|
2002
|
|
|
X.mendearenazkenaldianHerrialdeSantuakonkistatuetabera slamaren eskuetatikaskatzekoantolatuzirengurutzadekEuropaosoainarrosizuten.Jakina
|
denez
, astinaldihoriekzirautendenboran, gurutzatuekAlemaniatik etaEuropaeta EkialdeHurbilekobeste lekubatzuetatik pasatzean juduelkarteei eraso eta izugarrizkohilketaketasarraskiakeginzituzten.HorixeizanzenJerusalemeko bizilagunjuduenzoria, 1099.eanodoletanerabatsuntsitua.
|
|
2005
|
|
|
Koartikulazioa, besteengainetik, aginduenarabera, etahorieierantzunez, artikulatzaileakmugitzendireneko uneada, ondorenmurriztealetorke, hots asmoaren segidako jarrearakxedatzen duen neuronen agindu batek, artikulazio jarreraetetendueneangertatzen denefektuadamurrizte, e.b.hizketaren abiadura bizkortzeak, zenbait bokal etakontsonanterenneutralizazioalekarke. Berranto! atzea, berriz, traktoaren itxuraketarenaldaketa baten ondorioda; ingurunearen arabera gertatzen
|
dena
etahalako hots batidagokiona; e.b., bidehonetatikazaltzen ditu armoniabokalikoa etaamaierakokontsonanteenahoskabetzea errusiaeraz.
|
|
|
TeoríahauenpuntuahulakbetetzeraetorrikodafonetikarienarteanberebizikoarrakastaizanduenOharmenarenentzumenteoriaorokorra.Akustika etaoharmena lotzen ditu teoria honek.
|
Dena
den, izendapen orokorhonen azpian, berenarteanbatetortzen ezdirenhainbatereduetaazalpenezberdin ditugu, ezda, beraz, inondikere, paradigmabateratua.Ikusmoldeteorikoorokorrean baztertzen daanalisiarenbidetikosintesia, mekanismoanalitikoagoetanlurhartzeko. Fant ek (1967) teoríaklasikoanuhinakustikoen ezaugarrietansustraitzen daazaltzekooharmenarenjokabidea.Honela, oharmenak seinaleakustikoandagoeninformazioa iragazikolukeerredundantziaezabatzeko etairagazteakeginondoren gelditzendena (ezaugarribereizleak, alegia) alderatukolukehartzaileakbarne gogoanduenhots irudiarekin.
|
|
|
dugunoharmen prozesuaezagutzeko? Nolaegitenduguentzumen organoen eskutik uhinakustikoan jarraia, aldakorra, erredundantea...
|
dena
, iragazieta komeni zaigunaedobeharduguna bainoeziragazteko unitate linguistikoetan. Nola kontrolatzenditugu erritmoa, hizkera doinuaetamugimenduak?
|
|
|
Etimologikeria ala hitz jokoa?
|
Dena
den, edo berak erabakirik edo nor baitek adierazirik gehiegikeria zela, ez da agertzen VI. bertso hau Donibane Lohizuneko kantuan.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen dutena, Eskual bizkuntza dela mintzai ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi ez
|
dena
, Hortakotz dei ditake munduko lebena.
|
|
|
jakintsun bandienek aitbortzen dutena, Eskuara mintzaietan dela ederrena, Niboiz auzokoekin nabasi ez
|
dena
, Hortakotz deitzen dute munduko lebena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio handia daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez
|
dena
gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Hemen ere bi kantuetan diren aldaketek ez dute batere ideia nagusia aldatzen. Aspaldiko galdea; nondik datorren euskara,
|
denen
ahoetan dagoena
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da,
|
dena
ironia, dena zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da, dena ironia,
|
dena
zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino, dena gatz eta piper.
|
|
|
Lehenik ironia, ttipitzailea enplegatuz, Izkribaño (1891), edo mendratzailea erdi jakintsun (1894), gero trufaz beterikako gupidarekin diolarik Gaizoak (1891), edo behar den ñabarduraz baliatuz Gaixoa (1894), eta azkenik, azken neurtitzean, azken eztenkada arranoaren eta pikaren metafora azalduz, ezin sinetsizko gertakaria arranoa pikaren umea jakinik, bertzalde, pika dela hegaztinetan burugabea, ergela, kalakaria. Bertso hau, zinez, bertsolari batena da, dena ironia, dena zizta eta zirikada, emeki emeki eramaiten gaituena azken neurtitzeraino,
|
dena
gatz eta piper.
|
|
|
Aztaparra bezote
|
denek
milika. (bis)
|
|
|
Errepublika zer den ez dakienari (bis) Huna hots nik egia:
|
denek
nausi nahi Dugun errepika: Bib' Errepublika (bis)
|
|
|
lnpiotasuna, hori da gaitza, gaitz ikaragarria, erlisionaren kontra doana, ideología osoki galgarria eta
|
denetan
zabaldua. Denetan, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz; zer da Euskal Herria?:
|
|
|
lnpiotasuna, hori da gaitza, gaitz ikaragarria, erlisionaren kontra doana, ideología osoki galgarria eta denetan zabaldua.
