|
2001
|
|
|
Eta Arestik, horren oraintsuko dugun Arestik, hainbeste ezagutu dugun Arestik, hain ozenki mintzatzen zen Arestik, contra esto y aquello maiz aski, utzi du pasarte ilunik ugari. Bat aipatu dizuet lehen, eta hori baino zailago diren ate giltzarik gabeko gehiago ez litzateke, noski, gaitz izango
|
bere
bertso nahiz prosan topatzea.
|
|
|
Hortik kanpora ere, balegoke besterik. Aresti ez zen, parnasiano modura, zizel lanean aritzen
|
bere
bertso eta hitz lauzkoekin. Edota, horrela ari bazen ere, bere gisara ari zen, ez besterenera.
|
|
2003
|
|
|
Bertsolariak, behin melodia baten menpean jarri ezkero, ez dauka neurriaren ardurarik: berez neurtuko ditu
|
bere
bertsoak, kantuari zuzen zuzen jarraituz. (M. Lekuona, o.c., 57 or.).
|
|
|
Eta Iparraldean, laster ikusiko dugunez, ez zen bakarra izan. Hortaz pentsa daiteke Iparraldeko euskaltzaleek, halanola Klaberiak
|
bere
bertsoekin, Hegoaldeko apologistak kritikatzean, euskalduntasuna erdaraz adierazteagatik egiten zutela, ez euskalduntasun hori kantabrismo gisa ulertzeagatik. Eta zentzu horretan, apologista vs. humanista bereizketa, ez legoke oso justifikaturik batzuen eta besteen diskurtsoen edukiei begiratuta, ezpabeze batzuk erdaraz eta Espainiari begira ziharduten heinean eta besteak euskaraz eta espreski euskaldunentzat narratiba bat sortu nahian.
|
|
|
–Tubal cen Iapheten bortzgarren semea, eta Noeren illobassoa?,. Cein partetaric Tubal sarthu cen Espainiarat eta non eguin çuen bere lehenbicico egoitça?,. Tubalen hitzcuntça ala Escuara centz, ala bertce hitzcuntzaric?,. Escuara hitzcuntça çaharra[...] noblea, eta bertce hitzcuntcetaric ethorquiric gabecoa da?,. Cantabria icen hau nondic heldu den?,... 34 Beraz Etxeberri lapurtarrak erdarazko apologien eduki beretsua azaltzen zuen. Eta hein horretan ez bazen originalegia izan, mito kantabristak euskaraz garatzean esan daiteke aurreneko euskarazko historia lana idatzi zuela, aurreneko narratiba historikoa euskaraz, Klaberiak
|
bere
bertsoan eskatzen zuen huraxe; beti ere, diskurtso kantabrista hauek historia generokotzat har daitezkeen heinean, esan dugunez nahiko atenporalak eta beraz historikotasun gutxikoak baitziren.
|
|
|
Udan, bestela ezin izaten ditugun irakurketak egiteko aro horretan, Lamartine irakurri dizut. Hara non topatzen dudan, ustekabean, poeta Ischiara heldu eta(" Salutal’ile d’Ischia"),
|
bere
bertsoak entzuten dizkiola honek ere neska bati kantatzen(" une voix inconnue/ Qui recite au poete un refrain de ses vers"). Zer, XIX. mendeko poeta zoro frantses hauek, mundu guztiko neskek kantatuak izan nahi al dute?
|
|
|
Orduan nire aspaldiko Machadoz oroitu naiz (baina Antonio zen ala Manuel? Ala besteren bat da?),
|
bere
bertsoak herria ren ahotan kopla anonimo bihurtutaentzutean, beren bizileku naturalera itzuli direlako pozik. Ia Aresti bezala.
|
|
2004
|
|
|
ume nintzanean eta gerra aurretik, goizetan lenengo bierra bezperan ekarritako bertsoak kantatea ebala. An eukiko eban egun guztian
|
bere
bertso papel ori, batzuetan berde kolorekoa, bestetzutan moraua edo urdiña, aldean ez baeukan, etarteko ormazuloren baten bai beintzat.
|
|
2005
|
|
|
" Zu gorabehera, baserri zaharra/ jantziko luke sasiak". Berak bota zuen
|
bere
bertsoa eta ni neurea botatzera nindoala, Xalbadorri begiratzean pentsatu nuen: " Arraioa!
