|
2009
|
|
|
Italian eginiko bidaia da, bai, baina bizitza al du hizpide? Turingo erreportajea bigarrenez irakurrita ohartu nintzen ordea izenburuaren bigarren zatia, «bizitza hizpide», irakurleongan oihartzun segurua
|
behar
duen esapidea dela: Cesare Pavese ren Il mestiere di vivere (1950), Bizitza lanbide izenburuaren oihartzuna eta omenaldia.
|
|
|
Kontakizunak egiaren zati bat bakarrik azaleratzen duela esaten zaigu (57 or), eta egia horiek antzemateko, literaturak ñabardunak jaso
|
behar
dituela. Horregatik dute hainbesteko pisua eleberri honetan autofikzioak eta metaliteraturak (155 or.), eleberria nola idazten duen etengabe aipatuz, familia bateko hiru belaunaldiei buruz idazten baitu narratzaileak.
|
|
|
Lantzean behin ostatariei zegokien bezeroarentzat medikuarenean hitzordua eskatzea edo, hildakoan, haren elizkizunetarako prestakuntzak antolatzea. Maiz, gaixo zeuden bezeroen gastuak ordaindu
|
behar
zituzten eta, une batean, euren gain hartu zituzten Idahon familiarik ez zuten euskaldunei elizkizunak eta ehorzketa kostuak ordaintzea: gorpua ikusteko moduan uzteko gastuak, ehortziaren jantziak, garraioa, hil autoa, etab. Xehetasun horiek topa daitezke ehorzketa zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresen artxiboetan, han agertzen baitira zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena eta hildakoaren ehorzketa ordaindu zuenaren izena ere.
|
|
|
Esan
|
behar
duzuna ez bada isiltasuna baino ede rragoa, ez zaitez kezkatu. Horretarako daude eskuko telefonoak!
|
|
|
Poesiak zer egin
|
behar
duen bizirauteko. Disoluziorantz jotzea da nire proposamena.
|
|
|
Izan liteke sentimendu bat gutxi asko agerikoa dena, edo ezkutuan dagoena gutxi asko, baina intentsitatea non den, han egon liteke poesia ere. Horregatik, poesiak zehatza eta doia izan
|
behar
du. Intentsitateak kontzentrazioa esan nahi du [orduan eta kontzentrazio handiagoa, are eraginkorragoa disolbatzean, erantsiko luke disoluzioaren apologistak], baina honek ez du esan nahi, ezta gutxiagorik ere, poema ulertu egin behar denik.
|
|
|
Zineak ulertu du urtu egin
|
behar
duela eta beste zerbaitekin nahastu, desagertuko ez bada: zinerik gabeko ikuspegi zinematografikoa posible den bezala, ez ote litzateke posible poesiarik gabeko ikuspegi poetiko bat?
|
|
|
Entretenimendurako gaien oparotasuna da arazoa? Irakurleak, idazleak, hiritarrak, aukeratu egin
|
behar
du eta bere burua definitu, soslai bat eraiki: ezin zaigu denbora guztian dena gustatu.
|
|
|
ezin zaigu denbora guztian dena gustatu. Aukeratu egin
|
behar
dugu zer eta noiz, eta poesiaren abantailak saltzen ez gara inoiz trebe izan, ez behintzat poesia etiketaren pean, nahiz eta tresna egokiak baditugun orain sarean: afinitatezko sare sozialak «nire lagunaren etsaiak nire etsaiak dira» edo «nire poeta gustukoenen poetarik gustukoenak nire gustuko poetak dira» gisako formulak.
|
|
|
Aukeratu egin
|
behar
dugu eta aukeratu dugu: ispilua aukeratu dugu, itzali orduko geure aurpegi gero eta zahartzenagoa islatzen digun pantaila lau distiratsua.
|
|
|
zirujauei buruzko telesail amerikarretako kirofanoko sekuentziak dira adibidea, commedia berritua. Aurpegia erdi estalita sentimenduak adierazten saiatu
|
behar
dute. Eta posible da, posible izan behar du, nahiz eta guk oraindik ez dakigun, poesiarik gabeko ikuspegi poetiko diluitu eta eraginkorrak ere.
