|
2022
|
|
|
Dibertsitate izen abstraktura itzulita, sinonimo gisa askotarikotasun eratorria bultzatzea ez dit
|
buruak
agintzen. Baina badira balio beretsua duten sino nimoak, oso osoan ez arren, hurbilekoak direnak.
|
|
|
Bide batez gehi dezagun, gazte askok ez dakizkiten bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma baten
|
buru
ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak:
|
|
|
Gutxi asko ezagunak ditugu, historiaren joan etorrian ikasita, erregeaulkiak, errege legeak, errege kontseiluak, errege tituluak, errege lurrak edota erregema kilak..., alferrik errege edo erregina izan aldian aldiango erreinuedo erresuma
|
burua
. Karlista gerrateen patu txarra gogotan zuela, Orixek Santa Kruz apaiza kontaeran idatzi zuen:
|
|
|
Baina momentuko auzi puntua, ordea, errege etxe ala erregina etxe behar lukeen dugu, Ingalaterrako
|
burua
erregina izanik, eta ez erregea. Erreginaren gizona, albo laguna, ez da errege, dakigula.
|
|
|
Berez drogen eraginez begitazioak, irudipenak edo" aluzinazioak" izatea edo
|
burua
galtzea adieraztea du gaztelaniaz baliorik behinena; adiera horrekin sartu bide da gaztelaniara eta balio hori aitortzen diote oinarrizko adieratzat. Baina begi bistakoa da, hiztunen erabileran ‘harrituta, miretsita, txun diturik’ esanahia dela nagusi, bai gaztelaniaz eta berdin euskaraz; baina harritze, zurtze edo mireste puntu hori gorago eramanik.
|
|
|
—Azterketa batera, gai bat
|
buruan
ondo menderatuta ez duen batek, papertxoan labur eta letra txikiz idatzita daramanak, azterketara" txuleta" batekin doala esan ohi da. Gaztelaniaz," chuleta", RAEk guztiz onartua duen hitza, bestetik.
|
|
|
—Halako bat irakurtzean,
|
burura
berehala datorkidana gaztelaniazko me zua da: " parada solicitada".
|
|
|
Euskaraz nola esan hori beste era batera? Adjektiboarentzat bi aukera datozkit
|
burura
:
|
|
|
Jokin Zai tegi idazleak, Azkueren jarraitzaile zintzoa bera, Sofokles tragedian darabilena, hain zuzen: " Hire
|
buruak
, alegia, txulut egin din, gaiztoekin batera oker egiten hasi hintzan ezkero".
|
|
|
· Amilka ere etorri zait
|
burura
, gogoko dudan hitza. Berez, jira-biraka gain behera itsumustuan erortzea adierazten du batez ere.
|
|
|
Eta Gregorio Arrueren beste hau ere eraz dator: " Otsoa, ardia utzita,
|
burua
zorabiaturik, aldapak behera amilka joan eta gero, mendiak barrena orroaz aienatu zan" (Santa Genobeba).
|
|
|
· Seigarren aukera bat izan daiteke
|
buru
izena erabiltzea konposaketaren bigarren osagaitzat: tonto buru egin.
|
|
|
· Seigarren aukera bat izan daiteke buru izena erabiltzea konposaketaren bigarren osagaitzat: tonto
|
buru
egin.
|
|
|
Inauteri aurrean gaudenez, nork bere
|
burua
den bezala agertu ordez, zinez zer den itxuratu gabe, berez ez delakoarena egite kontua, ongile eta eskuzabal delakoarena egite kontu hau guztiz egoki dator.
|
|
|
Baditugu beste soineko edo apain gai batzuk ere. Badugu, gerrikoa, soinekoa,
|
burukoa
, euritakoa...; baditugu oi netakoak, belarritakoak... Zergatik ez musukoa?
|
|
|
Zeintzuk eta zelakoak izan daitezke, sartaldeko hizkeretatik hizkera jasoan erabiltzea merezi duten hitz eta esamoldeak? Ez da hau lekurik ego kiena, errosario luze bat kordatzen hasteko, baina adibide gutxi batzuk emango di tut,
|
burura
etorri ahala, erdi sailkatuta:
|
|
|
—Hitz bi datozkit
|
burura
oin hitz gisa: ukatu batetik eta ezetza bestetik.
|
|
|
·" Sombrero". Gerizpetan egon nahi duenak gerizagarriren bat behar du no lanahi ere,
|
burua
estalpean izateko. Gaztelaniazko" sombrero" delakoaren ordain zaharra dugu kerizgarri hitza, Juan Antonio Mogel idazleak aspaldi proposatu zuena:
|
|
|
Gaztelaniazko" sombrero" delakoaren ordain zaharra dugu kerizgarri hitza, Juan Antonio Mogel idazleak aspaldi proposatu zuena: " Obeto egingo zenduan, kendu bazendu buruko kerizgarri, zuen aoan sonbreilua deritxona, guk kenduten dogun legez
|
buru
txapela". Gaztelaniaz ere gerizatan egoteko kapela dela aditzera ematen du.
|
|
|
Baina ne gatiboak dira, edo izan daitezke, ordea: erotasun eta zorotasun, itsutasun, itxitasun edo
|
buru
itxitasun, egoskortasun eta beste asko.
|
|
|
hesi izenak, bestalde, irudi gisa, soka edo ildokoek baino indar handiagoa du. Hitz hori bera etorri zitzaidan
|
burura
, gaztelaniazkoaren euskal ordaintzat. Osasun lerroa ere bideragarri da, baina hesi hitzak hobeto adierazten du mezua, askozaz ere.
|
|
|
Lanean abiatu ahala ezarri diot neure
|
buruari
, irratiz esan beharreko jardunak idatziz ipintzeko ardura. Eta horrexetan ekin diot, eskatu zaidan irrati tarte baikoitzerako gaiak, baino ez bada ere, idatziz atontzen.
|
|
|
Hirugarrenik, gizarte eragileak aipa daitezke. Euskararen zaletasun kezkak di tuztenak, eta gizarte zerbitzu eta lanetan partaide eraginkorrak direnak parti kularki
|
buruan
ditugula ondu dugu lan hau.
|
|
|
Labayru Fundazioan eginiko ibilbide luze horretan, kargu asko izan ditu: zuzendari izan da urteetan, eta erakundearen Artezkaritza
|
buru
, egun. Fundazioaren Euskara Arloaren arduradun izan da, erakundea I977ansortu zenez gero.
|