|
2005
|
|
|
Eta beharbada egia da, metodo desberdinak erabili zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu egin baitzituen. Baina hala ka joera finkoak
|
bere
lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu, erabili behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz.
|
|
|
Oso ezaguna dugu Bonaparte Printzea Euskal Herrian. Gure herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta
|
bere
lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak. Esan genuke berak
|
|
|
Baina argitara eman zituen 219 liburu eta lanetatik 68 euskaraz idatziak edo euskarari buruzkoak badira ere (%31, 05), italierari buruzkoak 50 dira (%22, 83), datu honek adierazten digularik hizkuntzalaritzan eta dialektologian bigarren ikerketa alorra izan zuela; ahantzi ezina da hobeki ezagutzen zuen hizkuntza zela italiera, ia bizitzaren lehen erdian hitz egin zuena. Beste bizitzaren bigarren erdian lngalaterran bizi izan zelarik, ingelesa zuen
|
bere
lanetan ikergai eta 43 argitalpen eskaini zizkion hizkuntza honi (%19, 63).
|
|
2019
|
|
|
Lexikografia batzordeak
|
bere
lanen berri ematen zuen batzarretan. 1945ko irailean," a" letra amaitua zutela adierazi zuten, baina euskal ordainik ez zuten zenbait hitzen arazoa eztabaidatu zen.
|
|
|
Irakasle lanetan jardun zuen 1920an erretiroa hartu arte. Diccionario vasco español francés()
|
bere
lanik ospetsuena Frantzian
|
|
|
Diño, igaroko jazoerak, euskaltzain biren eriotzeak eta beste batzuren eŕbestetzeak izan dirala ta, Euskaltzaindiaren batzaŕak eta lanak eragotzita egon direala ia bost uŕte oneitan, noiz ta zelan baŕiz biŕasi zitekeazan ikusten etzala. Baina" Junta de Cultura de la Excelentísima Diputación de Vizcaya" k adierazo dautsala egoki litekeala Euskaltzaindia baŕiztu ta
|
bere
lanetan ekitea, oŕetarako berak be diruz, urtean bost mila peseta emonaz, lagunduko leukeala ta. Oŕegaitik eta oŕetarako deitu dautsie bizi direan ta berton dagozan lenagoko euskaltzainai eta beste batzar onetara etoŕi direan jaunai, eurokaz ta izentau leikezan beste batzukaz Euskaltzaindia baŕiztu leitekela uste izanik.
|
|
2021
|
|
|
Thompsonek (1998: 19)
|
bere
lanean oinarrizkotzat jotzen du: " A lo largo del libro he recurrido a una rica y variada bibliografía sobre la historia de la cultura y la historia de las comunicaciones[...]"; Gabilondok (2015:
|
|
|
Urkizuk 1851ko lehen ekitaldi haren kartelaren kopia bat eskaintzen du
|
bere
lanean (1997b: 62) eta bertan ikus daiteke lehen urte hartan" Eliça Besta" jarri zitzaiela izena Lore Jokoei.
|
|
|
William John Thomsek 1846an folklore hitza sortu zuenerako biltzaile zaldibiarrak eginak zituen
|
bere
lanak. Horrela, lehen euskal folklorista izan zela aitortzen zaio (Aranburu et al., 1993; San Martin, 1967 eta 1981; Madariaga, 2008).
|
|
|
272).
|
Bere
lana jasotzen duen funtsean kontsulta daitekeenez167, Txirrita, Goiburu eta Olegario jendez inguratua erakusten duena, esaterako, 1915ekoa da. Nabari zaio, gaurdaino iritsi diren gainerako argazkietan baino dezente arinago zegoela ikusten baita.
|
|
|
Linguistikari nahiz historiari buruzko hipotesiak eta bere irudimen indartsua uztartu zituen idazle zuberotarrak bere testuan, eta, Campionek 1878an berreskuratu zuenean, ernatzen hasi berria zen euskal abertzaletasunak harrera beroa egin zion, jatorrien epifania gisa bereganatuz. Urkizuk (2011) azaltzen duen bezala, Sabino Aranak
|
bere
lanetan erabili zuen, eta gerora hainbat intelektual jeltzalek. XIX. mendearen bukaeran eta XX.aren hasieran Aitorren seme izendatzen zituzten askok euskaldunak, eta euskarari, Ziriako Andonegiren gerraosteko kantuan bezala," Aitorren izkuntz zarra" deitzen zioten.
