrialdez orrialde hartuta atera di tugunak.
|
|
|
Aldizkarietan, ordea, euskara ia erabat arrotza dela esan de zakegu, ondoko taulan ikus daitekeenez, osta osta% 1,30eko orrialde masa besterik ez baitute osatzen euskaraz idatzitakoek. Erreferentziatzat hartzen ba da orotara 2.386 orrialde idatzi zituela, eta horietatik 382 orrialde baino ez euskaraz, azkenean Aranaren euskalluma% 16ko sortarekin geratzen da, ares tian
|
emandakoaren
erdira jaitsiz. Remen ageri da Arana iritzi publikoari gaz telaniaz zuzentzen zaiola, esan bezala, arrazoi praktikoak medio.
|
|
|
Viiiasantek his toria hori argitaratu zuenean, artean Aranaren Obras Completas bilduma argi taretzeke zegoen, Sabindiar Batza k liburu bakarrean kaleratuak 1965eko da ta baitarama; eta Sendoa k hiru liburutan argitaratuak, berriz, 1980koa. Beraz, argitalpen horietan datozen datu guztiak ez zituen izan Viilasantek eta, neurri batean, ulertzekoa izan liteke Aranaz hain iritzi ezkorra
|
ematea
, zoritxar guz tien errudun bakar bera bailitzan. Baina arazoa are larriagoa agertzen da, or duan baino datu historiko gehiago eskura izanda, Aranaren aktak ez ezagutzea edota aintzakotzat ez hartzea eta, ondorioz, antzeko aurreiritziekin segitzea.
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri
|
eman
izan denean, J. Javier Granja Pas cual en lanean bezala, honek ere, ia hitzez hitz, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera ematen du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
1985ean aranazaleen setakeriari botatzen baitio errua (109). Berrikitan, Hen daia eta Hondarribiako Batzarren berri eman izan denean, J. Javier Granja Pas cual en lanean bezala, honek ere, ia hitzez hitz, Viiiasante eta Kintanaren ber tsio bera
|
ematen
du (110). Azken honengan, gainera, geroago ikusi dugun bezala, Sabino Aranaren jarrera intelektuala politikeriaren aitzakiaz satanitze ko joera nabarmentzen da, haren hizkuntzari buruzko ikuspegi estu eta politi zatuari Azkue edota Kanpionen jarrera zabal eta zientifikoa kontrajarriz.
|
|
|
(112) Hitzaldi hau
|
eman
eta gero jakin dugu Mikel Zalbidek burutua duela gai honetaz lan bat arras argigarria dena. Ahalegindu garen arren, ez dugu eskuratzerik ahal izan.
|
|
|
tua geratu zena, antza, Estanislao Arantzadiren proposamenez: Adema kalon jea, lehendakari; Kanpion eta Arana Goiri, lehendakariorde; Guilbeau, idazka ri nagusi, eta Hiriart, diruzain. lrujorenean, batzartuen artean Isaak Lopez Mendizabalen izena ere aipatzen da, ez horrela L Hendayais ek
|
emandakoan
.
|
|
|
Geroztik, Pierre Charrittonek, Broussainen iturrietan oinarrituta, zeheta sun batzuk eransten dizkio Sabino Aranaren testuari, hots: hiru batzorde hau etako buruak Adema Zalduby, Kanpion eta Arana Goiri izan zirela eta Batzar Nagusian onartua izan zela Arana Goirik ortografi batasunerako proposatuta ko plangintza, esaten denez aipu espliziturik
|
eman gabe
, ordea, beste ba tzorkideak horretara behartu omen zituelako: «Arana Goiri avait fait admettre par sa comission» (119).
|
|
|
(117) Sukarrietatik 1901eko abenduaren 25ean
|
emandako
erantzunenan, hauxe irakurtzen da: «Desde luego y en todo caso, yo renuncio al cargo de Vicepresidente con que se quiere hon rarme (Questionnaire.
|
|
|
Arestian esan bezala, Arana ez zen joan Batzar horretara, gaixorik zego elako, baina idatziz bidali zituen bere proposamenak, jadanik aipatuak, zeine tan zehatz mehatz azaltzen baititu Hendaiako Batzarrekoan gertatuak eta esan dakoak, orduko aktak jasoz. Helburuez zehaztasunik ez zela
|
eman
dio: «Se trató con mucho detenimiento del objeto de la Federación, no pudiendo yo tampoco entonces hacer prosperar mi opinión de que esos congresos sólo de ben ocuparse en estudiar y perfeccionar el euzkera, dejando el conservarlo en el uso y propagarlo (que no es ya un objeto puramente científico, sino más bien social) a entitades políticas o corporaciones populares.
