|
2001
|
|
|
Beste modu batera esanda, hizkuntza
|
bateko
hiztunek, hizkuntza horren aldeko jarrera izan arren, hizkuntza hori erabiltzeari uztea erabaki dezakete.
|
|
2002
|
|
|
Hizkuntza
|
bateko
hiztunek garatutako testu generoetan islatzen dira bi ezaugarri horiek: batetik, ezaugarri testualak eta linguistikoak, eta, bestetik, hiztunekgaratutako askotariko erabilera sozialak.
|
|
|
– Hizkuntza prozesu zehatzak burutzeko gaitasunarekin zerikusia dutenak.Hauek oso baliagarriak dira trebetasun jakin
|
batean
hiztuna nola moldatzenden ezaugarritu nahi dugunean.
|
|
|
Salbuespen bakar bat (berbera Estatu ipartar" nordiko" guztietan): gainerako herri kideetako
|
baten
hiztuna izatea. Alegia, eta Suediari bagagozkio, Danimarkakoa, Islandiakoa, Faroe uharteetakoa, Norvegiakoa izatea.
|
|
|
E rrealitate gordin horrek ez ote digu irakasten hizkuntza
|
bateko
hiztuna izatea hizkuntz eduki batzuk barneratzea baino askoz gehiago dela. Izan ere, hizkuntza bat ikastea gizabanakoaren mailako gertakizuna bada, hizkuntza horren hiztun osoa izateak izaera soziala du:
|
|
2003
|
|
|
ingeles eta euskara gaizki ikasitako gazte baten ingelesberri eta baten gertaera barre eragikarriak umore handiz eta ironia finez kontatuko dizkigu, sakonean bere betiko tesia datzala: hizkuntza
|
bat
hiztun zahar edo natiboetarik ikasi behar dela nahi eta nahi ez. Umorearen aldetik Oskillasoren ipuinen artean onenetarikoa, gure ustez.
|
|
2004
|
|
|
bat, bi edo nahi direnak. Nolanahi ere, bigarren hizkuntza hori, nazio zapalkuntza dagoenean, ez da beste herri
|
bateko
hiztunekin trukean jarduteko mintzabidea izaten, etxekoa ordezkatzeko eta hondatzeko baizik.
|
|
|
Zer gabiltza ordea gu bazterrak harrotzen euskal gazteen mintzamen gaia ahotan hartuta? Mintzamen kamutsaren ezaugarri horiek guztiak ez ote genituzke beste hizkuntza
|
bateko
hiztun gazte askorengan aurkituko. Espainieraz, esaterako, urrutira joan gabe, Mariano Ferrerren behinolako balorazio kritiko hau ez baita euskara gogoan hartuta egindakoa, hizkuntza menderatzaileko hiztun gazteak zituen mintzagai irrati esatariak:
|
|
|
kanpoan erreferentzia puntu bat izan behar dugu, eta hori Ipar Euskal Herria da guretzat. Soziolinguistikako edozein eskuliburutan esaten da hizkuntza
|
batek
hiztun guztiak elebidunak baditu beste hizkuntza bakar batean oso zaila duela irautea. Iparraldeko euskaldunak ere elebidunak dira, baina ez dakite espainolez, espainolarekiko elebakarrak dira.
|
|
|
Erabileraren gako nagusi
|
bat
hiztunaren gaitasun komunikatiboan baldin badago, zera arakatu genuke puntu honetan: gaitasun hori lorgarria ote da familia gisako esparru ez formal batean huts hutsik, gainerako esparru formalekin dituen harreman dialektikoak kontuan hartu gabe?
|
|
|
Euskaraz bizi den hizkuntza komunitate beregainik ez dagoen neurrian, izan ere, nekez erneko eta berrituko da euskal hiztun trebatu eta iaiorik. Soziolinguistikazko lege ezagun
|
batek
hiztun molde guztiengan berdin berdin eragiten du: gizarte elebitasun diglosikoaren mendeko den hizkuntza batean bizi diren hiztunak ezin dira izan nahikotasun mailakoak, norberaren elebitasun eredua gizarte elebitasunaren araberakoa izan ohi delako.
|
|
|
Eta, gauzak hortara, bi irteera gelditzen zaizkio: edo hizkuntza bere betekizunera bihurtzea; ala mintzatzeko betekizuna hobeki betetzen duen hizkuntza berri
|
bat
hiztunek hartzea.
|
|
2005
|
|
|
a) bat batekoa b) errotikakoa e) behetik gorakoa eta d) mailakakoa. Lehenengoa, hizkuntza
|
baten
hiztun guztiak erailtzen direnean gertatzen da, hau da, genozidio bat gertatzen denean. Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da:
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi
|
batean
hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza
|
baten
hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat baino ez dena. Zientzia eta teknikarako erabiltzen diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira.
|
|
|
Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea. Honelako euskaldunek etengabeko hobekuntza behar dute baina dituzten hutsune asko eta asko ezin har daitezke euskara tekniko zientifiko aren ajetzat, artikulu zientifiko bat ingelesez idazten duen beste hizkuntza
|
bateko
hiztunak egiten dituen akatsak ingeles zientifikoaren hutsunetzat hartzen ez diren bezala. Lan honetan aztertu nahi ditugunak dira hizkuntz ahal men oneko hiztunek dituzten joera hedatuak, benetan hizkuntza bide batetik aldarazten dutenak.
