|
2000
|
|
|
Berezkoa, parekorik gabekoa, besterik ezagutu ez duten lege jarduleentzat. Argigarri, hala ere,
|
denontzat
, Kode Zibilera biltzen baita arlo zibileko zuzenbidearen eskarmentu luzea.
|
|
|
Frantzian, bestela ere, ekitate naturalari egin zaio so, seme alaben mesederako. Ez, beraz, Estatu arrazoi horri, interes orokorraren menpean jartzen baitu horrek den
|
dena
. Gure legeen ustetan, senar emazte horiek, hain zuzen ere, ezlegezko tratuetan ibili ondoren ezkondu direnek, betidanik izan dute gogoa ezkontza erazko batez lotzeko; uste dute ezkontza beti egin dela, gogoz eta desiraz, seme alaben jaiotzetik bertatik eta ekitate fikzio batez, ezkontzari indar atzera eragingarria ematen diote.
|
|
|
Emazteak ezin du beste egoitzarik izan senarrarena baino. Horrek dena administratzen du,
|
dena
ikuskatzen. Senarraren administrazioak, haatik, zuhurra behar du izan eta ikuskaketak, mugatua; senarraren eraginak zabalago jokatu behar du babesean aginpidean baino; indartsuena da ahulena defendatu eta sostengatu behar duena.
|
|
|
Horiek ziztu bizian eskualdatzen dira, inolako arrastorik gabe, eta horien izatea ere egiaztatu eta ezagutzea ezinezkoa da kasurik gehienetan.
|
Dena
den, justiziarik eta zentzurik gabekoa litzateke halako akzioak negozio zibiletan ez onartzea. Negozio zibil horiek, ia beti, ondasun higiezinen gainekoak dira eta ondasun horiek leku finko batean daude, pertsegitzeko modukoak dira, edonoren eskuetan direla ere; iraunkortasunaren bidez, egingarri eta errazak egiten dituzte justiziaren interesak galda ditzakeen eztabaida guztiak.
|
|
|
Tenore horretan, legeak, gizakien makurrak aurretiaz ikusteko edo zuzentzeko dira; halako zintzotasuna, halako tolesbakotasuna erakutsi behar dute. Gaitz oro eta norbanakoek gauzatu ditzaketen abusu oro ere aurreikusi behar direlako ideia aintzat hartu behar bada ezinbestean, galdua da
|
dena
. Formalitateak amaigabe ugalduko dira, herritarrei ez zaie emango bestelakorik, babes okerra baizik eta konponketa gaitza baino okerragoa izango da.
|
|
|
Kontua,
|
dena
den, ez da agortzen horretan. Halperinen ustetan eta lehen adierazi legez, eskubide politikoen murrizketak zekarren eskubide zibilak gehitzea.
|
|
|
Horregatik, herri zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen
|
dena
, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Horixe da horren testugintzan zatirik osotuena eta biribilena. Horri dagozkio, baita ere, inguruko beste gaiak, hala nola, gurasoen ahalgoa, dibortzioa, seme alaben egoera zibila, egoitza, absentzia eta abarrekoak, den
|
denak
Kode Zibil batera bildu beharrekoak:
|
|
|
Beren beregi dakarkigu Portalisek iritzi hori, hain juxtu ere, Kode Zibilera barneratuko
|
dena
:
|
|
|
Kontratuaz
|
denaz
bezainbatean, erreditu tasa zentzudunaren aldeko apustua egiten du atariko hitzaldiak, lukurreriaren gehiegikeriak ostendu nahian:
|
|
|
Familia baten egoera nolakoa izan eta seme alaben artean banaketa zati berdinetan egitea, ez ote litzateke, besterik gabe, desberdintasun izugarriaren iturburua? Gizartearen maila langintsuetan, zein seme alabek bilduko ote ditu bere ahaleginak gurasoenekin, nekearen ordez irabazpideak ikusi ez, eta okerragoa
|
dena
, bere industriaren emaitzak galtzeko tenorean sumatzen baditu. Zer gertatuko da artisau eta nekazariekin, behin bizitza norbaitzuei eman, eta horiek, lehenengoak bertan behera uzten badituzte, euren zahartzaroa dela eta?
