|
2007
|
|
|
Situé au milieu des bois... la hameu méritait bien dêtre appelé MONTAGNE noire. Baditake, Larramendy ren ondotik dion bezala, erran eta irakurgai zaharretan, arana dela mendia zeresan hitz
|
bat
nahiz zuek eta nik uste ginuen bethidanik arana lur chabal ideki bat, erdaraz plaine edo vallée.... zer nahi gisaz ez mendia376.
|
|
2008
|
|
|
Alternantzia honen azpian duguna da euskaran latinezko maileguak batzuetan neutrotik hartuak izan direla (mizpiru, > mizperu), > eta bestetan femeninotik (mizpira, > mizpera); > beste kasuetan mailegu bikoitza azaltzen zaigu: historia>/ > istorio>(
|
bata
nahiz bestea étimo edo erro berdina dute, gaur egun erabat desberdinak izanik). Zer esanik ez serorari> buruz (Hegoaldean batez ere elizaren eguneroko ardura duen eta zenbaitetan apaizari laguntzen dion emakumea, sakristauaren emaztea batzuetan, eta Iparraldean batez ere moja bezala erabilia) eta bere eratorpenak (serorategi, > ro > ragai, > rorago, > roratu, > rora etxe); > rora> SORORE latinetik dator, eta bukaeran duen, a> hori artikulu edo, a> organikoaren modura finkaturik dago (eta hiztegietan, a> berarekin azaltzen da), baina baita femeninoaren markagailu morfologikoa bezala ere, hau da erromantzetik hartuta femeninoarekin loturik dago.
|
|
|
(Aragoi, Nafarroa eta Errioxan), merçero> edo bolsero>, diruzain?). Hori baliteke erakustea, nire ustez, komunikabidea irekita zegoela erromantze eta euskararen artean,
|
bata
nahiz bestean.
|
|
|
7.> Euskarak eta erromantzeak,
|
batak
nahiz besteak zabaldu egin dute bere lexi ko trinkoa, batak bestetik hainbat hitz hartuz. Azken urte hauetan euskara erroman tze lexikoari buruz eginiko lanek bultzada nabarmena ezagutu dute, orain arte egini ko ikerketak metodologiaren aldetik azken batean aberastuz:
|
|
|
Baina horiek ere esanguratsuak gertatzen dira edozein hizkerari antzeman nahi zaionean. jaiki>/ > jeiki>/ > jiki>/ > xogi, > bulka (tu) >/ > bultza (tu), > usain>/ > urrin>/ > usin, > matel>/ > mazel> hitzek, esaterako, hitz bakartzat hartu behar ote dira? Egia da desberdintasunak fone tikan oinarritzen direla, baina hiztunentzat hitzak dira, bata darabiltenak ez baitute bestea ezagutu ere egiten; eta, edozein modutan, nahiz
|
batak
nahiz besteak, bakoitzak bere hizkera agertzen du. Beraz, hobe litzateke hitz bakartzat hartzera jotzea ahal den neurrian, eta azterketa maila fonikoaren alderditik egitea.
|
|
2012
|
|
|
Era berean, kultura, indartsu?
|
baten ondoan
nahiz menpean bizi diren komunitate askok mehatxu gisa ikusten dute globalizazioa, mugak eta arauak desagertzearen ondorioz beren tradizio eta ohiturak arriskuan ikusten baitituzte. Mundu postmodernoaren muturreko bi ikuspegi horiek gatazkan daude gaur egungo gizarte askotan, eta pentsalari edo artista postmodernoaren egitekoa, beraz, egungo egoera berezi honen abantailak agerian jarri eta arriskuez ohartaraztea da (Malpas 2005:
|
|
|
Babelgo gaitza, azken batean, munduko hizkuntza guztien gaitz bera da. Derridak frogatzen duenez, osotasun koherente eta batu gisa aurkezten den unitate semantiko oro (izan hizkuntza
|
bat
nahiz testu bat), itzulpenean dago beti, hots, transformazioan. Hasieratik da plurala, eta batasuna, beraz, itxurazkoa besterik ez da.
|
|
|
esatariaren esku hartze bakoitza enuntziatu bat da; bestela esan, enuntziatua bi eten edo pausaldiren artekoa eta balizko esatari enuntziatzaileen aldatzearen baitakoa da. Honen arabera, interjekzio bat, liburu bat, izen sintagma
|
bat
nahiz pasarte oso bat, guztia izan daiteke enuntziatua. Beraz, ezin dezakegu esatariak unean unean duen intentzio xedea ahaztu.
