|
2000
|
|
|
Azken hilabeteotan El Pas Digital ek zerbitzu elkarreragile
|
berriak
sortu ditu; besteak beste, berriketa guneak (chat) edo berri taldeak (newsgroup). Martxoko hauteskundeetan jarri zuten martxan eztabaida gunea eta internautei, era zuzenean, buruzagi politiko garrantzitsuenei galderak egiteko eta hauen erantzunak jasotzeko aukera paregabea eskaini zien.
|
|
|
• Nabigaziorako tresna izango diren eta edukien kontsulta egin ahal izateko dokumentu digitalak sailkatzeko eta kolekzioak osatzeko medio
|
berriak
sortuko dira.
|
|
2001
|
|
|
Gainera, gizartea ren historia osoan ez da horrelakorikjazo, hots, aldaketa iraultzaile horiek guztiak aldibereange rtatzea. Sortuko diren teknologiek elkarri bortizki eragingo diote ikerketa arlo
|
berriak
sortuz, eta, ziur asko, intelektuaren eta ekonomiaren garapenerako probetxug arrienak beraien arteko gainezarmenak sorturiko eremuak izango dira.
|
|
|
Hori oinarrizko partikulen fisika dugu, non materiaren osagairik oinarri oinarrizkoenak eta beraien jokabidea arautzen duten legeak bilatzen diren. Alabaina, oinarriz kopa rtikulen jokabidearen ezagutza beharrezkoa izanik ere, pa rtikula askok bat eginez materia osatzen dutenean propietate
|
berriak
sortzen dira, banakako partikulen propiet ateetatik ondorioztatu ezin diren propietate emergenteak, hain zuzen ere. Fase likido eta solidoan dagoen materiaren jokabidea arautzen duena materia kondentsatuarenfisika dugu, beronek inguratzen gaituen munduaren konplexutasuna ren azterketa helburu duelarik.
|
|
2002
|
|
|
• Iparraldean euskararen alde lan egiteko aukera
|
berriak
sortu dira. Euskalgintzak egindako lanak bide berriak ireki ditu eta instituzio batzuek publikoki onartu dute hizkuntz politikaren beharra.
|
|
|
Aditu gehienak bat datoz esatean euskal literaturgintza osasuntsu dagoela azken urteetan. Inoiz baino idazle gehiagok argitaratzen du; argitaratzen diren liburuetatik askotxo kalitatezkoak dira; genero ia guztiak jorratzen dira —ezberdintasunak nabarmenak badira ere—; aspaldian hasitakoak idazteari jarraitzen zaizkio eta belaunaldi
|
berriak
sortzen ari dira apurka apurka; izan ere, gure historian lehenengoz belaunaldien arteko transmisioa gauzatzen ari da literaturgintzan.
|
|
|
Lau eratakoak dira jakintzaren transferentzia errazteko eta bultzatzeko hartu liratekeen neurriak. Batetik, gizarte eragileak eta unibertsitatearen arteko komunikazioa erraztu litzateke, eta helburu hori izan luketen egitura
|
berriak
sortu lirateke. Bigarrenik, bi aldeek elkar ezagutzeko eta balioak partekatzeko gertatu beharreko kultur aldaketak bultzatu lirateke.
|
|
|
Euskadin ia ez da egiten estrategiazko ikerketarik, eta hori ezinbestekoa izango da etorkizunari begira. Aukera desberdinak egon daitezke ikerketa mota hori bideratzeko, baina nire ustez, institutu
|
berriak
sortu lirateke estrategiazkotzat hartu edo hartuko diren lerroetan lan egiteko. Horrek, jakina, ahalegin berezia eskatuko luke, ikertzaile gazteak gai horietan trebatu eta beste herrietatik ikertzaile prestuak erakarri bailirateke; baina beste herrietan egin da hori, eta emaitza onak erdietsi dira.
|
|
|
Ikerketa institutu
|
berriak
sortzea, azken batean, oinarrizko ikerkuntza eta estrategiazko ikerkuntzaren sustapenarekin lotuta dago. Hori dela eta, elkarren arteko neurriosagarriak dira bai aurreko azpiatalean proposatu dudan baliabideen erabilera eta bai azpiatal honetan proposatu dudana ere.
|
|
|
Politika horrek euskararen aldeko" frontea" eskatzen du (kontratazio berria ren alde, IRALEbe rria ren alde, erdal irakasleen birziklatzea ren alde, irakasleen promoziorako irizpide berrien alde...). Tamaina handiko sailetan, irakasle euskaldunekin osaturiko sail euskaldun
|
berriak
sortzea bigarrena. Norabide biek dagoenarekinhaustura eta aurrerapausoa ekar dezakete.°
|
|
|
I rudiekin jarraituz, zergatik ez aldarrikatu euskarak bizi behar duen basamortuan euskal unibertsitatea, euskararentzat irabazitako beste eremu guztiak bezalaxe," oasi" dugula? Oasi hauei esker iraun du euskarak bizirik eta ditugunei eustea eta
|
berriak
sortu eta hedatzea izango da biziraupenerako eta indarberritzeko bidea.
|
|
|
Kataluniaren bideak erakutsi digunez (Llei 7 de Normalitzacio Linguistica 1983an), bertako hizkuntza irakaskuntzarako hizkuntza ofizial bakarra bihurtzea ahalezkoa da eta, horren arabera, Unibertsitate
|
berriak
sortzea (Pompeu Fabra, Unibersitat Oberta de Catalunya...).