|
|
2008
|
|
|
Kantakera horrekin publikoarekin konektatzea zailago egin zitzaiolakoan nago:
|
bere
bertso on askok txalo epelak jaso zituzten, eta oso oso onek bakarrik beroak. Baina kartzelako lanean erakutsi zuen kantakera honen eraginkortasuna, jarri baitzigun:
|
|
|
esan nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz?. Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(?)? esan zuen
|
bere
bertsoetako batean?, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
|
Hain zuzen, festa haietan bota zuen Gratien Adema. Zaldubi? lapurtarrak
|
bere
bertso ezaguna ere:
|
|
|
Rekondo urduri samar aritu zen saio guztian zehar, baina
|
bere
bertso maila txukun eta azkarraren arrastoak utzi zituen. Bertsoak abesterakoan eman zion erritmoa aipatzekoa izan zen.
|
|
|
Baina herri jakintzak baieztatzen duenaren aurka –" gogoa dagoen lekuan aldaparik ez" dio esaera zaharrak–, maldan gora egin zitzaion eskolan aurrera egitea, ikastea izugarri kostatzen baitzitzaion; Beñardok bazuen, izan ere, jario handiko ur laster hura, euskararen iturritik zetorkiona eta ezin geldiarazi zuena, halako eran, non ur lasterrak aurretik baitzeramatzan arimaren lurretara beste bide batetik –gazteleraren bidetik, adibidez– iritsitako hitz eta kontzeptu ikasi berriak, baita hitzez eta kontzeptuz egituratutako irudikapenak ere: esan nahi baita euskara beti sartzen zela nola edo hala, uholde bat bezala maiz, gazteleraren mundu jaioberrian, prozesu ia automatiko batean, zeinak Beñardoren arreta desbideratzen baitzuen eta haren kontzentrazioa eragozten, mutilaren baitan halako anabasa bat sortuz –" Hitzen dantzan bizi naiz/ arin arinean;/ pentsatu baino lehen,/ hitza mingainean(...)" esan zuen
|
bere
bertsoetako batean–, harik eta, hiru aste zeramatzala, maisuak galdetu zion arte:
|
|
2009
|
|
|
Badaki gaitza salatu/ besterik ez dezakeena?
|
bere
bertsoarekin, baina, beheko jendearen minak, mintzen du (UBM, 51);, edozein kalegurutzetan?
|
|
|
Urteetan bertsoak botatzen huts egin ez duen moduan, Sanmiel egunean ere hantxe zegoen udalbatza aretoan, Xabier Lasak idatzitako bere biografia liburua sinatzen. Hantxe zegoen,
|
bere
bertso lagun Txomin Garmendia ere. UKE ren omenaldi ekitaldia Patxi Etxeberria bera omentzeko ere baliatu zuten.
|
|
|
Xabier Sukiak, berriz, Euskadi Irratiko Hitza Jolas saioa zuzentzen du, eta berea da bertsoak irrati publikoan duen ahotsa. Sukia Leitzan kanporatu zuten, eta hurrengo eguneko irratsaioan
|
bere
bertsorik ez jartzea erabaki zuen. Ez zen izan kanporatua izanagatik, ez nintzen saioarekin beteta gelditu, eta aurretik argi neukan ez nuela nire bertsorik botako.
|
|
|
Azken boladan ene tindatzeko manera nahiko aldatuta dagoela gogoan atxikiz, lehen agurra txuri zuriz margotzen hasi naiz, hutsa baino, argi kolorez egindakoa. Koloreak paletan ezarri ditut, eta, hasi baino lehen, badakit Amets eta
|
bere
bertsoak jadanik gorriz tindatuko ditudala. Are gehiago zortziko nagusian bakarrik dagoen haurraren ama non dagoen kantatzen hasten delarik, Aitor bertsokideari bikain erantzuten eta aldiro bide berriak irekitzen.
|
|
|
Kolore gorri magenta merezi du, Txingudiren gainean ikusi dudan keinuka ari zitzaidan hura, eguzkiaren magenta kolore nagusia, bazterrezina, ortzadarrean gehiena ikusten ohi dena. Ezbairik gabe, arratsaldeko
|
bere
bertso hoberenak, bakarrik uztea baino, haurrak egin baino lehen ongi pentsatuko zuela esanarekin bukatu dituenak.
|
|
|
Patrikatik atera nuen papera ipini nion eskuan. Hartu zituen
|
bere
bertsoak, neure zatar paperean agertu zirenak, baina ez zidan sinesten, ezin zuen ulertu. Ezinezkoa zela sorta horiek denak buruz ikastea, esaten zidan.
|
|
2010
|
|
|
Egunokin hainbat komunikabideri kasu egin eta ostean,
|
bere
bertso panorama gehiegi ere ez dela aldatuko diosku, hainbat saio dituela, eta saioz saio, orain arte legez, duena ematen saiatuko dela.