|
Denetan
, salbu Euskal Herrian, xoko pollitean, bereziki mendietan, bizi den jende sanoa, garbia, kutsadurarik gabe gelditzen delakotz; zer da Euskal Herria?: lurreko parabisu bat, uharte parekoa, bertze mundu pagano hartarik berezia.
|
|
|
Antoine d' Abbadie-ren lore jokoetan, 1879tik hasiz, Iparraldean eta Hegoaldean ospatzen baitira aldizka, agertzen dira zazpi probintzien aipamenak, hala nola Klaudio Otaegiren olerki batean: Elkar gaitezen
|
denok
Napar Euskaldunok, 1881ean Iruñeko jaietan. Halaber Markinako lore jokoetan,
|
|
|
lehena, zazpi probintzien arteko batasuna, bigarrena, herri batu horren askatasun nahia. Hitz laburretan
|
dena
errana da.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu
|
dena
berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala.
|
|
|
Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta
|
dena
da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta handia ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko
|
dena
:
|
|
|
hamalau aldiz, hamalau bertsoko olerkia baita, errepikatuko
|
dena
. Bainan lehenbiziko Gauden Eskualdun eko zazpigarren bertsoa lehen bertso gtsa agertzen da Azpeitian:
|
|
|
Gauden gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta. Hastean eta koplartetan
|
denek
batean kantatzeko egina da errepika eta kantari batek kantatuko ditu koplak.
|
|
|
Historiagrafiazko lanak bereziak bihurtu zaizkigu eta badago nazioarte ko komitea historiografian aditua
|
dena
. Historiografía, beraz, zientzi histori koen atala dugu.
|
|
|
Nire ustez, XXI. mendeari begira horixe dugu erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa. Nahi eta ez,
|
denok
abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren. Euskaraz idatziz gero erra zaga sortzen da Euskal Herriarekiko begiradaren zirkulua beste mundu zir kuluen biran dagoela ahaztu gabe.
|
|
|
Euskal Herriaren hizkuntz nortasuna eta berezitasuna azpi marratuz, kategoria politiko berria sortarazteko eta indartzeko argudio sen doak burutzen ditu.38EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAILUSTRAZIO GARAIKO HERRI ADISKIDEAKXVIII. mendeko Euskal Herriko historialari eta pentsalari ilustratuetan hain pentsamolde arrazionalistaren jabe zen Oihenartek, badirudi ez zuela izan eragin zuzenik.
|
Dena
dela, Xabier Munibek sortu zuen erakunde sozial berria eta bertako kide ziren Euskal Herrialdeetakoek gehi Ameriketan edo Europako beste erresumetan bizi zirenek bascongado izatearen harrotasuna eta nortasuna erakusten dute. Munibe gizon praktiko eta politiko legez ageri zaigu. lrurac bat, laurak bat, zazpiak bat izan dira hari bereko aldarrikapenak gaur egun mundu mundializatuan euskaldunok bat, agian izan luke.Herri Adiskideen elkartean (Real Sociedad Bascongada de Amigos del País) hasieran gogoeta sozialak, historikoak eta politikoak egiten saiatu ziren, baina aurrerantzean gai hauek bazterturik ageri dira, zientzia aplikatuen eta teknologi gaien mesedetan.
|
|
|
|
denez
, kantrabrismoaren mitoarekin jarraitzen du erabat, Oihenarten lanari
|
|
|
Euskal Herri ia osoa (Enkarterria eta Tutera izan ezik) eta kasu batzuetan inguruko lurrraldeak (Biarnoa) hartzen zituen aztergai. Garaiko lan historiko garrantzitsuena izan zen ezbairik gabe, gure artean gutxi ezagutu eta landu
|
dena
, tamalez. Beharbada nazitarrek Parisen kartzelan zegoela, erresistentzian sarturik baitzegoen, ez bazuten hil, euskal historiografiaren erreferentzia nagusia bihurtzeko gaitasun eta prestakuntzaosoa zukeen, 1940 eta ondoko hamarkadetan.FRANKISMO GARAI LUZEKO ARGI ILUNAK1939an, gerra zela eta, aurreko urteetan bideraturiko dinamikak eten egin ziren.
|
|
|
Ez dago egia handirik, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere?
|
Dena
dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira. Baina, bestalde, zientzia konparatu ezean ez dago zien tziarik, orokortasunean egiten delako zientzia.48EUSKAL HISTORIAN BARRENA, ETORKIZUNARI BEGIRAKultura zientifikoak beti daude aldatzen, aldakorrak dira, izan behar dira.
|
|
|
euskalkien arteko eragin diglosikoak: ...estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen
|
dena
. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf.