|
|
2003
|
|
|
Idazle izaten irakatsi ezin bada ere (zer idatzi) idazteko teknika bai ikas eta irakats daiteke. Idazle
|
berriak
sortzeko balioko duen ala ez alde batera utzita (zergatik ez), irakurle arituak sortzeko balio izango du bederen. Ez da helburu txarra, idazlearen lehen premisa irakurlea izatea dela jakinik.
|
|
2004
|
|
|
Plana izango da, letra larriz: dirua jarriko da, erakunde
|
berriak
sortuko dira diru hori kudeatzeko, eta administrazio guztiak gurdira igo daitezen ahaleginak egingo dira. Arretaz jarraitu beharra dago, beraz.
|
|
|
Gatazkak sortzen dituen egoera tamalgarriak gaizkia hobeto ulertzen laguntzen dute, eta gero eta gehiago ezagutzen dira munduan edonon egindako bidegabekeriak. Aniztasunak gatazkak sortzen ditu, baina harreman
|
berriak
sortzeko aukera ere bai; ez asmo onen bidez soilik, baizik eta elkarbizitza arautzen duten erakunde berriak, borondate oroko rrago bat bideratzeko gai izango diren lege berriak sortuz. Eta horregatik estatuak legeak behar ditu, deabruak izango bagina ere gizarte bizitza bermatuko luketenak.
|
|
|
Gatazkak sortzen dituen egoera tamalgarriak gaizkia hobeto ulertzen laguntzen dute, eta gero eta gehiago ezagutzen dira munduan edonon egindako bidegabekeriak. Aniztasunak gatazkak sortzen ditu, baina harreman berriak sortzeko aukera ere bai; ez asmo onen bidez soilik, baizik eta elkarbizitza arautzen duten erakunde berriak, borondate oroko rrago bat bideratzeko gai izango diren lege
|
berriak
sortuz. Eta horregatik estatuak legeak behar ditu, deabruak izango bagina ere gizarte bizitza bermatuko luketenak.
|
|
|
Informazio eta komunikazioaren teknologiek eszenatoki berri batean kokatu dituzte informazioaren erakunde zaharrenak, bibliotekak. Eszenatoki berri honetan, erronka
|
berriak
sortu dira; ez soilik biblioteka nazionalentzat, biblioteka guztientzat baizik.
|
|
|
Kateak osatzea eta komunikazio taldeak inolako kontrolik gabe sartzea izan dira azken urteetan espainiar estatuko telebistagintza lokalean jazo diren gertaera nagusiak. Menpeko telebista
|
berriak
sortuz, jardunean zeudenen kapitalean parte hartuz, programazio eta zerbitzu zentralizatuak eskainiz, mota eta hedapen ezberdineko kateak osatu dira estatu osoan zehar, batzuk estatu mailakoak eta beste batzuk erregio mailakoak. Ondorioz, irrati kateen egituraren antza hartuz, benetako sare paraleloa ari da eraikitzen, estatu edo autonomia erkidego mailako telebista kateen ondoan.
|
|
|
Partze hartzeak kapitalean minoritarioak dira (%20 %30) —Iruñeko Canal 4ren salbuespenarekin, non %51raino igotzen den—, eta horreknagusitasuna ematen ez badie ere Prisa taldearen besteeuskarriekiko integrazio garrantzitsua gertatzen da, behinik behin Union Radio Ser irrati katearekin, bai baliabide materialetan baina bereziki giza baliabideetan1 2 Bi bide erabili ditu Pretesak Euskal Herriko telebista lokaletan sartzeko: arazo ekonomikoak zituzten telebisten zorrak eta berregituraketa bere gain hartuz —Canal 4ren kasua, baina baita neurri batean Canal Gasteizena ere— eta telebista
|
berriak
sortuz. Batean zein bestean, Canal 4ren salbuespenarekin, PNVrekin lotura estua duten bazkideak eta Euskaltel izan ditu lagun, haiek, gainera, gehieneko.
|
|
|
Kablearen eta Interneten hedapenak, halaber, aukera berriak ekarri ditu programazio lokalak zabaldu eta hedatzeko. Lurrazalez emititzen ere han hemenka jatorri ezberdineko ekimen
|
berriak
sortu dira, bizitasuna ekarri dutenak telebista lokalen eremura. Espainiako gobernuak, azkenik, telebista lokalentzako frekuentzia plana iragarri du; lizentziak, ordea, digitalean bakarrik emititzeko izango omen dira eta hartara telebista lokalek ezin izango bide dute aurrerantzean gaur arte bezala modu analogikoan emititzen jarraitu.
|
|
|
Exijitutako barne produkzio" freskoari" dagokionez, araudiak malgua izan du, eta demarkazioen tamainarenarabera bereizketak egin ditu. Bestela oso zaila da demarkazio txikietan programazioa eduki benetan lokalekin osatzea, leku horietan egunero bi ordu baino gehiagoko eduki
|
berriak
sortzeak lan izugarria eskatzen baitu.
|
|
2005
|
|
|
1 Merkatu berria ren, teknologia berrien, mundukolehiakortasunaren deserregularizazioak langabezia berriaekarri digu, lan eta ez lanaren arteko mugak ezabatuz. Deserregularizazio erregularrak, ohizkoak, sufrimendu
|
berriak
sortu ditu, eta politikak ez du hitzik deserregulatze kalkulatu eta sozializatu horri aurre egiteko, pobrezia berri horri buru egiteko. Jarduerarik ezaren, ez lanaren etaazpienpleguaren funtzio eta eginkizunek bertze politika bat eskatzen dute eta.
