|
2008
|
|
|
Nola nahi etnografia
|
egitean
ez genituzke gure sinesteak, ustekizunak, hizkun tzaz iritziak, estetikak kontutan hartu behar, ahalaz eta etnologia egitean guttiago. Hori da zailena, gure garaiko jendeak gara.
|
|
|
Txosten honetan aipatu ere
|
egingo
ez ditugun hainbat erreferentzia corpus dago hizkuntza askotan11.
|
|
|
aitorpen moduan jo da: bere bizitzako pasarte bat kontatuko luke, nola Jaun Erregek Bearnora deitu zuen eta justiziarik
|
egin
ez zuen epai baten ondotik espetxeratua izan zen.
|
|
|
Ez dut aurkitu Jemein EuskalEsnalera zuzendu izanaren frogarik202 Baina berak pertsonalki
|
egin
ez zuena, bere kide batek egin zuen, Bilboko Euzko Gastediko Joseba Errastik. Oroitu Jemeinek bere artikuluan zioela «nosotros expondremos [nuestras razonez] para emplear el signo tx», eta, duda gabe, «nosotros» horretan Errasti partaide zen.
|
|
|
Azkuek 1890eko hamarkadan proposatu zituen proiektu folklorikoak behintzat, ezin hobeto egokitzen dira Arakistainek bere Tradiciones vasco cántabras liburuko hitzaurrean aipatzen zituen xedeetara. Hortaz Arakistain modukoek esan baina
|
egiten
ez zutena Azkuek burutuko zuen. Hola bada, Azkueren lana lehenagotik zetorren herri jakintza biltzeko proposamen erromantikoaren segida zen.
|
|
|
Izatez kultur aldizkari hori berak, Sabino Aranak eta beste pare bat apaizek sortu zuten, elebiduna izanik. 1888 urte aurreko Bilboko aldizkarien arakatze sistematikorik
|
egin
ez dudanez (ren salbuespenaz), ezin esan dezaket ziurtasun osoz, baina oso litekeena da Azkueren artikulu hauek izatea Bilbon euskaraz argitaratu ziren lehen kazetaritza lanak (Arrese Beitiaren olerkiak edo Mogelen Peru Abarka eleberria literatur lanak baitziren, ez propioki kazetaritza generoko idazkiak). Azkuek, gainera ez zuen kasualitatez idatzi euskaraz, ezta euskaldun publiko apalenari zuzenduz ere.
|
|
|
Nahiz Azkuek espero zuen beste batzuk sortuko zutela Donostian euskarazko egunkaria (Arin eta Zuaiztik edo), asmo hark antza aurrera
|
egiten
ez zuenez, euskaltzainburu bera inplikatu zen proiektuan. Hola 1919 urte amaieran Azkue Rafael Pikabea gipuzkoar enpresariarekin (Donostiako El Pueblo Vasco egunkariaren zuzendari zenarekin) harremanetan ibili zen euskarazko egunkaria sortzeko496 Azkuek Broussain ere inplikatu zuen, honen gutunean ikus daitekeenez:
|
|
|
Baina seguru asko konturatu ez zelako izan zen, konbentziturik, zegoen bezala, kongresuko pertsona kultuek aise ulertuko zutela euzkera+ filo erroekin osatutako hitz batek zer esan nahi zuen («como bien claramente expresa la palabra» esango zuen geroago) 131 Aldiz, prentsako irakurleei gauzak erraztu nahian, Arana Goirik 1902ko urtarrilean gauzak argiago idatzi zituen. Eta bere borondate onaren froga, argitaratu aurretik, Guilbeau eta Ademari pasatu zien, tranpetan ari izan balitz
|
egingo
ez zuena.
|
|
|
batez garai hartan euskarak jasaten zuen bazterketa aipatuz («absoluta indiferencia, cuando no menosprecio»). Ziur aski salaketa gogorragorik
|
egin
ez bazuen Heras en aurrean nabarmen ez geratzeko izan zen. Edozein kasutan ohargarria da Azkueren begi zorrotza irakasle posibleari zegokionez:
|
|
|
Gainera kolaboraziozko jarrera horrekin, bide batez, Euskaltzaindiaren jarduera babes zezakeen. Izan ere, garai honetan Akademiak bere ohiko batzarrak egiteko gobernadore zibilari baimena eskatu beharra izan zion, ordura arte sekula
|
egin
ez zuena (baita lortu ere) 381.