|
|
|
Horigatik, herri zibilizatu guztietan nabarmen da, legeen santutegiaren aldamenean eta legegilearen zaintzapean, halako goiburu, ebatzi eta doktrinaren gordailua, egunero eraberritzen
|
dena
, epaitegietako eztabaiden praktika eta gatazkak direla bide. Gordailu hori aldioro areagotzen da aurreko jakituriarekin, eta betidanik hartu ohi da legeriaren osagarri zinezkotzat.
|
|
|
Legegilearengana jotzeak berandutza kaltegarriak ekarriko lizkioke justizia eskaleari eta, okerrago
|
dena
, legeen zuhurtzia eta santutasuna auzitan jarriko.
|
|
|
Legeen aurkakoa ez
|
dena
zilegi da. Legearen araberakoa, aitzitik, ez da beti egoki, legeak gehiago ari direlako gizartearen onura politikoaz, gizakiaren onura moralaz baino.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten hainbatek ez dute berori behar adina ezagutzen. Berehala konturatuko gara horretaz, baldin eta gauza bagara bereizteko, batetik, zuzenbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan
|
dena
eta, bestetik, gure egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana eta Erroma bera kolokan jarri zuten hainbat munstroren gortean moldatua, agerikoa baitzen horiek epaiak eta lege...
|
|
|
Horiei adi egon behar du legegileak, berak ezarritako erakundeak lur gaineko euskarrietatik bakartuta ikusi nahi ez baditu. Berezko harreman horiek ahalbideratzen dute herri baten nortasuna eta eitea ez galtzea, herri hori azkendua edo hori baino makurragoa
|
dena
, beheratze maila espantagarrian amildua izan ez bada. Lar hobetsi ditugu garaiotan aldaketa eta erreformak; hartara, erakunde eta legeetan, ezjakinaren mendeak abusuen lekukoak badira ere, filosofia eta argien gizaldiak sarriegi izan ohi dira soberaren eszenatokiak.
|
|
|
Adimenik gabeko izakiek, zirkin edo eraspen itsu baten meneko horiek, ez dituzte euren artean topaketa ezustekoak edota aldian aldiko urreratze bakanak baino, betiere moralitate gabekoak. Gizakiengan, ostera, adimena beti korapilatu ohi da, gehiago edo gutxiago, bizitzaren egintza guztiekin; modu horretan ere, sentimendua gogoaren aldamenean dago, zuzenbideak sen soila ordezkatzen du, eta den
|
dena
handitu eta ongitu egiten da.
|
|
|
Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek beren amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu
|
denak
neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren, denak oso ahulak direla onartzen du.
|
|
|
Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik. Laugarrenak, azkenik, hirugarrenak egin lez, aukera guztiak metodikoki eta arretatsu analizatu ondoren,
|
denak
oso ahulak direla onartzen du. Ondorioz, bide bat zozketaz onartzea erabakitzen du.
|
|
|
Hots, sasirrazionalismoak partzialki baino agertzen ez
|
denaz
hipotetizatzen du. Bere joera metafisikoa, hortaz, betetasunean agertzen da.
|
|
|
" Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean. Dakigunez, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak,
|
denak
ez esatearren, hil edo erbesteratu egin zituzten naziek.
|
|
|
2 Argi dago Vienako Zirkuluaren filosofiak bere eginkizunagatik bakarrik nahikoa duela filosofiaren historian agertzeko.
|
Dena
den, alabaina, interesgarria da beti ikusmolde filosofiko bat bere garaiko beste batzuen aurrean kokatzea, batik bat antagonikoak badira. Antagonismo mota hauen haria erraz nabaritzeko, ikus adibidez D’AGOSTINI, F.:
|
|
|
94
|
Dena
den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza. Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa
|
dena
, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena. Hori ez da aipagarria zientziarentzat, ezta Zirkuluak defendatzen zuen filosofia motarentzat ere, honek zientifikoa izan behar baitzuen.
|
|
|
Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan sar badaiteke. Sartu ezin
|
dena
, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu berria errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu berria sartu ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun handiz hartzen da.103
|
|
|
1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean. Printzipio honen arabera, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta
|
denek
balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik.
|
|
|
Eta hori da ezagutzak behar duen guztia, Schlicken aburuz.
|
Dena
den, auzi hauei buruzko Schlicken azterketa 1918 aurretik hasi zen. Jada" Die philosophische Bedeutung des Relativitatsprinzips" [Erlatibitate printzipioaren esanahi filosofikoa] (1915) 113 idazkian, erlatibitatearen teoriak garaiko bi sistema filosofiko nagusien gain —Cassirer, Natorp eta Marburgoko eskolaren neokantianismoan, batetik, eta Machen positibismoan (enpiriokritizismoan), bestetik— zer nolako inpaktua eduki zuen aztertzeari ekin zion.
