|
2000
|
|
|
Garai hartan Estatu Batuetan webgune garrantzitsuenetan egiten ari ziren lana erabili zuten eredutzat egunkari elektroniko
|
berria
sortzeko. Acrobat programa informatikoa erabili zuten orrialdeak PDF formatuan lantzeko.
|
|
|
Grupo Godo katalanak, bere aldetik, 1995ean erabaki zuen amaraunean sartzea. Xedea gauzatzeko asmoz, La Vanguardia Digital S.L. enpresa
|
berria
sortu zuten. Horrela prest zeuden erronka berriei aurre egiteko.
|
|
|
egunkari digitalaren atzean proiektu osoaren audientzia eta gizartean duen eragina hedatzeko asmoa agertzen da, eta helburu hori lortzeko Internet bezalako komunikazio tresna bat erabiltzea oso egokia da. Honek abangoardiako teknologien erronkari erabilpen zuzena ematea eskatzen digu, eta bidenabar, aukera paregabea dugu gizartean izen ona lortu duen komunikabide
|
berriaren inguruan
sor daitezkeen diru iturri berriak aztertzen ikasteko.
|
|
|
Azken hilabeteotan El Pas Digital ek zerbitzu elkarreragile
|
berriak
sortu ditu; besteak beste, berriketa guneak (chat) edo berri taldeak (newsgroup). Martxoko hauteskundeetan jarri zuten martxan eztabaida gunea eta internautei, era zuzenean, buruzagi politiko garrantzitsuenei galderak egiteko eta hauen erantzunak jasotzeko aukera paregabea eskaini zien.
|
|
|
Horrez gain, 3.000 biztanletik beherako udalerrien% 74k ere liburutegi zerbitzuak ditu. Ezin da ahaztu, bestalde, Euskal Kultura Ondarearen 7/ 1990 Legea onartu zenetik Euskal Autonomia Erkidegoan 72 liburutegi
|
berri
sortu direla. Azpimarratu genuke Eusko Jaurlaritzak azken hamarkada honetan ahalegin berezia egin duela gure erkidegoko liburutegien azpiegituraren garapena bermatzeko.
|
|
|
• Nabigaziorako tresna izango diren eta edukien kontsulta egin ahal izateko dokumentu digitalak sailkatzeko eta kolekzioak osatzeko medio
|
berriak
sortuko dira.
|
|
|
Teknologia
|
berriekin
sortzen diren harremanak bi norabidetan defini daitezke:
|
|
2001
|
|
|
Gobernuaren beste helburu bat cree ak sedentarizatzea eta Quebeceko administrazio sistema estandarrean asimilatzea zen. Itunaren ondorioz, zenbait erakunde
|
berri
sortu ziren: Grand Conseil des Cris du Quebec (Quebeceko Cree en Kontseilu Nagusia), Conseil Cri de la sante et des services sociaux de la Baie James (osasunaz eta gizarte zerbitzuez arduratzen dena) edo Commision scolaire Crie (eskola batzordea).
|
|
|
Gainera, gizartea ren historia osoan ez da horrelakorikjazo, hots, aldaketa iraultzaile horiek guztiak aldibereange rtatzea. Sortuko diren teknologiek elkarri bortizki eragingo diote ikerketa arlo
|
berriak
sortuz, eta, ziur asko, intelektuaren eta ekonomiaren garapenerako probetxug arrienak beraien arteko gainezarmenak sorturiko eremuak izango dira.
|
|
|
Hori oinarrizko partikulen fisika dugu, non materiaren osagairik oinarri oinarrizkoenak eta beraien jokabidea arautzen duten legeak bilatzen diren. Alabaina, oinarriz kopa rtikulen jokabidearen ezagutza beharrezkoa izanik ere, pa rtikula askok bat eginez materia osatzen dutenean propietate
|
berriak
sortzen dira, banakako partikulen propiet ateetatik ondorioztatu ezin diren propietate emergenteak, hain zuzen ere. Fase likido eta solidoan dagoen materiaren jokabidea arautzen duena materia kondentsatuarenfisika dugu, beronek inguratzen gaituen munduaren konplexutasuna ren azterketa helburu duelarik.
|
|
|
Aurrezki hauek korronte ekonomikoan eragiten dute eta, bukaeran, Europa eta dendetan agerikoak dira, prezio merkeetan zein txikizkarien mozkinetan. Mundu kolonizatua bukaturik ere, globalizazioaren esklabotza berriak inperialismo
|
berria
sortu du, jabetza fisikorik eskatu gabe. Balesen erranetan, XIX. mendeko Europako inperioek egiten zutena egiten dute orain konpainia transnazionalek, hau da, natur baliabide eta lan merkeaz baliatzea, baina orain herri osoa gobernatu beharrik gabe.
|
|
2002
|
|
|
• Iparraldean euskararen alde lan egiteko aukera
|
berriak
sortu dira. Euskalgintzak egindako lanak bide berriak ireki ditu eta instituzio batzuek publikoki onartu dute hizkuntz politikaren beharra.
|
|
|
Aditu gehienak bat datoz esatean euskal literaturgintza osasuntsu dagoela azken urteetan. Inoiz baino idazle gehiagok argitaratzen du; argitaratzen diren liburuetatik askotxo kalitatezkoak dira; genero ia guztiak jorratzen dira —ezberdintasunak nabarmenak badira ere—; aspaldian hasitakoak idazteari jarraitzen zaizkio eta belaunaldi
|
berriak
sortzen ari dira apurka apurka; izan ere, gure historian lehenengoz belaunaldien arteko transmisioa gauzatzen ari da literaturgintzan.