|
|
2010
|
|
|
Beraz, ISDren marko teoriko epistemikoaren uretatik edan dugu. Baina metodologiari dagokionez, ISDak operatibizaziorik edo metodo
|
eginik
ez du. Izan ere, dakigunez, ez da metodo zehatzik eta bakarrik masa berbal handiak aztertzeko (La syntaxe des grandes masses verbales[] attend encore dêtre fondée Bajtin 1978:
|
|
|
137 EGAk hizkuntza plangintzan izan behar zuen
|
egitekoa
ez zuen Hezkuntza, Unibertistate etaIkerketa Sailak, hasiera hartan, zehatz eta argi definitu. Orduko dokumentuak eta esperientzia pertsonalak aintzakotzat hartuz argi dago, halere, ondoko kezka hauek bederen mahai gainean izan zirela:
|
|
|
eredu berean dabiltzan ikasleek arras euskara maila diferentea dute, etxeko hizkuntzaren arabera. ereduari dagokionez, etxean euskaraz
|
egiten
ez duten ikasleen artean %26, 6k gainditzen du B2; etxean euskaraz egiten dutenen artean, aldiz, %47, 6k. Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin:
|
|
|
Beste horrenbeste gertatzen da ereduarekin: etxean euskaraz
|
egiten
ez dutenen artean %47, 5k gainditzen du B2, eta etxean euskaraz egiten dutenen artean %74, 1ek. Etxeko hizkuntzari kaleko, lagunarteko eta gelako ikaskideekiko hizkera informalaren eragina erantsiko balitzaio, are matizatuago geldituko litzateke ereduaren eragimena.
|
|
|
Ez dago dudarik asko egin dela euskara batua (eta, bere neurrian, bizkaiera bateratua) eskola bidez ezagutarazteko, hedatzeko eta indartzeko. Asko da ordea, oraindik, soziolinguistikaren hasi masietatik bertatik ikasi beharra daukaguna, eskuartean dugun saioak (kasu honetan, geure erruz) porrot
|
egingo
ez badu. Behar beharrezkoa dute gazteek euskara batua.
|
|
|
Baita hizkuntza kontua ere: eskolak egin behar du, ikuspegi horren arabera, etxeak
|
egiten
ez duena. Senar emazteek erdaraz egin dezakete lasai, beraien artean (eta, adin batetik aurrera, seme alabekin), eta eskolak konponduko du etxeko defizit hori.
|
|
|
Emaitza hauen irakaspena da xede ona ez dela aski, motibazio bizkor batek ez badu sostengatzen. Alabaina eskolak ezin dezake egin familiak
|
egiten
ez duena eta transmisioa eraginkorraren baldintza da familiaren eta eskolaren arteko lankidetza.
|
|
2012
|
|
|
Aurreko atalean aipatu bezala, Sarrionandiak zubi testuak baliatu ditu hizkuntza arrotzetan idatzitako zenbait testu euskaratzeko. Gehienetan zubi testu horiei buruzko aipamenik
|
egiten
ez badu ere, berak uler litzakeen hizkuntzetan egindako itzulpenak arakatuz eta han hemenka ematen dituen pistei tiraka, zenbait (itzulpen) antologia topatu ditugu, Sarrionandiak euskaratutako testu askoren jatorrizkoak nahiz itzulpenak (batez ere gaztelaniazkoak, baina baita frantsesezko eta ingelesezko batzuk ere) biltzen dituztenak. Interesgarria iritzi diogu bilaketa horri, Sarrionandiak zein motatako liburuak irakurri dituen jakiteko informazio baliotsua eman diezagukeela uste dugulako:
|
|
|
Ironia, bada, eragingarria da norentzakoaren emozioetan eragitea lortzen badu, eta beraz, etikarekin, moralarekin eta gure uste sinesmenekin hertsiki uztartuta dauden auzietan maiz darabil esatariak. Esaterako, egilearen hitzak aldatuz berrargitaratze bat
|
egitea
ez du etikotzat jotzen eta horrek eragiten dizkio kritikarik zorrotz eta garratzenak, ironiaren bidez aditzera ematen dituenak. Ez dugu, bada, horietan hitzez hitz esandakoa hartu behar kontuan, horrek iradokitzen edo inplikatzen duena baizik, guztiz bestelakoa (kontrakoa, edo desberdina) dena, hain zuzen.