|
|
|
Otañok bere jaioterriko haritza eta bizilekuko onbua hartu zituen gaitzat. Amerikako panpetan? izeneko
|
bere
bertso sorta ezagun batean:
|
|
|
–Euskel izkuntza galtzen ari da/ ta galtzen ba' da euskera,/ Euskalerriko seme guztiak/ betiko galduak gera?. Basarrik eman zion hasiera saioari, eta Jautarkol olerkariaren eta Arana Goiriren aipuez hornitu zituen
|
bere
bertsoak, zenbait esaldi hitzez hitz erabilita15.
|
|
|
Bitxikeria aurkitu izan dut hemezortzi mendeko eliza kantu bat hitz hoiekin berekin hasten zena. Matxinek maiz aire hori bazerabilan
|
bere
bertsoetan.
|
|
|
Aurreko atalean, Matxinek
|
bere
bertso bizitzan kantatutako azken bertsoetariko bi aipatu ditugu, bitzuak Lehenengo Bertsolari Egunekoak. Baliteke azkenak izatea, kontuan hartzen badugu, txapelketan parte hartu, eta handik lasterrera hil zela.
|
|
|
Era berean, Panpilli eta Larreko senpertar bertsolariek bertso sorta bana eskaini zioten herritarrari. J. P. Soudre Larrekok honela amaitu zuen omenaldiko
|
bere
bertso sorta:
|
|
|
Bestela, zer zentzu lukete zortzi urte gerozagoko istiluok? Ez bada Berdabiok
|
bere
bertsoan Elamako hilketa salatu ondoren berpiztuak izatekoa. Testiguek zera baitiote:
|
|
2011
|
|
|
Etxahunen bertsoetan bi edo iru bider badator Galiziako Santiagoren,
|
bere
bertsoetako Saint Jaka edo Jundane Jakaren izena. (?) Bizi bearrak eroanda España aldeetan urte bi egin zituen.
|
|
|
(?) Bizi bearrak eroanda España aldeetan urte bi egin zituen. Bere anaiarentzat diarduala, onela di, o
|
bere
bertso baten:
|
|
|
Irudia: Karamellzucker “Juventud, divino tesoro”, zioen Rubén Darío poetak
|
bere
bertsoetan. Baina, eta altxorra bizitza luzea izatea balitz?
|
|
|
Baina bestetik, bazuela barne bat, barne izate bat nahiko urratua eta nahiko bihurria. Eta gainera berak erraten du
|
bere
bertsoetako batean, erraten du Jainkoa eta ni deitzen den konposizio batean erraten du, bera, oso gaztetatik izan zela beti bekatorosa eta bizitu zuela bere bekatari eta gisa txarrekoa izatearen kontzientzia hori modu zaurigarri batean. Eta horrek kulpagarri egiten zuela bere burua Jainkoaren aurrean.
|
|
2012
|
|
|
Kontu kontari aritu zitzaidan. Harritzekoa zen oraindik ere nola zeukan
|
bere
bertsoen mekanika hori, lehengo zenbat bertso zeuzkan gogoan, berak kantatutakoak, Uztapiderenak, nireak, ez dakit zeinenak. Bertso mundua barru barrutik bizi zuen, eta, zentzu horretan, oso ondo zegoen.
|
|
|
Horren kontra, Arestik askatasuna eta naturaltasuna aldarrikatzen ditu euskal idazleentzat, XVIII. mendeko Pedro de Barrutiak bere Gabonetako Ikuskizuna komedian erabilitako euskara erdara arteko nahasketa goretsiz: ?[...] erderea eta erdal usañeko esakerak, eta baita euskera erdera arteko mordolloa bere, tresnak diraz Barrutiaren plumaren puntan,
|
bere
bertsoak edertuteko eta prestantzia emoteko? (Aresti 1986c:
|
|
|
Ez da beharbada guztion eredutzat hartzekoa, baina nabari da Txirritak jakin zuela, eta Goethe baten ahaide hurbila dugu alde horretatik? bere bizitza ontzen eta lantzen,
|
bere
bertsoak ez ezen. (LIB II:
|
|
|
Etxeparerena dela esan gabe,
|
bere
bertso zatia zinema kritikaren barnean tartekatzen du, baina oharrean honela esango digu Altunak: –Pizkunde Arokotzat dauka nonbait hemen Mitxelenak, besteren iritziak gorabehera, gure Etxepare honenak, baitira ondoko bertso horiek?.