|
|
|
Lau eratakoak dira jakintzaren transferentzia errazteko eta bultzatzeko hartu liratekeen neurriak. Batetik, gizarte eragileak eta unibertsitatearen arteko komunikazioa erraztu litzateke, eta helburu hori izan luketen egitura
|
berriak
sortu lirateke. Bigarrenik, bi aldeek elkar ezagutzeko eta balioak partekatzeko gertatu beharreko kultur aldaketak bultzatu lirateke.
|
|
|
Euskadin ia ez da egiten estrategiazko ikerketarik, eta hori ezinbestekoa izango da etorkizunari begira. Aukera desberdinak egon daitezke ikerketa mota hori bideratzeko, baina nire ustez, institutu
|
berriak
sortu lirateke estrategiazkotzat hartu edo hartuko diren lerroetan lan egiteko. Horrek, jakina, ahalegin berezia eskatuko luke, ikertzaile gazteak gai horietan trebatu eta beste herrietatik ikertzaile prestuak erakarri bailirateke; baina beste herrietan egin da hori, eta emaitza onak erdietsi dira.
|
|
|
Ikerketa institutu
|
berriak
sortzea, azken batean, oinarrizko ikerkuntza eta estrategiazko ikerkuntzaren sustapenarekin lotuta dago. Hori dela eta, elkarren arteko neurriosagarriak dira bai aurreko azpiatalean proposatu dudan baliabideen erabilera eta bai azpiatal honetan proposatu dudana ere.
|
|
|
Politika horrek euskararen aldeko" frontea" eskatzen du (kontratazio berria ren alde, IRALEbe rria ren alde, erdal irakasleen birziklatzea ren alde, irakasleen promoziorako irizpide berrien alde...). Tamaina handiko sailetan, irakasle euskaldunekin osaturiko sail euskaldun
|
berriak
sortzea bigarrena. Norabide biek dagoenarekinhaustura eta aurrerapausoa ekar dezakete.°
|
|
|
I rudiekin jarraituz, zergatik ez aldarrikatu euskarak bizi behar duen basamortuan euskal unibertsitatea, euskararentzat irabazitako beste eremu guztiak bezalaxe," oasi" dugula? Oasi hauei esker iraun du euskarak bizirik eta ditugunei eustea eta
|
berriak
sortu eta hedatzea izango da biziraupenerako eta indarberritzeko bidea.
|
|
|
Kataluniaren bideak erakutsi digunez (Llei 7 de Normalitzacio Linguistica 1983an), bertako hizkuntza irakaskuntzarako hizkuntza ofizial bakarra bihurtzea ahalezkoa da eta, horren arabera, Unibertsitate
|
berriak
sortzea (Pompeu Fabra, Unibersitat Oberta de Catalunya...).
|
|
|
Gaur jakina da euskal ekonomia ren arrakasta era bateko zein besteko industri prozesuei atxikia zaiela, indartuz etorri datorren zerbitzu arloa inolaere arbuiatzeke. Ildo beretik, sumagarri ere bada, euskalekonomia ren Informazio Gizartea rekiko atxikimendua ez delapuntocomenp resa
|
berrien
sortzetik soilik etorriko," betidaniko" industri multzo osoaren digitalizaziotik baizik.
|
|
2003
|
|
|
Idazle izaten irakatsi ezin bada ere (zer idatzi) idazteko teknika bai ikas eta irakats daiteke. Idazle
|
berriak
sortzeko balioko duen ala ez alde batera utzita (zergatik ez), irakurle arituak sortzeko balio izango du bederen. Ez da helburu txarra, idazlearen lehen premisa irakurlea izatea dela jakinik.
|
|
|
Erantzuna berehala heldu zen, lehenik eta behin Egunkaria ko langileen aldetik, eta ondoren beste askoren ahotik. Erantzunen ostean, Azkarateren disku rtsoa nabarmen moteldu zen, eta aurrerago adierazi zuen erakundeen zeregina ez zela ezer
|
berria
sortzea, baizik eta" gizartetik datozen ekimenak sustatuko ditugu" (Egunero, martxoak 11).
|
|
2004
|
|
|
Plana izango da, letra larriz: dirua jarriko da, erakunde
|
berriak
sortuko dira diru hori kudeatzeko, eta administrazio guztiak gurdira igo daitezen ahaleginak egingo dira. Arretaz jarraitu beharra dago, beraz.
|
|
|
Gatazkak sortzen dituen egoera tamalgarriak gaizkia hobeto ulertzen laguntzen dute, eta gero eta gehiago ezagutzen dira munduan edonon egindako bidegabekeriak. Aniztasunak gatazkak sortzen ditu, baina harreman
|
berriak
sortzeko aukera ere bai; ez asmo onen bidez soilik, baizik eta elkarbizitza arautzen duten erakunde berriak, borondate oroko rrago bat bideratzeko gai izango diren lege berriak sortuz. Eta horregatik estatuak legeak behar ditu, deabruak izango bagina ere gizarte bizitza bermatuko luketenak.
|
|
|
Gatazkak sortzen dituen egoera tamalgarriak gaizkia hobeto ulertzen laguntzen dute, eta gero eta gehiago ezagutzen dira munduan edonon egindako bidegabekeriak. Aniztasunak gatazkak sortzen ditu, baina harreman berriak sortzeko aukera ere bai; ez asmo onen bidez soilik, baizik eta elkarbizitza arautzen duten erakunde berriak, borondate oroko rrago bat bideratzeko gai izango diren lege
|
berriak
sortuz. Eta horregatik estatuak legeak behar ditu, deabruak izango bagina ere gizarte bizitza bermatuko luketenak.
|
|
|
Gerora begira, euskarazkoa litzatekeen Euskal Herrimailako telebista
|
berria
sortzeko baldintzak egonez gero, zein gairen inguruan ikusiko zenuke bideragarrienproiektu berri hori: informazio oroko rrekoa, kirolen ingu ruan...?
