|
2001
|
|
|
Era berean pertsonaia
|
berria
sortuko da: europarra izan arren, Europako interes ekonomikoekin bat ez datorren pertsonaia ziniko eta antiheroia, galtzaileen alde (eta indigenen ondoan) jartzen den pertsonaia.
|
|
|
Arrazoi estetiko desberdinak sortzen dira orduan, berriro Europatik at joan eta geografia
|
berriak
sortu eta ezagutzeko. Bizirik dago oraindik Erromantizismoak artisten bihotzean egunerokotasuna arbuiatzeko eta lur berria maitatzeko erein zuen hazia.
|
|
2002
|
|
|
Puntu honetan, aipagarria da bitartekarien artean irudi
|
berria
sortu zaigula azkenaldian gurean: agente literarioa deritzona.
|
|
|
22 1980ko hamarkadako eztabaida literarioei dagokienez, bistakoa da lege baldintza
|
berrietan
sortuz zihoazen euskal unibertsitate gune berriek bultzada eman ziotela hausnarketa kritikoari. Gogora dezagun, 1981ekoa dela Euskal Filologiako lehenengo promozioa eta 1989an lortu zutela Iparraldean, Baionako fakultatean, ezagutza ofiziala euskal ikasketek.
|
|
|
Jakina denez, 1970eko hamarkadan, joera pragmatikoko norabide
|
berriak
sortu ziren literatur ikerketaren eremuan. Literatur testuaren erabateko gailentasuna baztertu eta sistema kontzeptua darabilte joera teoriko eta kritiko hauek.
|
|
|
Eleberria, oro har, genero berantiarra da gainerako generoen aldean, baina euskal literaturaren kasuan haren jatorria XIX. mendearen amaiera arte atzeratu zen, orduan, Mitxelenak aipatzen duen espiritu berria agertzean, egon zirelako fikziozko prosa
|
berria
sortzeko baldintza sozio literarioak1 Bigarren gerra karlistaren ondoren foruak galdu zirenean sortu zen kritikak euskal literaturaren" berpizkunde" deitu duena (Pizkundea ere esan zaio, eta
|
|
|
Euskal argitaletxeen munduak ere aire berritzaileak ezagutu zituen: argitaletxe
|
berriak
sortu ziren eta, horren ondorioz, euskarazko literatur produkzioa areagotu egin zen, batez ere, 1970eko hamarkadan (garai horretan sortu ziren argitaletxeen artean dauzkagu, besteak beste, Gordailu [1969], Lur [1969], Etor [1970], Iker [1972], Gero [1973], Elkar [1973]). Honetaz gain, Euskal kantagintza berriari5 eman zitzaion hasiera, Ez dok amairu (1965) taldearekin; 1965ean egin zen Durangon lehen Euskal Liburuaren Azoka; dantza talde (Argia) edo antzerki talde (Jarrai) berritzaileak sortu ziren..., eta argitalpen politika serioa eskatu zuenik ere izan zen, euskara kultura eremu guztietara irits zedin lortzearren.
|
|
|
Gure errietan, gazteak asi dira ernetzen eta azkortzen. An, or, emen talde
|
berriak
sortzen dituzte: dantzariak, txistulariak, teatrugille azkarrak, abeslari ta jende kantaria.
|
|
|
Aldontzak, bere ikaste saioak egoki bukatu berri, itsaso neurkaitza zeukan besoak luza ta zabal, laztanik gozoenak artzeko gertu. Bizipidea uhiñen gaiñekoa izango zuan eta portu bakoitzean amorant
|
berria
sortzeko aukera paregabea... Horixe esaten genion legorrean geratuko giñan haren adiskide aspaldikoek.
|
|
|
Agian, Elizak zerbait adierazi bitartean, gezurra ta nahaspila bide besterik ez ziran langileen gehiegikeriak. Orraitio, Elizak ere itz egin zuanean, Elortza zaharrak diska
|
berria
sortu zuan, bere onerako.