|
|
|
Jokabide horrekin Abandakoak bere sistema grafikoa ezarri nahi zuela aditzera
|
emanez
, Guilbeau idazkariak bere eta beste batzarkideen arteko gu tun gurutzaketa jarri zuen martxan haren uholdeari eutsi asmoz. Kontua Ara nari bideak oro ixtea zen.
|
|
|
Kontua Ara nari bideak oro ixtea zen. Honela, batzordekoa zen Aranaren kontrako eraso ari
|
eman
zioten hasiera, erabakiak hari bizkar hartuz. Idazkariaren txostenean, batez ere, euskaltzaleak ere gomitatuak izatea jartzen zen auzitan.
|
|
|
Zer egin? ...en beroan, hasieran Donostian 1902ko otsailaren 24an bilkura bat egi tea bururatu zitzaien, baina gero atzera egingo dute; horren ordez, beren hari ko batzarkideak bildu, orotara 72, eta erreferendum bat idaztea erabakitzen da, zeina Guilbeau idazkariak egin baitzuen 1902ko otsailaren 12an, besteak bes te, zuzenean Aranaren proposamenaren kontra, oinarrizko bi punturen gaine an argitasunak
|
emateko
. Lehenengoak dio, arazo batzuk tarteko, egiteko orto grafikoa eta literarioa nahastu egin direla:
|
|
|
Honi beste kontraproposamen bate kin erantzuten dio Aranak. Azkenean ikusirik, batetik, Aranak ez duela amo re
|
ematen
320ko izenen arazoan eta, bestetik, 1902ko martxoaren 1Oean Do nostian egindako bileran Guilbeau ordu terdi batez amorro bizian jardun zuela Aranaren kontra (138), Hondarrabiako Batzarrerajoateak egiazko zatiketa eka rriko zuela eta, denboraldi batez itxaroteko erabakia hartzen du talde batek
|
|
|
(138) Hain zuzen ere, Daranatzek deituta, bi lehendakariordeak, Kanpion eta Arana, Guil beau idazkaria eta bera Iehendakaria bera elkartu ziren Donostian, laurak Bátzorde Zuzendaritza koak. Hango berri Bilbaoko La Patria ko erredakzioak
|
eman
zuen, 1902ko martxoaren 16ko da
|
|
|
tarekin. Ez zen adostasunik
|
eman
batzartuen artean, baina Aranak bere azalpenak ematerakoan, zenbait puntutan Kanpion eta bera bat etorri zirela esaten da (< < Los Congresos Ortográficos> >, La Patria, 21,; OC, III, 214I.orr.).
|
|
|
tarekin. Ez zen adostasunik eman batzartuen artean, baina Aranak bere azalpenak
|
ematerakoan
, zenbait puntutan Kanpion eta bera bat etorri zirela esaten da (< < Los Congresos Ortográficos> >, La Patria, 21,; OC, III, 214I.orr.).
|
|
|
Txostena egin, egin zuen Aranak, baina txosten hori ez zi tzaien batzarkideei heldu. Hendaiako Batzarreko kide garrantzitsu batzuek or tografiaren arazoa bizpahiru urtez atzeratzea komeni zela argudiatu baitzuen, Ademak txostenari ez zion segidarik
|
eman
. Sabino Aranak, noski, begi txarrez hartu zuen erabakia, salatzeko modukoa iruditzen zaiona:
|
|
|
Zerbait lortu zen, halere: euskararen aldeko elkarte batí hasiera
|
ematea
eta Euskaltzaindiaren so rrerari bide irekitzea. Gaur onartutzat ematen da, Euskaltzaindiaren asmoa ge hien bultzatu zuena Arana izan zela eta, Euskaltzaindia sortuko denean, fun tsean berak proposatutako ortografi sistema onartu zela (146).
|
|
|
euskararen aldeko elkarte batí hasiera ematea eta Euskaltzaindiaren so rrerari bide irekitzea. Gaur onartutzat
|
ematen
da, Euskaltzaindiaren asmoa ge hien bultzatu zuena Arana izan zela eta, Euskaltzaindia sortuko denean, fun tsean berak proposatutako ortografi sistema onartu zela (146).