|
|
|
Informazio eta komunikazioaren teknologiek eszenatoki berri batean kokatu dituzte informazioaren erakunde zaharrenak, bibliotekak. Eszenatoki berri honetan, erronka
|
berriak
sortu dira; ez soilik biblioteka nazionalentzat, biblioteka guztientzat baizik.
|
|
|
Kateak osatzea eta komunikazio taldeak inolako kontrolik gabe sartzea izan dira azken urteetan espainiar estatuko telebistagintza lokalean jazo diren gertaera nagusiak. Menpeko telebista
|
berriak
sortuz, jardunean zeudenen kapitalean parte hartuz, programazio eta zerbitzu zentralizatuak eskainiz, mota eta hedapen ezberdineko kateak osatu dira estatu osoan zehar, batzuk estatu mailakoak eta beste batzuk erregio mailakoak. Ondorioz, irrati kateen egituraren antza hartuz, benetako sare paraleloa ari da eraikitzen, estatu edo autonomia erkidego mailako telebista kateen ondoan.
|
|
|
Partze hartzeak kapitalean minoritarioak dira (%20 %30) —Iruñeko Canal 4ren salbuespenarekin, non %51raino igotzen den—, eta horreknagusitasuna ematen ez badie ere Prisa taldearen besteeuskarriekiko integrazio garrantzitsua gertatzen da, behinik behin Union Radio Ser irrati katearekin, bai baliabide materialetan baina bereziki giza baliabideetan1 2 Bi bide erabili ditu Pretesak Euskal Herriko telebista lokaletan sartzeko: arazo ekonomikoak zituzten telebisten zorrak eta berregituraketa bere gain hartuz —Canal 4ren kasua, baina baita neurri batean Canal Gasteizena ere— eta telebista
|
berriak
sortuz. Batean zein bestean, Canal 4ren salbuespenarekin, PNVrekin lotura estua duten bazkideak eta Euskaltel izan ditu lagun, haiek, gainera, gehieneko.
|
|
|
Kablearen eta Interneten hedapenak, halaber, aukera berriak ekarri ditu programazio lokalak zabaldu eta hedatzeko. Lurrazalez emititzen ere han hemenka jatorri ezberdineko ekimen
|
berriak
sortu dira, bizitasuna ekarri dutenak telebista lokalen eremura. Espainiako gobernuak, azkenik, telebista lokalentzako frekuentzia plana iragarri du; lizentziak, ordea, digitalean bakarrik emititzeko izango omen dira eta hartara telebista lokalek ezin izango bide dute aurrerantzean gaur arte bezala modu analogikoan emititzen jarraitu.
|
|
|
Exijitutako barne produkzio" freskoari" dagokionez, araudiak malgua izan du, eta demarkazioen tamainarenarabera bereizketak egin ditu. Bestela oso zaila da demarkazio txikietan programazioa eduki benetan lokalekin osatzea, leku horietan egunero bi ordu baino gehiagoko eduki
|
berriak
sortzeak lan izugarria eskatzen baitu.
|
|
2005
|
|
|
1 Merkatu berria ren, teknologia berrien, mundukolehiakortasunaren deserregularizazioak langabezia berriaekarri digu, lan eta ez lanaren arteko mugak ezabatuz. Deserregularizazio erregularrak, ohizkoak, sufrimendu
|
berriak
sortu ditu, eta politikak ez du hitzik deserregulatze kalkulatu eta sozializatu horri aurre egiteko, pobrezia berri horri buru egiteko. Jarduerarik ezaren, ez lanaren etaazpienpleguaren funtzio eta eginkizunek bertze politika bat eskatzen dute eta.
|
|
|
Eta, aldagai horiekin eta beste batzuekin batera," euskaldun zaharren" edo euskaraz aktibo diren euskaldunen hizkuntza jokaerak ere eragin handia izango du erabileraren bilakaeran. Horretarako aukerak ematen diren egoera, ha rremansare eta testuingurutan, euskaldun" aktibo" eta" pasiboen" arteko dinamika
|
berriak
sortzeak aukera berriak zabalduko lituzke norabide horretan. Datuek adierazten dutenez, belaunaldi berrietan" euskaldun zaharrek" ge ro eta gehiago izango dituzte inguruan oinarrizko gaitasun bat baduten" euskaldun berriak", baina nagusiki pasiboak direnak.
|
|
|
Denontzako lekua egon litzateke, eta laginik behar izanez gero, honek errealitatea ren adierazgarria izan luke, benetan daukagunaren erakusgarria. Diskurtso hegemoniko androzentrikoarekin amaitu eta euskal literatura aberastu behar dugu, feminizatu behar dugu, andrazkoen esperientzia eta kontamolde berriei bide emanez, estereotipo zaharrak apurtuz eta
|
berriak
sortuz, mundua ikusteko beste modu batzuk ezagutu eta zabaldu.
|
|
|
Horretan ez dago dudarik, baina blogen eztandak, weblog edota bitakoren loraldiak, udaberria kolorez jantzi du. Herritarren parte hartzea sustatu du eztanda honek, nork bere iritzia emateko plaza
|
berriak
sortu dira, eta horrek eragina izan du ohiko hedabideetan bezala, beraien edizio digitaletan ere. Iritzia ematea, informazioa sortzea guztion eskura dagoen kontua da orain.
|
|
2006
|
|
|
Euskal argitaletxeen egoera kritiko horrek euskal curriculumaren garapenari ere zuzenean eragingo dio. Euskal argitaletxeak ekonomiaren, pedagogiaren eta giza baliabideen ikuspegitik euskal curriculumaren ikasmaterial
|
berriak
sortzeko egiten ari diren inbertsioa nabarmen murriztuko da, konkurrentzia desagertuko da eta, jakina, curriculum material horien kalitatea zinez jaitsiko da. Euskal hezkuntzaren esparru osoak —guraso, irakasle zein ikasle— nozituko du galera hori.