|
|
2005
|
|
|
Aldizkariek argitaratzeko lekua eskaini zieten idazle hasiberriei, literatura taldeak trinkotzen lagundu zuten eta eztabaida literarioa bideratu zuten. Modu horretan aldizkari
|
berriak
sortzen hasi ziren, asko ironia eta probokazioaren bazterretan. Biak 80ko hamarkadaren hasierako literaturaren oinarrizko bereizgarriak.
|
|
|
Testuinguru horretan euskal literaturak garatzeko oinarriak aurkitu zituen. Argitaletxe
|
berriak
sortu (Lur, Etor, Gero...) eta egonkortzen hasi ziren, argitalpenak ere gero eta ugariagoak ziren. Komunikabideak, aldizkariak batez ere, berritze prozesuan abiatu ziren, edo sasoiko esperimentalismoaren epelean ikuspegi berriak ekarriko zituzten beste batzuk hasi ziren agertzen.
|
|
|
2003an, 2002an baino %73 beribil gehiago saldu da Txinan! Beribil marka guziak ari dira, zein lehenka, pusaka, Txinan sartu nahiz, bakotxak bere fabrika
|
berria
sortzeko. Hori bai Eldorado izanen dela.
|
|
2008
|
|
|
Zer dela eta dauka halako egonkortasuna Pott en ereduak? Zergatik ez da kanon
|
berririk
sortzen?
|
|
|
Zer dela eta dauka halako egonkortasuna Potten ereduak? Zergatik ez da kanon
|
berririk
sortzen?
|
|
|
2 Beste batzuek Potten eredua indarrean egoteko arrazoiak aipatu dituzte (ez idazleak beraiek, haiek sortutako eredua baizik): a) Batek baino gehiagok aipatu du kritikariek eman diotela egonkortasuna, nahiz eta proposamen estilistiko eta tematiko garrantzitsuak egon urteotan, Potten eredua atzean uzteko modukoak. b)" Unibertsitateko irakasleen alferkeria eta gizartearen dinamismo eskasa izan litezke arrazoiak". c) Egonkortasuna dute," Kanon
|
berria
sortzeko, aurrekoak sinbolikoki" akatu" behar direlako". Eta oraingoz ez da halakorik egin. d)" Irudi erromantikoa ematen duelako:
|
|
|
Halako lanen inguruko eztabaida sortu da delphy honetan, eta oro har bi iritzi nagusitu dira; iritzietako bat zera da: euskarak bizi duen egoera diglosikoa dela eta, literaturari ekarpen handirik egiten ez dion lana ere mesedegarria izan daitekeela euskal kulturarentzat, besteren artean, hizkuntza ikasteko balia daitekeelako eta irakurle
|
berriak
sortzen laguntzen duelako. Beste batzuen ustez, ordea, literaturak kalitatea izan behar du ardatz.
|
|
|
Curriculumari dagokion atalarekin amaitzeko, Hego Euskal Herriko bi curriculumen gaineko hausnarketa laburra egin gura dut. 1970eko hamarkadatik hona ikuspegi pedagogiko
|
berriak
sortu dira, baina horiek ez dira, oraindik orain, guztiz txertatu Hego Euskal Herriko hezkuntza legeetan. EAEko curriculumak Nafarroakoak baino ikuspegi berritzaileagoa badu ere, gabezia nabarmenak azaleratu dituzte biek ala biek.
|
|
2009
|
|
|
XIX. mendea hastearekin errefrau bilketan ekimen
|
berriak
sortuko dira, erromantikoek genero horretako herri jalgipenetan ere populuaren arimaren ispilua zekusatelako. Ziur asko Humboldt-en aholkuz, eta Oihenarten berri ere haren bidez izan zuelako, Juan Antonio Mogel izango dugu aitzindari mende hasieran.
|
|
|
herria. Hitz
|
berria
sortu ez ezik, sentiberatasun berri bat ere sortu eta hedatu zen Europa osoko literaturazaleen artean. Literaturaren ederra, idatziz ezarritako sorkariei ez eze, beste era bateko sorkariei ere ondo zetorkien, zorionez.
|
|
|
Hilobi gehienak lurrezkoak izaten ziren, burdinazko edo egurrezko gurutzetxoa zeukatenak. Oraintsuagokoak dira panteoiak eta marmolezko hilobiak, ortusantu
|
berriarekin
sortutakoak.