|
|
|
ez dela norentzakoarentzat argudio aski indartsua zinetik alai irteteko ondorioarekin bat egiteko. Argudio ondorio konexio horrek, huts
|
egingo
ez badu, zerbaitekin bermatu beharra sentitu du. Norentzakoa informazio pragmatiko horren jabe izango ez balitz ere, enuntziatu parentetikoaz baliatuz arau orokor hori berariaz azalduko du.
|
|
|
Polifoniaren gertakaria lanean aipatu besterik
|
egiten
ez badu ere, ezin geniezaioke garrantzia ken. Aipatze hutsa da garrantzizkoa, horrek berarekin baitakar enuntziatu parentetikoen eta polifonia gertakariaren uztartzea ere.
|
|
2013
|
|
|
Irakurleei egiaren alde hori eman zieten Eskualduna koek. Hortik ezin dugu ondorioztatu, ordea, gerla harekin bat
|
egiten
ez zutenik eta baldintza txar horiek onartzen ez zituztenik. Ez zitzaizkien gustatzen, baina ez zuten dudan jarri hori jasatea beren eginbidea zela.
|
|
2014
|
|
|
Gogoan dut Euskaltzaindiko egoitzara lehen aldiz 1962 urte in guruan hurbildu nintzela, hamasei bat urterekin. orduko Bilbo hartan euskalduntasuna ia ia katakonbetako zerbait zen. Alde batetik, frankismoaren zapalkuntza pairatzen genuen, geroagoko demokrata batzuek behin eta berriro ukatua, agian, beren eraba teko erdalduntasunean, hura sentitu ere
|
egin
ez zutelako, baina euskaldunek urte askotan sufritua, besteak hartaz konturatu ez arren. Euskarak, ozta ozta zirauen bizirik, eta eskolan eta pren tsan hura dialekto bat besterik ez zela errepikatzen ziguten, garai hartan hitz horri espainiera arruntean ematen zitzaion adiera gu txiesgarrian.
|
|
2016
|
|
|
Hemen elementua bakarra ekarri duelarik, heziketa eremua hunkituz. A. Ubersfeld ikusgarria bereren azterketa zorrotza proposatzen du, hemen
|
eginen
ez duguna. Haatik, proposatzen duen ikerketa eremua beharrezkoa da azaltzea,
|
|
|
Baina, hemen interesatzen zaiguna da hastapeneko ekintzaren antolaketa, eta ondorioz ikus genezakeen ekintzaren eredua (Modèle actanciel), ekintza aitzinatuko den heinean aldatzen ikusiko duguna.Testuaren gainean oinarritzen gara antzerki honen azterketa
|
egiteko
ez baitugu filmik aurkitu eta aurkitu ditugun argazkiek ez baitigute informazio aski ematen keinuen inguruan, gainerako elementuetan oinarritzeko. A. Ubersfeldek ekintza dramatikoaren aztertzeko eskema proposatzen du pertsonaien arteko harremana ulertzeko ekintza aitzinatzen den heinean.
|
|
|
Ez zuen Frantziaren defentsarako gutiziarik sentitzen. Alta, erresistentziarekin lan
|
egiteko
ez zuen dudarik izan, baina Aljeriako gerlari buruz ez zuen deus idatzi, ez zen harentzat gogoeta eremua izan. Baina paraleloa eta konparazioa egin zukeen eta Euskal Herriaren egoerari garai hartan kolonialismoaren kontrako diskurtsoek erraten zutena ulertu.