|
|
|
Mailegua hartzeko beharra eztabaidagarria izan daiteke, termino baten beharra askotan hiztegi komuneko hitz baten zabalkuntza semantikoaz edo eratorpen edo elkarketa bidezko hitz eraketaz ase baitaiteke. Zientzialariek maileguaren alde egiteko erabili ohi duten arrazoia zehaztasunarena da eta haien intuizioa kontuan hartzekoa da, haiek baitira haien esparruko adigaiak hobekien menderatzen dituztenak; edonola, zehaztasunaren auzia askotan ahulduriko hizkuntza
|
baten
hiztunak izateagatik hizkuntza menderatzailearen sistemara hurbiltzeko edota horretatik urruntzeko izan ohi ditugun joera mailegu zale edo garbizaleekin nahasten da46. Zenbaitetan, erabilera komunetik urruntzeko joera ere badago esparru berezituetako erabiltzaileak mailegu zaleagoak izatearen azpian47?
|
|
2006
|
|
|
Hiri honen izena era askotara ikusiko duzue idatzita Iaca, Iacca, Jaca... aragoieraz izan ezik. Fablak 500
|
bat
hiztun omen ditu Chacan bertan, baina aitortu behar dut, inoiz ez dudala inor aragoieraz hitz egiten topatu. Zaila da alderdi hauetan, gaztelania ez den beste hizkuntza bat dagoenik sumatzea.
|
|
|
Azken honek, zaharrenen multzoak, oraindik oso proportzio esanguratsua agertzen du, baina, tamalez, adinaren poderioz ez du gizartean behar adinako eraginik. Agian euskaltzaleok aurkitu genuke bide
|
bat
hiztun horiek hizkuntz berreskurapen prozesuan eraginkorragoak izan daitezen. Egoera normalizatu batean banaketa honek hartuko lukeen itxura biztanleriaren adin banaketari dagokiona izango litzateke.
|
|
|
1 grafikoa. 15 urte bitarteko ikasle etorkinak Europako eskoletan eta ez ofiziala den beste hizkuntza
|
baten
hiztunak (PISA 2000)
|
|
2007
|
|
|
Gainera lurralde guztietan gertatzen da progresio hau, bai Autonomi Elkartean, baita Nafarroan ere. Nafarroan nahiz eta administrazioaren babesik ez izan, euskararen etorkizuna itxaropentsua da, haur eta gazteek helduek baino gehiago bai darabilte, beraz legezko erabakiek ez dute beti zehazten hizkuntza
|
batekiko
hiztunaren jokabidea. Iparraldea da bestelako prozesua bizi duen lurraldea, benetako galzoriaren joera lurralde honetan bizi du euskarak.
|
|
|
Ikusi dugunez, eskolaren mugak argiak direla dirudi. Hala ere, kasu praktiko bat hartuta, eskolak kanpoko hizkuntza
|
batean
hiztun ia oso batzuk nola presta ditzakeen ikusiko dugu. Bizkaiko frantses kolegioko ikasleak adibidez ia hiztun osoak dira frantsesez eta osoak gaztelaniaz.
|
|
2008
|
|
|
Lurralde jakin batean (hiri nahiz eskualde batean) H1 hiztunek duten banaketa oso lotuta dago hiztun taldearen barruko gizarte sarearen indarrarekin eta, beraz, esparru pribatu eta publikoetan H1 hizkuntzak duen erabilera maiztasunarekin (Landry eta Allard, 1994a, 1992a). Zenbat eta handiagoa izan hizkuntza jakin
|
bateko
hiztunen proportzioa eskualde jakin batean, orduan eta sendoagoak izango dira harreman linguistikoen sareak eta orduan eta aukera gehiago izango ditu gutxiengoaren hizkuntzak talde barruko komunikazioetan erabilia izateko egoera pribatu eta erdi publikoetan. Gutxiengoaren hizkuntzaren bat erabiltzen duten taldeek, kide dezente eta sare sendoa baldin badituzte eskualde jakin batean, beren hizkuntza esparru publikoetan erabiltzeko modua izan dezakete, esaterako, dendetan edota negozioetan, eta litekeena da gobernuaren zerbitzu batzuk gutxiengoaren hizkuntza horretan ematea ere lortzea (Bourhis, 1979).
|
|
|
Euskarak milioi
|
bat
hiztun ditu gutxi gorabehera; beraz, oraindik ez gara iritsi bilaketak hizkuntza horretan bakarrik egiteko aukera ematera. Baina lehenago edo beranduago iritsiko gara.
|
|
|
Malin bizi den tribu
|
bateko
hiztunentzat Tere hitzak karma esan nahi du. Horregatik norbaitek edo zerbaitek Tere ona edo txarra izan dezake.
|
|
|
Lurraldeak ez doaz gerrara, militar bati aurka egiten diote, askoz zibilizatuagoa dena, gizatiar ekintza baten moduan mozorrotuta ez dagoenean; eta jarrera egokien bitartez informazioa lortzen ez badugu, inor ez da lotsatzen pertsuasio metodoak erabiliz gero.Hizkuntzak hiztunei esker existitzen dira. Hizkuntza
|
bat
hiztunengatik bereizi nahi duenak, ez du akats bat egiten soilik, bere burua engainatzen ari da ere bai. Politikoki zuzena den munduan, egiari leku gutxi geratzen zaio.