|
|
|
Lehena Mundu Gerren arteko aroari dagokio, eta nazionalitateen irizpideak markatzen du, zeinaren arabera Ekialdeko eta Erdialdeko Europako hainbat estatu
|
berri
sortu baitzen. Hala ere, autodeterminazioa ez zen bihurtu lege irizpide orokor, eta bere eragina gutxituz joan zen.
|
|
|
Ondorioz, egonkortasuna herriei eta herri horiek osatzen dituzten komunitateei bideak irekitzen lortzen da, ez bideak ixten. Honek tresna politiko juridiko
|
berriak
sortzeko beharra azaltzen du, eta datozen hurrengo eztabaidak hobeto ulertzeko aukera ematen digu. Alegia, autodeterminazioaren subjektuari buruzko eta autodeterminazio eskubidearen instituzionalizazioari buruzko eztabaidak kokatzeko balio digu.
|
|
|
Euskarazko eskolen edo euskararen irakaskuntzaren kasuetan bezala, Olentzeroren sorrera eta jatorrizko hedapena frankismo denboran gertatu bazen ere, zinezko hedapen sozial eta geografikoa autonomien aroan gertatu da, hots, EAEn eta NFEn estatutu eta erakunde autonomiko
|
berriak
sortu eta mamitu diren aroan.
|
|
|
CTP edo PBTak (Plangintza Batzorde Teknikoa) ikastetxeetan zenbait lanpostu
|
berri
sortzea aztertuko du (eskolaz kanpoko jardueren dinamizatzailea, Zuzendaritzari laguntza, IKT arduraduna, liburutegiko arduraduna, kirol jardueren arduraduna...). [...] hezkuntza administrazioak lanpostu hauek betetzeko konpromisoa hartzen du ikastetxe bakoitzean, baliabide pertsonalen arabera (EHAA 204,).
|
|
|
Xirula Mirula liburua Gipuzkoako Ikastolen Federazioak argitaratu zuen eta ikastaroak ematen hasi ginen han eta hemen. Ikastaroekin batera, berriz, material
|
berriak
sortzen. Bertaratzen ziren irakasle gehienek ez zekiten musikarik, ordea, eta kasetearekin etortzen ziren ikastaroetara, kantak grabatzeko asmotan.
|
|
|
Lehengo kontuak dira, beharbada. Nik, berriz, ume artean egin dut bizitza guztia, bidea egin dugu, gero!, folkloretik edanez eta kantu
|
berriak
sortuz, eta oraintxe ere horretan ari
|
|
2007
|
|
|
Handik aurrera, elkartasun
|
berriak
sortu ziren aldizkariaren inguruan, unerik egokienean (bide zati bat jada urratuta zegoenean, baina artean 1968ko eztandaren aurretik, esan nahi dut). Torrealdaik eratutako lantalde eliztar sekular berria da horren lekuko.
|
|
|
abertzaletasunak indar berria hartu zuen Ameriketan; izan ere, hirugarren belaunaldi bat sortu zen (lehena mende hasieran Argentinan, bigarrena 1939koa eta hirugarrena 1950ekoa), exiliatu asko heldu baitziren bertara eta, gainera, aurreko belaunaldien seme alabak gehiago inplikatu ziren lan politikoetan. Aldizkari politiko
|
berriak
sortzeko gai izan ziren, ez bakarrik Ameriketako euskaldunei zuzenduta, baita Euskal Herriko abertzale eta euskaldunei zuzendutakoak ere. Dinamika berriak sortzen lagundu zuen horrek, nahiz eta hemengo historialariek dagokien neurrian baloratzen jakin ez dugun.
|
|
|
Aldizkari politiko berriak sortzeko gai izan ziren, ez bakarrik Ameriketako euskaldunei zuzenduta, baita Euskal Herriko abertzale eta euskaldunei zuzendutakoak ere. Dinamika
|
berriak
sortzen lagundu zuen horrek, nahiz eta hemengo historialariek dagokien neurrian baloratzen jakin ez dugun.
|
|
|
ELAri zegokionez, errepublika garaian sortutako barne arazoei gerraosteak ekarritakoak gehitu zitzaizkien, Manu Robles Arangiz Iparraldean gelditu zen bitartean, Pedro Ormaetxeak Londresen erakundearen batzorde
|
berria
sortu zuelako. Gerra ostean, Biarritzeko batzordeak, Roblesen zuzendaritzapean, hartu zuen berriro buruzagitza, oinarrizko erakundetzea osatuz erbestean, nazioarteko erakunde sindikalen laguntzari esker.
|
|
|
Haien historia leku askotan aipatua da, ez gara tematuko: Ekin taldea 1952an bilduz gero, EAJrekin irtenbide bat bilatzeko 1956an Euzko Gaztedi eraiki zuten eta 1958an J. A. Agirrerekin Parisen bildu, azkenean 1959an Euzkadi Ta Askatasuna erakunde
|
berria
sortzeko; 1961ean molde gandhianoei eza eman zieten eta borroka bortitzean sartu, Uztailaren 18ko gerlari frankista ohien deskarrilearekin... Gogora dezadan ETAk inor hil edo zauritu gabe ere, polizia frankistak 1961ean hil zuela Batarrita bilbotarra, Julen Madariaga zela ustez; gogora ere 1962ko salbuespen egoera kari, militante anitz kartzelan sartu zutela eta nahikotxoa herbestera joan zela.
|
|
|
Errealitate sozial berri bat sortzen ari zen, eta langileek testuinguru berri horretan gero eta gehiago zuten esateko. Gobernuak soldaten igoera esanguratsua onartu zuen baina, denbora berean, enpresa handienetako langileen artean borroka antolatzeko modu
|
berriak
sortu ziren. Enpresa haietan ‘enpresa batzorde bat’ eratu zen; gero, beste maila altuago batean, lantegiko batzorde horien beste batzorde bat izendatu zen beraien interesak defendatzeko, botere politikoaren nahiz enpresetako ordezkarien aurrean negoziazioei ekiteko, langile jarduerari egitura bat emanez.
