|
2022
|
|
|
Istilu hiltzaile hitz laburragoa da berez, istilu iraungitzaile baino, eta luze laburrak ere bere pisua
|
eduki
ohi du honelakoetan, ekonomiaren mesedetan: ahal dela, laburrean hobe.
|
|
|
" regem" batetik dator errege, eta" reginam" batetik, erregina. Orduxetik
|
daukagu
beraz sexu bikoiztasuna izen bion sustraian.
|
|
|
Euskaltzaindiaren Hiztegian sartu bada, gaur egungo corpusetan indarra har tu duelako da dudarik gabe, eta ez tradizioa duelako gure literaturan. Au rretiaz dakigu tradiziorik ez
|
daukana
, hitz berria baita euskaraz ere; gaztel aniatik sartua, nolanahi ere.
|
|
|
Euskal hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi batez super, hiper, mega bezalako graduatzaileek hartu zuten bezala. Baina iritzia
|
daukat
, elai e naren antzera, etorri eta joan egingo duela aditz honek; ez duela luzaroegi iraungo euskara biziaren alorrean.
|
|
|
" –Ene jauna, zer diostazu? / Zer
|
daukazu
bularretan? –Zagita bat eben daukat;/ azarri ez nax tiraetan".
|
|
|
/ Zer daukazu bularretan? –Zagita bat eben
|
daukat
;/ azarri ez nax tiraetan". Hau da:
|
|
|
—Hitz bi horiek, gaztelaniaz ez ezik, euskaraz ere gero eta gehiago entzuten di ra, Euskaltzaindiaren Hiztegian oraindino sarrerarik
|
eduki
ez arren. Baina gober nantza ondo agerian dakusagu, definizio eta adibide eta guzti.
|
|
|
—Batari eta besteari amore emateak egin edo hainbat amore emate egin guztiz aiututzat
|
daukat
; adierazkortasun handiko esapidea eta esangura berekoa.
|
|
|
Baina baiezka ere bai: " Hileroko eto rritxoa
|
daukana
hobeto dago, noizean behingo etorri urriekin larri dabilena baino".
|
|
|
zuzeneko ira kaskuntza. Hau ere zuzentzat
|
daukat
. Hala ere nahiago nuke:
|
|
|
· Alitosia duenagatik esan ohi da, arnasa txarra
|
daukala
ahotik, edo ar nasatsa duela.
|
|
|
—Deitu aditzak, lehen ez
|
zeukan
adiera baterako indarra hartu du gaur egun: manifestazioak, agerraldiak, grebak... deitu egiten dira gaur egun. Hala entzuten dugu hedabideetan, behinik behin.
|
|
|
Esan beharrean: Indarra ez ezik, gogoa ere
|
eduki
behar da, esatea: Indarraz haratago, gogoa ere eduki behar da.
|
|
|
Indarra ez ezik, gogoa ere eduki behar da, esatea: Indarraz haratago, gogoa ere
|
eduki
behar da.
|
|
|
—Zer aukera
|
daukagu
, bada, denbora izenak pluralez darabiltzagunean?
|
|
|
Ekin aditzetik berrekite eraiki daiteke, eta hitz honek ez du beste esanahi finkaturik, beraz balio digu. Hirugarren aditz bat ointzat hartuz ge ro, huts egin, huts egite
|
daukagu
, eta horretatik berrutsegite ere bultza daiteke (nahiz eta huts egite ere, gaitzespen markadun izena dugun).
|
|
|
· Kontalari eta kontari, izenaren aldaera bien artean kontari
|
dauka
Eus kaltzaindiak hobetsita, ez kontalari. Hitz horrek badu muga bat:
|
|
|
Aintzat hitza ointzat hartzen badugu, zerbait aintzat hartu dugula, edo zeozer aintzat eman dezakegula esan daiteke, edota aintzat
|
eduki
edo aintzat izan de zakegula beste hura. Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko.