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena.
|
Dena
den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
Ezdezagunpentsa, bestalde, soilikgureanaridirelaherri hizkerak urtzen.EuskalHerrianbartarratsekogertakaria
|
denez
, estandarizazioaren garaiarenhurbiltasunagatiksentitzenduguhori, hizkuntzarenbatasunesplizituaduelahogeitahamabosturtehasizelakoetaegunere, inoizbainoareago, Euskaltzaindia erabakiak hartzen eta erregelak hedarazten ari delako. Iruditzenezbazaiguere, hemendikkanpo, industrializazioarenondorioden urbanizazio prozesua etahomogeneizazioranzko joeraorokorra herri hizkerakkoloregabetzenaridira.ItaliakohizkerenegoerazdiharduenSobrero ren
|
|
|
Etxeetan adinekoek sobera berria
|
dena
edota makur esana zuzentzen dute: aittittek, esaterako.Azpeitiko hizkerak errealitateak beharduenelebat faltaduenean, batuko lexikorajokodugazteakagian, bainasistemafonologikora guztiz egokiturik: geltokiye, udaletxie, argazkiye... Denaden, nahastekotanerdaranahastenda, ezAzpeitikoakezdirenbestehitzakedomailagore takomintzoak.
|
|
|
batden, regiolektobatden, dialektoantzeko aldakibatdenala zeroteden jakiteko, ordea, deskribapen onakbeharditugu, bainaoraingoz honelako lan gutiegindaEuskalHerrian. Euskarari buruz ideiakgarbiizateaerekomenigarrialitzateke; horzehar bestehizkuntzetangertatzen
|
denaren
berriezagutzeaereonda, nonahikokontzeptuakgurera mekanikoki txertatzekodesira guztietarik urrun, betiere.
|
|
|
Berarengan ohikoa denhizkuntzalari senaetazorroztasunadarion artikulu batean (1998), delako «prosodia gaztea»gaitzatharturik ederki itxuratzen du Miren Lourdes Oñederrakguk artikulu honexetan erakutsi nahi dugun ideiaedosentimendua; hauda, egungoeuskaraz
|
denaz
bezainbatean badakigugutigoitibeheitizertatik zertaragoazen, bainaezzaizkigubistaratu goien barrenetazeharbide guztiak, ezdakiguxuxeniraganbideak non gurutzatzen diren, ezdakiguzehazkinoraino iritsikodireneztaguzti guztiakiritsikootedirenere.Berrikuntzabatzuenabiaguneaedoiturria zehatz mehatz zeinden ereezdago betihorren garbi.Kasurik errazenetan asmatzekogai gara, bainaezguztietan.
|
|
|
Azpimarratu beharrekoa da hizkuntzaren erabilera kolokiala eta komuna ia konturatu gabe ikasten ditugula hiztunok, baina erabilera berezituek, aldiz, motibapen eta ikasketa kontzientea eskatzen dutela (ikus Gutiérrez Rodilla, 1998). Hizkuntzalaritza aplikatuaren esparruan sar daiteke terminologia, hizkuntza tekniko zientifikorako funtsezkoa
|
dena
. Terminologia soziolinguistika, morfologia, fonologia, hiztegigintza eta informatika bezalako jakintza esparruez baliatzen da terminoak sortu, aztertu eta finkatzeko eginkizunetan.
|
|
|
Euskara tekniko zientifikoaz ari garelarik, euskararen erabilera berezi tuaz ari gara, zenbait alderditan behintzat erabilera komuna ez bezalakoa
|
dena
. Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere.
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza baten hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat baino ez
|
dena
. Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira.
|
|
|
Formula edo ekuazio luzeago eta korapilatsuak ditugunean, irakurtzen duguna ikur segidaren transliterazio moduko bat baino ez da, hizkuntza naturaleko sintaxitik urrun egon ohi
|
dena
: irakurketa antzekoa da hizkuntza gutietan eta hizkuntzaz hizkuntza aldatzen den gauza bakarra da ikur bakoitza
|
|
|
Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena. Bi joera hauek batera gertatzeak dakarrena da euskararen barnean urrunduz doazen hi eredu sortzea, batasunerako kaltegarria
|
dena
. Hortaz, beharrezkoa da mota honetako segi den artean dagoen kasuistika sakonkiago aztertzea eta hiztunei ikusaraztea erdal adjektiboak noiz mailegatu behar dituzten eta mailegatze hori noiz ez den inola ere egoki gertatzen36?
|
|
|
Idatziz agertzen diren hitzak eta sintagmen azentua jartzeko eskatu zitzaien ikasleei; erantzunetan curen ustez normalean egiten duten azentuera adierazi behar izan dute. Ikasleak
|
denetara
86 izan dira, 37 euskaldun berriak, 27 euskaldun zahar bizkaitarrak eta 22 euskaldun zahar gipuzkoarrak; curen adinaren batez bestekoa 19 urtekoa izan da. Behin testen emaitzak kodifikatu ostean, hemen aurkezten ditugun datuak eta ondorioak atera ahal izan ditugu.