|
|
|
Aurpegia erdi estalita sentimenduak adierazten saiatu behar dute. Eta posible da, posible izan
|
behar
du, nahiz eta guk oraindik ez dakigun, poesiarik gabeko ikuspegi poetiko diluitu eta eraginkorrak ere. Disoluzioa:
|
|
|
Harrisburg Flaten, bere meatzearen ondoan jasotako etxetxo batean bizi izan zen Pete hil arte, 40 urte luzez. Azken urteetan bere gastu txikietarako dirua
|
behar
zuenean baizik ez zuen lan egiten. Pipkinek diosku gogo onez erakutsi ohi ziela bere jabegoa turistei.
|
|
|
Heriotza Ibarrean bertan, Shorty Harrisekin egokitu nintzen. Bide bera egin
|
behar
genuenez, elkarrekin joatea pentsatu genuen. Mendien goiko aldean, Shorty aurretik zihoan.
|
|
|
Baina hiru hilabeteren buruan eskuko lotailuak zeharo handituta zeuzkan eta ezin izan zuen horretan jarraitu. Norbaitek gizon bat
|
behar
zuen zaldi basatiak menderatzeko?
|
|
|
txikitan isil isilik egon
|
behar
genuen haurrok
|
|
|
Nahiz eta urte asko lehenago idatzia izan. Baina, aitortu
|
behar
dut, erabat ahaztuta nengoen poemarekin. Olerkiak gure aitaren gaitzari egiten dio erreferentzia.
|
|
|
Esan gabe doa, literaturako, zinemako zein beste edozein arte esparrutako kritikaz dihardugunean, ehunetik laurogei eta zortzitan, komunikabideetan (egunkari, irrati telebista, aldizkari) gertatzen den jardun sozialaz ari garela. Gertakari sozial horrek bete
|
behar
duen baldintza nagusia informatiboa izatean datza, eta ez da gutxi kontsumismoaren gurpil zoro bezain kitzikagarrian orientabide argigarriren bat eskaini ahal izatea. Unibertsitate mailako kritikaren irispideak apalagoak dira, ez du beraz eragin sozialik, baina funtsezko baliabide bat da, literatura, egile eta obrak instituzionalizatzeko prozesuan.
|
|
|
Belarririk gabeko gidoilariak garela ematen du? Dirulaguntzak eskatzeko egitasmo asko gaztelaniaz egin behar izaten ditugula ez aipatzeagatik, dirua eman edo ez eman deliberatu
|
behar
duten profesionalek askotan ez dakitelako euskaraz. Baina jakina, orain esan ohi den bezala:
|
|
|
Historian aditua den irakasle bati entzun diot hitzaldian duela gutxi Bristolen. Margaret MacMillan katedraduna da Cambridgen, hasi zaigu galdezka zertarako balio duen egun Historiak, zergatik ikasi
|
behar
duen edonork egun Historia, dena krisiak harrapatuta dagoen une honetan. Oraindik ere Historiak gauza askotarako balio duela esplikatu digu eta horietatik bat, umiltasuna irakasten digula esan du.
|
|
|
Espainian kontrakoa gertatzen da. Espainiarrek zintzo eta artez mintzatzen ikasi dute, komunikatu
|
behar
dituzten kontzeptu sinpleak adierazten, eta gainera animatu egiten dituzte beren gogoeta eta sentipenak azaleratu nahian ari diren atzerritarrak berdin jokatzera. Eta hau gertatzen da ideiaren atzean dagoen pertsona ideia bera baino gehiago interesatzen zaielako, eta jakin badakitelako hizkuntzak nekez eman dezakeela halako ezagutza.
|
|
|
Handiagoak ere aienatu dira iraganean, aztarna handirik utzi gabe. Aurretiaz jakintzat emandakoak ere berraztertu egin
|
behar
dituzu.
|
|
|
Han bere lehengusu gusina guztiak ezagutu zituen, eta batik bat, Hammah eta Jemma lehengusinak, bera baino bi urte zaharragoak. Kosta ahala kosta nahi zuen haiekin jolastu eta horretarako zekien ingeles guztia
|
behar
zuen. Oso gauza zailak lehenbizikoz esaten entzun nion.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin
|
behar
duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin behar duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
Haren oparotasun kutsagarriak aferaz pentsarazi digu. Hizkuntza bat ikasi edo erabili baino gehiago, bizi egin behar duzu, mahaian gosalorduan, bainugelan, gauerdian, ohean egon nahiago zenukeen orduan?, maite egin
|
behar
duzu. Konfiantza horrek eta ez beste ezerk emango dizu hitz bakoitzaren pisua sentitzeko aukera eta beraiekin jolasaraziko.