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren gauza batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga
|
dena
betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Printzipioak kritika andana jaso zuen, eta horien ondorioz hura birmoldatzea ezinbesteko bihurtu zen, baita hura bertan behera uztea ere. Baina,
|
dena
den, proiektu enpirista logikoaren makineria osoaren urratsak itsatsiko zituen.
|
|
|
Diziplina ezberdinak hauetariko batean sartzen ote ziren ikusteko, haiek aztertu beharra zegoen, ea Vienako Zirkuluak proposaturiko frogak gainditzen zituzten. Eta ez bakarrik metafisika, baita teologia edo etika diziplinak ere; soziologia ere analizatzear zegoen, eta psikologia, ekonomia, historia,
|
denak
egiaztagarritasun frogaren azpian kokatuz. Ikus ditzagun kasu batzuk.
|
|
|
Etika zuzena
|
denari
edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua.
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez
|
denari buruzko
ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua.
|
|
|
‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175 urte barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin
|
dena
. Jakina, horrelako murrizketek printzipioa susmagarri eta batere ez erakargarri bilakatu zuten.
|
|
|
egon zain zendu arte eta kitto. Hauxe zen hilezkortasunari egiaztagarritasun printzipioa aplikatzeko modu egokiena —zioen Schlickek— Hipotesia, horrela, faltsua zen, baina esanahia zuen,
|
dena
den.
|
|
|
ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan sartu nahi den guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero, gauza bera, eta horrela segituz
|
dena
da on batera ailegatu arte. Hots, erlatibismoari ateak ireki arte.
|
|
|
Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta zitekeela argudiatu zen.
|
Dena
dela, egiaztagarritasun mota honek zergati nozioaren beharra zeukan: elektroien existentzia olio tanten portaeraren zergatia da.
|
|
|
Beraz, ezagutza nolakoa zen onartzeko bi modu geratzen ziren irekita: Lewisena, alde batetik —diskurtsoaren esanahia gradazio edo mailen arabera finkatzen dela zioena—, eta, bestetik, Schlickena —ezagutza
|
dena
eta ez dena garbi bereizten zuena: egiaztagarritasuna buruan izanik, soilik zientzia da ezagutza esanahiduna—.
|
|
|
Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat.
|
Dena
dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio hura onartezina izan zen.
|
|
|
Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen
|
denak
deusezten. Lehenengo eta behin, egiaztagarritasun printzipioa soilik partaide batzuen esku geratu zen, eta berauek ziren printzipio hau beste batzuk baino hobea zela frogatu eta erakutsi behar zutenak.
|
|
|
planetekiko esperientzia egiaztagarria ez izan arren, esanahia zuela uste zuten, giza adimen batek planeten ibilbidearen esperientzia izan zezakeelako esperientzia horiek izateko egoeran balego. Schlick,
|
dena
den, ez zen kontrafaktikoen laguna, eta tesi errealista egiazkotzat jotzen bazuen, zio honegatik izan zen, alegia: gizabanakoengandik independentea den munduan erregulartasun zenbakaitzak daudelako.
|
|
|
Biak ziren zientziarekiko interes filosofikoaren paradigma, batzuetan deferentziarena ere, baina gutxi gehiagok elkartzen zituen. Neurath ezagutza eta interes entziklopedikoko gizona zen, ia
|
denetarik
idatzi zuen, poesian hasiz eta logika matematikoan amaituz. Ez zuen ezta teologia bera ere baztertu, katolizismoa hobeki ezagutu guran.