|
|
2009
|
|
|
Lehenengo dimentsioak (A dimentsioak) hizkuntzaren erabilera du aztergai; hots, leku eta une jakin
|
batean
hiztunen jarduna deskribatzen du. Zutabe horretan (zutabe horretako bost gelaxka horietariko batean) sailkatzen dira, hortaz, erabilerari buruzko informazioa dakarten aipuak.
|
|
|
Une eta leku jakin batean gauzak nola dauden azaltzen duen informazioa jasotzen du azterbide honek, bere lau gelaxkatan (1A, 1B, 1C eta 1D): 1A gelaxkak leku eta une jakin bateko erabilera kontuak bilduko ditu, 1B gelaxkak une eta leku jakin
|
bateko
hiztunen gaitasun kontuak, 1C gelaxkak hiztun horien hizkeraren ezaugarriak (konkretuago, hortik eratortzen diren ondorio soziohistorikoak) eta 1D gelaxkak une eta leku horretan indarrean dauden hizkuntzei eta hiztunei buruzko iritziak, jarrerak eta jokabideak. Horrela, adibidez, 1A eta batez ere 1D gelaxketan sailkatuko genuke Doctor Camino-ren aipu hau:
|
|
|
Eskualdean fabrikak, merkataritzaeremuak... eraikitzen direnean, jarduera ekonomikoari eusten dioten harreman sareak beti beste hizkuntza batez baliatzen dira komunikatzeko. Jakina, euskaldunek arrakasta eta estatus jasoa izan dezakete beren lanbidean, baina beste hizkuntza
|
bateko
hiztun gisa. Lan munduan aurrera egin nahi duenak besteen hizkuntza menderatu eta erabili du.
|
|
|
Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz. Egoera hau ametsezkoa da munduan inor gutxik hitz egiten duen hizkuntza
|
bateko
hiztunentzat. Mintzaira egunen batean desager daitekeelako ideia, izaki bizi baten gisa geratzen zaizkion egunak gutxi direlako ustea, ez da, esaterako, ingelesez arituko bagina bezain pentsaezina.
|
|
|
Sortu zenetik bertatik euskararen corpusaz, euskara erabilera eremu berrietarako eguneratzeaz arduratzeaz gain, euskararen gizarte erabileraz arduratu da Euskaltzaindia. Izan ere, zer da hizkuntza
|
bat
hiztunik eta erabilera eremurik gabe. Nolatan gaurkotu liteke hizkuntza bat nonahi baliatzeko, hiztunen gaurko zein bihar eta etziko hizkuntza beharrak asebetetzeko hizkuntzaren gizarte erabileraz kezka eta ardura erakutsi gabe. Horiek horrela, hizkuntzaren erabileran eragina duten gizartearen alde guztiak, bai eta hiztunek bizi dituzten kultura arauak, itxaropenak eta testuingurua ere biltzeko zein haietan eragiteko eratu zuen Euskaltzaindiak Jagon Saila.
|
|
|
Euskarak hedabide elektronikoetan duen presentzia bi faktore nagusik zehazten dute. Batetik, hizkuntza gutxitua, diglosikoa, milioi
|
bat
hiztun ere ez duena izatea. Bestetik, Euskal Herriko maila ekonomikoa, Barne Produktu Gordina Europako batez bestekoa baino apur bat handiagoa duena.
|
|
|
horra gaurko gizartearen ezaugarrietariko bat. Gaur milioi
|
bat
hiztun izatetik gertu dagoen baina izatera iristen ez den hizkuntzak ahalegin handiak egin behar ditu muga horren aurrean ez makurtzeko.
|
|
|
Hizkuntza hegemoniko batean idazten duen idazle batek, baita txit irudimentsua izanda ere, nekez irudika dezake, eta gutxiago sentitu? zer den hizkuntza baztertu
|
bateko
hiztun izatea, eta are ulergaitzagoa egiten zaio, eta baita susmagarria ere, halako hizkuntza ez gai batean idazteko erabakia.
|
|
2010
|
|
|
" Hizkuntza baten egiazko lokalizazioa ezagutzen duen hiztunaren burmina" dela baieztatzen zen. eta eskualde lokalizazio hori arriskutsua zela zinez bereizirik egon behar diren hiru nozioren batasuna aditzera ematen baitzuen, eskualde bat, hizkuntza bat eta herri bat. noski testuak ez zuen zehazten baina hau da frantses estatuak egiten duena Frantziako lurraldearen, frantsesaren eta frantses herriaren batasuna aldarrikatuz. aipatu den bernard Cerquigliniren 1999ko Les langues de France txostenean ere ideologia ofizialaren elementu batzuk agertzen ziren. Cerquiglini, Carcassonne bezala, hizkuntza lurraldetasun printzipioaren aurka agertzen da, haren" justifizio zientifikoa maila estatistikokoa baita eta interes gutikoa". nik, aldiz, uste dut irizpide hori biziki garrantzitusa dela, adibidez hizkuntza
|
baten
hiztunen dentsitatea lurralde batean, hizkuntza horren aldeko hizkuntza politika eramateko. beste iritzi bat aitzinatzen zuen Cerquiglinik," hizkuntza, elementu kulturala, ondare nazioanalaren atala da; korsikera ez da Korsika
|
|
|
...nekiko jarrerak islatzen dituztela ontzat hartzen duela eredu teoriko honek. horrela, estatusaren dimentsioa ezaugarri objektibo, hautemangarri eta egiaztagarrien bitartez zehazten da. ezaugarri horiek, hizkuntza jakin bateko hiztunei uztartzen zaien eragite ahalmena, boterea eta kontrola dira, besteak beste. hori dela eta, estatusaren dimentsioari erreparatuz gero, balorazio positibodun hizkuntza
|
bateko
hiztunak pertsona argi, harro, arduratsu eta benetako profesional gisa hautematen dira. era berean, eurek hitz egiten dutena goi mailako funtzioetarako ezinbesteko hizkuntza garrantzizkotzat hartzen da; profesionalki zein sozialki mailaz igotzeko beharrezkoa, eta bidaiatzeko zein merkataritza akordioetarako baliagarria.