|
|
|
440). 1912an, lau aldundiek antolatutako herri kanten bilketarako lehiaketan irabazle izan ondoren
|
bere
lana osatzeko eman zitzaion bultzada berri hau, eta 1922tik 1925era bitartean hamaika liburukitan argitaratu zuen Cancionero Popular Vasco erraldoia izan zen azken emaitza. Kantutegian, bertsoak ere bazuen bere tokia, noski.
|
|
|
Gregorio Mujika, Euskal Esnalea elkarteko lehendakari eta Euskalerriaren Alde nahiz Euskal Esnalea aldizkarien zuzendari izandakoa, figura garrantzitsu bat zen garaiko euskal kulturgintzan, eta genero horri heldu izana gertatzen ari zen jarrera aldaketaren beste zantzu bat da. Gainera,
|
bere
lanaren arrakastak arrasto garrantzitsu bat emango dio euskaldunekin konektatzeko zailtasunak izaten ari zen euskal intelligentsiari. Pernando Amezketarraren bigarren argitaral130 1921ean argitaratu zuen honek bere bilketaren emaitza, ‘Euskal eres sorta’ izenburupean.
|
|
|
9 Burkek Historia Kultural Tradizionala eta Historia Kultural berria bereizten ditu
|
bere
lanean. Lehenengoa XIX. mende hasieran estreinatu eta XX. mendearen erdira arte nagusitzen den eredua litzateke, mendebaldetar tradizioko kultura jasoaren azterketari emana.
|
|
|
Gehienean bakarrik egin ohi duen lana da, baina txapelketetan ekarri ohi ditu kolaboratzaileak bertso kritika egiteko, nahiago baitu
|
bera
lan horietan ez sartzea. Imanol Lazkano, Alaitz Sarasola, Karlos Aizpurua eta Aitor Mendiluze datozkio gogora.
|
|
|
Oriotarrak normalean ez du bertso saiorik grabatzen, Elkartearekin sinatutako hitzarmenaren bidez XDZk bildutakoaz baliatu da programa egiteko bertan hasi zenetik, baina hala ere emititzen duena bai gehitzen dio artxiboari. Izatez,
|
bere
lan tresnarik garrantzitsuenetako bat da artxibo hori. Horrela, Aldairen eskolari jarraituz, efemerideekin harilkatutako" Oroitzapenen Kaxoia" da denboran zehar gehien luzatu duen atal finkoa:
|
|
|
Hamarkada bukaerarako bi langile ari ziren
|
bertan
lanean, eta bolumen ikusgarria zuen bildutakoak: 1.200 bertso saio bideoan, 3.600 audioan, 7.000 argazki, 1.700 kartel, 4.500 prentsa artikulu eta 3.500 liburuz osatutako liburutegia (Aranburu eta Mariskal, 1999).
|
|
|
[Maialen Lujanbio] Nik uste dut bertsolariak gero eta gogoeta gehiago egiten duela
|
bere
lanari buruz, eta gero eta gehiago bilatzen duela bere modua, bere ahotsa. Eta gogoeta horrek eragiten du eboluzio artistikoa, jardun guztietan bezala.
|
|
|
Parisera aldatu zuen bizitokia familiarekin, eta Parisko Cervantes dispensarioan lortu zuen lana dentista gisa. Dispensario hura SIA (Solidaridad Internacional Antifascista) erakundeak sortu zuen errefuxiatu espainiarrei laguntza zerbitzuak eskaintzeko, eta hamar urte egin zituen
|
bertan
lanean zizurkildarrak.
|
|
|
Sarasuak gerora Tapiari eskainiko zion
|
bere
lanik potoloena, Hiztunpolis, euskalgintzaren eta euskal kulturgintzaren proiektu orokorraz gogoetatzeari emaniko liburua. Honela gogoratzen du Elkartearen sorrera:
|
|
|
Egunkariaren sorreran sartu zen
|
bertara
lanera Joxean Agirre, eta hasiera batean herrietako informazioa egiten aritu bazen ere, sinadurarik ez duen 1980ko finaleko kronika berea delakoan dago. Hurrengo hamarkadetan bera izan zen egunkarian bertsolaritzaren inguruko kontuen arduradun, eta ziklo honetan Euskal Herriko txapelketetako finalei buruz gehien argitaratu zuen sinadura da:
|
|
|
Ibargutxiren lana estimatzen du, eta bere meritua azpimarratu: " Ibargutxik gurearen antzeko ikuspegia zuen bertsolaritzaz, baina muga handiak zituen
|
bere
lanean[...] egunkari hori Gipuzkoara mugatzen zelako eta txapelketa nagusi baten jarraipena egiteko eta areago beste lurraldeetako txapelketena egiteko inolako intereserik ez zegoelako zuzendaritza aldetik[...]" (J. Agirre, elkarrizketa pertsonala, 2017/IX/27).