|
|
2013
|
|
|
Eta hori da, zalantzarik gabe herriko ekarpena bai bertsolaritzari, bai euskarari:
|
bere
bertso eskola, bere bertsolariak, bere bertsozaleak, eta batez ere, Gu ere bertsotan egitasmoan parte hartzen duten haurrak. Beraientzat bereziki bertsoa hitzen jaia eta jolasa da.
|
|
|
Txirritaren ospeak inguruko mugak gainditu zituen eta leku askotatik deitzen zuten bere ateraldi eta hitz zorrotzak entzuteko. Beharbada, izen handia lortu zuen Txirritak
|
bere
bertsoekin, baina antzeko ospea irabazi zuten bere ibilerek ere, bertsolari alferrontzi eta parrandazale irudia geratu baita euskal memoria kolektiboan. Atañok Txantxangorri kantaria izeneko liburuan Txirrita bertsolariaren ibilera batzuk jaso zituen; Antonio Zavalak, berak idatzitako bertsolariaren biografietan, berriz, beste hainbeste kontu ekarri zituen.
|
|
|
1887an San Jose hirian Euskaldunak Bati zeneko elkartea sortu zutenean, Martin anaia izan zen lehendakari eta Jose bera idazkari. Ameriketatik
|
bere
bertsoak igortzen zituen euskal prentsara, Baionako Eskualduna eta Gure Herrian aldizkarietara, Los Angeleseko Californiako Eskual Herria zelakora, Buenos Aireseko Eskual Herria eta Haritza izenekoetara, eta abar.
|
|
2014
|
|
|
Bertsolaritzaren ekarpenari esker, saio bakoitza bakarra dela azpimarratu du Guillanek: “Orain arte egin ditugun emanaldietan, Andoni Egañak oso ondo jakin du publiko bakoitzaren tenperatura hartzen, eta
|
bere
bertsoetan, entzulegoaren araberako gaiak hautatzen”.
|
|
|
Xenpelar bere garaiko bertsolaririk handienetakoa izan zen, eta
|
bere
bertsoek gaur egunera arte iraun badute ez da kasualitatea izan.
|
|
|
2070 Lutero bezalaxe Hutten ere, nazio alemanari? zuzentzen zaio(, der ganzen Christenheit und zuvoran dem Vaterland der teutschen Nation?)
|
bere
bertso eta panfleto txit kritikoetan. Hizkuntza alemanaren erabilerak ez dauka motibazio nazionalik, funtzional hutsa baizik, Luterorengan bezalaxe.
|
|
|
Horretara ulertu behar dira, era berean, haren beste jarrera xele bre batzuk, aldizka eskandalu neurtuak sortu eta orduko euskal gizarte egonkor, lasai eta euskal arloan arduragabea asaldaraz teko pentsatuak, ea behingoz iratzartzen zen. Eta oso garbi adie razita utzi zigun hori Tolstoi> izeneko
|
bere
bertso batean:
|
|
|
Hotzikara bat sumatu nuen goitik behehiti hura irakurtzean. Larraintarrak horrela kontatu zuen
|
bere
bertsoetan:
|
|
|
Hori ez zegoen duela 20 urte: nork
|
bere
bertso eskolako errealitatea bizi zuen. Salto handia nabaritzen dugu?.
|
|
|
Ez dakit lekukorik bazenez, posible da, mezako tenorea baitzen, edo botikariak berak zuen atxiki
|
bere
bertso gisa, eskaintza gisa nahiz eta pikoa izan. Ditxolaritzaren eskola agerian uzten du bertsoak, errimek daukate magia:
|
|
|
Eta armairuan ez baina egongelan lo egin zutela egunero. Eta goizero Martinek
|
bere
bertsoen kasete zaharrarekin esnatuko zituela. Etxe txukun eta dotore hartan mundu guztia goizeko seietan esnatzen baitzen," Jainkoak hala nahi zuelako", astiro astiro buruz ikasiko zituzten bertsoen doinuekin.
|
|
2015
|
|
|
eta
|
bere
bertso guztiak hautsi zituen.
|
|
|
Hirugarrenean, ordea, orainaldira jotzen du eta epailearen aurrean kokatzen du bere burua akusatu modura. Hemen lotzen du
|
bere
bertso saioa gaiarekin, bertso honetako lehenengo puntuan kantatu bezala, «heldu da aro berria» eta orain bera da beste aldean dagoena, hau da, akusatuen tokian eserita eta isilik dagoena. Hala ere, etsipenez baino, esperantzaz amaitzen du bertsoa, presidenteak indultatuko duen esperantzan.