|
|
|
–Mama, avui vaig al cole? (Ama, eskolara joan
|
behar
dut gaur?)
|
|
|
Proportzionalki, administrazioko hizkerak euskaraz idatzitakoaren ehuneko izugarria betetzen du, eta, ezinbestez, euskal administrazioko hizkeraren hedadura sozialak esparru handiak hartzen ditu: administrazioak guztiz elebiduna
|
behar
du legez, elebiduna izan nahi lukeen, baina ez den, herri batean.
|
|
|
Kaosa ordenatzen saiatzeaz gainera, hizkuntzari erreparatu behar diogu: zertaz idatzi nahi dudan erabaki bezain pronto, asmatzen hasi
|
behar
dut zer hizkera klase erabiliko dudan: pedal biko bizikleta bat da idazkuntza.
|
|
|
pedal biko bizikleta bat da idazkuntza. Edo gure esaera batek dioen bezala, zapatak oinaren neurrikoa
|
behar
du; ez handiegia ez txikiegia; ez zabalegia ez estuegia; ez bigunegia ez gogorregia.
|
|
|
Emanak gara gure hizkuntzen auzia hileta musikarekin barneratzera; gure hizkuntzen inguruko guztia aldapa, neke eta zailtasun gisa bizitzera; gure problemak modu agoniatsu batean planteatzera eta plazaratzera. Alde onei begiratzen ikasi
|
behar
dugu. Nire idazle lanera itzuliz:
|
|
|
«Gure hizkuntza bedeinkatua berritu: abantailaren bat
|
behar
genuen literatura zahar, literatura behin eta berriro landuz landuen aurrean».
|
|
|
Eta hona lan politenetako bat: hitz eta baliabide erretoriko haiek guztiak testuinguru berri batean txertatu
|
behar
nituen: ahal nuen naturalen, egoera bortxatu gabe.
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri
|
behar
ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin behar ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
Lehendabiziko ekintzan, komikiarenean, beste hizkuntza batean jasoa dut nire formazioa; beste hizkuntza bateko informazio, irudi eta formulekin betetzen ari naiz nire ganbara, nire irakurle altxorra. Baina gero, euskaraz ari naizelarik, neurera ekarri behar ditut haiek guztiak, moldatu, egokitu, itxuraldatu egin
|
behar
ditut (eta, askotan, sortu). Nire idazle bizitza guztian egin behar izan dut hori:
|
|
|
Nire euskarazko tradizioan neuzkan nobela historikoaren jardun apurrek ere ez zuten nik bilatzen nuena betetzen. Hona zer uztartu
|
behar
nituen jario natural batean: alde batetik, euskara batua; bestetik Erdi Aroko jardun halako baten itxura hartuko zuen hizkera bat; hirugarrenik, literatura unibertsaleko hainbat ereduren eitea.
|
|
|
alde batetik, euskara batua; bestetik Erdi Aroko jardun halako baten itxura hartuko zuen hizkera bat; hirugarrenik, literatura unibertsaleko hainbat ereduren eitea. Nik sinesgarri gisa eraikitzen nuena, sinesgarri
|
behar
zuen irakurleak ere. Itun halako bat sinatu behar nuen berarekin:
|
|
|
Baina, ordu horretan, badaki ohean jarraitu
|
behar
duela, laster ama hurbilduko zaiola?
|
|
|
–Berriz ere, enarak ikusten? Jantzi egin
|
behar
duzu, gosaldu, ikastolara joan?
|
|
|
Baina Mikel bereziki gogoratzen zen hamar urte inguru zituenean otitis de repetición delakoa izan zuela, eta oso gaizki egon zela. Trepanatu egin
|
behar
zuten, begira zer gauza beldurgarria. Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten.
|
|
|
Paperezko etxeak egitea ikaragarri gustatzen zitzaion. Eta jakina, horretarako pegamentua
|
behar
zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua hasi eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta zeukala eta ezin zuela bere etxea bukatu.
|
|
|
–Antonio, pegamin
|
behar
dut etxetxoa bukatzeko.
|
|
|
–Antonio, pegamin
|
behar
dut. Antonio, pegamin behar dut?
|
|
|
–Antonio, pegamin behar dut. Antonio, pegamin
|
behar
dut?