|
|
|
Hizkuntzalaritza gehiago interesatzen zitzaion, ordea, eta Euskaltzaindira jotzen zuen geroz eta sarriago. Horrela,
|
bertan
lan egiteko hartu zuten 1955ean, eta euskaltzain urgazle izendatu 1957an (Amuriza, 1993: 75).
|
|
|
" Aresti poetak bertsolaritzaren birmoldatzean praktikoki eta teorikoki parte hartu zuen: bertsotan eskribitu zituen
|
bere
lanetarik zenbait[...]. poesiaren nahiz bertso moldeen mugei buruzko hausnarketak plazaratu zituen[...]. aski ezaguna da Basarrirekin, 1963an, izaniko debatea" (Gandara, 2015: 250).
|
|
|
Ziklo honetako sinadura garrantzitsuena, eta prentsa historikoan alde handiarekin gaiaz gehien argitaratu duena, Iñaki Eizmendi Basarrirena da. Esan bezala, Zeruko Argian asko argitaratu zuen, Goiz Argi eta Aranzazu aldizkarietan beste hainbeste, baina
|
bere
lanaren zatirik handiena La Voz de Españan argitaratu zuen.
|
|
|
Honela, Basarriren ondoren, haren testu kopuruaren herenera iristen ez bada ere, Antonio Zavala dator. Basarri bezala La Voz de Españan hasi zen idazten gero Diario Vascora pasatzeko, baina harako hark ez bezala bigarren honetan eskaini zuen
|
bere
lanaren zatirik handiena. Gehiena 70eko hamarkadan argitaratu zuen, eta nagusiki bertso zaharretatik abiatuta berreraikitako pasarteak izan ziren (pasarte historikoak, bertsolari zaharren biografiak, bertsolaritzaren historiako kapitulu ezezagunak...).
|
|
|
Eta
|
bere
lanaren xede nagusia galera horri aurrea hartzea zela azpimarratzen zuen:
|
|
|
Eraman dezagun filmaren zinta atzeraka, bobinarekin jolasean, eta gelditu gaitezen une batez Antonio Zavalak susmo orokor bat,
|
bere
lan eskergaren hondoko ezinegona, hausnartzen dueneko sekuentzian. Ozen esan gabe adierazten du bertsolaritza antzokietara eramatean bizi mundutik atera zela eta, pixkanaka, espektakulu bihurtu.
|
|
|
Martinezek epaimahaiaren eta Basarriren interbentzio hauekin nolabait berriro ere bertsolariei ahotsa ebatsiko litzaiekeela seinalatzen du
|
bere
lanean: " Bi sekuentzia horiekin, badirudi Caro Barojarentzat bertsolaritzak ez daukala nahiko maila kulturalik, azkenean baserritarren xelebrekeria bat izaten segitzen
|
|
|
Isilka eta bakarrik hasi bazen ere, laster zabaldu zen haren lanaren oihartzuna eta Euskaltzaindiak gerraostean egin zuen lehen batzar irekirako
|
bere
lana azalduko zuen hitzaldia eskatu zioten. 1956ko irailaren 15ean eskaini zuen hitzaldia" En busca de la poesía popular a través del Pais Vasco/ Bertso berrien billa Euskalerrian zear" izenburuarekin, eta ordurako 50.000 bertso bilduak zituela azaldu zien bertaratutakoei.
|
|
|
Idazle den aldetik, itzultzaileei euren lana aitortzen die: " Lan handia dago hor, eta biltegi eta iturri aberatsa da idazle batentzat itzultzaileek erregistroekin eta abarrekin azken urteotan egin duten lana" (Cano, 2013). 77 Itzulpengitzan ere jardun du, alde batetik,
|
bere
lanak autoitzultzen:
|
|
|
http://nordanor.eus/ bilatu, n= l&e_ or= &e_ st= &e_ xt= &e_ eg= &e_ it= Harkaitz+ Cano&e_ ar= &e_ ge= &e_ sh= &e_ aitortu zigunez, kuttun dituen liburuak itzuli izan ditu soilik (idem). Bere idazleeta itzultzaile jardunari begirada diakronikoarekin erreparatuta,
|
bere
lanekin" gero eta itzultzaileago" jarduten duela dio, lehenago ere esan dugun moduan:
|
|
|
idazlea eta itzultzailea da. Idazle gisa pertsonaia isolatua balitz bezala antzeratzen da Lazkano, denbora eta arreta handiena
|
bere
lanari eskaintzen diona; honelaxe definitzen du garai bateko:
|
|
|
–Nik ikusten dudan moduan, zerbait biziduna egin dut bere errautsekin. Hobetu egin ditut
|
bere
lanak...