|
|
|
an. Gertatzen dena da, Granja ri bezala beste askori ahaztu egiten zaiela pun tu honetaz Aranak
|
ematen
dituen argitasunak eta zehaztasunak irakurleari es kaintzea, gutxienik historiografiaren amorez zor zaion informazioa izan dezan:
|
|
|
Bestalde, ezin ukatuko da, ezta ere, Aranak bere irizpide ortografikoak zeuzkala, arras bereak, eta askotan esan izan denez, argudio logikoaren inda rrari zion fede itsuagatik, ez zuela amore
|
ematen
jakin izan e abaki adostu batzuetara heltzeko testuinguruak zalutasun gehiago eskatzen zuen uneetan. Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala.
|
|
|
Aranak ortografía eta fonetika garbiki ez bereiztean huts egin zuen eta badi rudi, Azkuerekin izandako gutunezko harremanetan azaltzen den bezala (149), Hendaia eta Hondarrabiako Batzarretan sortutako kalapita horretan zetzala. Arana euskalariaren alderdi amoregaitz hori da, lehen
|
emandako
aipuetan iku si bezala, geroztiko kritikak gehien azpimarratzen duena, Aranak bere irizpi de linguistikoak bere itzal politikoarengatik ezarri nahi izan balitu bezala, eta hura ez beste guztiek, soilki euskal ortografian jantziak izaki, linguistikoa ez beste interesik izan ez balute bezala.
|
|
|
Aranaren enbidoa Euskal Herri osora zabaltzen da Bilbaoko zulo tik, baita Iparraldera ere. Eta han euskara kultur hizkuntza izatea nahi duten aranazaleen euskara ereduari Lapurdik, herri literaturari atxikirik segitzen du enak, eduki egiten dio, mus jokoan eskutik izateak
|
ematen
duen ziurtasunare kin. Orixek, hori idaztean, seguru asko, gogoan du Hendaia eta Hondarribia ko Batzar sonatu haietan gertatua.
|
|
|
Testuinguru honetan kokatu behar da, batetik, Euskaltzaleak elkartea, Pri mo de Riveraren diktaduraren garaian sortua, 1926an, Arrasaten egindako Eus kal Egunaren ondotik. Elkarte hau, beste leku batean aztertua dugunez (157), Abadiak Lapurdin 1853an abiatutako Lore Jokoen tradizioari segida
|
ematera
zetorren eta 1920ko hamarkadan indartsuen Gipuzkoan ageri zen. Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak.
|
|
|
Bizkaian, EAJ Aberrikoen bidetik, beste elkarte bat sortuko da, Euzkeltzale Bazkuna dei tua, eta Aranaren jarratzaile hertsienak izango dira hor kokatuko direnak. Guk, batez ere, elkarte horrek argitaratzen duen Euzkerea aldizkariaren eta egiten dituen beste lanen berri
|
ematera
mugatuko gara eta, bide batez, RIEV ere ai patuko dugu, Aranak Kanpionekin hasitako eztabaida hor luzatzen baita, bai na oraingoan beren buruak Aranaren oinordekotzat dauzkatenekin. Kanpionek badaki nortzuekin ari den teke mekean.
|
|
|
1.1 Oraingoan lastabalari sua Kanpionek
|
ematen
dio, Azkain ek 1907ko otsailaren 19ko El Pueblo Vasco n «Euzkadi» hitza errebindikatzen duela eta, haren esaldi bat hizpidetzat hartuz, ez inori erantzunez, Kanpion (158) bost orri alde terdiko artikuluarekin ateratzen da Euskal Herria hitz zaharraren alde, ha ren erabilera behetitzen doalako. Baina behetitzen batere arrazoirik gabe.
|
|
|
Hitz berri hau, berez, ez da Euskal Herria bezain garbia, eta ez da garbia, zeren azken hau eus kaldun guztiek ezagutu eta erabiltzen duten bitartean, hark azalpen bat eskatzen baitu. Beraz, ondo asmatua denetz arazoa alde hatera utzita, ez dago berri bat asmatzen ibili beharrik lehendik daukagunak gure izatearen berri
|
ematen
digu nean (159). Euskal Herria hitzak ez duela euskallurralde osoa besarkatzen, eus kaldunena bakarrik, eta, ondorioz, hitz desegokia dela euskal nazioa adierazte ko?