|
|
|
Eta, aldagai horiekin eta beste batzuekin batera," euskaldun zaharren" edo euskaraz aktibo diren euskaldunen hizkuntza jokaerak ere eragin handia izango du erabileraren bilakaeran. Horretarako aukerak ematen diren egoera, ha rremansare eta testuingurutan, euskaldun" aktibo" eta" pasiboen" arteko dinamika
|
berriak
sortzeak aukera berriak zabalduko lituzke norabide horretan. Datuek adierazten dutenez, belaunaldi berrietan" euskaldun zaharrek" ge ro eta gehiago izango dituzte inguruan oinarrizko gaitasun bat baduten" euskaldun berriak", baina nagusiki pasiboak direnak.
|
|
|
Denontzako lekua egon litzateke, eta laginik behar izanez gero, honek errealitatea ren adierazgarria izan luke, benetan daukagunaren erakusgarria. Diskurtso hegemoniko androzentrikoarekin amaitu eta euskal literatura aberastu behar dugu, feminizatu behar dugu, andrazkoen esperientzia eta kontamolde berriei bide emanez, estereotipo zaharrak apurtuz eta
|
berriak
sortuz, mundua ikusteko beste modu batzuk ezagutu eta zabaldu.
|
|
|
Horretan ez dago dudarik, baina blogen eztandak, weblog edota bitakoren loraldiak, udaberria kolorez jantzi du. Herritarren parte hartzea sustatu du eztanda honek, nork bere iritzia emateko plaza
|
berriak
sortu dira, eta horrek eragina izan du ohiko hedabideetan bezala, beraien edizio digitaletan ere. Iritzia ematea, informazioa sortzea guztion eskura dagoen kontua da orain.
|
|
2006
|
|
|
Euskal argitaletxeen egoera kritiko horrek euskal curriculumaren garapenari ere zuzenean eragingo dio. Euskal argitaletxeak ekonomiaren, pedagogiaren eta giza baliabideen ikuspegitik euskal curriculumaren ikasmaterial
|
berriak
sortzeko egiten ari diren inbertsioa nabarmen murriztuko da, konkurrentzia desagertuko da eta, jakina, curriculum material horien kalitatea zinez jaitsiko da. Euskal hezkuntzaren esparru osoak —guraso, irakasle zein ikasle— nozituko du galera hori.
|
|
|
Ondorioz, egonkortasuna herriei eta herri horiek osatzen dituzten komunitateei bideak irekitzen lortzen da, ez bideak ixten. Honek tresna politiko juridiko
|
berriak
sortzeko beharra azaltzen du, eta datozen hurrengo eztabaidak hobeto ulertzeko aukera ematen digu. Alegia, autodeterminazioaren subjektuari buruzko eta autodeterminazio eskubidearen instituzionalizazioari buruzko eztabaidak kokatzeko balio digu.
|
|
|
Euskarazko eskolen edo euskararen irakaskuntzaren kasuetan bezala, Olentzeroren sorrera eta jatorrizko hedapena frankismo denboran gertatu bazen ere, zinezko hedapen sozial eta geografikoa autonomien aroan gertatu da, hots, EAEn eta NFEn estatutu eta erakunde autonomiko
|
berriak
sortu eta mamitu diren aroan.
|
|
|
Xirula Mirula liburua Gipuzkoako Ikastolen Federazioak argitaratu zuen eta ikastaroak ematen hasi ginen han eta hemen. Ikastaroekin batera, berriz, material
|
berriak
sortzen. Bertaratzen ziren irakasle gehienek ez zekiten musikarik, ordea, eta kasetearekin etortzen ziren ikastaroetara, kantak grabatzeko asmotan.
|
|
|
Lehengo kontuak dira, beharbada. Nik, berriz, ume artean egin dut bizitza guztia, bidea egin dugu, gero!, folkloretik edanez eta kantu
|
berriak
sortuz, eta oraintxe ere horretan ari
|
|
2007
|
|
|
Handik aurrera, elkartasun
|
berriak
sortu ziren aldizkariaren inguruan, unerik egokienean (bide zati bat jada urratuta zegoenean, baina artean 1968ko eztandaren aurretik, esan nahi dut). Torrealdaik eratutako lantalde eliztar sekular berria da horren lekuko.
|
|
|
abertzaletasunak indar berria hartu zuen Ameriketan; izan ere, hirugarren belaunaldi bat sortu zen (lehena mende hasieran Argentinan, bigarrena 1939koa eta hirugarrena 1950ekoa), exiliatu asko heldu baitziren bertara eta, gainera, aurreko belaunaldien seme alabak gehiago inplikatu ziren lan politikoetan. Aldizkari politiko
|
berriak
sortzeko gai izan ziren, ez bakarrik Ameriketako euskaldunei zuzenduta, baita Euskal Herriko abertzale eta euskaldunei zuzendutakoak ere. Dinamika berriak sortzen lagundu zuen horrek, nahiz eta hemengo historialariek dagokien neurrian baloratzen jakin ez dugun.