|
|
2019
|
|
|
Txillardegi izan zen, Euskaltzaindiak euskararen batasunerako behar adinako urratsik
|
egiten
ez zuela ikusirik, Baionako bilera haien bultzatzaile nagusia. Davantek hainbatetan adierazi duenez, Txillardegik berak hautatu zituen bileretako parte hartzaileak.
|
|
|
Inoiz bota izan zaio Euskaltzaindiari aurpegira beste Akademiek
|
egiten
ez dituzten gauzetan sartzen duela sudurra. Eta egia da.
|
|
|
Euskara guztia beharrean dago. Egoera normal batean
|
egin
ez lituzkeen zenbait gauza egin beharrean gertatu izan da askotan Euskaltzaindia, eta egin ere ditu. Beste inork egiten ez zituelako eta egin beharrekoak zirelako.
|
|
|
»Zuk sinetsi ere
|
egingo
ez zenituzkeen gauzak ikusi ditut: erasoontziak sutan Oriondik harago, C izpiak Tannhäuserko Atetik hurbil iluntasunean distira egiten?
|
|
2021
|
|
|
Hala ere, lehen esan dugun bezala, nahiz eta aditzok izen gisa jokatzen duten hein batean, aditzen ezaugarriak gordetzen dituzte. Esate baterako, osagarri zuzenak hartzeko gai dira (Miren eraman ostean) eta adberbioek modifikatzen dituzte (ikasleei zorrotz hitz
|
egiteak
ez du ezertarako balio; manifestua bat batean aldarrikatzea ideia ona izan zen). Izenek ez dute berez osagarriak hartzeko gaitasunik eta ez dira adberbioekin bateragarriak.
|
|
|
Modua adierazten duten adberbioen artean eman ditugu ondorengo hauek bezalakoak: Gaizki egin ditugu lanak; Oihuka irten da bileratik; Horrela jokatu lukete guztiek; Isilik oheratu da; Ondo
|
egiten
ez baduzu, ez duzu saririk jasoko. Azpimarratutako elementu guztiek ere nola?
|
|
|
Inori gaizkirik ez egitea ez egintzaz, ez hitzez eta ez ere gutiziaz (Legaz); Eta egia hau da: euskera ez da, nabarmenki, oker bide, jakin bide
|
egin
ez dugulako; ez dugu egin jakinbide zuzen, eta ez ere makur (Lizardi). Adibide horietan ere legokiokeen lekutik kanpo dagoenez, neketan jakinen dugu orain perpaus luzeago batean zeri dagokion zuzen.
|
|
|
Eta erabilera ere juntadurari dagokiona du: Nik arraina jan dut eta zuk haragia/ Nik arraina jan dut, zuk haragia; Nik autoa badut eta zuk ez/ Nik autoa badut, zuk ez; Ez duk etorri ez etorriko ere, hik alde
|
egiten
ez baduk/ Ez duk etorri eta ez etorriko ere, hik alde egiten ez baduk; Laguna dinat Manu eta ez naun bakarrik utziko/ Laguna dinat Manu, ez naun bakarrik utziko.
|
|
|
Eta erabilera ere juntadurari dagokiona du: Nik arraina jan dut eta zuk haragia/ Nik arraina jan dut, zuk haragia; Nik autoa badut eta zuk ez/ Nik autoa badut, zuk ez; Ez duk etorri ez etorriko ere, hik alde egiten ez baduk/ Ez duk etorri eta ez etorriko ere, hik alde
|
egiten
ez baduk; Laguna dinat Manu eta ez naun bakarrik utziko/ Laguna dinat Manu, ez naun bakarrik utziko.
|
|
|
Har dezagun beste pasarte hau: Baldin
|
egiten
ez baduzue penitentzia, guztiok fin gaitz elkarrekin eginen duzue. Bada penitenziaren partetarik bat da konfesatzea, beraz ez fin gaitz egitekotz, behar da konfesatu (Axular).
|
|
|
Nork zuetarik reprenditzen nau ni bekatuz? (Leizarraga); Nor da gutarik hori
|
egiten
ez duenik?