|
|
|
Kanpionen artikulu luze honi beste luzeago batekin
|
eman
zion arrapos tua aita Manuel Arriandiagak aldizkari bereko iraileko zenbakian (166), eta ez, berak espero bezala, Jose Arriandiaga laikoak, hau baitzen berarekin eztabai dan sartu zena eta berak bere aurreko artikuluan espreski aipatzen zuena. Kla retiarra puntuz puntu ezeztatzen ahalegintzen da nafarrak azaldutako argudio ak.
|
|
|
Hiru: era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago
|
eman
dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu honetan hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Aranazaleek zirikatu egiten baitute, erantzun beharrean aurkitzen da Kan pion, baina irakurleak jakinaren gainean jartzen ditu, min
|
ematen
diola Ara naren iritziak ezeztatzen ibili beharrak, nahiago bailuke haren izena aupatzea, ez bakarrik euskalari bezala, baita, eta batez ere, nazionalismoaren sustatzaile bezala ere. Euskalaritzan, adinarekin azterbidean eredu zientifikoaren arabera jokatzeak kenduko zion hipotesi ausartegiak egiteko zeukan joera.
|
|
|
Kontu jakina da 1906an Gasteizko gotzain izendatua izan zen Cadena y Eleta-k, Pitillas-ko nafarrak, beren haurrentzat hala eskatzen zuten haurrei euskal izenak ipintea debekatu zuela eta jokabide honek euskal nazionalisten hasarrea piztu zuela. Luis Eleizalde izango da eliz hierarkiari aurpegi
|
emango
diona, gurasoek beren haurrei euskal izenak ipinteko eskubidea dutela errebin dikatuz. Azkue sartzen da eztabaidan, Aranaren izendegia erabat berritu behar zela esanez eta, ondorioz, sorreran arazo politikoa zena linguistiko bihurtuz, ze
|
|
|
Eleizalderentzat ho rietatik inork ez bide du autoritate linguistikorik Alderdiak (177) proposatuta ko euskal izenak «mote» batzuk besterik ez direla esateko. Urkijori ez dio inork
|
eman
euskalari patenterik, Karmelo Etxegaraik ez du gai horretan ezagutzarik, Txomin Agirrek euskarazko bi nobela ditu. Autore hauek, azken batean, Ara naren euskara eredua, garbizalekeria, alegia, zen auzitan jartzen zutena, zeina islatzen baitzen, ez bakarrik izendegian, baita hiztegian bertan ere.
|
|
|
Ertzeko bi jarrera horiek euskara eta euskal kultura instrumentalizatu besterik ez dute egi ten, agian ohargabean, baina egiazki. Nolanahi ere, hitzaldiaz geroztik Jurgi Kintana historialariak gutun baten bidez jakinarazi digunez, izendegiaren kasu honetan, badirudi eztabaidan parte hartu zutenek beren iritzia motu propio
|
eman
zutela, alderdi jakin baten agindura jokatu gabe. Kanpion nahastu egin zen, an tza, Azkuek apezpikuaren esanetara ziharduela esatean (184).
|
|
|
Euzko Gaztedija k zazpi urteko tunela pasatu ondoren kaleratzen du Euz kerea aldizkaria, justu Primo de Riverak gobemua utzi aurreko urtean, 1929an. Hurrengo urtean, 1930eko ekainaren 8an, hertsirik zeuden Bilbako egoitzak irekiko dira berriro eta, honela, Euzkeltzale Bazkuna elkarteak bere lehengo biderari, aurreko hamarkadan bideratua zuenari
|
emango
dio segida. Orain, ba tik bat, hiru eginkizun izango dituzte helburu, hots:
|
|
|
Orain, ba tik bat, hiru eginkizun izango dituzte helburu, hots: euskara irakasteko esko lak
|
ematea
, iritzi publikoan eragina izan eta euskal pentsamendua euskaraz lantzeko aldizkari bat sortzea jadanik aurreko urtean bideratua eta, azkenik, abertzaletasuna zein euskaltzaletasuna pizteko liburuak argitaratzea. Azken as mo hau betetzeko, Euzkerea aldizkariaren jabetzakoa den Pizkundea argitale txea daukate eta honek hainbat liburu kaleratzen ditu, horietako batzuk, bere garaian izan zuten arrakastarengatik berehala agortu zirelako, berralgitapenak direnak, hala nola Método gradual para aprender el Euzkera, Egutegi Euzko tarra, aldizkariak berak bizkaieraz eta gipuzkeraz prestatua, eta Aranaren Tra tado Etimológico de los Apellidos Euzkéricos, eta besterik (188).