|
|
|
Hiztunen artean egin ditugun moten araberako taldeetan, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun handirik; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu. Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen
|
dena
silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan. Partizipioen arau horiek eragina daukate aditz jokatuetan (beharbada euskara idatziaren menpekotasunak eraginda) eredu nagusi bi sortzen direla.
|
|
|
|
Dena
dela, oraiko aldian, gobernamenduak berak gogotik hartuko ditue naz geroz eskualde guzietarik igorriko dizkioten kontseiluak eta galdeak, desohore ginuke galde horri ez bagenio ihardesten Euskal Herritik, ez axo lez edo ez balioz. Jakin eta gainera, jadanik hasiak direla iratzartzen, Bretainian eta Flandrietan.
|
|
|
Honetan bururatuko da Lafitten eta Arotzarenaren arteko lankidetza euskallurraldetasunaren eta kulturaren alde Vichy-ko gobernuaren eretzera, bizkitartean 40ko hamarkada horretan bada oraino beste auzi bat Lafitte ape zak aipatu gabe utz ez dezakeena, eta alemanen denborako Arotzarenaren astekariari, 1942ko urtarrilean, igorriko dion azken artikuluan agertzen
|
dena
.
|
|
|
Euskarazko katiximaren gaia da auzi hori, jadanik aipatua izana, buraso zenbait hasiak baitziren bere apezen kontra, galdatuz zer behar zuten Euskal Herriko apezek euskarazko katixima haurrei inposatzen ari izanik? Ez ote zuten
|
denetan
bezala frantsesez ematen ahal?
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da niretzat, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta berak euskararen alde egindako lanak nire eta
|
denon
aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian.
|
|
|
Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko.
|
Dena
den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion horiek zeukaten etxean bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte. Tarbesen jaiotako Clémence Richard Grandmontagne euskaldunarekin ezkondu zen bigarrenez Louis Lucien Bonaparte, lehen emaztea hil ondoren.
|
|
|
Eredutzat hartuak ziren han idatzi zuten Dante Alighieri (Florentzia, 1265Ravena 1321), Francesco Petrarca (Arezzo, 1304Arqua, 1374), Giovanni Bocaccio (Florentzia, 1313Certaldo, 1375). Gainera, Italiako batasun politikoaren bidean, Florentzia izan zen erreinu eta lurralde historiko guztien hiriburua 1865ean,
|
denak
bildurik eta batasuna eginaz Parlamentua Erroman 1871ko azaroaren 27an eratu zen arte. Baina bazekien hizkuntza literario batuaren azpian dialekto asko zeudela bizirik.
|
|
|
aipatu hiru uharte handietako dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago.
|
Dena
den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko bide errazagoa zuten euskarazkoekin jabetzeko baino,
|
|
|
tertu egitendituzte hizkeren arteko sailkapena egiteko'. Guk, ordea,
|
denak
sartu behardirelaustedugu.Jadabestenonbait esanadugun legez, hizkeren sailkapena egitean hizkerenartekodistantziak neurtzendihardugu. Horretarako, hizkeren arteko desberdintasunaknolaberdintasunakzenbatu behardira.Desberdintasunakbainoezbadirakontuan hartzen (mapamono lexematikoak baztertuz) distantziak egiatandirenakbainohandiagobihurtzen dira eta ez dute errealitatea islatzen.
|
|
|
MapahauBonaparte printzeakburututakoIV.sailkapenarekinerkatzen bada, zertxobait desberdina izanarren, antzekotasunhandiakdituela kontu ratzengara: izanere, guremapakoisoglosanagusiak (dendrogramako25.mai lankokatzen
|
dena
) Bonapartek marraztutakomuga batzuk korritzenditu. Hainzuzenere, marrahonekbereiztendituBaztan, Bortzirieta, Araitz, Arakil etaSakana, batetik; etaUltzama, hego nafarrera garaikohizkerak, aezkeraeta zaraitzukoa, bestetik.
|
|
|
Villasanterekin (1979: 162) bat eginez, bestetik, kontzesioa, gertatu
|
dena
ez bezalakoa ondorioztatzera garamatzana da. Aurkaritza, bestalde, kontzesioak ondorioztatzera garamatzana ez bezalako ustekabe hori da:
|
|
|
Edozein hipotesiri eusten diogularik ere, # ikurra dugu kontuaren adierazle onena: egoera jakin batean egin ez litzatekeen edo egingo ez litzatekeena, eta ez perpaus mailako arauetan erabateko debekua duena eta ikurraren bidez adierazten
|
dena
.
|
|
|
Berriz bezalakoek, ordea, bi erabilera dute: ustez jatorrizkoa
|
dena
(19a) eta testu eta perpaus mailako funtzioak biltzen dituena (19b). Kide hauen guztion testu mailako fun tzioa, bestalde, mintzagaia indartzea da nonbait. c4) sailean aipatuko direnen kasuan, bes talde, ustez jatorrizkoa zen funtzioa eskuragarri dago gaurko euskararen baitan ere, eta oro har, berriz bezalakoen bi erabilerak azal daitezke.