|
|
|
Aitak kontatzen zuenez, garai hartan herriko medikua zen Juan Arrospidek, sabiniano amorratua bera, Kepa deitu eta
|
bere
bertso altxorra aberriaren eta erlijioaren zerbitzuan jartzera konbentzitu omen zuen. Lehenago bere aita bezala taberna bertsolaria eta bertso paperekoa omen zen.
|
|
|
Baina besterik ez. Eta handik aurrerako
|
bere
bertsoak denak berdinak dira. Pila bat bai, baina Jaungoikoa, euskara, lege zaharra, Jaungoikoa, euskara, lege zaharra.
|
|
|
sor ditzala, idatzi bitartean, ustez eta inon ez zeuden gaiak eta erak. Ahalegin utopiko hori ez dago literaturan bakarrik; idazketa ororen muin muinean dago. Lukasia Elizegik jarri egin zituen, idatzi,
|
bere
bertsoak, inprobisazioaren forma hobetu nahian. Juan Bautista Agirrek ere lumaz landu zituen gero pulpitutik predikatu beharrekoak.
|
|
2016
|
|
|
Errotariaren kanturako erritmo askatua aukeratu duela dio, silaben eta oinen erritmoari baino, pentsamenduaren erritmoari gehiago begiratzen diona. Martinek
|
bere
bertsoari estutzen zuten loturak askatu dizkiola. Errotak berak omen du nahiko bertso lotu.
|
|
|
German Uriguen Etxegiñari zor dio taldeak izena, bera hasi baitzen 1925ean kaleko Santa Ageda eskearekin Elgoibarren. Ermuan jaio zen, gaztetatik zaletu zen bertsotara eta
|
bere
bertsorik ezagunena, gaur egun oraindik abesten den salbea da, 17 urterekin lehen aldiz Ermuan kantatua. 1980ra arte aritu zen koplari eta 1981ean Kepa Urainek hartu zion lekukoa.
|
|
|
populazio sobietarra mobilizatzeko baliabide bat bihurtu zen Alderdiak herrialdea berregituratzeko zituen programak betetzeko. Eta, hala, bete egin zen Maiakovski LEFeko [Levy Front Iskusstv, Arteen Ezkerreko Frontea] liderraren desira,
|
bere
bertsoak gobernuak eztabaida zitzala nahi zuen" langileen frontearenarekin" batera; idatzi zuen bezala," pareka zezatela luma eta baioneta"; bera edozein enpresa sobietar bezalakoa zelako, kontuak eman behar zizkiola Alderdiari.
|
|
|
Alabaina, sortu zituen lanik gorenak
|
bere
bertso umoretsuak dituzkegu. Horietariko bat 1897.ean Donibane Lohitzunen antolatu aste kulturalerako hantxe irakurririko hitzaldiekin La tradition au Pays Basque bilduma ederra atera zenaurkeztu" Santsin" olerki saritua genuke:
|
|
|
Feli Setoain bereziki ezagun igaro ez bazaigu, tamalez, ez da berdin agitzen Luzia Goñi Oliasekin, zorionez. Basaburuko Aizarotzen 1928.ean jaioa, Garzarongo Bentako alaba dugu,
|
bere
bertsoetan esaten zigun bezala:
|
|
2017
|
|
|
gehienak eta korrika ere bai, inguruko auzoetan jokatu zituen eta
|
bere
bertso
|
|
|
arren,
|
bere
bertso ibilbidea askoz ere zabalagoa izan zen. Gipuzkoan bi auzo
|
|
|
Udarregiren kasuak luke komentario bat, izen horretako baserrian egon behar dutelako
|
bere
bertso jarriak gogoratzeko erabiltzen zituen teilaz egindako arrastoek.
|
|
|
Jon Enbeitak
|
bere
bertsoan dinoan legez, sasoi haretan txirrindulariz josita egoan Muxika. Entzunda daukat bere aita Balendin be bizikletan ibilia zala.
|
|
|
Baina duela hogeita hamar urte erabat arraroa zen hori, bertso eskolen eta gaztetxeen eklosioa garai berean gertatu zen arren, luze joan baitzen bien ibilbideak elkarrekin gurutzatu arte. 90eko hamarkadan heldu zen hori, Negu Gorriak taldeak
|
bere
Bertso hop arekin ekarritako iraultzaren ondoren; ordura arte, rock kontzertuen espazioa zen gaztetxea eta bertsoarena bertso eskola.