|
|
|
Aldizkari politiko berriak sortzeko gai izan ziren, ez bakarrik Ameriketako euskaldunei zuzenduta, baita Euskal Herriko abertzale eta euskaldunei zuzendutakoak ere. Dinamika
|
berriak
sortzen lagundu zuen horrek, nahiz eta hemengo historialariek dagokien neurrian baloratzen jakin ez dugun.
|
|
|
Errealitate sozial berri bat sortzen ari zen, eta langileek testuinguru berri horretan gero eta gehiago zuten esateko. Gobernuak soldaten igoera esanguratsua onartu zuen baina, denbora berean, enpresa handienetako langileen artean borroka antolatzeko modu
|
berriak
sortu ziren. Enpresa haietan ‘enpresa batzorde bat’ eratu zen; gero, beste maila altuago batean, lantegiko batzorde horien beste batzorde bat izendatu zen beraien interesak defendatzeko, botere politikoaren nahiz enpresetako ordezkarien aurrean negoziazioei ekiteko, langile jarduerari egitura bat emanez.
|
|
|
Dituzten tresna teknologikoak baliatuz, errazago zaie dituzten ideia berritzaileak jendearengana helaraztea eta, bidez batez, euren helburuak ere betetzea. Aukera
|
berriak
sortzen ari dira. Mugimendu hauek ederki asko jabetu dira horretaz.
|
|
|
izerditzearen beldurrik ez, zerbait berriari ekiteko sena eta kemena, lan/ jokoetatik hasi eta bestelako ekintza guztietaraino. Gogoan daukat orain berrogei baino urte gehiago zelan zegoen harrituta Madriletik etorritako Gobernadore Zibila gipuzkoarrek erakunde, sozietate, era guztietako ekintza
|
berriak
sortzeko egiten zioten amaitu ezineko eskariaz.
|
|
|
Eta horrela hitz gutxirekin asko esateko tresna eta gune
|
berriak
sortu dira, barra barra zabaldu direnak. Ikusgarrienak twitter edo facebook dira, sare sozialak sortzen ari direnak, hemen eta han.
|
|
|
Twitter.com gunean dagoen aplikazioa, adibidez, oso oso erabilia da egun mundu osoan. Euskal Herrian ere, Korrika hasi zen egunetan euskaldun batzuk sare txiki bat osatzen hasi ziren, Korrika bere etxe ondotik igarotzen zenean kontatzen hasteko; eta ordudanik, sarea hedatuz joan da, aplikazio
|
berriak
sortu dira... eta what are you doing, galderari euskaraz ere erantzuten dio jendeak.
|
|
|
Eta informazioa bideratzeko modu berri horiek informazio gune
|
berriak
sortzen dituzte gero. Argentinan gutxi iraun dute isilik, eta dagoeneko sortu dute 20palabras.com gunea.
|
|
|
1793an Konbentzioak desegingo ditu lehenagoko Zientzi Akademiak," aristokratikoak" zirelakoan, eta ondorioz zientzialariak barreiatu ziren aldez aurreko elkarteak ahaztuz. Batzuk desagertu ziren, besteak isolatu, eta finean zientzialari
|
berriak
sortzean beste fenomenoei ekingo diete elkarte berrien bidez. Zientziaren Komunitatea, beraz, berregituratu egin zen.
|
|
|
Agiri horretan esaten da Europako Kontseilua beti egon dela Eskualdeen Europaren alde, eta Europako estatuetako gizatalde nazionalen arteko gatazkak bide demokratikoen bidez konpondu behar direla, estatuen izaera demokratikoak horretara behartzen baitie. Hori horrela, hauteskundeak, erreferendumak, konstituzio eta erakunde aldaketak edota erakunde
|
berriak
sortzearen bidetik jotzeko eskatzen die, beti ere" herritarren parte hartzea oinarri hartuta, herritarrei baitagokie azken batean erabakitzea".
|
|
2008
|
|
|
euskara ikastea eta erabiltzea, alegia. Gizarteko beste alor askotan bezala, horretan ere, immigrazioak, arazo
|
berriak
sortu beharrean, lehendik zeuden ahuleziak jartzen ditu agerian; lehendik arazo zena erakusten du. Hego Euskal Herrian, beraz, erraz hautematen da etorkinek gaztelaniara jotzen dutela.
|
|
|
zein da etorkin Katalunian? Auzia ikusteko modu berri horrek identitateari buruzko debatea osatzeko dimentsio
|
berriak
sortzen ditu. Argudio osoaren arabera, etorkinaren definizioa berezko irizpideetan oinarritzen ez den bitartean, hiritartasunari buruzko debateak gehiago balioko du diskurtso erretorikoak elikatzeko autogobernuaren ikuspegitik funtzio politiko publiko bat betetzeko baino.
|
|
|
Pentsalariek bere eztabaidetan jarraitzen duten bitartean, ezagutzarako metodo berriak, zientziak, bere bidean aurrera egingo du, besteak beste, giza gorputza eta nerbio sistemaren alorrean. Horrela, Galvanik nerbioetako inpultsoen izaera elektrikoa agerian jartzen duenean, neumak eta espirituak betiko desagertuko dira eta neurofisiologia jaioko da, baina laster eztabaida
|
berriak
sortuko dira. Horien artean Franz Gall mediku austriarrak pizten duena:
|
|
|
Hau da, egun Euskal Herrian euskara ez dakitenek ikastea, eta bere erabilera esparru eta eremu berrietan handitzea, ahalik eta eperik laburrenean. Ezagutza eta erabilera zabaltzeko aukera
|
berriak
sortzen jarraitu behar dugu.