|
|
|
...entitate sozialaren (talde sozial, linguistiko, etniko edo besteren) ezaugarri adierazkorrena dela dioen premisari jarraituz, hizkuntza jakin batenganako jarrerek, izatez, bere hiztunekiko jarrerak islatzen dituztela ontzat hartzen duela eredu teoriko honek. horrela, estatusaren dimentsioa ezaugarri objektibo, hautemangarri eta egiaztagarrien bitartez zehazten da. ezaugarri horiek, hizkuntza jakin
|
bateko
hiztunei uztartzen zaien eragite ahalmena, boterea eta kontrola dira, besteak beste. hori dela eta, estatusaren dimentsioari erreparatuz gero, balorazio positibodun hizkuntza bateko hiztunak pertsona argi, harro, arduratsu eta benetako profesional gisa hautematen dira. era berean, eurek hitz egiten dutena goi mailako funtzioetarako ezinbesteko hizkuntza garrantzizkotzat hartzen da; profesionalki ...
|
|
|
Ez da dena goaitatu behar botere publikoetarik: Frantzia eskualde hizkuntzen etorkizuna neurri handi
|
batean
hiztunen nahiaren gain dago.
|
|
|
–Kontuan izatekoa da mikrofono
|
baten aurrean
hiztunek jarrera normala izatea eta eguneroko hizkera informalaz aritzea ez dela gauza erraza, denok baitugu halakoetan hizkuntza jasoagoa, zainduagoa egiteko joera, baina, uste dugu hein handi batean lortu dugula ohiko hizkera jasotzea.
|
|
|
Isaac Bashevis Singer gutako bat zen, beste hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztuna. Isaac Bashevis Singerrek, 1978ko Nobel saria eskertzeko orduan, esplikazio hau eman zion Suediako erregeari:
|
|
|
Amazigerak indartzeko dituen eragozpenetako
|
bat
hiztun guneak hirietatik urrun egotea da, Agadir eta Tizi Uzu salbu ez da amazigeradun hiri handirik. Irakaskuntzatik, komunikabideetatik, literaturatik ere hagitz aparte egon da beti.
|
|
|
taxelhit, tamazight eta tarfit. Hiru dialekto edo hizkuntza nagusi horien arteko diferentziak nahiko handiak dira, eta hitz solte edo esaldi laburren batzuk salbu, normalean
|
bateko
hiztunak ez die besteetakoei entenditzen.
|
|
2011
|
|
|
aurrez aurreko bi hizkuntzek bizirik irautea, era batera edo bestera, kontaktu gune berrian; b) mintzaldatzea (language shift): aurrez aurreko bi hizkuntzetariko
|
batek
hiztun talde horretako jardun guneak, harreman sareak eta, azkenik, hizkuntza horretan egiten dakiten (eta egin ohi zuten) hiztunak galtzea; c) hizkuntza hedapena (languago spread): L1 moduan ikasten ez den hizkuntza batek kontaktu gune horretan" bere lekua" egitea baina, Mikel Zalbide – Diglosiaren purgatorioaz.
|
|
|
eta besteetan ukatuago edo menperatuago, denetan daude estatuaren izena daramana eta ofiziala edo nazionala deitzen denaz gain hainbat hiztun erkidego, indar eta bizitasun ezberdinekin (Barreña et al., 2005). historian zehar gertatu diren hizkuntza ukipen egoerek, askotan, eta banan banaka, hizkuntza askoren desagertzea ekarri dute. galera horiek historian zehar nola bizitu diren jakitea ez da erraza, baina gaur badakigu arriskuan bizi diren hizkuntza erkidego guztiek kezkaz bizi dutela bere hizkuntzaren galera (Martì et al. 2005), eta ahal duten heinean bere hizkuntzaren biziberritzea lehentasunik handienetakoa bihurtzen dela gizatalde horientzat. oso adibide esanguratsua iruditu zaigu, berriki kolonbian ezagutu dugun nanuyo hiztun komunitatea. 50
|
bat
hiztun izango dira, Amazonia aldean bizi dira, eta orain hogeita hamar urte ia desagertu ziren droga trafikoaren eraginez jasandako sarraskietan. euren hitzetan, gaur aitonak diren lau gizon salbatu ziren eta bere hizkuntza, eta bere oroimenak, kantuak eta erritualak gogoratuz nanuyo hizkuntza bere seme alabei irakastea erabaki zuten nahiz eta haien hizkuntza espainolez nahikoa ordezkatua egon. g... Apur bat urrun begiratzeko ikus dezagun, adibidez, Afrikan zenbat hizkuntza bizi diren kinka larrian, batetik europar hizkuntzen erasopean, eta bestetik beste afrikar hizkuntza indartsuagoen eraginari ezin aurre eginik; wolofera, swahilia, yoruba, hausa eta beste afrikar hizkuntza nahikoa indartsu batzuk, —mundu mailan gutxituak badira ere—, beren lurraldeetan txikiagoen erasotzaile bihurtu dira (uranga et al. 2008). ez da erraza egoera horietan zer egin daitekeen asmatzea. hizkuntza aniztasuna edonork bizi du gaur, bere gizartea elebiduna delako, immigrazioaren ondorioz, edota ingelesaren eraso bereziki nabarmen eta zabalduari esker, adibiderik ezagunenak aipatzearren.