|
|
|
'' Santiagoko enparantza ederra da. Beraz, jende gehiago dago larunbatetan
|
dena
dela
|
|
|
Aukera hori ez da
|
dena
dela beti gertatzen.
|
|
|
e) Esan gabe doa zenbait esangura baterazintasun suma daitezkeela: (36) Galdetu edo
|
dena
dela bilatu erantzuna liburu batean
|
|
|
Aurreko kontuak laburbilduz, bada, juntagailuek perpaus mailako fun tzio bat dute berez, bi perpaus elkartzen baitituzte goragoko perpaus bat ema teko; hala ere, zenbaitetan, aurrean daramatzaten prosodia ezaugarriak direla bide, lokailu modura joka dezakete; horrelakoetan, bada, testu mailako fun tzioa dute. Hau guztia,
|
dena
dela, gramatika kategoria bati dagokion banake ta ohiko bat besterik ez litzateke izango. Bestalde, oro har esangura baizik gauzatzen ez duten lokailuekiko pilaketetarako murriztapenik ez dago.
|
|
|
Uste honen segurtasuna erabatekoa balitz arra zoi bikoitza eta sendoa genuke zemai ere mailegutzat jotzeko.Besterik da haren etorki zehatza aurkitzea. Honetarako, gainerako iker keta eremuetan legez, nork bere inspirazioa eta eredua ahal duen lekuan hila tu ohi du, ez haranzko bidea baizik eta honanzkoa baita (asmatutakotik edota berreraikitakotik datuetara doana) azaldu eta justifikatu behar
|
dena
. Nik neuk Mitxelenak erdietsi bide zuen etimologiarik eder eta emankorrenetakoa erabi li nahi izan dut giltzatzat edo eredutzat.
|
|
|
areago
|
dena
, ohartu gara mozketa oker baten aitzinean garela: abaga
|
|
|
Baina ez da urteen kontua bakarrik aintzat hartu behar
|
dena
euskal kaze taritza historikoan, nahiz hori ere bai (dAbbadiek ere beste 25 bat urtez ida tzi bide zuen, B. Adémak eta J. Etxeparek 30 batez gutienez, etab.). Hiriart
|
|
|
Herrietako berri batzuetan sartzen du ere beste kazeta genero ohargarri bat, egun gure artean gutiago ageri
|
dena
: hil ospetsuen berri, apaizkide, euskaltzale, jaun handi... adiskide edo etsai, horien laudorio edo gaitzespen eginez.
|
|
|
Baina irakurlearen gogoa zintzilik utzi nahi duenean aditza perpaus edo paragrafoa ren hondarrera igortzen ere badaki.Areago, Hiriart Urrutik guziz joskeran edo morfosintaxian egiten duen bihurketa, are transgresioaren gakoa ere erretorikan dagoke eta ez gramatikan. Idazle
|
denak
ez baititu beti gramatikaren legeak errespetatzen, ez behar ere hiz kuntza adierazkortu, berritu edo sortu nahi badu (Altzibar: 2003).
|
|
|
Halaber jokatzen da gure kazetari gudukaria, hitz nahiz egitura laburrak 2, 3 edo 7, 8 alditaraino obsesioz errepikatuz, noiz iltzea buruetan barna sartu nahian, noiz barne zirrara sentiarazi nahiz, eta maíz ironía edo trufaz. Arestian ikusi ditu gun elkar, oro, nehor, edo ministro, deputatu eta senadore tzarrek eginiko lege, edo trufa harentzat orobat
|
dena
edo fraide serora apaizak fuera eta ken, eskolak hets, edo ministro ohoinek eliza katolikoaren ondasunak ebats. lragarkietako esloganetan ere baliatzen ditu, edo kazetaren zabalkundea bul tzatzeko: Eros eta erosaraz; irakur eta irakurraraz. Igandetako eliza ofizioak eta oro, noiz zoin diren, badauzka.
|
|
|
Delako neskat... barkatu, andere gazteak, eliza pesta buru eguerditan, oroiturik jan behar zuela, eta pitxerrean ur hutsa baizik ez izanki, bere gain bizi
|
dena
omen baita, zer egin dautzu? 1 Goizeko apaindura kendurik arra tsaldekoaren jaunzterat artean, zalu eta arin, bi lur-sagar xuritu daitzu (baitzi tuen hek); eta joan zautzu atxit erne, oinetakoek krik krik egiten diotela, auzoko botiga batetara:
|
|
|
Mahastidun
|
denak
ikasi nahi; eta ikasteko ikusi. (E 828,).
|
|
2019
|
|
|
|
Dena
dela, J. Urquijoren osasunak, euskaltzainburuarenak bezala, okerrera egin zuen garai horretan. 1949ko abuztuaren 13an gauza izan zen Ph.
|
|
|
Federalismo kultural hori Austria Hungarian gauzatu ez bazen, Espainia frankistari aplikatzea ameskeria hutsa zen.