|
|
|
Bere lehenengo jaialdia euskaraz, ze lehenengoa Iruñeako Gayarren eman zuen gazteleraz, eman zuen Zaragozako Argensola antzokian, euskal ikasleek antolatuta. Baina kantatzen profesionala izateko karneta behar zen, karneta atera
|
behar
zenuen. Eta klaro, karneta da?
|
|
|
uste dute «euskal gaia», «palestinar gaia», «latinoamerikar gaia» edo besteko arlo zehatzak aztertzeak agenda intelektuala esentzializatzea dakarrela. Haien ustez, gizaki gara denok eta, horrenbestez, unibertsalista izan
|
behar
dugu. Kontua da eztabaida ez dela itxi, eta irtenbide errazik ere ez duela.
|
|
|
«Douglass Italiara baldin badoa, non edo non Apeninoetan euskaldunak bizi direlako izango da. Kolonia bat egon
|
behar
du han ezkutatuta, Douglassek ez du-eta euskal gaia besterik ikertzen».
|
|
|
Bilduma honetatik «Este soy (Mi ficha)» autoerretratua hartu eta euskaratu da, oinarrian «Mi ficha» (Diario de Navarra,) izeneko artikulua duena. Irakurleak jakin
|
behar
du aipatu artikulua Patrañas... liburuan argitaratzeko, Antoñanak, ohi zuenez, testua orraztu eta moldatu zuela; estilo aldaketa zehatz gutxirekin eta amaierako bi parrafo ezabatzearekin autoerretratua borobiltzen asmatu zuen.
|
|
|
Arroz hutsa dut gustuko, eta osagarririk edo jaki puskarik izan
|
behar
badu, Kataluniaren barnealdeko masietan prestatu eta maniatzen duten bezala. Gerra zibilak beste plazer bat gehitu zion zerrendari:
|
|
|
I, ve lived too much in America ever to go back», esaten dio Robert semeari. Loten alabek bezala, bere egoera onartu
|
behar
du (agindutako lurralde maitea norberak eraikitzen duen ilusioa da) eta aurrera jarraitu. (176)
|
|
|
Aurpegiko bi perlekin ikus dezakezuenok itsuon begiak izan
|
behar
duzue. Eta, alderantziz, beste zentzumenen indar handiagoa dugunok zuen belarri, aire eta bizitzaren nondik norakoen hizkuntzaren itzultzaile izan behar dugu.
|
|
|
Aurpegiko bi perlekin ikus dezakezuenok itsuon begiak izan behar duzue. Eta, alderantziz, beste zentzumenen indar handiagoa dugunok zuen belarri, aire eta bizitzaren nondik norakoen hizkuntzaren itzultzaile izan
|
behar
dugu.
|
|
|
Jaiotakoan glaukoma izeneko gaixotasun baten txartela ezarri zidaten medikuek, eta horrekin bizitzen ikasi
|
behar
nuela adierazi zuten. Arazo ikaragarri hura konpontzen ere saiatu ziren, korneako transplante bat eginez, baina alferrik.
|
|
|
Horietako askotan gorilek eta tximuek mimikaz edo errepikapenak erabiliz platanoak jaten edota zuhaitzetara igotzen ikasten dutela erakutsi digute. Badakigu denok gauza berriak ikasteko lehenengo ikusi, eta gero errepikatu egin
|
behar
dituztela, baina telebistaren aurrean irribarre bat ezpainetan dugula, tximuen tximukeriak ikusten ditugunean, detaile horretan ez dugu erreparatzen, gauza jakin bat bezala prozesatzen du gure buruak.
|
|
|
Lehenik eta behin, beraiek beste arazo asko dituztelako eta, bestalde, zure arazoak zureak direnez zuk konpondu
|
behar
dituzula pentsatzen dutelako.
|
|
|
Ikurrina modura erabili behar dudan hitz horrengatik ez balitz, hobeto esanda, hitz horrek niretzat esan nahi duenagatik ez balitz, nuke jarraitu, gaur egun oraindik iluntasunean bizi
|
beharra
dudalako ditudan arazo askorengatik, alaitasunez eta indarrez begirada aurrerakoi batekin begiratzen bizitzari.