|
|
2009
|
|
|
Kontsentsu biltzarrek Z&Tri buruzko ezagutza eta erabaki politikoak maneiatzeko modu berri demokratikoagoak instituzionalizatzeko bidea erakuts diezagukete. Gizarteko kideentzako komunikazio eta parte hartze kanal
|
berriak
sortzearekin, zientzi ezagutzaz iritzia eman eta jabetzeko herritarren ekimena handitzea susta daiteke. Agian horrela eraitsi ahal izango da zientziaren eta herritarren arteko hesia, horrek galarazi baitu ziur aski, Z&Tren alfabetizazio eta jendarteratze programen ahalegina gero eta handiagoa izan bada ere, zientzia eguneroko bizitzan txertatuta dagoen jarduera gisa ikustea.
|
|
|
Horien artean teknologia zaharrak —irratia, telebista, telefonoa— eta berriak —Internet— daude. Nahiz eta modu askotan onuragarriak izan, IKTek ere" beraien izaera kontzeptuala eta beraien ondorioak ulertzeko dugun gaitasunaz harago doaz, arazo
|
berriak
sortuz" (Floridi 2009). Egoera hori zuhaitz batenarekin konparatzen du
|
|
|
Nolako eragina dute adiskidetasunari buruzko informazio forma berri horiek? Jarduera eta balio
|
berriak
sortzen al dituzte informazioaren kulturan?
|
|
|
Badira saio eta esperientzia batzuk indarrean. Adituek diotenez, teknologia digitalak genero
|
berriak
sortuko omen ditu, hipermedia eskritura, eleberri multimedia, hipernobela, posta nobela, etc.
|
|
|
Laugarren kokagune bat ere badago, autoediziorako plataforma, eta harantz ote doan inprimaketa mota hori, nahiz eta batzuek" desbideraketatzat" jo. Ez da baztertzekoa, azkenik, zerbitzu hori emateko enpresa
|
berriak
sortzea, edota oraingo inprimategiek beren gain hartzea lan berria.
|
|
|
Fikzioa dirudi, baina hitz
|
berriak
sortzen direnean argi dago kosmobisioak aldatzen direla, bereziki markatuak diren hitz batzuk ordezkatzeko, konnotazio batzuk dituztenak, beste hitz batzuk sortzen badira. Hitz berri horiek, gainera, beste konnotazio bat duten hitz batzuekin osatzen baditugu, manipulazioaren helburuak erdietsiko dira segurtasun osoz.
|
|
|
Proiektu
|
berriak
sortzea. Garrantzitsua da ulertzea nola sortzen diren gaur egun entitate berriak.
|
|
|
Baina oposizio aktiboa egiten badute, dinamika bat sortzen du, errepertorioen arteko disputa. Honek dinamismoa ematen du, aukera
|
berriak
sortuko dituena.
|
|
|
Hau da, egun Euskal Herrian euskara ez dakitenek ikastea, eta, bere erabilera esparru eta eremu berrietan handitzea, ahalik eta eperik laburrenean. Ezagutza eta erabilera zabaltzeko aukera
|
berriak
sortzen jarraitu behar dugu.
|
|
2010
|
|
|
Aldiz, EBren jarrera (eta dituen eskumenak kontuan harturik, mugitzeko ahalmen mugatua duela ahantzi gabe) estatu kideek lehenagotik praktikan jarritako neurriak erraztekoa balitz, egoera errealetan edo potentzialki gatazkatsuetan —hala nola gerra hotzaren amaieran EB ekialdeko herrialdeetan edo, oraintsuago, Irlandan— EBk" euskal gatazkaren" konponbideari egin liezaiokeen ekarpena funtsezkoa izan liteke. Eta are gehiago, neurri
|
berriak
sortzeko gai balitz, estatuen esku hartzea ekidinez, lurraldeen arteko zein
|
|
|
Liburuei dagokienez, berriz, non amaitu dute liburuok? Irakurle
|
berriak
sortu dira, zaborrontziek gainezka egin dute edota hautsaren eremura pasatu dira?
|
|
|
Iraunkortasunerantz bidea egiten hastea premiazkoa da; izan ere, mundu osoan hondatzen ari dira ekosistemak, eta horrek muga nabarmena ezartzen du denbora aldetik. Ez daukagu denborarik ametsetarako, espazio
|
berriak
sortu, ilargia kolonizatu edo itsasoaren azpian hiriak eraikitzeko eldarnioetan ibiltzeko; daukagun ingurumen bakarretik geratzen zaiguna salbatu behar dugu eta jada hondatuta dagoena lehengoratzeko inbertsioak egin behar ditugu (Goodland & Daly, 1996).
|
|
|
Edozein kasutan, esan daiteke 1970eko hamarkadatik hona ikuspegi pedagogiko
|
berriak
sortu diren arren, horiek ez direla, oraindik, guztiz txertatu Hego Euskal Herriko curriculum ereduetan. EAEko curriculumak Nafarroakoak baino ikuspegi berritzaileagoa izan arren, gabezia nabarmenak azaleratzen dituzte biek.
|
|
|
Bizitasun horren adierazleak, besteak beste, Alexandriako Museoa eta Liburutegia erakunde paregabeak ditugu. Pentsamenduari dagokionez, eskola eta mugimendu filosofiko
|
berriak
sortzen dira: zinismoa, eszeptizismoa, epikureismoa eta estoizismoa platondar Akademia eta aristoteliko Lizeo erakundeei gaineratzen zaizkie, garai berriak sorturiko erronka filosofiko berriei aurre egiteko.