|
Dena
dela," pertsona versus lurraldea" printzipio austromarxista zatekeen F. Krutwigen" sentido psicológico de las nacionalidades" en iturria (cf. Recalde 1982:
|
|
|
|
Dena
dela, gerraondoan berriz ekin zioten 1936an bukatu samar omen zegoena aztertzeari, letraz letra eta hitzez hitz. Azterketa filologiko sakonagoa litzateke ondo kokatzeko Euskaltzaindiaren artxiboan dauden askotariko material lexikografikoak, baina hiru corpus nagusi bereiz daitezke. Horietako bik gerra zibil artekoak dirudite, batak" a-z" arteko hitzak hartzen ditu eta besteak" ch z" artekoak.
|
|
|
" gobierno ilegal= legez atzetiko agintaritza". 241 Badirudi lehenengo bi adieren konnotazio negatiboa ezabatu eta legezko diktadura bati leku egiten zitzaiola Espainia frankistan argitaratu nahi zen Akademiaren hiztegian.
|
Dena
dela, gerraondoko lexikografiaren moteltasuna eta azken porrota ezin du lexikoaren depurazio politiko soilak azaldu.
|
|
|
|
Dena
dela, puristez osatutako lexikografia batzordeak (R. M. Azkue eta N. Oleaga) lanean jarraitu zuen 1940ko hamarkadan.
|
|
|
Hura izan zen gerraondoko zeregin akademiko nagusia, hala denbora nola gastu aldetik.
|
Dena
dela, 1949ko iraila iri247 Antza denez, Akademiaren sorreran J. Urquijori euskaltzainburu izatea eskaini zioten, baina ez zuen onartu (Gavel 1950: 259).
|
|
|
Badirudi lanean jarraitu zutela," g" letra ere osatu arte, baina euskaltzainburuaren heriotzak, 1951n, ezinezko bilakatu zuen proiektua amaitzea. Akademiaren artxiboan gordetzen den lexikografia corpuseko azken sarrerak" halógeno= gatz soŕarazle" eta" haloideo= gatz antzeko" izan ziren.252
|
Dena
dela, Euskaltzaindiaren hiztegi handiaren bideragarritasun komertziala zalantzan jarrita zegoen ordurako.
|
|
|
Izan ere, hauxe da Antton Ugarteren lanak proposatzen diguna. Euskal Herri garaitua, desegina, zatikatua eta erakunderik gabea da orriotan agertzen
|
dena
, 1936 urteko gerlaren poderioz.
|
|
|
|
Dena
den, egileak bezalaxe, egin ditzagun bestelako saioak, horrela eratuko baita Euskal Herriaren eta euskararen norabidea. Eskerrak egileari eta ongi etorria izan dadila argitalpen hau Euskaltzaindiaren Iker bildumara, aberasturik geratzen baita azken hau.
|
|
|
Orai zuk erran ontzat artzen duzun, eta berdin besteek; emengo batzarretara etortzeko. Beste izen bat edo bi erradazu othoi, egokiak euskal idazleen artecoak, gerta bai liteke, beste toki geyago bat ere bethetzea Iparraldecoekin; au
|
dena
oraiño belarrira erratea...
|
|
|
" A" letrako hitzak jasotzen dituen R. M. Azkueren Diccionario español vasco= Dictionnaire espagnol basque (circa 1916b) bide da, zati soltetan Euskaltzaindiaren bibliotekan eta J. Urquijoren bilduman gordetzen
|
dena
(KMK JU). zuen, eta euskaltzainburu kargurako I. M. Echaideren aldeko botoa eman nahi zuen.896 R. Lafonek ere ezin izan zuen etorri, Bordeleko Unibertsitatean eskolak ematen zituelako.
|
|
|
" Garagarrila" ekaina nahiz uztaila izan daiteke, euskalkiaren arabera.
|
Dena
dela, Akademiaren idazkaritza eta diruzaintzan erabiltzen zen hilabete izenen terminologia nagusia hau zen: Urtarrila= Urtarrila; Otsaila= Otsaila; Epaila= Martxoa; Jorraila= Apirila; Orrila= Maiatza; Bagila= Ekaina; Garagarrila= Uztaila; Dagonila= Abuztua; Iraila= Iraila; Urrila= Urria; Azila= Azaroa; Lotazila= Abendua. rroa gordetzen da.935 Hasteko, 1952ko ekainean urgazle izendatutako E. Erquiagaren esker oneko gutunaren berri eman zen.936 Horrekin lotuta," Academia Montiano" delakoaren idazki bat jaso zen, martxotik aurrera euskarazko eskolak emateko baimena eskatzen zuena, E. Erquiaga bera irakasle zela.937
|
|
|
|
Dena
dela, etorkizunari begira, Akademiaren 1953ko otsaileko batzarreko berri garrantzitsuena GPDk sortutako" Seminario de Filología Vasca Julio de Urquijo" delakoarena izan zen. I. M. Echaide eta A. Irigarayren bidez, J. M. Caballero GPDko presidenteari zorionak ematea erabaki zuen batzarrak.