|
|
|
Enuntziatua, hortaz, bi eten edo pausaldiren artekoa da eta balizko esatari aldatzearen baitakoa da. Honen arabera, interjekzio bat, liburu bat, izen sintagma
|
bat
nahiz pasarte oso bat, guztia izan daiteke enuntziatua. Horrek esan nahi duena da ez dagoela gramatika irizpideez edo gramatika neurriz neurtzerik enuntziatua; balio duten irizpideak berbaldi irizpideak dira, ez bestelakoak.
|
|
|
– Parentetikoen egitekoa, aitzitik, makroegitura batean gauzatzen da, enuntziazioeta modalizazio maila
|
batean
nahiz argudio eta informazio egituren garapenean. Beraz, ez dagokio predikazioaren proposiziozko edukiari, intzidentaletan gertatu ohi denez.
|
|
2021
|
|
|
42.22.2a Eguneroko hizkeran eta literaturan ezagunenak eta erabilienak izateaz gainera, esan behar da zenbait esalditan beraz eta bada errankide direla,
|
bata
nahiz bestea berdin agertzen baitira; esate baterako, ea bada! eta ea beraz!
|
|
|
Ea beraz ikas ezak salbatzeko artea, zeina baita gainerako zuhurtzen Andrea (Etxeberri Ziburukoa). Halaber,
|
bata
nahiz bestea aurkitzen ditugu honako esapide hauetan: Bihotz, beraz, bihotz!, eta gorputz...
|
|
|
Bi perpaus lotzen ditu, hortaz, baina aldi berean lehenaren ondorioa ateratzen. Ikusi dugu zenbait esapidetan eta esalditan beraz en pareko dela,
|
bata
nahiz bestea erabiltzen baitira aukeran. Itzultzaileak ere bataz zein besteaz baliatzen direla ikusi dugu testu berberak euskaratzean.
|
|
|
42.22.2y Nolanahi ere, joera horiek, salbuespenak gorabehera, goi mailako literatur liburuetan betetzen dira batez ere, zaharrago eta gehiago. Mende honetako zenbait liburutan, aldiz, hauetako hizkera herrikora eta kaleko elkarrizketaren hizkerara gehiago hurbildu izan den neurrian, mugikorrago bilakatu da eta zenbait perpaus motatan leku
|
bata
nahiz bestea hartzera lerratu. Hala, honako perpaus honetan edozein lekutan aurki daiteke bada:
|
|
|
erosi, ekarri, eduki, atera eta gisa horietakoak. Horiekin, zeri egiten diozun erreferentzia,
|
bata
nahiz bestea erabil daitezke: Katilu bat kafe ekarri zuen (beraz, kafearen kantitateaz ari da) edo Kafe katilu bat ekarri zuen (ontziaz ari da oraingoan, eta ez kantitateaz).
|
|
|
Ba al dago desberdintasunik bi menderagailu hauekin osatutako mendeko perpausen artean? Gramatikari gehienen ustez, bi morfema hauek balio berdintsuz erabiltzen dira,
|
bata
nahiz bestea gehiago edo gutxiago erabiltzea, gehienbat, euskalkien tradizioari egotzita. Gramatikari batzuk bien arteko diferentzia azpimarratzen saiatu dira, ela, gehienetan, aditz sintetikoekin erabiltzen dela esanez eta elarik, ostera, sintetiko eta analitikoekin.
|
|
|
Hona,
|
batarekin
nahiz bestearekin, tradiziotik bildutako adibide batzuk: Ahoan pipa motsa zuela eta hamabost egunean kendu bageko okotz bizarretatik behera adurra zeriola zegoen aguretxo batek[...] (Agirre); Agertu zitzaion behin ate ondoan eskeko bat,[...] buruko txapela ere koipez beterik, erdi erdian leiho biribil bat zuela, bertatik ile pila bat ageri zitzaiola (Kirikiño); Bakarrik ezin eraman nezakeen gurutze bat soinean nuela atera ninduten Jerusalendik eta jaiki erori eta erdi arrastan nenbilela eraman ninduten Kalbarioko mendira (Mendiburu); Maiz meza entzun dut debozione gabe gogoa berzetan nuela, horra huna begiak nerabiltzala eta solasen nengoela (Etxeberri Ziburukoa); Huna beraz non naizen ifernuan, dio errabian dagoelarik (Duhalde); Xoriek ez dagite hazirik, uztarik.