|
|
|
Adibidez, aurreko adibidean ezetza erabiltzen badugu: Euria
|
egiten
ez badu, Pello ez da etxean egongo. Nahiz formalki itxura berekoa den, hiztunek beste irakurketa bat eman diezaiokete ezezkotasuna duen adibideari, inferentziak eginez:
|
|
|
Beraz, solasaren haria hautsi gabe jarraipen hau ematen zaio adibideari: (Euria
|
egiten
ez badu, Pello ez da etxean egongo); egiten badu, aldiz, beharbada egonen da, nahiz ez den segur; ikusiko dugu orduan zer eginen duen.
|
|
|
Konpara ditzagun bi perpaus hauek: Zuk atzo
|
egin
ez zenuen lana dut gaur nik egin;*. Zuk atzo ez egindako lana, gaur nik egin dut. Halarik ere, badira literaturan halako ezezko batzuk.
|
|
|
gehienetan hasi gabeak diren gertakariak aipatzen dituzte (Gehiago saiatu ezik, ez duzu helburua lortuko), edo balio generikoa dutenak, denboran kokapen zehatzik gabeak (Euria egin ezik, uztak galdu egiten dira). Eta debekuei dagokienez, tu ezik ezin da erabili gertakari burutuak adierazteko (Ibañetan elurrik
|
egin
ez badu autoz joango gara adierazteko ezin da erabili* Ibañetan elurrik egin ezik...), une horretan dagoeneko hasiak diren gertakariak baldintza modura emateko (Une honetan lanean ari ez bazara, etorri nirekin zinemara ezin da esan* Une honetan lanean aritu ezik...), edo partizipio prospektiboa duten baldintzazkoen ordain modura (Goseak hilko ez bagara, gehiago saiatu dugu ezin da ordezkatu* Gos...
|
|
|
Adiera erreala dutenetan gehienetan hasi gabeak diren gertakariak aipatzen dituzte (Gehiago saiatu ezean, ez duzu helburua lortuko), edo balio generikoa dutenak, denboran kokapen zehatzik gabeak (Euria egin ezean, uztak galdu egiten dira). Aldiz, ezin da erabili gertakari burutuak dituzten baldintzazko perpausak adierazteko (Ibañetan elurrik
|
egin
ez badu autoz joango gara adierazteko ezin da erabili* Ibañetan elurrik egin ezean...), une horretan dagoeneko hasiak diren gertakariak baldintza modura emateko (Une honetan lanean ari ez bazara, etorri nirekin zinemara ezin da esan* Une honetan lanean aritu ezean...), edo partizipio prospektiboa duten adibideen ordain modura (Goseak hilko ez bagara, gehiago saiatu dugu ezin da ordezkatu* Goseak... Eta baldintza irreala adierazteko ere, tu ezik dutenen jokabide bera azaltzen dute.
|
|
|
Gizonak, buruz dabilen bitartean behintzat, ez dik izan behar egite zintzoen lotsarik (Barrensoro), batez ere ezezka emanda: Okerra jakinaren gainean
|
egiten
ez duzun bitartean, ez duzu hobenik.
|
|
|
Pozik gaude hori baizik esan ez duenean; kontzesioa: Zergatik zigortu duzu, ezer txarrik
|
egin
ez duenean?; kontsekutibo gisakoa: Zerbait gertatuko zen, hainbeste jende bildu denean.
|
|
|
Zerbait gertatuko zen, hainbeste jende bildu denean. Modu egokiagoak badira horiek esateko, esan ez duelako,
|
egin
ez badu ere eta bildu denez gero bezalakoak, esate baterako.
|
|
|
Hainbat gaizto (ago), berriz, ‘atsekabea adierazten duen esapidea’ da, eta ‘okerrago’ esan nahi du: Hainbat gaiztoago
|
egiten
ez dutenentzat (EH); Hainbat gaizto guretzat, ez badugu sinesten (EH) 17.
|
|
|
Haren ezkerrean ere eman daiteke, mintzagai aurreratu gisan: Zure ospe betikoa nik ardiets dezadantzat, zuk zer
|
egin
ez duzu? (Duvoisin).