|
|
|
Baina sozialisten artean ere autonomoa izan zen; ez zuen begi onez ikusten Bavaria Soviet Errepublika batean birmoldatzearen ahalegina, baina, hala eta guztiz ere, Plangintza Zentraleko Bulegoan egin zuen lan alternatiba hobeak heldu arte.
|
Dena
den, bere plan sozialistek eta bere lagunenek ez zuten asko iraun: Bavariako gerra zibila hasi eta atxilotua eta espetxeratua izan baitzen.
|
|
|
Batez ere, erantzun filosofiko singularizatua eman zutela, kasuz kasukoa. Eta joerazko terminoen kontzeptualizazioak orokortasuna behar zuen —kasu
|
denentzat
baliozkoa izatea—, bestela ikusmolde filosofiko zientifikotik at gera baitzitezkeen.
|
|
|
Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen.
|
Dena
den, ikuspegi berri hauek, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde hauen eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen. Ezagutzarik ziurrena berehala emandakoarena
|
denez
, gauzen ezagutza eratorria eta ez hain ziurra den bitartean, nabarmena zirudien filosofoak oinarri lez sentimen datuak erabiltzen zituen hizkuntza bat maneiatu behar zuela.95
|
|
|
Arazo hauek, nola ez, sekula ez ziren Zirkuluaren programa teorikoaren epizentroan izan, ezta aldamenean ere. Baina,
|
dena
den, Neurathen helburu eta zioa osatzen zuten. Horien artean, gogora dezagun, ekonomia eta gizartearen birmoldaketa zegoen, hezkuntza eta irakaskuntzaren erreforma, eta giza justiziaren aldeko borroka sozialista, besteak beste.
|
|
|
Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen ari dira, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz.
|
Dena
den, azken urteetako ondorio hauek eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren hitzek izandako suhartasunera.
|
|
|
2) Esperientzia da ezagutzaren muga: razionalismoarentzat arrazoimena mugaezina bada, metodo egokia erabiliz
|
dena
ezagutu badezake, enpiristak tesi hori ukatzera datoz. Ikusiko dugunez, Humeren iritziak metafisikari buruzko eszeptizismora eramango du eta, horrekin batera, matematikaren defentsara, berau delako ezagutza seguru eta egiazko bakarra.
|
|
|
Ikusiko dugunez, Humeren iritziak metafisikari buruzko eszeptizismora eramango du eta, horrekin batera, matematikaren defentsara, berau delako ezagutza seguru eta egiazko bakarra. Fisika, pentsa zitekeenaren kontra, posible
|
denaren
zientzia da soilik, eta bestelako diskurtsoek ez dute ezagutzaren esparrurik osatzen.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den
|
dena
azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
Jakina, Humeren proiektua ikusmolde enpirista baten baitan jorratu zen, aipaturiko newtondar metodologiaz baliatuz.
|
Dena
den, proiektuak ez zion lekurik utzi baikortasunari: Hume bera eszeptizismoan erori zen, giza zientziek natur zientzien metodo bera edo berdina ezin izango zutela garatu erakutsiz, desberdintasunak asko baitziren.
|
|
|
ideiak inpresioen kopiak dira. Barne edo kanpo sentimenei esker, ezin da pentsatu aldez aurretik sentitu ez
|
dena
.
|
|
|
Zergatikotasunaren kasuan, ondorioa ezin da zergatian aurkitu. Hau da, gauza baten azterketa razional hutsak ezin du zergatia
|
denaren
|
|
|
Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira. Gehienez, probabilitateei buruz mintza gaitezke, jakinda,
|
dena
den, arrazoiketa probable bat gauza guztiak ohituren menpe daudela kontuan hartu behar duen sentsazioa besterik ez dela. Humeren eszeptizismoa, argi dagoenez, petrala zen.
|
|
|
Humeren ustez, kualitateen arteko erlaziotik —inpresioak hautematen ditugunean— kualitate horientzat zerbait —oinarri bat— badagoela uste izatera aldatzea gauza arrunta zen. Baina oinarri hori ezin da ikusi; ikusten
|
dena
kualitatea da. Dena den, oinarri horretan, objektuaren existentzian sinesten dugu.
|
|
|
Baina oinarri hori ezin da ikusi; ikusten dena kualitatea da.