|
|
|
Bertso eskolek gaiaren erabiltzeko manerak behar dituzte erakutsi, eta gai baten barnatzen. Bestalde, oroit naiz arrats oso bat iragan zuela Mixel Labegerie zenak gitarrarekin Xabaldor
|
bere
bertsoetan laguntzen. Esperientzia horrek ez zuen segidarik ukan.
|
|
|
Maule edo ‘ihintzaren’ ibaia izan zen hirurehun urtez mapuche herrien mugarria eta babeslekua espainolen aurkako borroketan.27 Lautaro eta Caupolican buruzagien lurraldeak. Horiei eta Ameriken beste askatzaileei eskaini zizkien
|
bere
bertsoak Nerudak:
|
|
|
Baina Urdallu alde batera utzi eta, natorren Elamaraino. Hura aipatzen baitit oraindik, oroimin oneko jende finak,
|
bere
bertso doinu eta guzi:
|
|
|
Presonergoa ere ezagutu zuen. Oroitzapen garratzak agertzen ditu
|
bere
bertso paperetan, eta bereziki ondoko neurtitzotan.
|
|
|
Igande goizean, aita Mixel Lastirik emaniko mezak ohi bezala Klikak, Zazpiak Bat eko dantzariek eta Elgarrekin koralak ederturik abiarazi zuen eguna, Johnny Curutchet en bertsuek sentimendu eta hunkigarritasun pundua ezarririk. Izan ere, meza ondotik egin zen" Bizi Emankorra" sarien ematean ere, Johnnyk dakien bihotz ximiko hori sortarazi zuten
|
bere
pertsuek. Aurtengo sarituak, mereximendu handiz hautatuak doaike, Angel Arriada, Louis Marticorena eta Jeanne Mazeris izan dira, bakotxak istorio liferente batekin, baina guziak euskaldunendako eta euskal kulturarendako langile azkar San Frantziskon.
|
|
2018
|
|
|
Bertsolari bezala egin zuen debuta ere herriko sarreran dagoen Etxe Zuri tabernan egin zuen, Imanol Lazkanok eta biek han tupust egin zuten batean. Gaztetan zapaldu zituen erromeriak ere gertukoak izan ziren; egin zituen apustuak, aizkoran gehienak eta korrika ere bai, inguruko auzoetan jokatu zituen eta
|
bere
bertso ibilbidetik herriko bertsolariekin jokatu zituen 1999ko Herriartekoa eta Loiola Irratiko sariketa aukeratu ditugu. Toki hauetako bakoitzean lekuko baten edo batzuen laguntza izan dugu Joxeri buruz hitz egiteko.
|
|
|
Gaur egun, han dauka bere omenezko plaza. Hemen
|
bere
bertso ezagunak, Kontxesiri jarriak:
|
|
|
Hala, erdi prestatutako hainbat saio eginda, taldearen babesean egingo zen Goiburu Goierritik kanpo ezagunen, agian. Baina Goierrin asko estimatu zen bertsolaria izan zen,
|
bere
bertso zein ateraldiengatik, eta bertsolari gutxik duten zerbait bazuelako, bai hizketan, eta baita bertsotan ere: egokiera.
|
|
|
Zabalaren iritziz, horrelakorik egin ez balu hobe: “Euskera berri orrek ez baitu bertsoetan ongi ematen… garbizalekeriz kutsatu zan eta orduko euskera berri ori nai zuan
|
bere
bertsoetan. Baiñan orrek, bertsolariak bear duan eztena kamustu egin zion, eta jatortasuna murriztu.
|
|
|
Gerrak zahartuta harrapatu zuen Patxi, baina haren bi seme, Ramon eta Martin, frontean ibili ziren Bizkaia aldean, gerora kartzelan luzaz egoteko. Zabalak dioenez, ez dago
|
bere
bertsorik jasota gerra ondotik. Txoria penak jota isildu ote zen…
|
|
|
Leku ederra zen bertsotarako Atamitx, baina ostalaritza lanbide lotua izaki,
|
bere
bertso karreran eten nabarmena eginarazi zon Mitxelenari jatetxeak. Hango lanak amaitutzat eman zituenean plazetara itzultzeko gogoz zebilen, baina bertsolaritza dezente aldatuta zegoen ordurako eta osasunez ere oso makal zegoen.
|
|
|
Gaur eguneko errima sistema apur bat estandarizatua dago, baina garai hartan askok egiten zituzten potoak akats nabarmen kontsideratu gabe. Hona sagardoari buruzko
|
bere
bertso batzuk, errima behatzeko:
|
|
|
Xalbador. Inoiz ez nuen entzun zuzenean, baina irakurri ditut
|
bere
bertsoak, eta uste dut, bertsolari baino, pertsona aparta zela. Pertsona berezi eta interesgarria solasean aritzeko.