|
|
|
Baina hiru aditz elkartu eder eta natural horiek bazter tu eta aintzatetsi hitz bateratua sortzeari ez deritzagu bidezko. Besteak bes te, TZAT atzizkiaren gainean ezin dugu txertatu euskaraz aditz bat, kasu ho netan etsi. tzat atzizkiaz esan dezake emazte batek gizon bategatik, gizaseme hori gizontzat
|
daukala
, edo bere senarra izan ezta ere, senartzakoa duela.
|
|
|
putzaldi, hatsaldi, ufaldi eta beste. Egia esanda, putzada entzun barik
|
neukan
. Baina itsasaldeko herri batzuetan esaten den putzada hori logika beteko hitza dugu, putz kolpea adierazteko, adarkada, bihozkada, eztenkada edo ostikada diren antzera.
|
|
|
—Aditzetik abiatzen bagara, gaztelaniaz" decepcionar"
|
daukagu
.
|
|
|
Beste bat huts eman aditz lokuzioa izan daiteke. Gerta daiteke norbaitek guri huts ematea, artean beregan asmo edo esperantza handiak
|
eduki arren
.
|
|
|
abalantxa, elurraz ez ezik jende multzoak direlaeta ere entzuten dena. Ildo horretan jende abalantxa ere erabilgarritzat
|
daukat
.
|
|
|
" –Egun on asko
|
euki
dizule, ontziko maisu gaztia. / –Halango asko ekar dizule, linde damatxu gaztia".
|
|
|
—covid deritzanak ustekabean harrapatu gaitu, nahiz coronavirus izurritearen durundi hotsak, hasieran urrunetakoak, lehengo hiletik gero eta hurbilago en tzuten genituen, izurrite edo pandemia zelakoak panizurrite aitormena iristeraino, eta igarri orduko etxe barrura sartuta
|
geneukan
.
|
|
|
Gogora dezagun, 1918an Bizkaiko Foru Aldundiak artezbide zehatzak argitaratu zituela ele bitara, gizarte osoa lau dardan
|
zeukan
izurri nobedadetsu hari eusteko. Izenburua:
|
|
|
—Hotz handiak daude iragarrita egunotarako. Euskaraz zein beste izen
|
daukagu
hotz handia egiten duela esateko?
|
|
|
Hau ere zabal entzuten den hitza dugu. Biharamuna
|
eduki
, esan ohi da. Azkuek hara nola defi nitu zuen:
|
|
|
Eta irudizko esanguraz, parranda osteko hurrengo egun horretako gorputzaldi txarra adierazteko, biharamuna
|
eduki
esan ohi dela esan dugu hasieran. Ekar ditzadan adibide bi.
|
|
|
" Biharamonian/ sendo gorputzian. / Nahiz biamona
|
euki
/ polita aldian,/ edanaren kezkarik/ ez da bihotzian" (Nere apurrak).
|
|
|
Baina Biz kai erdialdean ere ostea esaten da: ostea
|
eduki
, ostearekin egon, ostea kendu ezinik
|
|
|
Baina tuper hitzetik abiatuta ez
|
daukagu
ez tuper jaterik, ez tuper janik, plasti kozko tuperra bera jatera ez bagoaz behintzat! Tuper barruan dagoena da jaten duguna edo jan beharrekoa.
|
|
|
Hibrido bat sortu dugu. Berez gardenagoa izango zen bitartekari ize na ‘intercesor’ (edo ‘intermediador’) delakoaren eremurako gorde balitz, eta ildo horri jarraiki, bitartekaritza
|
geneukake
‘intermediación’ adierazteko, eta ildo horretako aditz multzoak: bitartekari izan, bitartekari egin eredukoak, ‘intermediar’ aditzera emateko.
|
|
|
· Balioa eragin ere guztiz egokitzat
|
daukat
. Batetik aditza dugu, balio eragin, gazt. ‘hacer valer, valorizar’ esanahia duena (Toribio Etxebarria, Lexi cón del euskera dialectal de Eibar), baina balio izendunik ere proposa daiteke:
|
|
|
Baina entzule fin horrek zuzentzat ez
|
daukana
ez da puntu hori. Zalantzan jartzen duena da, izanagatik ipini behar ote dugun aditz partizipioaren on doren:
|