|
|
|
Nekazaritza esparruetan zerbait berria egitea eskatzen zuen hiritartasun prozesu azkar horrek. Jornalari eta txikien krisialdia areagotuz, barneko populazio mugimenduak eta Espainiako zonalde txiroenetatik zetozen jende andanak trinkotu ziren, eta azken finean hori guztia kontuan izan behar dugu langileria
|
berria
sortu zela azpimarratzen denean. Behin eta berriro esan behar da nolako langileria zen hori, zer motatako ezaugarriak zituen:
|
|
|
Historiak hauxe azaldu behar du: errealitate berri horiek (gure adibidearekin jarraituko dugu, hau da, langileria
|
berriaren
sortzearekin) nola mugitu diren bere esparru sozialean, eta denborarekin nola eratu eta moldatu diren beren helburuak praktikan gauzatzeko. Azken finean, Historiak azaldu behar du nola eta zein baldintzatan bihurtu den ala ez talde sozial berri bat klase sozial batean, noiz sortu den klase historiko gisa.
|
|
|
Gure hipotesia garbia da: esfera publikoaren mugak dezente aldatu dira azken urteotan, informazio teknologia
|
berriek
sortutako berrikuntzen kariaz. Teoriko ugarik (Benhabib 1996, Bohman 1996, Dryzek 2000, Young 2000) lotzen dute gizarte baten osasun demokratikoa berorren sistema komunikatiboak erakusten duen interaktibitate mailarekin.
|
|
|
Dituzten tresna teknologikoak baliatuz, errazago zaie dituzten ideia berritzaileak jendearengana helaraztea eta, bidez batez, euren helburuak ere betetzea. Aukera
|
berriak
sortzen ari dira. Mugimendu hauek ederki asko jabetu dira horretaz.
|
|
|
Goitik beherantz begiratuz, ahaleginak egiten dira baita ere etika bera etekin tresna bihurtu nahian. Baina gauza bat da enpresako zereginetarako egokiago egiten gaituzten era guztietako trebetasunak goraipatzea, eta beste bat enpresa
|
berria
sortzeko argitasuna, trebetasuna, ausardia eta kemena. Enpresaren gizakia trebatu, etekin tresnatzat hartuz; ala gizakiak enpresa sortu, bi ekintza desberdinak dira.
|
|
|
izerditzearen beldurrik ez, zerbait berriari ekiteko sena eta kemena, lan/ jokoetatik hasi eta bestelako ekintza guztietaraino. Gogoan daukat orain berrogei baino urte gehiago zelan zegoen harrituta Madriletik etorritako Gobernadore Zibila gipuzkoarrek erakunde, sozietate, era guztietako ekintza
|
berriak
sortzeko egiten zioten amaitu ezineko eskariaz.
|
|
|
Eta horrela hitz gutxirekin asko esateko tresna eta gune
|
berriak
sortu dira, barra barra zabaldu direnak. Ikusgarrienak twitter edo facebook dira, sare sozialak sortzen ari direnak, hemen eta han.
|
|
|
Twitter.com gunean dagoen aplikazioa, adibidez, oso oso erabilia da egun mundu osoan. Euskal Herrian ere, Korrika hasi zen egunetan euskaldun batzuk sare txiki bat osatzen hasi ziren, Korrika bere etxe ondotik igarotzen zenean kontatzen hasteko; eta ordudanik, sarea hedatuz joan da, aplikazio
|
berriak
sortu dira... eta what are you doing, galderari euskaraz ere erantzuten dio jendeak.
|
|
|
Eta informazioa bideratzeko modu berri horiek informazio gune
|
berriak
sortzen dituzte gero. Argentinan gutxi iraun dute isilik, eta dagoeneko sortu dute 20palabras.com gunea.
|
|
|
1793an Konbentzioak desegingo ditu lehenagoko Zientzi Akademiak," aristokratikoak" zirelakoan, eta ondorioz zientzialariak barreiatu ziren aldez aurreko elkarteak ahaztuz. Batzuk desagertu ziren, besteak isolatu, eta finean zientzialari
|
berriak
sortzean beste fenomenoei ekingo diete elkarte berrien bidez. Zientziaren Komunitatea, beraz, berregituratu egin zen.
|
|
|
Agiri horretan esaten da Europako Kontseilua beti egon dela Eskualdeen Europaren alde, eta Europako estatuetako gizatalde nazionalen arteko gatazkak bide demokratikoen bidez konpondu behar direla, estatuen izaera demokratikoak horretara behartzen baitie. Hori horrela, hauteskundeak, erreferendumak, konstituzio eta erakunde aldaketak edota erakunde
|
berriak
sortzearen bidetik jotzeko eskatzen die, beti ere" herritarren parte hartzea oinarri hartuta, herritarrei baitagokie azken batean erabakitzea".
|
|
|
Estatu
|
berria
sortzearen aldeko hautuari buruz, Normanek nazio anitzeko estatuetako konstituzioetan aukera hori berariaz azaldu behar dela defendatzen du, eta gainera zuzenbide estatu batean aukera hori nola erabili litzatekeen arautu behar dela ere bai (zein kasutan den zilegia erabiltzea, zein baldintzatan, zein prozedurari jarraitu behar zaion...) (Norman 2002) 35 Requejok ere ildo beretik jotzen du:... konstituzioek gizataldeen nortasun etikoak (demoi nazionalak deitu izan direnak) garatzeko markoa eta prozesua jaso lukete.