|
|
|
Konparazioak konparazio, tristurak inguratzen nauen egun horietan, nire borrokatzeko gaitasuna, nahia eta beharra direla-eta, gure euskara maiteak borrokatu
|
behar
duen bideaz pentsarazten dit nire bide propioak. Biak antzekoak direla pentsatzen dut eta horrek nire errepidean aurrera jarraitzeko ematen dizkit indarrak, eta buruari hauxe galdetzen diot:
|
|
|
Baina, egia esan
|
behar
badut, ametsak errealitatea baino errealago bizitzen ditut. Arrazoia ez dakit, baina buruaren askatasunari egozten diot horren esanahia, hau da, gehiegi betetako mundu ontzi honen presioak buruaren askatasunari kateak jartzen dizkiolako.
|
|
|
Borrokak amodioa hala nola herra sorrarazten dizkio, borrokatu daiteke maitasunez hala nola aiherkundez. Borroka du bizirauteko modu bakarra, borrokak duina izan
|
behar
du alabaina.
|
|
|
Nola pentsatuko nuen kontu txarra zela hura? Uste osoa nuen Laiaren negoziotarako esku onean, baita arazoak izan zituela eta egonaldia luzatu
|
behar
zuela esan zidanean ere. Mozkorrak bere istorioa jaurti nahi du Aneren belarri zulora, zigarro kearekin batera gorputzetik atera.
|
|
2010
|
|
|
Liburua atzekoz aurrera irakurri dut nik, hau da, azken testua lehena, akaso interes pertsonalengatik. Eta azken testuan, «Madrilgo kazetaria» izenekoan, hitz egiten bada kazetari batek momentu erabakigarrietan hartu
|
behar
dituen erabakiez, bereziki harrigarria egin zait testua, «Jesus Ulaiarren garaia». Bortizkeriaren aurrean kazetariek egiten duten lanaz hitz egiten du eta zehazki enfokatzen du garai bat, 70eko eta 80ko hamarkaden arteko trantsizioa.
|
|
|
Oraingo honetan irakurtzeko eduki ditugun bost liburuetatik hiru fikziozkoak izan dira eta bi ez fikziozkoak. Bostak interesgarriak, eta estiloaren aldetik iruzkin bat merezi dutenak; edozelan ere, esan
|
behar
dut nik ezin ditudala era berean irakurri: batzuetan pertsonak daude eta besteetan pertsonaiak, batzuetan istorioak daude eta besteetan gertakizunak.
|
|
|
Elipsiak, soberan leudekeen apaindurak edo gertaerak baztertzen ditu, eta esango nuke ez dagoela ezer soberan. Agian, egilea elipsiaz baliatu izan da kontatu
|
behar
zituen eta kontatu nahi ez zituen gauzak ez kontatzeko. Baina hori beste kontu bat da.
|
|
|
Samuel eta besteak gudari ohiak ditugu, gerraren drama («lerdokeria», Samuelen hitzetan) bizi izan dutenak eta drama horren memoriari ihes egin ezin diotenak. Horregatik errepikatzen dituzte, etengabe, «Calvo Sotelo ez zuten hil behar» bezalako perpausak, solasaldietan egiten eta berregiten duten memoria horren
|
beharra
dutelako. Hitza ematen die emakumezkoei Alberdik, eta hitz horrek, tragedia kolektiboaren zantzuez gain, eguneroko gerra domestikoen zantzuak ere baditu.
|
|
|
Hara, badu liburuak taxu inzierto bat, gustagarri izan daitekeena, elementu fantastikoak eta errealistak elkartuz eraikia. Jakina, pertsonaien psikologian sakontzeaz diodana, fantastikoak
|
behar
duen zehazgabezia eta misterio kutsu magikoaren kaltetan izan zitekeen eta askoz hobeki zihoakion taxu estilizatua eta eliptikoa, hori egia da. Eta, jakina, bere atso agureen tertuliak Hanbrekoa gogora ekarri badigu, aldeak alde, ez da hutsaren hurrengoa Alberdi gazteak lortu duena?
|
|
|
Egia da Fermin Etxegoienek kontatu digun istorioa lineala eta misterio handirik gabekoa dela, eta estiloa ere ez duela zainduegia, baina eskertzekoa da liburuari alde guztietatik darion bizitasuna eta benetakotasuna. Nago, gainera, Elias Aldasoro protagonista lotsabako eta pindartsu horrek, beharbada, horrelako idaztankera desorraztu eta arteza
|
behar
zuela, irakurleak hurbileko eta sinesgarri senti dezan. Burura ekarri dit orain urte batzuk disfrutatu genuen Rock, n, roll nobela ederreko Eduardo Saragueta kazetari iruindarra.