|
|
|
14"[...] kultura zabaldu nahi bada, kontzientzia sortu, gertakariak zinez esplikatu, jendea poztu eta beste zenbait gauza egin" zioen artikuluan, lehentxeago. zailenetakoa da, edozein leku eta mementotan bota baititzake
|
bere
bertsoak. Oso herrikoia eta demokratikoa da, zeren behartsuenengana ere erraz hel eraz baitezake bere boza.
|
|
2019
|
|
|
Andoni Egaña, adibidez, fikziozko liburu eder askoak idatzia da; bertsolaria da, bai, baina halere liburu onak idatzi ditu. Maialen Lujanbio ere, ziur naiz, jarriko balitz… Oso ondo daude
|
bere
bertsoak, baina ea noiz jartzen den liburu batekin, ez. Dudarik ez primeran egingo lukeela.
|
|
|
Soubelet, Iparraldekoak; eta E. Arrese, K. Enbeita, P.M. Etxarte, J. Garmendia, J.M. Lopetegi, J.M. Lujanbio Txirrita, J.J. Sarasola Lexo, J.R. Taberna, J.&P. Zabaleta, Bidasoaz hegoaldekoak. Emakume bat ere ageri zaigu bertsoemaile, alarguna gainera, eta
|
bere
bertsoak honela hasten dituena:
|
|
|
“Mendiluzek bertsotan, motel, hizketan bezala egiten dik” modukoak lausengu modura entzuten omen dira, Labururen hitzetan. Eta Astigarragakoa ere
|
bere
bertsoa “ahal den hizketazkoena bihurtzen saiatu” omen zen.
|
|
|
1887an San Jose hirian Euskaldunak Bat izeneko elkartea sortu zutenean, Martin anaia izan zen lehendakari eta Jose bera idazkari. Ameriketatik
|
bere
bertsoak igortzen zituen euskal prentsara, Baionako Eskualduna eta Gure Herrian aldizkarietara, Los Angeleseko Californiako Eskual Herria zelakora, Buenos Aireseko Eskual Herria eta Haritza izenekoetara, eta abar.
|
|
|
Hotzikara bat sumatu nuen goitik behehiti hura irakurtzean. Larraintarrak horrela kontatu zuen
|
bere
bertsoetan:
|
|
|
Lau haur ukan zituzten, bi neska eta bi mutil. Orduz geroztik, Xanpunek gorespen handia erakutsi zuen beti Donibanerekiko, eta gorespen hori nabarmen islatzen zuen
|
bere
bertsoetan. Donibane eta Ziburu izeneko bertso sortan honela dio bigarren koblan:
|
|
|
Bertan Paxkal anaiak eta Didierren neska lagun batek lore eskaintza egin zioten. Aitor Servier bertsolari gazteak
|
bere
bertso ederrez guzion bihotza hunkitu zuen. Segidan, dantzariek ikurrin handi baten gerizpean omenezko aurresku sentikorra dantzatu zuten eta gero ohiko oihuak eta aldarriak.
|
|
|
" Horrek lasaitasunez kantatzea ahalbidetu dit, urduritasun eta presiorik gabe". Bertsotan" zuzen" jardun duela dio, baina
|
bere
bertsoek ez dutela" distira berezirik" izan. Tatiegiren esanetan," maila altua" egon da finalean.
|
|
|
Hitzen trebetasunari atarramendua ateraz, bai errimaz, eta bai ziriz. Finean,
|
bere
bertsotarako grina erakutsiz.
|
|
|
Aipatu litzateke, baina, forma tradizionalekiko agertu duen lotura maizago gertatzen dela hasierako bertsoetan, eta aldatuz joan dela denborarekin batera. Dena dela, Xenpelarren eragina oso nabaria da
|
bere
bertsorik zaharrenean," Etxe bat erretzen Putxux Errekan" deiturikoan:
|
|
|
hona hiru koordenada nagusi Juan Mari Lekuona bertsogilearen munduan. Gehienetan giro horietarako dira bertsoak, eta oso gutxitan egin eta erakutsi zituen beste helburu batekin poetak
|
bere
bertsoak.
|
|
|
Juan Mari Lekuonaren bertsoek ez dute egitura sinple bat, ziurrenik, zortzikoa bera ere, gutxitan erabiltzen duelako. Askotan
|
bere
bertso sailek, eta horiek nagusi direla adierazi behar, otoitzaren antza hartzen dute, edo nahi bada, salmoarena, eta beraz, ideien kontrastean baino gehiago, ideien loturan eginiko bertsoak dira.