|
|
2008
|
|
|
euskara ikastea eta erabiltzea, alegia. Gizarteko beste alor askotan bezala, horretan ere, immigrazioak, arazo
|
berriak
sortu beharrean, lehendik zeuden ahuleziak jartzen ditu agerian; lehendik arazo zena erakusten du. Hego Euskal Herrian, beraz, erraz hautematen da etorkinek gaztelaniara jotzen dutela.
|
|
|
zein da etorkin Katalunian? Auzia ikusteko modu berri horrek identitateari buruzko debatea osatzeko dimentsio
|
berriak
sortzen ditu. Argudio osoaren arabera, etorkinaren definizioa berezko irizpideetan oinarritzen ez den bitartean, hiritartasunari buruzko debateak gehiago balioko du diskurtso erretorikoak elikatzeko autogobernuaren ikuspegitik funtzio politiko publiko bat betetzeko baino.
|
|
|
Pentsalariek bere eztabaidetan jarraitzen duten bitartean, ezagutzarako metodo berriak, zientziak, bere bidean aurrera egingo du, besteak beste, giza gorputza eta nerbio sistemaren alorrean. Horrela, Galvanik nerbioetako inpultsoen izaera elektrikoa agerian jartzen duenean, neumak eta espirituak betiko desagertuko dira eta neurofisiologia jaioko da, baina laster eztabaida
|
berriak
sortuko dira. Horien artean Franz Gall mediku austriarrak pizten duena:
|
|
|
1998an, Craig Venter doktoreak iragarri zuen Celera izeneko enpresa
|
berria
sortu zuela giza genoma sekuentziatzeko asmoarekin, eta aurrekontu askoz baxuagoarekin. Iragarpen horrek lehia bizia sortu zuen egitasmo publikoko eta pribatuko ikerlarien artean, eta horrek bere eragina izan zuen lanaren abiaduran.
|
|
|
Horretan zerikusi handia dute ezagutzaren gizartean izandako aldaketek, ikerketa, garapeneta berrikuntza prozesuetan (I+G+B) unibertsitateak nagusi izatea faboratzen baitute. Alegia, herrialde baten garrantzia zientzian eta teknologian ezagutza
|
berria
sortzeko ahalmenaren arabera neurtzen denez, ezagutzak sortzeko zentroak —bereziki, unibertsitateak— funtsezko erakundeak bihurtu dira, eta, ondorioz, herrialde guztiak horien emaitzak hobeagotzen saiatzen dira.
|
|
|
Garatze bidean dauden herrialdeetan portzentaje hori handiagoa zen, eta mendebaldeko Europan txikiagoa. Estatu espainolean, adibidez, azken urteotan hamasei unibertsitate pribatu
|
berri
sortu dira. Gainera, unibertsitate pribatuetan ikasten duten ikasleen kopurua hirukoiztu da azken hamabost urteotan.
|
|
|
Azken finean, Bolognako prozesuaren bitartez Europako errealitate anitza poliki poliki ezabatu nahi dute, uniformizatu. Identitate europar
|
berria
sortu ahal izateko, desegin behar dira tokiko identitateak.
|
|
|
3 Ebaluazio indibidualetan oinarrituta, irakasle eta ikerlarien karrera akademiko
|
berria
sortzen ari da. Gero eta gehiago gauzatzen ari diren norbanako ordainsariek akademikoen lanaren kontrol instituzional zehatzagoa ahalbidetzen dute, ezagutza merkantzia legez proiektatuz eta akademikoaren independentzia ahulduz.
|
|
|
Martxo inguruan apailatzen dugun ziklo horrek helburu xumea dauka: Iparraldeko artisten hobeki ezagutaraztea Hegoaldean, eta harreman
|
berrien
sortzea bai artisten, bai publikoaren artean. Eta ez da ekitaldi bakarra!
|
|
|
Hau da, egun Euskal Herrian euskara ez dakitenek ikastea, eta bere erabilera esparru eta eremu berrietan handitzea, ahalik eta eperik laburrenean. Ezagutza eta erabilera zabaltzeko aukera
|
berriak
sortzen jarraitu behar dugu.
|
|
2009
|
|
|
Kontsentsu biltzarrek Z&Tri buruzko ezagutza eta erabaki politikoak maneiatzeko modu berri demokratikoagoak instituzionalizatzeko bidea erakuts diezagukete. Gizarteko kideentzako komunikazio eta parte hartze kanal
|
berriak
sortzearekin, zientzi ezagutzaz iritzia eman eta jabetzeko herritarren ekimena handitzea susta daiteke. Agian horrela eraitsi ahal izango da zientziaren eta herritarren arteko hesia, horrek galarazi baitu ziur aski, Z&Tren alfabetizazio eta jendarteratze programen ahalegina gero eta handiagoa izan bada ere, zientzia eguneroko bizitzan txertatuta dagoen jarduera gisa ikustea.
|
|
|
Horien artean teknologia zaharrak —irratia, telebista, telefonoa— eta berriak —Internet— daude. Nahiz eta modu askotan onuragarriak izan, IKTek ere" beraien izaera kontzeptuala eta beraien ondorioak ulertzeko dugun gaitasunaz harago doaz, arazo
|
berriak
sortuz" (Floridi 2009). Egoera hori zuhaitz batenarekin konparatzen du
|
|
|
Nolako eragina dute adiskidetasunari buruzko informazio forma berri horiek? Jarduera eta balio
|
berriak
sortzen al dituzte informazioaren kulturan?
|
|
|
Hala, Frantziako Erresumak, antzinako ohituren aplikazioaren ondorioz, euskal berezitasuna maila handi samarrean aitortu izan zuen arren, Errepublikak gaitzetsi egin zuen berezitasun hori batasun legislatiboaren izenean. Hiru euskal herrialdeak Biarnorekin batu, eta lurralde multzo berri batean integratzea (hiriburua Pauen izango zuen Pirinio Atlantikoetako departamendua) Iraultza Frantsesaren ikuspegi bateratzailean kokatu behar da, berezitasun lokalak ordena politiko
|
berria
sortuko zuen nazio frantsesa ezartzeko eta antzinako Frantzia betiko hausteko oztopotzat jotzen baitziren.