|
|
|
Horrek, besteak beste, ikerketa lan zail eta luzea ondorioztatu dio. Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa
|
behar
duen eta nola erantzun behar duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela. Baina, bestalde, erreportajeak idazteko modua daukagu.
|
|
|
Horrek, besteak beste, ikerketa lan zail eta luzea ondorioztatu dio. Bosgarrenean, kazetariak zelako inplikazioa behar duen eta nola erantzun
|
behar
duen gogoetatzen du, Madrileko trenetako sarraskiaren aurrean dagoela. Baina, bestalde, erreportajeak idazteko modua daukagu.
|
|
|
Hain zuzen, esango nuke idazle/ kazetariaren inplikazioa gakoa dela kontakizunean, ez baititu gertakariak besterik gabe azaltzen; aitzitik, irakurleak liburuan protagonista diren pertsonen bizipenak bere egin ditzala, irakurlea hunkitu dadila laburrean esanda, saiatzen da. Aitortu
|
behar
dut Postkronikaken moduko liburuak irakurriak nituela aurretik eta, alde horretatik, ez nau ezustean harrapatu. Hala ere, interesgarria iruditu zait kasu honetan Euskal Herriari loturiko pertsonen testingantzari heldu izana.
|
|
|
Beste muturrean dago agian Ugarteren istorioa, eta ez dakit Estibalitz hortik zihoan, baina iruditzen zait bere liburuak espero ez dituzun gertakariak, eta ezein kontalarik azaltzen edo esaten ez dizkizun gorabeherak integratzen dituela. Irakurleak atera
|
behar
ditu bere kontuak, ahal duen moduan. Bat nator liburuaren gehiegizko soiltasunak eraman gaitzakeela pentsatzera zerbait handiagorako materialak izan zitezkeela.
|
|
|
Baina ez nago ziur flash efektu horretatik aurrerago joan nahi ote zuen egileak. Literaturak baditu bere eskakizunak, jakina, munduak sortze hori, argumentuak eratze hori hitzekin egiten da eta horretan ez dauka Ugartek «lumarik» oraindik, bidea egin
|
behar
du bere idazte taxua sendotzeko eta paragrafoan hedatzeko, showing horretan bertan harantzago joateko. Niri ere iruditu zait hitzak motz geratzen zaizkiola tarteka, baina zein freskagarria iruditu zaidan bere irudimen joria, pertsonaia ez-ohikoak, eta aldian behingo «ze demontre» adierazgarriak.
|
|
|
Lourdes, ez zaizu arrazoirik falta, akaso «hausnarketa handi bat» ez da Katu jendea harrapatzeko sarerik aproposena. Akaso esan
|
behar
nuke «hausnarketa txiki asko» edo «ideia xendra ugari», asmo orohartzailerik gabeak, baina pentsarazleak, ez erosoak, sarri zaurira egiten dutenak. Ez dakit pertsonaiek garapen, sakontasun, perfilazio handiagoa eskatzen dutenetz, ez zait hori iruditu, adibidez, Jacinto eta Estik ekarri dituzten ipuinetan, «Katu jendea», «Hagina», «Omarren uda».
|
|
|
Guri dagokigun kasuan, egia da Yurre Ugarteren lehen lan honek iradoki egiten duela (lanbro bat, eldarnio bat), baina kontakizun handi horren baitan istorio txiki bailara kontatzeko grina erakusten du liburuak, gertuko zaizkigunak, familia girokoak asko, intimoak, izeba harekin kafea eta galletak hartzen genituenekoak bezala. Esan
|
behar
dut, hala ere, eta izeba hark bezala, liburuak ez duela zirrara berezirik eragin nigan, epel xamar utzi nau irakurketak. Dekoratuan erakargarri agian, baina atze oihala duela ments iruditu zait, efektu hutsean geratu zaizkit liburuko istorio, irudi eta kolpe ugari (nahiz eta badituen sakonera handiagoko uneak, etorkinak aipatzen dira, mugako bizimodua, Lourdesek aipatu duen irabazle eta derrotatuei buruzko irakurketa).
|
|
|
(?) Eta arazoa larriagotu egiten da, inor ezin zerbitzatzetik norbaitek zaindua izatera pasatzean»; edo suhia bilobarekin ikustean konturatzen denean «ez bakarrik zenbat irabazi duten gure alabek, baizik eta zenbat galdu zuten gure senarrek». Baina ehun orrialde itxaron
|
behar
ditugu horretarako eta gainera ez da sobera aldentzen oraintxe aipatutakoetatik.