|
|
|
70). Egia esan, badira arrazoi franko bide
|
bat
nahiz bestea aukeratzeko. Guk hemen uste izan dugu hobe dela bi bera ditugula aipatzea, bat determinatzailea eta izenordaina bestea.
|
|
|
Lehen sailekoak —aditz sintagmaren modifikatzaileak— dira zeharo, osorik, asko, ondo, ongi, honela, hobeki, hala bestela, beti, nahiko eta gisa horretakoak. Batzuetan, eta hori ikusi dugu, orduan en kasuan, sail
|
batekoa
nahiz bestekoa izan daiteke, nola den ageri.
|
|
|
Halakoetan, sarreran aipatu dugun bezala, honelakoa da joko semantikoa: hura= perpaus erlatiboak (molde
|
bateko
nahiz bestekoak) deskribatzen duena. Hots, gerla eder hori(,) zeinari esker ezjakintasuna gaindituko baitugu= hari/ berari esker ezjakintasuna gaindituko dugun gerla eder hori.
|
|
|
Hori jakin zuenetik aurrera lasaiago bizi izan zen. Azken mugaren aipamena ere egin daiteke, esan den bezala, korrelazioa eratuz, ohiko postposizio sintagma
|
baten bidez
nahiz perpaus baten bidez: Gerla amaitu zenetik hona gauza asko gertatu dira; Lanean hasi nintzenetik aurten arte ez dut oporrik izan; Ikasketak amaitu zituenetik lana aurkitu zuen arte hiru urte igaro ziren.
|
|
|
Praktikan, hala ere, perpaus mota
|
batekoak
nahiz bestekoak erabiltzen dira zenbaitetan, esanahi bertsuarekin: Laguntzera etorri da — Laguntzeko etorri da21 Egitura desberdineko esaldiak dira horiek, esanahian bat datozenak.
|
|
|
Nahiz haunditu eta gaur kale etxe bezela jarria dagoan arren, garai hartan etxe koxkor bat zan (S. Salaberria); Pertsonen eta animalien bizitzarako derrigorrezkoa degu ura, nahiz eta merezi duen ixtimaziorik ematen ez diogun arren (Lasarte); Zugatz zahar
|
bati
nahiz ta adarrak hasi arren igartuten, ekaitz artian ibilia da bere frutuak emoten (B. Enbeita).
|
|
|
balio hau garbi ikusten den adibideak asko ez diren arren, ondokoetan behintzat edota k orobatasuna adierazten duela dirudi: [...]
|
bata
nahiz bestea edota biak batean, usain egingarri eta sentigarri zirela uste eban Nikanor’ek buru belarri (Erkiaga); Egun askotan[...], sekulako erbi mordoa, edota eper saila etxeratzen ebana (Erkiaga).
|
|
|
28.5.4.2b Adierazpen perpausetan, ostera, berdintsu zaizkigun aukeren aurrean gaudela adierazten dugu ala juntagailuaren bidez. Horrelakoetan hiztunak ez du desberdintasun handiegirik ikusten aukera baten eta bestearen artean; ez zaio axola
|
bat
nahiz bestea hautatu: [...] eskualdun giristinotasunaz ala jazko haizeaz berdintsu axola dutenak (Hiriart Urruti); Murde ala jaun bardintsu zautzue, ez dea ala?
|
|
|
Azalpen aposizioak ere deitzen dira. Kasu
|
batean
nahiz bestean(" A, B" zein" A B") jarraitutasun bat ikusten da izenen artean.
|
|
|
Edonor joan daiteke Donostiara= Nornahi joan daiteke Donostiara. Perpaus hau esaten duenak, esan nahi du berdin zaiola nor joango den Donostiara,
|
bata
nahiz bestea, nahiz denak.
|
|
|
Haur batzuk, ongi ikasiak, bizi dira etxe hartan. Molde
|
batera
nahiz bestera datu horiek guztiek toki berera eramaten gaituzte: adjektiboen joera beti izenaren eskuinean agertzea da gaur egun.
|
|
|
Hai zuzen ere, multzo horri dagokiolako deitzen zaio superlatibo erlatiboa. Zernahi gisaz, esan bezala, izena marka
|
batekin
nahiz inolako markarik gabe erabil daiteke.
|