|
|
|
–Hizkuntza hegemoniko batean idazten duen idale batek, baita txit irudimentsua izanda ere, nekez irudika dezake, eta gutxiago sentitu? zer den hizkuntza baztertu
|
bateko
hiztun izatea, eta are ulergaitzagoa egiten zaio, eta baita susmagarria ere, halako hizkuntza ez gai batean idazteko erabakia.
|
|
|
Euskararen antzeko egoera duten hizkuntza txiki ugari dago bai Europan, baita munduan ere. Intuizioa erabilita nahikoa erraz asma daiteke hizkuntza gutxitu
|
bat
hiztun gutxi dituen hizkuntza dela, edo hizkuntza handi bat (zu) en ondoan mendekotasun egoeran dagoen hizkuntza dela. Baina intuizioetatik haratago, hizkuntza gutxituen definizio zehatza bilatzea ez da dirudien bezain erraza, hurrengo atalean ikusiko dugun bezala.
|
|
|
naturala bizitzaren lehenengo urteetan eta sekundarioa edo kulturala hezkuntza sisteman. Horrela, hizkuntza
|
baten
hiztun osoa izateak esan nahi du hizkuntzaren pertzepzio bikoitza edukitzen dela batera: naturala eta kulturala.
|
|
|
Txepetxen ustez, hizkuntza batek irautea nahi bada, nazio hizkuntza bakarraren funtzioa eskuratu behar du, gizarte
|
batean
hiztunek hizkuntza nazio mailan beharrezkoa denean hartzen baitute hizkuntza kultur hizkuntzatzat.
|
|
|
– Hizkuntza gutxitu
|
bat
hiztun gutxi dituen hizkuntza bakarrik da.
|
|
|
– Hizkuntza gutxitu
|
bat
hiztun gutxi eta erabilera esparru eta funtzioak murriztuak dituen hizkuntza ere bada.
|
|
|
Lehen kapituluan ikusi dugun moduan, hizkuntza gutxituak ez dira bakarrik ikuspuntu kuantitatibo
|
batetik
hiztun gutxi dituzten hizkuntzak, baizik eta horrez gain, hizkuntzaren erabilera esparruak eta funtzioak murriztuak dituzten hizkuntzak ere badira.
|
|
|
2 Irakaskuntzaren arloan, eta eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzak tradizioz erabiltzen diren eskualdeetatik kanpo dauden lurraldeei dagokienez, aldeek konpromisoa hartu dute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza
|
baten
hiztun kopuruak hori justifikatzen badu, eta irakaskuntzaren maila egokietan, irakaskuntza eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntzan egitea edo hizkuntza bera irakastea baimendu, sustatu edo ezartzeko.
|
|
2012
|
|
|
Eta, beste alde batetik, esaldiari bigarren zatia falta zaio: toki batean hizkuntza ofiziala bada, zer da normala hizkuntza ofizial
|
bateko
hiztunarentzat. Ofizialtasunak bere horretan ez du bermatzen euskaraz normal jarduteko eskubidea hau da, normalizazioa.
|
|
|
Iruritan baserriak eta herrigunea ditugu, jarraipena eta etena, baina euskararen jarraipenak dikotomia horiek berdindu ditu. tuak egiteko momentuan. hizkuntzei balioak esleitze horretan batik
|
bat
hiztunaren barne atxikimenduek eta eratu duten hizkuntza identitateak eragiten dute.
|
|
|
Neurketaren beste alderdi garrantzitsu
|
bat
hiztunen ezagutza tipologiaren araberakoa da. Ezagutza mailarik altuena dutenak euskara gehien erabiltzen dutenak dira, bai haurren eta baita gazteen artean ere.
|
|
|
Neurketaren beste alderdi garrantzitsu
|
bat
hiztunen ezagutzatipologiaren araberakoa da.
|
|
|
Gemma Sanginésen ustez," hurbilpen jokaera bat da, kultura horretan kokatzeko jokaera bat. Eta hori sumatzeko sentiberatasun berezia dute hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztunek. Eta gainera, hizkuntza horretan hitz eginda, aukera ematen duzu saldu nahi diezun produktu horretaz zehatzago hitz egin ahal dezaten".
|
|
|
–Ez diot nik benetako izenak balituzte eskolara Butragueñoren elastikoak jantzita joango zirenik, unibertsitatera joateko euren buruak prestatuz, baina, izen horiek jarrita, zer espero zezaketen? , esan zuen eskuin muturreko irrati tertulia
|
bateko
hiztunak. Tertulia bereko beste hiztun batek,. Egoitz?,. Oier?