|
|
|
Bi ideia azpimarratu nahi ditugu itzultzaileak
|
bere
lanaz dioenaren haritik: batetik, itzultzea ahots bat bilatzearekin parekatzen da; bestetik, itzultzailearen eta autorearen arteko identifikazioen auzia agertzen zaigu.
|
|
|
Irakasle, irakurle, Gasteizko irakurketa taldeko gidari eta idazle den aldetik dauka Iban Zalduak itzulpengintzarekiko atxikimendua.
|
Bere
lanak autoitzultzeaz gainera, artikulu, hitzaldi zein blogetako testuetarako itzuli behar izaten ditu zenbait txatal:
|
|
|
Itzulpenak, beraz," Nire editore bizitzan parte handi samarra du, irakurle eta zuzentzaile modura; idazle bizitzan ezetz esango nuke, bi alorrak bereizten erraza ez den arren" (idem). Idazle den aldetik, gurago izaten du
|
bere
lanak beste norbaitek itzultzea, baina horretarako baliabide ekonomikorik egon izan ez denean, itzulpenak berak egin behar izan dituela onartzen du (idem).
|
|
|
Itzultzaileen lanbidearen alderdi kolektiboa bistaratzen du, ostera, Jon Alonsok idazle itzultzaileak Katebegi galdua lanean (1995). Itzultzailea da ogibidez Alonso, eta administrazioko itzulpen lanak ez ezik, Saramago, Cortázar eta Levi Strauss ekarri ditu euskarara, bai eta Olasagarre eta Serrano Izko euskal idazleen lanak gaztelaniaz eman ere.45
|
Bere
lanak itzultzea, ostera, ez du gogoko, eta ez du inoiz halakorik egin, norberaren testuak autoitzultzea aurreko lanaren bertsioak egitea dela iritzita:
|
|
|
itzulpenak ez dira jatorrizko obrak balira bezala irakurri behar, ez baitira. Lehenago ere esan dugu Atxagak sarri egin izan duela
|
bere
lanak beste hizkuntza batzuetan ematean sortzen zaizkion zailtasun eta ezin itzuliez; bada, badirudi antsietate horiek ageri direla, aldez edo moldez, aztergai dugun ipuin honetan.
|
|
|
Garai berean argitaratu zen Luis Maria Mujikaren Historia de la literatura euskerika Haranburu argitaletxearen eskutik. Mujikarenak,
|
bere gainerako
lanen artean, 14 ez du oihartzun handirik izan euskal ikasketetan. Badirudi kritikak eta ikerketak ez diotela lan horri tarte askorik eskaini, baina guk tarte bat eman nahi diogu hemen, aldez edo moldez itzulpengintzari buruzko aipamen sistematikotasunik gabekoen, zehaztugabeen zein gaitzesleen erakusgarri baita.
|
|
|
Iñakiren (soldaduska egiten ari da) eta Izaskunen (Donostian dago, ikasle) arteko gutunak ditugu oinarrian, eta horien bitartez ematen da Euskal Herriko diktadura sa31 Ikusi Arrietaren itzulpen uzta" Nor da Nor" katalogoan: http://nordanor.eus/ nor, id= 331 Bestalde,
|
bere
lanak autoitzuli edo koitzuli ditu, baina autoitzulpenaren langintza ez du batere gustuko: " Neure testuak nik neuk itzultzea ez dut batere gogoko:
|
|
|
Izan ere, Sarasolaren esanei lotzen zaie Juaristi hainbat eta hainbat iruzkin kritiko egiteko. Sarasolaren historiografia ikuspegi soziologikoa aplikatzen duen historiografia eredutzat jotzen du Juaristik, eta hala adierazten du zehazki
|
bere
lanaren amaieran (Juaristi, 1977: 148).