|
Dena
den, oinarri horretan, objektuaren existentzian sinesten dugu. Eta Humerentzat substantzia eta kualitateen multzoa gauza bera ziren.
|
|
|
Garrantzizkoa hautematea da; ez dira esentziak, substantziak ezta niak ere geratzen. Hautematea ez
|
dena
, eraikuntza metafisikoa da.
|
|
|
Bere sortzaile garrantzitsuena, Auguste Comte, izan zen pentsamendu korronte honen lan adierazgarriena idatzi zuena, Cours de philosophie positive [Filosofia positiboaren kurtsoa](). Idazki honetan aurki dezakegu ‘positibo’ hitzaz esan nahi
|
denaren
lehendabiziko ahalegina: Comterentzat ‘positibok’, lehenengo eta behin, erreala dena designatzen du, kimerikoa ala ilusiozkoa denaren aurrean.
|
|
|
Idazki honetan aurki dezakegu ‘positibo’ hitzaz esan nahi denaren lehendabiziko ahalegina: Comterentzat ‘positibok’, lehenengo eta behin, erreala
|
dena
designatzen du, kimerikoa ala ilusiozkoa denaren aurrean. Ildo honi egokituz gero, giza adimenarentzat eskuragarria diren gauzez arduratuko da ikerketa, misterio zeharkaezinak baztertuz.
|
|
|
Eta horretarako asetze hutsak eta antzuak baztertu behar dira. Azkenik, ziurra eta egiazkoa
|
dena
ere nahi du adierazi ‘positibok’, preseski zalantzatiaren aurka, dudatsuaren kontra. Filosofia positiboak —positibista, beste modu batera esanda— gizabanakoaren harmonia logikoa osotzen duela pentsatzen zuen Comtek; ziurra, ongi oinarritua eta zalantzen arerioa zenaren esparruan, ezagutzan batik bat, mugitzeko ikusmoldea.
|
|
|
Frantziar iraultzaren ondorengo testuinguruaren ideietan murgildurik, Comteren filosofia positibistak gizarte erreforma du helburu nagusiena. Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar
|
dena
, honen gainean jarriko baita bestea. Hitz gako berria ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen. [Hirugarrena] da guztiz egokia
|
dena
, modu orotan, horretan baitatza giza arrazoimenaren azken egoera.8
|
|
|
Machen ideiak une hartako testuinguru intelektualean hedatuz joan ziren pixkanaka, haietako batzuk aldez aurretik Helmholtz, Kirchhoff eta beste zenbait zientzialariren lanetan ere suma daitezkeen arren. Horien denen xedea,
|
dena
dela, fisiko eta psikikoaren arteko erlazioak garbi eratzean zetzan, Descartesek bi mende lehenago jarritako muga dualista hura gainditu nahian10.
|
|
|
Baina ez zuen zehaztu zenbat ziren. Nahasmen hau tresneria argi bat ez erabiltzeagatik gertatu zitzaion Machi, tresneria logikoa adibidez, Carnapek XX. mendean egingo zuen bezala11
|
Dena
den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ondoren kategorizazio bat eratzeko, azkenik esperientzia eta zientziaren objektuak lor ditzagun. Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar, beraien arteko erlazio eta funtzioez baizik.
|
|
|
Machek berak nahiko lukeen bezala lortu ez bazuen ere, hurrengo filosofoek ildo horretatik jarraitu zuten. Lehendabiziko urratsa,
|
dena
den, filosofiaren beraren kontzeptuak argitzea litzateke. Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere.
|
|
|
Eskema honek, zientzian propietate eta entitate behaezinekiko ikusmolde positibistak zeukan mesfidantza argi eta garbi islatzen du.
|
Dena
den, ezaugarri bat dago, ez hain nabaria, zientzian oso garrantzitsua izan zena eta dena ere, eta Vienako Zirkuluari asko interesatzen zitzaiona: konbentzionalismoa.
|
|
|
Eskema honek, zientzian propietate eta entitate behaezinekiko ikusmolde positibistak zeukan mesfidantza argi eta garbi islatzen du. Dena den, ezaugarri bat dago, ez hain nabaria, zientzian oso garrantzitsua izan zena eta
|
dena
ere, eta Vienako Zirkuluari asko interesatzen zitzaiona: konbentzionalismoa.