|
|
|
Pentsamenduari dagokionez, eskola eta mugimendu filosofiko berriak sortzen dira: zinismoa, eszeptizismoa, epikureismoa eta estoizismoa platondar Akademia eta aristoteliko Lizeo erakundeei gaineratzen zaizkie, garai
|
berriak
sorturiko erronka filosofiko berriei aurre egiteko. Eskola eta mugimendu filosofiko guztiok bizirik eta eragin handiz jarraituko dute Erdi Aroan, filosofo helenistikoen obra askoren galerak beste irudi bat islatzen badu ere.
|
|
|
Enpresa pribatuek espazioan kargak jartzeko ahalmena izatean, aukera asko irekiko dira espazioan negozio abagune
|
berriak
sortzeko. Batetik hornitzaile sorta handiagoak kostu atalaseak murriztuko ditu.
|
|
|
Horrek euskaltzaleen sare bat sortu zuen, idazketarako, euskararako. Izan ere, beste etxe horietan ere aldizkari
|
berriak
sortuko ziren berehala. 1959an bi aipa daitezke:
|
|
|
Esan nahi du euskarak har zezakeela beste errespetagarritasun bat. Oraindik urteak joango ziren Arantzazuko sistema osoa euskalduntzen edo hizkuntzaren ohitura
|
berriak
sortzen. Baina orduan hasi zen aldaketa.
|
|
2011
|
|
|
Baina bereziki XIX. mendean barrena gertatu ziren migrazio zabalenak. Europarrok mundu berrian Europa
|
berriak
sortu ohi ditugu, Ameriketan eta Australian bereziki, tokian tokikoen eguneroko bizimodua erabat eraldatuz. Eta giro horretan XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri berriak sortu ziren Ameriketako lurretan.
|
|
|
Europarrok mundu berrian Europa berriak sortu ohi ditugu, Ameriketan eta Australian bereziki, tokian tokikoen eguneroko bizimodua erabat eraldatuz. Eta giro horretan XIX. mendean lehen Euskal Herriak, zentzu kultural baterakoian eta komunean, Ipar eta Hegoko euskal jendeez beteriko Euskal Herri
|
berriak
sortu ziren Ameriketako lurretan. Argentina Uruguai inguruan, Rio de la Platan, Txilen, euskal jendeen gizarte osoarekiko ehuneko nagusiak, Kuban, Mexikon eta mende bukaeran Kalifornian.
|
|
|
4 Eta zer esanik ez Iparralderi buruz, non euskaldun hiztunen galera bizkorra (hizkuntza politika publiko baztertzailearen ondorioz) anbiziorik gabeko hizkuntza politika batekin paraleloan doan. Enpresa pribatuek euskarazko hedabide
|
berriak
sortzen dituzten bitartean, laguntza publikoak oraindik geldialdi berean mantentzen dira eta, aldi berean, botere publiko gehienek ez dituzte kontuan hartzen euskarazko hedabideak beren publizitate kanpaina ordainduetan.
|
|
2012
|
|
|
Zertarako, beraz, desarautu eta malgutu merkatua? Burbuila
|
berriak
sortzeko. Infernuko dinamika ero eta birtual batean sartzeko?
|
|
|
• Hizkuntza politika eraginkorra martxan jartzeko adostasun ahalik eta zabalena lortzea garrantzitsua bada, ez da nahitaezkoa eta, batez ere, ezin daiteke aurrepausoak ez emateko aitzakia bilakatu. Katalunian, administrazio publikoak aitzindariak izan dira eta, katalanaren ezagutza zein erabilera garatzea lortu duten neurrian, adostasun
|
berriak
sortu dira. Hego Euskal Herrian, euskara eta gaztelania bi hizkuntza koofizialak diren heinean, botere publikoen helburua izan behar du 18 urte dituzten pertsona guztiek bi hizkuntzak ondo menpera ditzaten, bai idatzizkoan bai ahozkoan.
|
|
2013
|
|
|
irratia, iragarkiak, ondoren telebista sartu ziren. Horiek erreferente berriak ziren, ohitura
|
berriak
sortzen zituzten eta orokorrean gizartean erreferente ziren(" telebistan esan badute egia izango da").
|
|
2014
|
|
|
Ikusia zegoen orrela jarraitu ezkero gure izkuntza atzeraka joango zala gaztediaren aotan. Arrisku ori guregandik galtzeko, euskaraz ere kanta
|
berriak
sortu zitezkeela bururatu zitzaigun oraintxe amasei bat urte...
|
|
|
Ikerketaren motibazioa, beraz, euskaraz genero gramatikalik ez denez izen
|
berriak
sortzerakoan sexuaren araberako bereizketa egiteak eragiten duen arazoa litzateke; hots, izen horiek andromino edo ginekonimo diren erabakitzea. Helburua, berriz, arazo horri irtenbide arautu bat proposatzea, zehazki, historian edo beste era batera esanda, tradizioanoinarrituta.
|
|
|
Bestetik, kontsonantez zein i, o, u bokalez amaitutako toponimo, eta batik bat, hitz arruntetan oinarritutako gizon izenei amaieran a erantsi eta emakume izen bihurtzea. Hau da, genero moziotik abiatuta (Martin/ Martina), izen pare
|
berriak
sortzea: Haritz/ Haritza, Amets/ Ametsa, Eguzki/ Eguzkia.