|
|
2011
|
|
|
Kontuan hartu behar dugu, itzulpenari esker literatur eredu
|
berriak
sor daitezkeela, baina haien atzean, askotan, nahita egindako hautaketa bat dago, ideologia jakin bat, garai jakin bateko eragina, zentsura, promozioa... Har ditzagun, Mehrez en hitzak, guzti horren adierazgarri:
|
|
|
Azken hamarkadetan herri alkarte
|
barriak
sortu dira, besteak beste zaharren alkartea. Adinekoen herri alkarteok XX. mende akabuko gizartearen kultura ezaugarri adierazgarriak dira; Busturiko gaurko gizartearen arazo eta konponbide ahaleginen ezaugarri, beste leku askotakoen antzera.
|
|
|
Urteetara, talde
|
barriak
sortu ebezan talde horretako Jose Agustin Belarrek, Roman Basabe nire lehengusuak eta Iurretako bertako Mikel Sopelanak.
|
|
|
Gure abade idazleagan ez eban eraginik txikiena izango, Julian Olazabalaga asmogile eta eragileak: beti asmo eta bide
|
barriak
sortzen eta bideratzen, ekimen barriak bultzatzen edo eragiten. Baserri ustiakuntza, irakaskuntza, baserri edo kontsumo kooperatibak, lanpostu barrien sorrera bultzatzea, munduan zeharreko ibilerak, euskerearen inguruko jarrerak...
|
|
2013
|
|
|
Urte batzuk geroago, 1950ean, Franco diktadorearen zentzura zorrotzaz trufatuz, Joxek hartu zuen Antonioren lekua, eta semeak heriotza kaperan zela idatzi zuen bertsoa oinarri hartuta, aitak bertso
|
berria
sortu eta argitaratu zuen.91 Ondoko bertso hauek Joxek idatzi zituen, eta semeen ahotan irudikatu zituen fusilamendu ordua noiz iritsiko zain zeudela. Aitak bereganatu egiten ditu Jose Ramonek eta Antoniok izan zitzaketen beldur eta nahiak:
|
|
|
kolpista nabarmenduen, borroka lekuen eta daten oroigarriak, besteak beste. Finean, Espainia
|
berria
sortu zela adierazi nahi zuten.
|
|
|
Testigantza traumatiko guztietan Grezia klasikoko denboraren hiru kontzeptuak (Cronos, Kairos eta Aion) 162 nahasten dira (Valencia 2007) 163: Eta anabasa horretatik denbora
|
berria
sortzen da: " gerraren denbora" deitu daitekeena.
|
|
|
Adierazpen horretan, finean, oinazeak ahotsa aurkitu behar du, eta Theodor Adornok zioen bezala, une horietan adierazpiderik hoberena artearen hizkuntza da (Tafalla 2003) 165 Joxek bertsoen hizkuntza aukeratu zuen oinazea eta sufrimendua adierazteko, esperientzia bortitza testigantza bilakatuz. Bertsoek errealitate
|
berria
sortu zuten, horrelakoetan, filosofoak, hitz egin ezin duenean, poetari egin behar dio lekua, hari utzi behar dio mintzatzen (Azurmendi 2011) 166 Beraz, seme fusilatuen arrastoa bertsoari atxikita dago, eltzegilearen arrastoa lurrontzietan geratzen den bezala (Melich 2001) 167.
|
|
|
Annak amaren sentimenduak adierazi zituen hitz poetikoak erabilita. Emozioak munduratu baino zerbait gehiago egin zuen, esperientzia
|
berria
sortu zuen. Poemak kateatu aurretik existitzen ez zen errealitatea egituratu zuen:
|
|
|
Olentzero euskaldunen pentsamenduaren bilakaeraren erakusgarri ona da, solstizioen antzinako kultuaren aztarnak kristau tradizioko ezaugarriekin nahasten baititu. Urtea amaitzera doa, baina berria etorriko da, aldi
|
berria
sortuko da; gaizkiari agur egin eta bizitzako balore onei bidea egiteko unea da. Naturaren berrizte horri Jesusen jaiotzaren albistea gehitu zaio, eta horren berriemaile bihurtu da Olentzero.