|
|
|
Bustosentzat (1986), esate baterako, hizkuntza
|
bateko
hiztun entzuleen asmo, uste eta sinesteak dira, hain zuzen ere, komunikazio egoera jakinetan, hizketaldien benetako testuingurua osatzen dutenak eta, funtsean, sinesmen multzoen aldatzea da komunikazio trukea aurrerabidean jartzen duena.
|
|
|
Beste batzuei adituko diezu hauxe esaten: hizkuntza
|
batek
hiztun gutxi baldin baditu... izango da oso zaila delako ikasten (edo gaiztoago batek, izango da hizkuntza horrek ez duelako merezi hiztun gehiago izatea). Eta beste batzuen kritika:
|
|
2013
|
|
|
Hinkuntza txiki
|
bateko
hiztuna izateak abantaila asko ematen du mundu mailako enpresa munduan. Ni Yahoo! n nengoenean telefonoz edonora deitu eta mundu guztiak gogo biziz hartzen ninduen gure proposamenak aditzeko.
|
|
|
Auzia ez da pertsona
|
bat
hiztun natiboa den ala ez jakitea, baizik eta benetako hiztuntzat daukan bere burua ala benetako hiztuntzat izateko zerbaiten gabezia sumatzen ote duen.
|
|
|
– Horrela, eztabaida beste parametro batzuetan kokatzen da. Auzia ez da pertsona
|
bat
hiztun natiboa den ala ez jakitea, baizik eta benetako hiztuntzat daukan bere burua ala benetako hiztuntzat izateko zerbaiten gabezia sumatzen ote duen.
|
|
|
Hizkuntza gutxituen testuinguruan aurkitzen den beste ezaugarri bat izan ohi da hizkuntza gutxitu bat hitz egiten duten hiztunen artean hizkuntza gutxitua eta hizkuntza nagusia nahastea (ikus Musk, 2010). Hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztunek hizkuntza nagusira kodea aldatzearen atzean dauden arrazoien artean dago hizkuntza gutxitu horretan baliabide faltan sentitzea. Eta hizkuntza estandarraz gain tokian tokiko aldaerak (gure kasuan euskalkiak) eduki edota jakiteak hiztunaren hizkuntza errepertorioa zabaltzearekin hiztunaren baliabideak ugaritu egiten ditu eta kodez aldatu beharrik ez sentitzea ekar lezake.
|
|
|
Pausuko bureau de tabac eko agurearena kontatu digu lehenbizi Amets Arzallusek. «Zer gertatzen da pertsona
|
baten barruan
hiztun jarrera hori hartzeko. Zirena ez beste zerbait bihurtu diren euskaldun horietako bat da, beren barnera exiliatutako horietako bat».
|
|
|
Izaskun Bilbao eurodiputatuaren ekimenez, euskararen munduko zenbait eragile eta agintarik osatutako ordezkaritza taldea izan zen atzo Europar Parlamentuan. Guztien artean, euskara biziberritzeko eta hizkuntza gutxitu
|
baten
hiztun kopurua handitzeko egin den lana aurkeztu zen.
|
|
|
Prinzen hitz hauek garbi islatzen dute nire ustea: " hori bezain onartezina da pentsatzea hizkuntza
|
bateko
hiztun batek ezin duela pentsatu beste hizkuntza bateko hiztun baten antzera" (190 or.). Zenbaitetan iruditzen zait Prinzek erlatibista gisa aurkezten duela bere burua, baina bere argudioek eta ebidentziek planteatzen duten eszenatokia erlatibista baino pluralista dela esango nuke. Eta pluralismoa eta erlatibismoa ez dira gauza bera, nire ustean.
|
|
|
Prinzen hitz hauek garbi islatzen dute nire ustea: " hori bezain onartezina da pentsatzea hizkuntza bateko hiztun batek ezin duela pentsatu beste hizkuntza
|
bateko
hiztun baten antzera" (190 or.). Zenbaitetan iruditzen zait Prinzek erlatibista gisa aurkezten duela bere burua, baina bere argudioek eta ebidentziek planteatzen duten eszenatokia erlatibista baino pluralista dela esango nuke. Eta pluralismoa eta erlatibismoa ez dira gauza bera, nire ustean.
|
|
|
Hala datoz gaur gazteak unibertsitatera. Hizkuntza minorizatu
|
bateko
hiztun izateak behar duen arrazoibidezko baliabide nahikorik gabe. Horrek (ere) nahiko bulnerable bihurtzen ditu euskaldunen taldeetan ere gertatzen den erdararen grabitate hegemoniko horren aurrean.
|
|
|
Unibertsitateko euskarazko ikasgeletako hizkuntza erabileraren panorama aipagarria da. Esan berri dugun moduan, arrazoibidearen arloan, hizkuntza minorizatu
|
bateko
hiztun izateak behar duen baliabide nahikorik gabe datoz, denak. Sentimenaren arloan, gorago aipatu dugun atxikimendu modu lausoarekin, gehienak.
|
|
2014
|
|
|
Laburpena. Hizkuntza
|
baten
hiztunen jarrera linguistikoek eragin handia izan dezakete hizkuntza horren egoeran eta bilakaeran, batik bat hiztun komunitateen arteko ukipena dagoen kasuetan. Ikerlan honetan, Kataluniako eta La Franja deritzon Aragoiko mugako eremu katalanduneko zenbait herritako DBHko lehen mailako nerabeen jarrera linguistikoen analisi konparatibo bat egiten da.