|
|
|
Bera da, Euzkerea koen aburuz, bi argitalpen horietako lankideen artean gertatzen ari den zatiketaren errudun nagusia. Mingarria bada Errolegiri ateak ixtea Euzkerea n, ez du min gutxiago
|
ematen
«Euskaldun berri bat», «Nor bait», «Elexalde», «Euzkeldun barri zar bijok» eta, Euzkadi-tik at geratu iza nak. Orixek (211) dioenez, ordea, lehen esandakoez gain deus berririk ez ze kartelako utzi omen zituen bazterrean.
|
|
|
Aranazaleek Orixeri aurpegiratzen diote, besteak beste, «bera» formaren jatorrian «beu» forma aurkitzen dela esaten lehena Sabino Arana izanda (213), zergatik saiatzen den hari meritu ak kentzen. Orixerentzat kontua ez da meritua
|
ematea
ala ez ematea, dago kionean dagokiona ematea baizik. Horregatik, «Euskaldun barrí zar bat» ezi zenekoari ematen dion erantzunean irakur daitekeen bezala, ez du onartuko euskalaritzan azken hitza harena izatea:
|
|
|
Aranazaleek Orixeri aurpegiratzen diote, besteak beste, «bera» formaren jatorrian «beu» forma aurkitzen dela esaten lehena Sabino Arana izanda (213), zergatik saiatzen den hari meritu ak kentzen. Orixerentzat kontua ez da meritua ematea ala ez
|
ematea
, dago kionean dagokiona ematea baizik. Horregatik, «Euskaldun barrí zar bat» ezi zenekoari ematen dion erantzunean irakur daitekeen bezala, ez du onartuko euskalaritzan azken hitza harena izatea:
|
|
|
Aranazaleek Orixeri aurpegiratzen diote, besteak beste, «bera» formaren jatorrian «beu» forma aurkitzen dela esaten lehena Sabino Arana izanda (213), zergatik saiatzen den hari meritu ak kentzen. Orixerentzat kontua ez da meritua ematea ala ez ematea, dago kionean dagokiona
|
ematea
baizik. Horregatik, «Euskaldun barrí zar bat» ezi zenekoari ematen dion erantzunean irakur daitekeen bezala, ez du onartuko euskalaritzan azken hitza harena izatea:
|
|
|
Orixerentzat kontua ez da meritua ematea ala ez ematea, dago kionean dagokiona ematea baizik. Horregatik, «Euskaldun barrí zar bat» ezi zenekoari
|
ematen
dion erantzunean irakur daitekeen bezala, ez du onartuko euskalaritzan azken hitza harena izatea:
|
|
|
Ez inoren esanean, arrazoiaren sendotasunean baizik oinarritu nahiko lukeen Orixeren aburu desmifikatzaile honi honako beste sententzia honekin
|
ematen
diote bukaera Euzkerea koek eskuartean darabilten eztabaida honi:
|
|
|
(211) Hala adierazten dio < < Beste euzkeldun barrí zar bat> > Í
|
ematen
dion hirugarren erantzu neko oharrean: «Si yo retirando su anterior escrito le dejé en la estacada, fue porque nada adu cía usted de nuevo y lo hacía en forma violenta.
|
|
|
«Amo perena»k ere salakuntza bera zekarren Argia n (221). Kalean zegoen kezka hori bere eginda, euskalaritzan itzal handikoa zen Sebero Altubek, gai ho rren inguruan hitzaldi sonatu bat
|
eman
zuen 1933an, Eusko Ikaskuntzak an tolatutako Udako Ikastaroetan. Hurrengo urtean liburu gisa argitaratu zen La vida del euskera izenarekin, eta oihartzun zabala izan baitzuen euskaltzale en artean, hainbatek agertu zituzten beren iritziak gai minbera horren gaine an, horien artean Orixek ere bai (222).
|
|
|
Euzkerea tik lehen erantzuna «Nabarriztarra»k (223)
|
eman
zion Arrasate ko euskaltzainari. Euskararen gainbehera gertatu dela azken berrogei urte hai etan zenbait herritan?
|