|
|
|
A. Elorriaga GPDko presidenteak hasieran karguan jarraitu arren, berehala dimisioa aurkeztu zuen, argitu gabeko arrazoiengatik.946 Agian A. Elorriagak korporazio berrituaren lehen saioan, apirilaren 2an, salatutako probintziako ogasunaren eta benefizentziaren egoera txarrak eragina izan zuen erabakian, ezabatutako kontzertu ekonomikoaren aldarrikapenarekin zukeen loturagatik.
|
Dena
dela, Herrizaintza ministerioak ez zuen dimisioa onartu apirilaren 26ra arte, ezta GPDko presidente berria
|
|
|
Espainiaren XIX. mendeko historia politiko eta militarrean berezitua, 8.500 lan eta 11.500 liburuki inguruz osatua dago (San Martín Casi 2016). lak eragin handia izan zukeela erabakian.
|
Dena
dela, Akademiak instituzio berrian pisu handia izaten jarraitzen zuen. I. M. Echaide, GPDko presidentearen aginduz, J. M. Urrutiarekin bildu zen SFVJUz hitz egiteko 1954ko urtarrilaren 28an.968 Euskaltzainburuordeak elkarrizketaz J. M. Caballerori idatzitako gutunean, zurikeriak gorabehera, nabari da J. M. Urrutiak ezustean eta fede gutxirekin jaso zuela zuzendari izendapena, L. Michelenaren hautagaitzak porrot egin ostean:
|
|
|
Olabide. Are okerrago
|
dena
, Gasteizen fusilatutako Esteban Urquiaga" Lauaxeta"() poeta jeltzalearen kasu sinbolikoaz beste, Akademiarekiko elkarlanean nabarmendutako hainbat elizgizon 1936ko urrian Gipuzkoa okupatuan epaiketarik gabe exekutatu zituzten. Hain zuzen, Egunak antolatutako mezan omendutakoak ziren:
|
|
|
Gobernuaren helburua instituzio berrian soil soilik ezkerreko errepublikazaleak aritzea zen, noski.
|
Dena
dela, gerra egoeragatik, Instituto Nacional de Cultura k ez zuen jardunik izan, eta akademikoak sakabanatu egin ziren, Bordeleko erbestera 1936ko abenduan iritsitako zuzendaria barne. Gerra zibilak iraun artean milizianoek zaindu zuten egoitza, barruan soilik atezaina zegoela (García de la Concha 2014:
|
|
|
Parte hartu ez zuten gehienak Madril errepublikanoan zeuden bakartuta.
|
Dena
dela, hogeita hemeretzi kide horietatik soilik hamaika (%28, 20) nabarmendu ziren, uneren batean edo bestean, Errepublikaren zilegitasunaren alde: R.
|
|
|
Udal eta probintzia ordezkariak ere bertan izan ziren, baita Gasteizko administratzaile apostolikoa ere.
|
Dena
dela, IdeE ko idazkariak Espainia eta Italia faxisten arteko harreman estua izan zuen hizpide. Ildo beretik, Alemaniako zenbait irakasle (Carl Schmitt, besteak beste), akademiko laguntzaile izendatu zituzten eta Alemaniako himnoa entzun zuten batzartuek, zutik eta besoa luzatuta.
|
|
|
Errepublikan eskuin muturrerantz abiatutako monarkikoak ziren, dinastikoak gehienak (Plata Parga 1991).
|
Dena
dela, JCV osatu zutenen artean, beste kide bat nabarmendu behar dugu, Euskaltzaindiarekin zuen harremanagatik: G. Maidagan.
|
|
|
Consejo Nacional de FET JONS, Jefe del Servicio Nacional de Enseñanza Profesional y Técnica, Jefe del Servicio Nacional de Industria, Junta Política de FET JONS, Comisión Permanente del Consejo Nacional de Economía edota Consejo de la Hispanidad.
|
Dena
dela, J. M. Areilza Bilboaldetik urruti ibili zen eta haren eragina ez zen iraunkorra izan Akademiaren gorabeheretan. Esaterako, artean Madrilgo Unibertsitateko Zientzia Ekonomiko eta Politikoen Fakultatean eskolak eman zituen.
|
|
|
|
Dena
dela, araudi handigurak ezartzen zuen JCVren egitura konplexua ez zen guztiz bete. Hogeita hamar herritarrez eta sei diputatuz osatutako JCVren osoko batzarra ez zen hilero bildu.
|
|
|
|
Dena
dela, JCVren otsailaren 21eko ofizioa, idatzizko jakinarazpen ofiziala zen. Euskaltzainburuak 1941eko otsailaren 6rako adostuta zituen JCVren ordezkariekin ahozko berme guztiak.
|
|
|
1949ko ekainean sarrera hitzaldi publikoa egin zuen, eta 1950ean M. Lecuonari erantzuna emateaz arduratu zen.