|
|
|
Badira saio eta esperientzia batzuk indarrean. Adituek diotenez, teknologia digitalak genero
|
berriak
sortuko omen ditu, hipermedia eskritura, eleberri multimedia, hipernobela, posta nobela, etc.
|
|
|
Erro
|
berrietatik
sortu direnen ondoan betikoak daude, liburu denda tradizionalak, Fnac bat, Virgin bat, adibidez, eta horiek bietan jarraitzen dute: liburu analogikoaren salmentaren ondoan digitalarena bultzatu dute.
|
|
|
Laugarren kokagune bat ere badago, autoediziorako plataforma, eta harantz ote doan inprimaketa mota hori, nahiz eta batzuek" desbideraketatzat" jo. Ez da baztertzekoa, azkenik, zerbitzu hori emateko enpresa
|
berriak
sortzea, edota oraingo inprimategiek beren gain hartzea lan berria.
|
|
|
Fikzioa dirudi, baina hitz
|
berriak
sortzen direnean argi dago kosmobisioak aldatzen direla, bereziki markatuak diren hitz batzuk ordezkatzeko, konnotazio batzuk dituztenak, beste hitz batzuk sortzen badira. Hitz berri horiek, gainera, beste konnotazio bat duten hitz batzuekin osatzen baditugu, manipulazioaren helburuak erdietsiko dira segurtasun osoz.
|
|
|
Garai batean, gurean espazio unibertsitarioa oraindik definitu gabe zegoenean, beharrezkoa izan zitekeen berariazko erakunde bat sortzea unibertsitate mailan euskarak tokia izan zezan normaltasunez. Alta bada, beste enbor bateko ezpala da, 2009an Euskal Herriko unibertsitate mapa osatua eta, halaber, ase dagoenean —ez ahaztu gurean 3 unibertsitate publiko, eta beste 3 pribatu daudela, UNEDeko zentroez aparte—,
|
berritik
sortuko den egitura unibertsitario bat sortu nahi izatea euskal unibertsitatea eratzeko. Estrategia okerra iruditzen zait, boluntarismoz beterik, asmo onez seguruenik ere bai, baina eskaintza unibertsitarioaren errealitatea ikusi nahi ez duena.
|
|
|
Proiektu
|
berriak
sortzea. Garrantzitsua da ulertzea nola sortzen diren gaur egun entitate berriak.
|
|
|
Baina oposizio aktiboa egiten badute, dinamika bat sortzen du, errepertorioen arteko disputa. Honek dinamismoa ematen du, aukera
|
berriak
sortuko dituena.
|
|
|
Horrela, bi musika tradizio (ahozkoa eta idatzia), bi kultura (suitzarra eta euskalduna), musika ikusteko bi ikuspegi, gurutzatu dira, ikusgarri
|
berria
sortzerakoan. Emaitza arras joria izan da.
|
|
|
Hau da, egun Euskal Herrian euskara ez dakitenek ikastea, eta, bere erabilera esparru eta eremu berrietan handitzea, ahalik eta eperik laburrenean. Ezagutza eta erabilera zabaltzeko aukera
|
berriak
sortzen jarraitu behar dugu.
|
|
2010
|
|
|
Dena den, komeni da gogoan izatea euroeskualdeek eta mugaz gaindiko beste egitura forma batzuek ez dutela mugaz zeharreko administrazio mota
|
berririk
sortu, ez baitaukate botere politikorik, eta haien jarduera bertan dauden tokiko eta eskualdeko kolektibitateen eskumenetara mugatuta baitago. Gainera, ezin dugu datu esanguratsu hau ahaztu:
|
|
|
Aldiz, EBren jarrera (eta dituen eskumenak kontuan harturik, mugitzeko ahalmen mugatua duela ahantzi gabe) estatu kideek lehenagotik praktikan jarritako neurriak erraztekoa balitz, egoera errealetan edo potentzialki gatazkatsuetan —hala nola gerra hotzaren amaieran EB ekialdeko herrialdeetan edo, oraintsuago, Irlandan— EBk" euskal gatazkaren" konponbideari egin liezaiokeen ekarpena funtsezkoa izan liteke. Eta are gehiago, neurri
|
berriak
sortzeko gai balitz, estatuen esku hartzea ekidinez, lurraldeen arteko zein
|
|
|
Liburuei dagokienez, berriz, non amaitu dute liburuok? Irakurle
|
berriak
sortu dira, zaborrontziek gainezka egin dute edota hautsaren eremura pasatu dira?
|
|
|
Iraunkortasunerantz bidea egiten hastea premiazkoa da; izan ere, mundu osoan hondatzen ari dira ekosistemak, eta horrek muga nabarmena ezartzen du denbora aldetik. Ez daukagu denborarik ametsetarako, espazio
|
berriak
sortu, ilargia kolonizatu edo itsasoaren azpian hiriak eraikitzeko eldarnioetan ibiltzeko; daukagun ingurumen bakarretik geratzen zaiguna salbatu behar dugu eta jada hondatuta dagoena lehengoratzeko inbertsioak egin behar ditugu (Goodland & Daly, 1996).
|
|
|
Edozein kasutan, esan daiteke 1970eko hamarkadatik hona ikuspegi pedagogiko
|
berriak
sortu diren arren, horiek ez direla, oraindik, guztiz txertatu Hego Euskal Herriko curriculum ereduetan. EAEko curriculumak Nafarroakoak baino ikuspegi berritzaileagoa izan arren, gabezia nabarmenak azaleratzen dituzte biek.