|
|
|
Laburpena. Hizkuntza baten hiztunen jarrera linguistikoek eragin handia izan dezakete hizkuntza horren egoeran eta bilakaeran, batik
|
bat
hiztun komunitateen arteko ukipena dagoen kasuetan. Ikerlan honetan, Kataluniako eta La Franja deritzon Aragoiko mugako eremu katalanduneko zenbait herritako DBHko lehen mailako nerabeen jarrera linguistikoen analisi konparatibo bat egiten da.
|
|
|
Faktore horiek hiru dira: lehena, talde linguistiko baten bilakaera demografikoa (hau da, hizkuntza
|
baten
hiztunen kopuru erlatiboa); bigarrena, egoera sozioekonomikoa (hau da, talde linguistiko batek zer nolako aukerak dituen baliabide ekonomikoak eta zerbitzuak lortzeko); eta hirugarrena, erakunde ordezkapena (talde linguistiko batek zer nolako kontrola duen erakundeen politiketan eta baliabideetan). Jokabidea gidatzen duena bizindar horretaz dugun pertzepzioa da, bizindar etnolinguistiko subjektibo deritzona.
|
|
|
Ikerketa honetan, helburu nagusia portaera jakin
|
batek
hiztunengan, komunitate batengan edo giza talde batengan izan dezakeen eragina, onarpena eta hedapena aztertzea denez, metodo kuantitatiboa erabili da, maiztasunak nola banatzen diren eta elkarren artean nolako harremana daukaten elkarren artean ikusi ahal izateko.
|
|
|
–baltsan eta lagunekin bizitzeko?, zioen Arbelbide Etxeberrik58 Batzuk baltsa edo saldo etnikoak, bestetzuk baltsa politikoak. Denok gara hizkuntz komunitate
|
bateko
hiztunak, lurralde bateko jendeetarikoak, oroipen amankomun batzuetako partaideak, ohitura batzuetako erkideak: hots, kultura batekoak, antropologoek, etnia?
|
|
|
Jardunaldiaren barruan, Euskara, ospeletik eguterara erakusketa ere izan dugu Orion eta, haren inauguraziorako, Dabid Anaut etorri zen, euskarak historikoki jasan duen zapalkuntzari buruz hitz egitera.Horrez gain, hiru mahai inguru ere izan dira:
|
bata
Hiztunak nola aktibatu, galderari erantzuteko, Jaurlaritzako, Aldundiko eta Gabiriako Udaleko ordezkariekin; bestea, Nola ikusten gaituzte arnasguneetakoak ez diren euskaldunek?
|
|
2015
|
|
|
Zein dira komunitate
|
batean
hiztun komunitateak ezarritako arauak (hizkuntza jakin baten erabilera) aldarazten dituzten eragileak. Galdera honen erantzunak ez du eskatzen eraso edo egiturako aldaketen inbentarioa egitea bakarrik.
|
|
|
Dena dela, hizkuntzek bizirik dirauten bitartean, etengabe aldatzen dira, eta beti dira nagusitzen diren ezaugarriak eta baztertuta gelditzen direnak. Hori dela eta, hasiera
|
batean
hiztunen esku utzitako aukera, soildu eta bakartu egin daiteke denbora baten buruan. Horixe egin zuen Euskaltzaindiak berak Baionan aukeran utzitako ezaugarri birekin:
|
|
|
–Hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztun arruntek (agian maite badute ere) ez dute aintzakotzat hartzen beren hizkuntzaren egiazko balioa, erabilpen eskasekoa ikusten dutenean. Laster beren hizkuntzaz herabe izango dira, ezkutatu egingo dute jendearen aurrean, azkenean guztiz baztertuz eta arbuiatuz bukatuko dute, hizkuntza handiago batean berak ere handiagotu egingo direlakoan.?
|
|
|
Komunitate
|
bateko
hiztunek seme alabei euren hizkuntza
|
|
|
hau gero: . Mundu osoan milioi
|
bat
hiztun baino
|
|
|
Lekukoekin lan egiteak erakusten du ahoskeran franko eratako bihurrikeriak gerta daitezkeela; esate batera, Zuberoa Amikuzeetan nagusi den hogeialdaera zaharragoaren ondoan (cf. Lakarra 2011, 108), (h) ogoiegiten da ondoko ibar Arberoan, Nafarroa Behere eta Lapurdi gehienean legez, baina Amikuze eta Arberoako mugari hurbil den Ostankoa herrian, halako batean, hiztunak o hogeiahoskatu zuena hogoiidentifikatzen nuen nik grabazioa entzutean, baina ez nengoen ziur; grabazio bereko beste adibide
|
batean
hiztunak hogeieman zuen garbi eta jabetu ahal izan nintzen Amikuzeko gainerateko herrietan bezala, Ostankoan ere hogeialdaera gordetzailea ibiltzen dela, baina lehen adibidean ez nuen batere garden entzuten eta hogoiizan zitekeela iruditzen zitzaidan, hori entzun uste zuen ene belarriak. Amikuzeko mugako herria da Ostankoa, Landibarreri begira bizi dena, nahiz badakigun Landibarren hogeiematen dutela, baina, esate batera, Irisarrin eta Armendaritzen (h) ogoi?.