|
|
|
Edo beste era batera esanda, jendarteko genero harremanak mendekotasunezkoak badira, horrek ezinbestean isla duela hizkuntzan, eta hiztun eta erabiltzaileen esku dagoela sexismoa saihesteko aukerak egitea. Hautu bat baita egun izen
|
berriak
sortzeko Erdi Aroko dokumentazioa aintzat hartu eta garaiko genero harremanek baldintzatutako izen maskulinoen generiko orokor izaera iraunaraztea, eta emakume izenak haietatik eratortzea eranskin edo luzakin gisa. Lagarderi jarraiki, hautu bat, ez hizkuntzak berak behartutako bide bat.
|
|
|
Satrustegirena hasiera besterik ez zen izan. Euskal izendegiaren erabilerak aurrera egin eta izen
|
berriak
sortu ahala, korapilatuz joan zen kontua. Gero eta gehiago ziren sortzen ziren izen berriak, gero eta ugariagoa haien hautua egiten zuen jendea, eta izan ziren, halaber, Euskaltzainditik kanpo euskal izendegirako izendegi proposamenak egin zituzten beste autore batzuk.
|
|
|
Izan ere, izen
|
berriak
sortu diren eran, eta normatibizatzea izen horien sorrera baino motelagoa izan den neurrian, anbiguoak edo mistoak izan dira hainbat izen; hau da, gizon zein emakumeei jarri izan zaizkie, sexu biek partekatu dituzte2.
|
|
|
Euskal izendegiaren erabilerak aurrera egin eta izen
|
berriak
sortu ahala korapilatuz joan zen kontua
|
|
|
Enago, bada, euskera beretik itz
|
berriak
sortzeko joeraren kontra. Alde nago.
|
|
|
Denbora gutxian aldaketa ugari jasaten ari gara; besteak beste, inprimatzeko era
|
berriak
sortzen ari dira. Edizioen tiradak gero eta txikiagoak dira, batzuetan izenburuak banan banan eta eskatutakoa soilik inprimatzen da.
|
|
2015
|
|
|
Ni bederen besarkatuz hartu ninduten eta epaiketarako lekukotzarako ere aurkeztu ziren. Gerora, jakin dut," Jendea, ideia
|
berriak
sortu beharrean, hoztuz joan zen, ez genuen asmatu egoera gainditzen"
|
|
|
Egunero etxetik pasatzen. Jendea, ideia
|
berriak
sortu beharrean, hoztuz joan zen, ez genuen asmatu egoera gainditzen, eta 1975etik aurrera, aitzakia bat edo beste, jendea joaten hasi zen. Bi anaiok bakarrik gelditu ginen, eta zorrak gurekin.
|
|
|
Euskararen ‘berezkoa’ omen den ingurunea babestean baino, euskarari ingurune
|
berriak
sortzean dago gakoa. Inoiz existitu ez diren ‘berezkotasunak’ dira sortu behar ditugunak
|
|
|
Baina hori egiteak ez normaltasuna azpimarratzen duenez, euskararen normalizazioa erabat ezintzen du. Euskararen ‘berezkoa’ omen den ingurunea babestean baino, euskarari ingurune
|
berriak
sortzean dago gakoa. Inoiz existitu ez diren ‘berezkotasunak’ dira sortu behar ditugunak, eta hori lortzeko euskarak berezitasunaren estatusari muzin egin eta normaltasunarenari heldu behar dio.
|
|
|
Youtubek gidatuta, Interneteko bideo kontsumoaren garrantzia oso handia da eta fenomeno
|
berriak
sortzen ari dira bere inguruan. Youtuber ak, adibidez, plataforma horretan bideo kanal bat duten pertsonak dira.
|
|
|
Kotxe fabrikazio enpresa handiek ere eraldatu dute. Izan ere, milaka pertsona langabezian gelditu daitezke edota lan
|
berriak
sortu kotxe horien inguruan. Ekonomian mugimendu handiak eragin ditzakeen aldaketa bat da.
|
|
|
Komunikabideetan ez bezala, komunikazio inkomunikazio horretan datza artistaren autonomia eta ikuslearen jarrera aktiboa. Instituzio hegemonikoetatik haratago, mundu ikuskera independente bat sor daiteke, errepresentazio
|
berriak
sortzeko gaitasunari eusteko edota, Oteizak zioen moduan, tranpak egiten jarraitzeko.
|
|
|
Eta bizi, eta biziarazi. Interpretazio marko
|
berriak
sortu eta birsortu, errealitatea moldatu eta aldatzeko.
|
|
|
Aurreko teknologia guztiak baino azkarrago eta hedatuago daude orain. Iparraldeko herrietan ez ezik, txirotutako herrialdeetan ere Afrikan, kasumugikorren arrakasta izugarria da, ekonomia eta harreman eredu
|
berriak
sortzeraino.
|
|
|
Eta garai berri bat urratzen hasten gara: egituraren birmoldaketa bat egiten da, enpresa
|
berriak
sortzen dira, herri eta eskualdeeBelokik Jaurlaritzaren egunkari proiektua abandonatzeko ematen duen prentsaurrekoan susmoa sortu, eta kanpaina oso bat abiatzen da. Paper horiek Atutxak emango zizkien, aidanez.