|
|
|
28.6.2.1e Horra, beraz, labur esanda, zer den baina juntagailuaren bitartez gauzaturiko aurkaritzak egiten duena eta
|
egiten
ez duena:
|
|
|
Anitzak dira ahal bezain arinkiena iragaiten direnak (Duvoisin); Hurbiltzen zitzaizkionetarik anitzak bereganatzen bazituen, bertuteaz zituen bereganatzen (J. Etxepare); Gu ‘Euskaldun fededun’ gintezke anitzak/ fedetik ihes
|
egin
ez badu hizkuntzak (Xalbador).
|
|
|
Batzuetan, ezezkotasunaren aurkako zerbaiten gisa ageri da: Jan bai horrek, lanik
|
eginen
ez badu ere (Garate); Aita eta Ama begira ez zeuden, baina Zu bai! (Kardaberaz); Ikusteko begirik ez eta negar egiteko bai!
|
|
|
Jakina, bereizkuntza hori
|
egiten
ez dutenentzat, zer, nor, zein eta abar ez dira ez singular ez plural: [...] eta zeinek odolaren osagairik meheenarekin bat egiten duten (Irigoien); Tabernan oihuka esaten zuen bazekiela zeinek jo zuten (Igerabide);[...] zeinek bere izena zuten:
|
|
|
Batxi: emen diñue ze lengo eguneko esakeran arratsaldian izan ziriala esamiñak (Azkue); [Txoriyak] esan zidak, ze,
|
egiten
ez baditugu bideak ura andikan laster ateratzeko, denbora pasa kantuan asiko dala (Apaolaza).
|
|
|
Hona hemen zenbait adibide: Gezurra esatearekin ez da ezer konpontzen; Presaka ibiltzearekin ez duzu ezer aurreratuko; Lasterka
|
egitearekin
ez duzu atzerapena kenduko; Zerua ez da hitz hutsekin irabazten, ezpada Jaunaren aginduak gordetzearekin (Lardizabal). Nolanahi ere, esan behar da balio honetan ohikoagoa dela tu (a) z atzizkiaren bidez osatutako egitura (gezurra esanez; presaka ibiliz; lasterka eginez).
|
|
|
Galdetu gabe ere badakizkitzu zenbat ditudan (Barriola); Haragia jan gabe ere, jasoko dizkiat bai nik hemengo zaku habek (S. Salaberria); Ni ganik ihes, deus gaizkirik
|
egin
ez dudalarik, deusetan kondenatua izan gabe ere (Larzabal); Entzunen zutela zioten guziek, jakin gabe ere zeren galdatzerat zohan (Laphitz).
|
|
|
Taloa arto irinez egin behar duzu. Horrela
|
egiten
ez baduzu, ez zaizu ondo aterako.
|
|
2023
|
|
|
Itzulpena
|
egiteko
ez ditugu ez errimak ez eta lerroen neurriak kontuan hartu, zeren eta euskarazko itzulpenean ez dira jatorrizko oktosilaboak edo zortzi silabako lerroak gorde, testuaren esanahia lehenetsi dugu.
|
|
|
Egin dezadan txanpon bat bazik balio duena Eta hondatzerik
|
egiten
ez duena.
|
|
|
Nolanahi ere, eskola gizartearen osagai bat besterik ez da, garrantzizkoa, dudarik gabe, baina bakarrik deus ere
|
egiterik
ez duena. Oker handia eginen genuke normalizazioaren zamarik handiena eskolaren eskuetan utzita.
|
|
|
Horrek horrela behar du izan, euskarak erabateko inputa behar baitu, 3 eta 7 urte bitartean irakurketa idazketa prozesua egiten delako, eta prozesu hori eskolan euskaraz egitea da ereduaren gakoa. Horrek ez du esan nahi, baina, ikasleek (guztiek) aldi berean prozesu hori beste hizkuntzan edo hizkuntzetan
|
egingo
ez dutenik. Irakurketaeta idazketa mekanismoa bakarra da, eta ikasleek ezagutzen dituzten hizkuntza guztietan erabiltzen dute.
|