|
|
|
Saioetan grazioso papera beti berak zeukan eta gure saio dinamikan beti zen nik bidea ireki eta berak errematatu, kolpea jo. Edo berdinetik berdinera hasten ginenean ere, ingurukoei edo elkarri harpa jotzen, berak beti grazia handiagoa egiten zuen, berak esandakoari barre gehiago egiten zioten, nahiz ez ziren beti
|
bere
bertsoak hobeak... Beti bera zen graziosoa.
|
|
|
Bereizi egiten ditu haurdunaldiak eta amatasunak oro har
|
bere
bertso eta literatur jardunean izandako inpaktua:
|
|
2020
|
|
|
Adibidez, bertsolari elkarrizketatuari galdetuz puntua emanda edo lau oinak nahiago zuen. “Ba nik nahiago lau oinak emanda”, eta jarri hark oinak eta telefonoa ireki, jendeak
|
bere
bertsoa bota zezan. Edo lehiaketa bat egin zitekeen bertsolaritzaren historiari buruzko galderekin…
|
|
|
Fueroak kendu zituenari, Kubako Gerrarenak, Goizuetako mixiyua, Nagusiya ta maizterra… Indar handia hartzen zuten kantari gazte haien ahotan bertso zahar haiek. Bazirudien haien ahoz ari zela Txirrita
|
bere
bertsoak kantatzen. Kantautoreen ahoz bertsolari bat kantuan.
|
|
|
“Ama eta biok joan gintzaizkion bisitan ospitalera; kafetegira jaitsi ginen, eta han hasi zen bertso kantari. Hogei bat minutu egingo zituen kantuan,
|
bere
bertso zaharrak kantatuz, horietako batzuk igual zituzten 30 edo 40 urte”. Esaterako, 1978an, bere bertso aroaren hastapenetan, jaioterriari jarritako haiek.
|
|
|
Hogei bat minutu egingo zituen kantuan, bere bertso zaharrak kantatuz, horietako batzuk igual zituzten 30 edo 40 urte”. Esaterako, 1978an,
|
bere
bertso aroaren hastapenetan, jaioterriari jarritako haiek. Hona, lehen biak.
|
|
|
Joxepa Antoni Aranberri Xenpelar() eta Manuela Frantziska Zubiaurre(). Azken hori, Jose Maria Iparragirrek Zugana, Manuela kantua eskaini ziolako da ezaguna, ez
|
bere
bertsoengatik.
|
|
|
Hernandorena K. E.ak eskubide osoa izango du lan horiek argitaratzeko. Lan saritu baten egileak
|
bere
bertsoak argitaratu nahiko balitu, Hernandorena K. E.aren baimena du.
|
|
2021
|
|
|
XVIII. mendearen bigarren erdian entzute handiko bertsolaria izan zela ezarri izan da, Xahok garai bat markatu zuela aitortu zion (1855: 159) eta Dassancek
|
bere
bertso batzuk 1769an datatu zituen39.
|
|
|
¡ Onek bai euskera ta aberriari abesten ziola! Erosi ta irakurri zazute ‘Alkar’
|
bere
bertso olerki liburua. ¡ Bai biotz ikuitzailea!
|
|
|
598). Adinak eta kiloek nahieran mugitzea eragozten bazioten ere, jendeak
|
bere
bertsoak eta presentzia eskatzen zituenez, plazarik plaza jarraitzen zuen: " Alde batetik bestera gurdiz edo automobilean eraman behar izaten zuten" (id.:
|
|
|
Honela jarraitzen du: " Bertsolariya asteroko onen asmoa da bertsolarik ederrenak bildu, eta liburu bikaiñ bat egitea (3.500) zar eta berri urte betean izango ditu gutxienez, lau orrialdi, aurreneko biyak bertso berriyak, eta beste bi bertso zarrak asko aztuta txokoan dauden Xabalategi, Pernando, Udarregi, Xorrola, Ardotx, Xenpelar[...] Txirritak itza eman digu, astero orri bat osoa beteko dubela
|
bere
bertso berriyakin eta gañera ondoren, Lexoti, Sailburu, Telleri Txiki[...] eta gañerako gogo duten guziyak, zarrak eta gaztiak izango dute lekua nai badute idatzi[...]".
|
|
|
229). Baita lortu ere, hurrengo urteetan ohikoak bihurtuko baitira aldizkarian
|
bere
bertso jarriak.
|