|
|
|
Saizarbitoriak berak
|
bere
lanen itzulpenari buruz egindako gogoeta islatzen da, halaber, fikzioan; izan ere, halakoak baitira haren lanetako asko, elebidunak edo eleaniztunak:
|
|
|
" Iruzurgile eta faltsifikatzailearen ideia" errepikatu egiten da bigarren itzultzailearenean, eta beste iruditeria bat ere azaleratzen da; hain zuzen ere," itzultzaile obsesibo eta isolatuarena". Hirugarren ipuinean, itzultzaileak
|
bere
lana deskribatzeko bikoiztasuna darabil: gogorra izanagatik gozagarri zaiola baitio.
|
|
|
Nolabait esan, idazten ikasteko ariketa da itzulpena Kirmen Uriberentzat (2013). Itzulpenarekiko harremana du, halaber,
|
bere
lanak itzuli diren aldetik. Bi hautu egin izan ditu Uribek:
|
|
|
Onena apartamentuan
|
bertan
lan egitea zen, egunero lantokira joan behar izan gabe. Hermanek lortu zion horretarako lan aproposa:
|
|
|
Saizarbitoriak ere egina du itzulpenari buruzko gogoetarik (2012), eta fikzioan ere ageri da hala egin izana. Soziologo lanetan aritu izan da Saizarbitoria, eta, idazle bizimoduari dagokionez," amateurra naiz" dio (Saizarbitoria, 2015); haren hitzetan, libre izan duen denbora eman izan dio idazteari, eta, gainera,
|
bere
lan profesionala ere atsegin zitzaiola eta ordu asko ematen zizkion hari ere. Besteak beste, horregatik ez omen zaio itzultzeari atxiki; alegia, langintza profesionalak utzitako denbora guztia idazteari eman nahirik (idem).
|
|
|
" irakurri izan dut baina interes horrekin, hizkuntzaren aldeko interesarekin, obraren interesarekin baino gehiago" (idem).
|
Bere
lanen itzulpenei buruz galdetuta, oro har, itzultzaileen esku utzi izan dituela dio Saizarbitoriak: " gehienetan itzulpenak, salbuespenen bat kenduta, ia begiratu ere ez nituela egin esango nuke" (idem).
|
|
|
Zergatik ez dio amerikar gazte xarmant horri itzulia dagoela aitortzen? (...) Juliak badaki bere ingurukoek irakurri dutela jakiteak, erdaraz denean batez ere, euskaraz besterik baita oraindik, deseroso sentiarazten duela, eta garai batean, gaztelaniara itzuli zuten arte idazle kontsiderazioaz disfrutatu ahal izan zuen
|
bere
lanak merezi zezakeen iritziaz askorik kezkatzeko motiborik gabe, ezagunen artean inork gutxik duelako irakurtzeko, are gutxiago euskaraz irakurtzeko ohiturarik. Lagun askok hizkuntzaren aitzakia erabiltzen dute oraindik ez dutela irakurri esateko, Julia da horren lekuko, zeinen damu diren irakurri ezina, ez dakitela nahikoa euskara esaten diote kalean, zerbait argitaratu duela edo argitaratzeko dagoela jakin duelako, eta berak ongi darama hori, irakurriko balute dezepzionatu egingo lituzkeela pentsatzen baitu.
|
|
|
Liburu horrekin irabazi zuen Euskadi Sariak diru hornidura gehigarria du itzulpenerako eta Martinek animatu egin zuen proposamen eskuzabal batekin, laguntza honetaz gain sariaren beraren dirua eskaini baitzion itzulpenaren kargu egin zedin, itzultzaileek lana behar litzatekeen moduan egiteko normalean izaten ez dituzten baldintzetan beraz (Begiak Euskadi Sariarekin ematen duen brontzezko estatuatxo batera doazkio, arbola bat, hagina beharbada, punta aldera giza aurpegi bat duena, eta astuna denez eta azpia feltroz estalia, galeriako atea zabal edukitzeko erabiltzen dutena, baina sariei zeinen garrantzi gutxi ematen dien erakutsi ahal izateko plazera sarituari berari uztea erabaki du). Askotan egin ohi den galderari buruz berriz, alegia, zergatik ez dituen Martinek berak
|
bere
lanak itzultzen, bi ipuinekin izandako esperientziaz baliatzen da ezinezkotzat jotzeko. Lana nekea eta aspergarria egiten zitzaion, egile izateak baimentzen zuenez etengabe traizionatzen zuen testua, eta zailtasunak aldentzearren, edo hobetu asmoz, hainbeste urruntzen zen jatorrizkotik non une batetik bestera birsortze bat bilakatzen baitzen emaitza, lehenengo bertsioa baino hobea agian, inondik inora ez jatorrizkoa.
|