|
|
|
Urte gutxitan, mazedoniar erregeak Mediterraneotik Indora eta Egiptotik Siriara zabaltzen den inperio zabal bat osatzen du, eta 323 urtean Mazedoniako erregea hiltzen denean, Greziak mundu ezagun osoan zehar harreman ekonomiko, politiko eta kulturalak areagotu ditu, eta mende askoz nagusia izan den polis sistema betirako desagertu dela esan daiteke. Polis sistemaren desagerpenarekin batera, bi fenomeno
|
berri
sortzen dira, alegia hiri-gune handien osatzea eta kosmopolitismoaren sentimendua, hurrengo mendeetan mundu ikuskera berria baldintzatuko duten fenomeno garrantzitsuak. Garai helenistikoaren amaiera 30 urtean kokatzen da, Augusto enperadoreak Kleopatraren ejertzitoak menperatu ondoren Egiptoko erreginak bere buruaz beste egiten duenean.
|
|
|
Bizitasun horren adierazleak, besteak beste, Alexandriako Museoa eta Liburutegia erakunde paregabeak ditugu. Pentsamenduari dagokionez, eskola eta mugimendu filosofiko
|
berriak
sortzen dira: zinismoa, eszeptizismoa, epikureismoa eta estoizismoa platondar Akademia eta aristoteliko Lizeo erakundeei gaineratzen zaizkie, garai berriak sorturiko erronka filosofiko berriei aurre egiteko.
|
|
|
Pentsamenduari dagokionez, eskola eta mugimendu filosofiko berriak sortzen dira: zinismoa, eszeptizismoa, epikureismoa eta estoizismoa platondar Akademia eta aristoteliko Lizeo erakundeei gaineratzen zaizkie, garai
|
berriak
sorturiko erronka filosofiko berriei aurre egiteko. Eskola eta mugimendu filosofiko guztiok bizirik eta eragin handiz jarraituko dute Erdi Aroan, filosofo helenistikoen obra askoren galerak beste irudi bat islatzen badu ere.
|
|
|
Enpresa pribatuek espazioan kargak jartzeko ahalmena izatean, aukera asko irekiko dira espazioan negozio abagune
|
berriak
sortzeko. Batetik hornitzaile sorta handiagoak kostu atalaseak murriztuko ditu.
|
|
|
Horrek euskaltzaleen sare bat sortu zuen, idazketarako, euskararako. Izan ere, beste etxe horietan ere aldizkari
|
berriak
sortuko ziren berehala. 1959an bi aipa daitezke:
|
|
|
Esan nahi du euskarak har zezakeela beste errespetagarritasun bat. Oraindik urteak joango ziren Arantzazuko sistema osoa euskalduntzen edo hizkuntzaren ohitura
|
berriak
sortzen. Baina orduan hasi zen aldaketa.
|
|
2011
|
|
|
Baina bereziki XIX. mendean barrena gertatu ziren migrazio zabalenak. Europarrok mundu berrian Europa
|
berriak
sortu ohi ditugu, Ameriketan eta Australian bereziki, tokian tokikoen eguneroko bizimodua erabat eraldatuz. Eta giro horretan XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri berriak sortu ziren Ameriketako lurretan.
|
|
|
Europarrok mundu berrian Europa berriak sortu ohi ditugu, Ameriketan eta Australian bereziki, tokian tokikoen eguneroko bizimodua erabat eraldatuz. Eta giro horretan XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri
|
berriak
sortu ziren Ameriketako lurretan. Argentina Uruguai inguruan, Rio de la Platan, Txilen, euskal jendeen gizarte osoarekiko ehuneko nagusiak, Kuban, Mexikon eta mende bukaeran Kalifornian.
|
|
|
4 Eta zer esanik ez Iparralderi buruz, non euskaldun hiztunen galera bizkorra (hizkuntza politika publiko baztertzailearen ondorioz) anbiziorik gabeko hizkuntza politika batekin paraleloan doan. Enpresa pribatuek euskarazko hedabide
|
berriak
sortzen dituzten bitartean, laguntza publikoak oraindik geldialdi berean mantentzen dira eta, aldi berean, botere publiko gehienek ez dituzte kontuan hartzen euskarazko hedabideak beren publizitate kanpaina ordainduetan.
|
|
2012
|
|
|
Izan ere, antzinako 1956 urte hartan, Euskaltzaindiak Arantzazun antolaturiko Euskaltzaleen Biltzarrean aurkeztu zuten lehenbizikoz Arantzazuko Teologiako ikasleek aldizkari berria. Txillardegi, berriz, euskarazko aldizkari
|
berririk
sortzearen aurka eta lehendik zeudenak indartzearen alde agertu zen Biltzarrera bidalitako" Gutun irekian". Batek baino gehiagok entzun zitzakeen hitz haiek aldizkari aurkeztu berriaren zuzeneko anti publizitatetzat, baina nekez izan zezakeen Txillardegik Arantzazuko gazteen asmoaren berririk, klandestinitatean landu eta argitaratu baitzuten lehen zenbakia.
|
|
|
Hungarian gertatzen ari dena ikusita, demokraziaren kontzeptua, Europan ere, kolokan dago. Grezian eta Italian ezarri dituzten gobernu teknikoek ere demokrazia zalantzan jartzen dute, erregimen politiko
|
berria
sortuz, teknokrazia deitzen dena. Ikerlariek diotenez, ikerketa neutrorik ezin da egin; eta zientzia neutrorik ezin bada egin, teknokrata horiek kolore bat izango dute beti, kolore politiko bat, teknikari neutrorik ezin da egon.
|
|
|
Zertarako, beraz, desarautu eta malgutu merkatua? Burbuila
|
berriak
sortzeko. Infernuko dinamika ero eta birtual batean sartzeko?
|