|
|
|
Logikak ez dauka edukirik, ezta edukien inguruko ezagutzarik ere; pentsamenduaren ordenaren oinarriak baino ez ditu aintzat hartzen27 Erlazio logikoak formal hutsak dira, adierazpenen edukiaz aparte froga daitezke. Ez dute ezer esaten
|
dena
edo ez denari buruz, soilik pentsamenduaren ordenari dagozkie. Adibidez, Modus Ponens erregela kontuan izaten badugu bost axola p adarbakar bat den eta q herensuge hegalaria, inferentzia beti zuzena izango baita.
|
|
|
Logikak ez dauka edukirik, ezta edukien inguruko ezagutzarik ere; pentsamenduaren ordenaren oinarriak baino ez ditu aintzat hartzen27 Erlazio logikoak formal hutsak dira, adierazpenen edukiaz aparte froga daitezke. Ez dute ezer esaten dena edo ez
|
denari buruz
, soilik pentsamenduaren ordenari dagozkie. Adibidez, Modus Ponens erregela kontuan izaten badugu bost axola p adarbakar bat den eta q herensuge hegalaria, inferentzia beti zuzena izango baita.
|
|
|
Horregatik, arazoa gainditzeko edo, gutxienez, saihesteko, Russellek eta Whiteheadek ‘tipoen teoria’ eratu zuten. Egun, jakin badakigu proposamenak, hau da, goian deskribaturiko logizismoak, akats ugari zeuzkala, baina,
|
dena
den, proiektuaren alde baliagarri asko erabiliko zituzten Zirkuluko partaideek. Logizismoaren ezinak, gainera, testu honen helburuetatik urrun geratzen zaizkigu.
|
|
|
Adibide honetan, gainera, nabarmena ere. Baina logikan
|
dena
ez da beti hain nabarmena. Logikaren proposizioek, analitikoek, esanahi faktualik ez daukatela esateak ez du nahi esan absurduak direnik, metafisikarenak diren bezala.
|
|
|
Kongresuaren arrakastak, bost urte arinagoko datuei zegokienez, ikusmoldearen igoera kuantitatibo eta kualitatiboa erakusten zuen. 1939ra arte beste lau kongresu gehiago antolatu zituzten —Kopenhage 1936, Paris 1937, Cambridge (Ingalaterra) 1938 eta Cambridge (EEBB) 1939—, mundu gerrak
|
dena
bukatutzat eman arte. Viktor Kraftek dioen bezala," Vienako Zirkulua nazioarteko mugimendu filosofiko bihurtu zen horrela:
|
|
|
Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen, beti prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren munduan. Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun,
|
dena
den, zientziaren filosofiaren hainbat analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan: irekia hasiera batean proposaturiko egiaztagarritasunaren tesi hertsiekin, hertsitasun hori zela-eta ikusmolde zientifikoaren proiektua kinka larrian ibiliko baitzen handik gutxira.
|
|
|
Popperren iritziz, 1934 urterako jada batzuk bazekiten ikusmolde vienarra gaizki kokatua zegoela: "
|
Denek
dakite egun positibismo logikoa hilda dagoela. Baina badirudi inork ez duela sumatzen hemen galdera bat egon daitekeela —’Nork egin du? ’ galdera(...) — Uste dut nire erantzukizuna onartu dudala.
|
|
|
Popperren gogoz bestera, biktima nolabait zutik bizirik atera zen hilketatik, edo horrela dirudi.
|
Dena
den, filosofoen gehiengoa ez dago batere ados Popperren gehiegizko aitormenarekin. Hobeto esanda, hainbat ahotsek heriotzaren berri emate desberdinak zabaldu dituzte:
|
|
|
Kasu hauetan deskribapen oro, munduko errepresentazio oro, berdin balio zaigula zioen konbentzionalistak, baliokideak baitira.
|
Denek
, prima facie, berdin balio dute, munduari buruz egiten ditugun baieztapenak ez baitira egiazkoak edo faltsuak objektiboki, egiazkoak edo faltsuak horietako deskribapen bati dagokionez baizik.