|
|
|
Keinu horrek kalte izugarria egin zigun tako proiektuak abiatu nahi dira, eta Egunkaria Sortzeneko ondare osoa jasotzeko Heda izeneko fundazioa ere sortzen da. Esan bezala, azpiegitura
|
berriak
sortu eta lehengoak finkatzen dira. Produktuan hobekuntzak etengabe datoz:
|
|
2016
|
|
|
Artea inbertsio gisa hartu zen unean, asmoa ez zen soilik turistak erakartzea. Alegia, artistak ere Bilbora lekualdatu, galeria
|
berriak
sortu eta giro sortzaile garrantzitsua garatuko zela espero zen, eta mugimendu horri erantzuteko azpiegiturak eta laguntzak beharrezkoak ziren. Produkzio espazio gisa jada existitzen zen Donostiako Artelekuk urte bikainak bizi izan zituen 90eko hamarkadan, mintegiak, tailerrak eta jardunaldiak antolatuz, eta oso emankorra izan den artista belaunaldi bati lanerako eta formakuntzarako esparrua eskainiz.
|
|
|
Hiru espazio horiek aztergai dugun fasean sortu edo eraldatu ziren, ekoizpena eta erakusketa elkartuz eta eduki propioak sortuz. Hots, kanpoan komisariotutako erakusketak ekarri beharrean, Guggenheimek egiten duen moduan, euren erakusketa propioak garatu zituzten, lekuan lekuko edota gai zehatz batzuei erantzunez maiz, eta artistei aurrekontu bat eskainiz lan
|
berriak
sortzeko. Horrekin batera, artelanak osatzen eta interpretatzen zituzten ekimenak antolatzen zituzten:
|
|
|
Erakusketak, bestalde, zentroaren espiritu eta filosofiaren erakusleiho garrantzitsu bilakatu dira. Horien bitartez, artisten obra
|
berriak
sortzen eta beren ibilbideak ezagutarazten laguntzen dugu. Bestaldetik, iker lerro artistikoak gauzatzerakoan, pentsamendu eremu ere bihurtzen dira.
|
|
|
Bide propioa egitea oso zaila da. Enpresa handi bat kudeatzea, ekonomikoki errentagarri izatea eta taldea zaintzea erronka handiak dira orain dauden espazioekin kolaborazioa garatu, toki
|
berriak
sortzen lagundu eta kanpotik datorrenari begira egon, ongi begira, gainera.
|
|
2017
|
|
|
Facebooken adierazpen askatasuna mugatzen da; herritarrok gure pribatutasuna doan ematen diegu on line ko sare sozialetako enpresei, haiek sal dezaten; enpresa pribatu nagusien etekinak goraka doaz on line bidezko salerosketengatik; lege
|
berriak
sortzen dira Youtubeko zenbait bideo ‘biral’ ez bilakatzeko edo gehiegi ez hedatzeko; genero diskriminazioa areagotzen da memoen ‘memeekin’; baliabide ekonomiko gutxi dituztenak baztertuagoak daude ‘teknologia berria’ erosi ezin dutelako...
|
|
|
Beste alde batetik, kontrara, lehen bakan batzuen eskura zeuden baliabideak orain eskuragarri daude edonorentzat, nahikoa baita Interneterako konexioa edukitzea hainbat informazio jasotzeko eta hedatzeko. Eta ingurune digital horretan zentsuraren aldaera
|
berriak
sortu dira. ‘Politikoki zuzena’ izan beharrak, esaterako, makilatu egiten ditu ortodoxoak ez diren ideologiak.
|
|
|
Politika da hitza eta ekintza banatu ezin diren leku hori, hitzak hutsik ez dauden leku hori, eta ekintzak basatiak ez diren leku hori; hitzak ezkutuko intentzioen mozorro ez diren leku hori, baizik eta hitza errealitatea aurkitzeko tresna den leku hori, eta ekintzak bortxatzeko eta txikitzeko erabiltzen ez diren leku hori, baizik eta harremanak eraiki eta errealitate
|
berriak
sortzeko erabiltzen den leku hori da politika.
|
|
|
‘Immigrazio berria, hizkuntza arazo berririk? ’ zen Erramun Osa eta Xabier Aierdiren artikulu baten izenburua (2009). Immigrazioak arazo
|
berriak
sortu baino, lehendik zeuden ahuleziak jarri ditu agerian; lehendik arazo zena argiago erakusten du (Barqum 2008). Osa eta Aierdik (2009) eta Aierdik (2016:
|
|
|
Izan ere, identitate
|
berriak
sortzen ari dira, eta hori onartzeko prest egon behar du gizarteak. Etiketarik gabe.
|
|
|
Egunero hartzen ditugun milaka eta milaka erabaki txikiek [Oihana Bartraren berbetan, erreferendum txikiek] duten garrantzi kolektiboaz ohartarazi nahi dut eta gure herritarren irudimen zibikoa piztu gure bizitzetan gertatu diren aldaketei erantzungo dieten lotze sozialerako modu
|
berriak
sortu eta asmatzeko.
|
|
|
DSS2016ren hasierako proiektua aurkeztu zenean, jarraitutasuna eta jasangarritasuna ziren helburu nagusietakoak. Artistentzako estruktura eta plataforma berri eta iraunkorrak sortzea, 2016a gaindituko zutenak; eta kulturarentzako publiko
|
berriak
sortzea, esparru hori turismoaren edo ostalaritzaren sustatzaile izatetik, balio propioak zituen aberastasuna bilakatzera eramanez.
|