|
|
|
Itxura batean, bada, Etxeparek gora nahi zuen hegaz egin, baina Buruxkak berritzaileegia suertatu zen orduko Euskal Herrian, hots, ezin errezibituzkoa sasoi hartako giroan, ederretsi ezinekoa. Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa
|
behar
zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik. Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak behar zituen; behar zituen, gainera, konpetenteak bai hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean.
|
|
|
Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa behar zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik. Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak
|
behar
zituen; behar zituen, gainera, konpetenteak bai hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean. Oinarrizko baldintza bi horien ostetik, Jon Casenavek asumitzen du bestelako gaitasunak ere behar zituela irakurle ideal horrek.
|
|
|
Jon Casenavek dioenez, Buruxkakek interlokutore aktibo eta kooperatiboa behar zuen, hots, solaskide gogotsua eta lagunkoia, eta artean gurean ez zegoen mota horretako irakurlerik. Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak behar zituen;
|
behar
zituen, gainera, konpetenteak bai hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean. Oinarrizko baldintza bi horien ostetik, Jon Casenavek asumitzen du bestelako gaitasunak ere behar zituela irakurle ideal horrek.
|
|
|
Jean Etxeparek irakurle jantziak eta konpetenteak behar zituen; behar zituen, gainera, konpetenteak bai hizkuntzaren aldetik zein kultura ezagutzaren aldetik ere, eta areago, gauza biak aldi berean. Oinarrizko baldintza bi horien ostetik, Jon Casenavek asumitzen du bestelako gaitasunak ere
|
behar
zituela irakurle ideal horrek. Lehenengo eta behin zukeen literaturarenganako zaletasuna, eta alde horretatik, irakurleak jarraitu eta lagundu ziokeen idazleari literatur hizkeraren bilaketan eta lanketan, egileak proposaturiko hizkuntza kodearen zailtasunak gorabehera.
|
|
|
Irakurle parte hartzaileak joera nartzisista hori onetsi zukeen. Era berean, irakurle ideal horrek urrunketa kritikoa
|
behar
zuen, eta, hortaz, gainditu, XIX. mendearen amaierako diskurtso identitarioa blaitu zuen «norbereganatzea», hots, gainditu norberaren baitara biltzeko aktitudea. Laburbilduz, jarrera defentsibo orokorra baztertuz, Etxepareren irakurleak irekitasuna praktikatu zuen edozein gairen aurrean, hala nola, hiria, industrializazioa, irakaskuntza, amodioa, eta abar.
|
|
|
Laburbilduz, jarrera defentsibo orokorra baztertuz, Etxepareren irakurleak irekitasuna praktikatu zuen edozein gairen aurrean, hala nola, hiria, industrializazioa, irakaskuntza, amodioa, eta abar. Etxeparek, azken batean, konplizeak
|
behar
zituen.
|
|
|
Botereak gero muturreraino perfekzionatu zituen argazki kamerak. Gerrarako
|
behar
zuten teknologia baitzen. Eta halaxe hasi zen gerra gastuetarako laguntza eske bezala kamerak hiritarroi saltzen.
|
|
|
Bestalde, badirudi Pattie Boydek ere aurkitu duela bere norabide galduak
|
behar
zuen oreka: «Maite dut, makillajerik gabe, txandala jantzita, erosketak egitera joatea.
|
|
|
emakume dibortziatuenak, behartuta ezkondutakoenak, senarrarekin konpontzen ez zirenenak? Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin
|
behar
nuela jende horien alde. Banekien ni nintzela Saudi Arabia modernoaz idazten zuen lehen emakumea, baina ez nuen uste nire liburuak halako sentsazioa eragingo zuenik».
|
|
|
Aspaldi, saiatu zen Pamielan eleberri liburu bat argitaratzen. Esan zioten izen hori erabilita ez ziotela egingo, nola edo hala agertu
|
behar
zuela nor zen benetan. Azkenean, Hiria etxeak liburu batzuk atera dizkio, prosa nahiz poesiazkoak.
|
|
|
Hor dugu Txillardegi, esate baterako. Gizon honen kasuak azalpen luzea
|
behar
du. «Zergatik hasi nintzen goitizenak erabiltzen?