|
|
|
Neokantiarren ardura nagusi bat forma/ eduki bereizketa izan zen —Zirkuluaz geroztik teoria/ behaketa bereizketa lez ezagunagoa— Planteamendu hau, hain zuzen ere, Vienako Zirkulua osatu baino pixka bat lehenago sortu zen, Historiaurreko Vienako Zirkulua deiturikoan —ikus 2 atala— Neokantiarren eraginak nabari ditzagun, hurrengo testu hauek izan behar ditugu kontuan: Schlicken Raum und Zeit in der gegenwartigen [Espazioa eta denbora fisika garaikidean] (1917) eta Allgemeine Erkenntnislehre [Ezagutzaren teoria orokorra] (1918), Reichenbachen Relativitatstheorie und Erkenntnis Apriori [Erlatibitatearen teoria eta apriorizko ezagutza] (1920) eta, nahiz eta Vienako korrontean guztiz sartuta egon, Carnapen aipaturiko Aufbau a (1928) 17
|
Denetan
honako tesi hau sostengatzen zen, hau da, ezagutza naturala —ezagutza formaletik bereizten dena— bi elementuk osatzen dutela: alde batetik, formak —ezagutza kontzeptuala, intelektuala— eta, bestetik, edukiak —esperientziak emandako ezagutza— Enpirismo tradizionalaren aurrean, osagai formalen beharra eta garrantzia onartzen zuten naturaren izaera ezagutzeko unean —Kantengandik urrundu arren—, Vienako Zirkuluarentzat osagai horiek berraztergarriak baitziren.
|
|
|
Orduan fisikariarentzat objektiboa zena filosofoaren arabera behagarria zenarekin bat zetorren. Emaitza hau lortzeko,
|
dena
den, bide luzea jarraitu behar izan zen, ikusi bezala; bide honek filosofian nahiz fisikan ere izan zuen eragina: fisikan, teoria klasikotik erlatibitatearen teoria orokorrera ailegatu zen; filosofian, aldiz, ikusmolde kantiarrarekin hasi eta positibismoan bukatu21.
|
|
|
Baina aldea, beren jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen haiek sekula adiskidetu. Esan behar da,
|
dena
den, Neurathen idatzietan Schlicken izena, asko aipatua eta oso objektiboki, beti ongi erabilia agertzen zela. Alabaina, Schlickek ez zion ia aipurik egin Neurathi:
|
|
|
Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan," Ona
|
denari buruzko
ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua denari buruzkoa, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue.
|
|
|
Hauek etikaren ezaugarri bereziak dira. Orduan," Ona denari buruzko ikerketa orokorra da etika" esan beharrean, esan nezakeen etika balioduna denari buruzko ikerketa orokorra dela, edo benetan garrantzitsua
|
denari buruzkoa
, edo esan nezakeen etika bizitzaren zentzuari buruzko ikerketa orokorra dela, edo bizitzari duintasuna ematen dionari buruzkoa, edo bizitzeko era zuzenari buruzkoa. Esaldi hauetan guztietan arreta jartzen baduzue, etikak lantzen duenari buruzko ideia orokorra eskuratuko duzue.
|
|
|
" Zital jokatzen ari zara", eta hurrengoa botatzen diodala: " Badakit gaizki jokatzen ari naizela, baina
|
dena
den ez dut hobeki jokatu nahi";" Ados" esan dezake, noski; hurrengoa esango luke:
|
|
|
Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori. Ezin dugu idatzi berez sublimea
|
dena
eta beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik. Nire irudikapena hurrengo metaforaren bidez bakarrik deskriba dezaket:
|
|
|
" gure arbasoek, haserre zeudenean, kosk egin nahi zutela" azalpen nahikoa dela haserre gaudelarik gure hortzak zergatik erakusten ditugun jakin dezagun. Esan zuenez, esan liteke Darwinengan egokia
|
dena
ez direla halako" hipotesiak", baizik eta" sistema batean gertakari guztiak jarri izana" —gertakarion sinopsia egiten lagundu izana—.
|
|
|
Baina ez da inoiz onargarria izango gizakiek hau
|
dena
ergelkeriarengatik egiten dutela.