|
Dena
dela, bi ekitaldi horietara joateaz gain, soilik beste bi batzarrera agertu zen: 1949ko irailean, F. Krutwigen dosier aurkezpenera, eta 1952ko ekainean, L. Villasanteren sarrera ekitaldiak sortutako istiluaren harira.
|
|
|
JCVn, Bilboko Udalean edota prentsa monarkiko ohian, falangismo ofizialarekiko autonomia gehiagorekin jarduteko aukera ikusten zuten agian Euskaltzaindian.
|
Dena
dela, 1951n Iruñeko txokolate fabrika jarauntsi eta Bilboko egunkariko kargua utzi egin zuen. Ordurako buruko gaitzak agerikoak ziren eta irabazitako dirua xahutu egin omen zuen (Euskaltzaindia 1982:
|
|
|
J. Echaide zatekeenak idatzitako dosierraren arabera, agintari frankistek Espainiako banderaz bete zuten teatroa eta A. Arrueri hitzaldia gaztelaniaz ematea agindu zioten. Buruzagi" falcondista" k, ordea, euskaraz hitz egin zuen, herri hizkuntza legez babestearen eta euskal unibertsitatearen alde, eta entzuleek asko txalotu zuten, poliziaren atsekaberako.776
|
Dena
dela, J. Echaidek Gipuzkoako buruzagi tradizionalistarekiko erakusten zuen begikotasuna ez zuen, seguru asko, EAJ PNVko zuzendaritzak onesten. EBBko kideek mesfidantzaz ikusten zituzten euskaltzainburuordearen semearen" arinkeriak", baita horrek Gasteizen hilabete eta erdi preso eman ondoren ere.777
|
|
|
|
Dena
dela, L. Villasantek sarrera hitzaldiaren azken zatiak bidaltzearekin batera, ekitaldia Bilbon egitea nahiago zuela adierazi zuen. Era berean, I. Berriatuaren bidez jakinarazi zuen ez zuela idatzitako testu luzea osorik irakurtzeko asmorik.
|
|
|
Era berean, I. Berriatuaren bidez jakinarazi zuen ez zuela idatzitako testu luzea osorik irakurtzeko asmorik.
|
Dena
dela, F. Krutwig oso pozik zegoen frantziskotarraren testu erudituarekin, lapurtera klasikoaren aldeko argumentuz josita zegoelako. Gainera, R.
|
|
|
Hain zuzen, A. Dauzat hizpide hartuta, euskararen arrakala sozialagatik, estandarra arautzea hil ala biziko arazotzat jo zuen, hizkuntzen arteko norgehiagoka betean: " bi hizkuntza aitzinez aitzin jartzen direnean, baldin bi hoietatik bat landua bada ta bere litteratur batasuna sendo lorturik ba daduka, bertzea berriz dialektutan puskaturik eta basati itxuran agiri bada, berehala gerthatzen da
|
denok
|
|
|
" International Congress of Linguists" (ICL) delakoan parte hartzeko Akademiak jasotako gonbita, Ralph L. Turner buruarengandik.809 Uste izatekoa da Euskaltzaindiak, ohi zuenez, ezezkoarekin erantzun zuela, erantzunik eman bazuen. Argentinako Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascosek, bestalde, maiatzaren 30eko batzarrean hartutako beste erabaki bat aipatu zuen, garaiko gainerako iturrietan agertzen ez
|
dena
:
|
|
|
Kargugabetzeak, halaber, seguru asko J. M. Seminario euskaltzain zelatariari eragin zekiokeen, batzarretara joan ez eta euskaltzain asko aurka zituelako.
|
Dena
dela, agian J. M. Seminario bera batzarrean egon zelako, badirudi araudiarena ez zela eztabaidatu.
|
|
|
|
Dena
dela, Euskaltzaindiaren berehalako eginkizuna, P. P. Astarloa euskal apologistaren omenaldian parte hartzea izan zen. JCVk maiatzaren 15ean jakinarazi zion Akademiari Durangoko Udalak zuen asmoaren berri, L. Villasanteren sarrera ekitaldia baino lehenago.
|
|
|
I. M. Echaidek, Donostiako ordezkaritzako korrespondentzia idazteko, GPDko laguntzailea erabiltzen zuen, baina J. A. Esnoz ez zen gauza gutunak euskaraz idazteko. Horregatik, buruordearen gutunak ia beti gaztelaniaz zeuden.1180
|
Dena
dela, berak nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako. Batzarrak arintzearren, I. M. Echaidek eskatu zion aurreko akten zirriborroak euskaltzainei postaz bidaltzeko beti.1181 Uste izatekoa da N. Oleagak ez zituela beti gogo onez hartu Donostiatik iristen zitzaizkion ohar eta agindu horiek, hamar urte oso zailetan R.
|
|
|
|
Dena
dela, euskaltzainburuordearen aginpideari emandako bultzada ofiziala izan zen sari hura. Goi mailako ordezkaritza bildu zen probintzia jauregian 1954ko apirilaren 9an:
|