|
|
|
Liburu hori, gu bion izen propioekin sinatu genuen Baionan legalitatea eta zentsura arazorik ez genuelako. Handik pixka batera, pentsamenduaz euskaraz idazten ari ziren pentsalari garrantzizkoenei buruz idazten jarraitu
|
behar
genuela erabaki genuen. Liburua Sei idazle plazara deitu genuen.
|
|
|
1974an, bi tomotan atera zen gure lana. Baina, gu aterbetuak izanik, nola sinatu
|
behar
genuen arazo bihurtu zen. Ezizena erabiltzea erabaki genuen:
|
|
|
Pisu hartako madamea izan
|
behar
duenak neskatila gehiagoz betetako gela batera gidatu du iheslaria. Neskatila pila bat, eta denak irakurtzen, han ere:
|
|
|
Akabatu egin
|
behar
duzu. Hilko duzu nigatik?
|
|
|
Hilko duzu nigatik? Gaur bertan izan
|
behar
du.
|
|
|
Zientzian mundu berriak bilatzen saiatzen diren zientzialariek, aurkikuntza berrien atzetik dabiltzan zientzialariek, nonbait, hizkuntza berri baten jabe ere izan
|
behar
dute, metaforatik, poesien baliabideetatik oso gertu dagoena. Hizkuntza sortzaileak izan behar ote dute, ordea?
|
|
|
Gure garaiaren paradoxa da: errealitateak zientzia fikzioaren gero eta antz handiagoa du, eta fikzioak errealista
|
behar
du izan. Ez daukat nik ezer errealismoaren kontra, Cheever edo Carver errealistak baldin badira, Saizarbitoria errealista baldin bada, gora errealismoa!
|
|
|
Manolo ikusi
|
behar
dut, erran nizun.
|
|
|
Manolo ikusi
|
behar
dut, nik berriz.
|
|
|
Baina zenbat eta kontu hura buruan gehiago erabili, hainbat eta nahasiago nengoen, hainbat eta urduriago. Zerbait egin
|
behar
nuelakoan, ez nekien zer egin. Luzaz egon nintzen hala, zalantzek zedarritu esparru batean preso.
|
|
|
Kontu mingarrienak aipatu nizkion, xeheki eta banaka. Egiak gordin
|
behar
zuela sinetsirik, gupidarik gabe erabili nuen neure burua. Oinazearen ordaina askatasuna bertzerik ezin zitekeela izan iruditu eta molde zakarrean aritu nintzen neure baitako deabruarekin.
|
|
|
Zerrenda horretan, lehendabiziko, Uxue Alberdiren izena jarri
|
behar
dugu, bera baita bi generoetan, bertsoan eta eleberrian, joan den urtean gehien nabarmendu zena. Udaberrirako ateratako Aulki jokoa urteko eleberririk interesgarrienetakoa izan zen eta Donostiako Liburuaren Eguneko azokan euskal libururik salduena, Atxagaren Zazpi etxe Frantzian eleberriaren ondotik.
|
|
|
Banekien non hobeturik banuela, baina ez nuen aurkitzen motibaziorik. Eta txapelketa nagusiaren bueltan ikasi dut ez dudala bertsoa helburu bezala hartu behar, baizik neure ahotsa adierazteko bitarteko izan
|
behar
duela. Uste dut hori dela Maialenek egin duena.
|
|
|
Aditzari buruz, esaterako, proposamen ausartak egiten ditut, aditz trinkoaren erabileraren inguruan batik bat, eta berdin lexikoan edo beste eremu batzuetan ere. Inguruko hizkuntzekin konpetitzeko moduko euskara bat
|
behar
dugu. Erlatiboa da hizkuntza batean egiturarik emankorrena eta horren inguruan irtenbide berriak aurkitu behar ditugu».
|
|
|
«Idazleak abantaila handiak ditu bertsolariarekiko: idazlea berak aukeratutako leku batean ari da lanean, ez diote non idatzi
|
behar
duen agintzen. Zeure etxeko ganbaran sar zaitezke eta hasten zara lanean.
|
|
|
egiten genituen eta mendateak eta era guztietako oztopoak izaten zituzten. Behin lana bukatuta, zeure txirrindulariek zirkuituan aurrera egin ahal izateko, puxtarri bat jaurti
|
behar
zenuen, hatzez. Tiratzaileak puxtarriarekin erakusten zuen abilidadearen arabera egingo zuen aurrera haren txirrindulariak.
|