|
|
2018
|
|
|
Ekimen multzo horri, agintariek jarritako arretari eta batez ere aisialdian bultzatutako dinamikari esker, aukera
|
berriak
sortu ziren pottokarentzat, eta haren hazkuntza berreskuratu egin da. Kalkuluen arabera, Iparraldeko mendietan soilik 2000 bat izango dira.
|
|
|
Eta nola demontre gertatuko zen bizi
|
berririk
sortzea, galdegiten zion beti bere buruari Elbak, urteetan bizi izan bazen etxerako presarik, ez ordurik eduki gabe. Birik baten egin ohi zuen, atzo joan eta bihar etorri, eta bestalde, itzultzean, ez zuen esan nahi, derrigorrez egon behar zela bera prest eta gogoz senarrarentzat.
|
|
2019
|
|
|
52 Atal honetan eleberrietako tramak eta amaierako egoerak agerian geratuko dira. diote, etengabe giro, nortasun edota hizkera literario
|
berriak
sortzeko beharrik gabe. Errekurtsibitate horren bidez, egileak irakurlearen konplizitatea eskuratzen du eta unibertso paralelo partekatua bilakatzen da fikzioaren mundu hori.
|
|
2021
|
|
|
" Curriculumak esaten duenean" emozio estetikoa esperimentatzea natura eta artea ezagutuz eta miretsiz, edertasunaz gozatuz, eta arte adierazpen
|
berriak
sortuz estetikak artean eta naturan ematen dituen emozioez gozatzeko", hori da hain justu ere arte erromantikoaren definizioan oinarritutako zerbait eta esan dezagun artearen diskurtso garaikideenetan ez direla aipatzen natura eta edertasuna, edota miresmena. Hau baldin bada artearen definizioa curriculumean, interpretazio kritikotik oso urrun dago".
|
|
|
" Teknologia berriek literatura sortzeko modu
|
berriak
sortzeaz gain, aurretik zegoen literatura teknologia horiekin komunikatzen ere laguntzen dute. Literaturari dagokionez, teknologia berriak erabiltzeak badu garrantzia, bai literatura forma berriak sortzen parte hartzean, bai aurretik zegoen literaturaren komunikazioan esku hartzean".
|
|
|
" Teknologia berriek literatura sortzeko modu berriak sortzeaz gain, aurretik zegoen literatura teknologia horiekin komunikatzen ere laguntzen dute. Literaturari dagokionez, teknologia berriak erabiltzeak badu garrantzia, bai literatura forma
|
berriak
sortzen parte hartzean, bai aurretik zegoen literaturaren komunikazioan esku hartzean". (Albaladejo, 2009)
|
|
2023
|
|
|
Loreak eta hildakoen errautsak, zeinak, aldi berean, norberak sakralizatutako lekuetan jartzen diren, mendi, errepide edo monumentu publikoetan. Era horretan, molde
|
berriak
sortzen dira, erritu pertsonalaren eta ezagutza orokorraren arteko erdibidean. Bai eta, zergatik ez esan, apainduratik hurbil ere.
|
|
|
1884 urtean azaldu zen lehen aldiz Donostian Kaldereroen konpartsa, beste edozein konpartsaren moduan1 Eguneroko egoeren parodiak antzezten ziren inauterietan, eta, kasu honetan, metalezko tresna edo ontziak konponduz herriz herri ibiltzen ziren artisauak imitatzen zituzten. Garai hartan, konpartsak behin plazaratzeko antolatzen ziren, eta mozorroak zein musika
|
berria
sortzen zen halakoetarako. Halere, kaldereroek arrakasta izan zuten, eta, hainbat gorabeheraren ondoren, 1972.etik urtero atera dira hiriburuan.
|
|
|
Barroeta, Barrutia, Zabala, Zubiate. Jatorriko baserrien inguruan beste batzuk egin ahala, izenok bereizgarri batzuk hartzen dabez, horretara deitura
|
barriak
sortuta.
|