|
|
|
Hots: gertakizun horretan izugarria, egundokoa, ikaragarria, tragikoa
|
dena
—besteak beste— eta garrantzirik gabekoa edota hutsala ez den gauza iruditzen zaiguna, hauxe da gertakizun horri bizia eman diona.
|
|
|
Ustekabearen (epela denaren) kontra, zeremoniak (bero edo hotza
|
denak
) ezaugarritzen du pietatea.
|
|
|
Bilduma honen artikulu batzuk oso zaharrak eta ezagunak dira modu batean edo bestean.
|
Dena
den, egile batzuk garrantzi handikoak dira, Stanley Cavell, Cora Diamond, Peter M.S. Hacker eta Hilary W. Putnam, kasu.
|
|
|
Putnam, kasu.
|
Denetarik
aurkitzen dugu (hori bai, filosofia analitikoaren tradizioaren barruan). Bi artikulu bakarrik dira desberdinak, Martin Stone-ren" Wittgenstein on Deconstruction" eta Alice Craryren" Wittgenstein’s Philosophy in Relation to Political Thought".
|
|
|
Pedagogikoa oso.
|
Dena
den, etika, estetika eta erlijioaren munduan sakontzea falta zaio, nahiz eta hizkuntzaren, psikologiaren eta logikaren filosofian bikaina izan. Azken atalak Wittgensteinen eta gaurko filosofiaren arteko erlazioa finkatzen du.
|
|
|
Nire pentsamenduak komunikatzerakoan oztopo handiak edukiko ditudalakoan nago eta uste dut horietako batzuk desagertuko direla aurretiaz aipatzen baldin baditut. Lehenengoa, aipatzea kasik beharrezkoa ez
|
dena
, ingelesa ez da nire jatorrizko hizkuntza, eta, beraz, gai zail bati buruz hitz egitean desiragarriak diren zehaztasun eta zorroztasuna falta zaizkio maiz nire adierazpenari. Egin ahal dudan guztia da nire lana errazteko zuen laguntza eskatzea, esan nahi dudana ulertzen saiatuz, behin eta berriro gramatika ingelesaren aurkako akats batzuk egingo ditudan arren.
|
|
|
Vienan aditu bati galdetzen badiogu zeri buruzkoa den Mark Francisen liburua, agian ezer gutxi erantzungo digu, baina, ezbairik gabe, irakurleak artikulu bilduma honetan
|
denetarik
aurkituko du kultura austriarrean sakontzeko: S.A.M. Adshead ek Inperioaren espirituaren jatorria aurkezten du; Philip Manger ek Habsburg familiaren mitoa deseraikitzen du Joseph Roth en" Radetzky
|
|
|
Hurrengoa dio: " Ona
|
denari buruzko
ikerketa orokorra da etika". Baina zabalago samarra den zentzu batean erabiliko dut etika hitza, oro har estetika deitzen denaren alde nagusia dela irizten diodana barne hartzen duen zentzu batean.
|
|
|
Urrezko abarra, II bol., 278 orr.18 Antzekotasunez aparte, gehien harritzen nauena errito hauen guztien arteko desberdintasuna da. Hazpegi komunak dituzten aurpegien aniztasuna da han hemenka etengabe agertzen
|
dena
. Zati komunak biltzeko lerroak egingo genituzke gustura.
|
|
|
Ez ginateke oker izango eta historiaren bidez gure hutsegitea sinetsi? Halaxe da, baina,
|
dena
dela, beti zalantzagarria ez den gauza bat geratuko litzateke. Orduan hurrengoa esango genuke:
|
|
|
Emakume batek mutil bat semetzat hartu nahi duenean, bere arropen artetik atera edo bultzatuko du: harrezkero, haren benetako semetzat joko dute
|
denek
, eta gurasotzakoen ondasun guztiak jasoko ditu herentzian" (Urrezko abarra, I bol., 48 orr.).
|
|
|
2.024: Agitzen
|
denetik at
dirauena da substantzia.
|
|
|
2.027: Finko
|
dena
, dirauena eta objektua bat dira.
|
|
|
2.0271: Objektua finko
|
dena
da, dirauena; antolaera aldakor dena da, ezegonkor dena.
|
|
|
2.0271: Objektua finko dena da, dirauena; antolaera aldakor
|
dena
da, ezegonkor dena.
|