|
|
|
Gauza ezaguna da Amikuzeko herri batzuetan euskal hitzetan üahoskatzen dela eta beste batzuetan ez dela egiten; esate batera, Oragarren, Amorotzen, Ostankoan, Bithiriñan edo Uhartehirin guk ez dugu entzun. Ezagutzen ez genuena da, üegiten den eta egiten ez den herrien arteko geografia mugaren inguruko herri
|
bateko
hiztun batek, kasu honetan lekuko martxuetar batek, kokagune edo hitz berean aldi batzuetan üegin dezakeela eta beste batzuetan u egin dezakeela, halako aldakortasun librea balego bezala. Adibide sorta honetan garbi ageri da:
|
|
|
Hizkuntza gutxituen testuinguruan aurkitzen den beste ezaugarri bat izan ohi da hizkuntza gutxitubat hitz egiten duten hiztunen artean hizkuntza gutxitua eta hizkuntza nagusia nahastea (ikus Musk, 2010). Hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztunek hizkuntza nagusira kodea aldatzearen atzean daudenarrazoien artean dago hizkuntza gutxitu horretan baliabide faltan sentitzea. Eta hizkuntza estandarrazgain tokian tokiko aldaerak (gure kasuan euskalkiak) eduki edota jakiteak hiztunaren hizkuntzaerrepertorioa zabaltzearekin hiztunaren baliabideak ugaritu egiten ditu eta kodez aldatu beharrik ezsentitzea ekar lezake.
|
|
|
Herrian euskahaldun kontzienteak sortu nahi ditugu. Euskal hiztun izatearen kontzientzia ez ezik, arnasgune
|
bateko
hiztun izatearen kontzientzia ere baduten oriotarrak. Kirolariak, artistak, arotzak, medikuak, soinu teknikariak, arkitektoak, informatikariak, publizistak, politikariak, irakasleak...
|
|
2016
|
|
|
Aldiz, hiztun gutxi, edo gutixko, dituzten hizkuntzen hiztunak euren hizkuntzan solasten ez badira, ezinezko da hizkuntza horrek luzaz irautea. Erran nahi baita, hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztunak hizkuntzarekiko konpromisoa duela, bere ardura du, eta inoren aitzinean bere hizkuntza gutxituan solasteak ez du ikustekorik bertzearekiko errespetuarekin ez oldarkortasunarekin: bata bertzearen ondoan baldintza berdinetan bizitzea bertzerik ez da hori.
|
|
|
boterea. Hizkuntza menperakuntza tresna indartsu bat da, ez beste hizkuntza
|
bateko
hiztunari inposatzen zaiolako bakarrik, eta hiztun minorizatuak sortzen dituelako bakarrik, eta hiztun horiek herritar eta hiritar gisa ere subordinatu egiten dituelako. Hizkuntza menekoak sortzeko makina bat izan da leku askotan, eta izaten jarraitzen du.
|
|
|
• Jendea jantzi beharra, ahalmentzearen aurreko urrats gisa edo. Nondik gatozen, zein den gure egoera, hizkuntza gutxitu
|
bateko
hiztun izatea zer den, zer esan nahi duen.
|
|
|
3 Ikuspegi dikotomikoak badu abantaila argi bat ikerketaren helburu nagusia hizkuntza
|
baten
hiztunak zenbat diren zehaztea denean. Helburu horri soil soilik atxikiz gero, oso egokia da biko eredua:
|
|
|
Erraza da une jakin batean eremu jakin
|
bateko
hiztunek hizkuntza batean (demagun euskaraz) duten gaitasunaren balizko continuum teoriko horren beheko muturra zein den finkatzea: hizkuntza hori (euskara gure kasuan) batere ulertzen ez duten eta batere hitz egiteko gai ez diren herritarrek osatzen dute beheko mutur hori.
|
|
|
Bere azpiatalak egoki kuantifikaturik ere, nola atera batez besteko balioa? Gauza bat da (besteaqk beste) ethnolinguistic group
|
baten
hiztun kopuru absolutua eta bertako hiztunen kontzentrazio maila zehaztea, eta beste bat dimentsio horiek egoki konbinatzea. Demagun batetik Euskal herria, bere (mintzajardunari dagokionez) ehunka mila hiztunekin baina gero eta kontzentrazio tasa ahulagoarekin, eta bestetik Feroe uhartea 50.000 hiztun ingururekin baina arras kontzentrazio tasa handiarekin.
|
|
|
Gure kezken artean poltsikoa gailentzen zitzaion politikari, erosotasuna koherentzia ideologikoari, beharra gogoari. Gatazka baten erdian jaioak ginen, indarkeria ikusi eta pairatutakoak ginen, Arnaldo Otegi kartzelan zegoen oraindik, zer izan nahi duen erabakitzeko eskubidea ukatzen zitzaion herrian bizi ginen, minorizatutako hizkuntza
|
baten
hiztunak ginen, baina horrek guztiak ez zigun trauma handirik eragiten, ez gehiegizko lorik lapurtzen. Gehienok lasai bizi ginen, gure eguneroko borroketan kateatuta, bizimodua lortzen, atsedenik gabe ni ismoa praktikatzen:
|
|
|
Munduko hizkuntzen %4, 8k baino ez du milioi
|
bat
hiztun baino gehiago.
|
|
|
Bederatzi faktore aipatzen dira txostenean, baina baita esaten da hauetatik lehen seiak direla garrantzitsuenak. Alegia, Unescoren Arriskuan dauden munduko hizkuntzen atlasaren arabera (Moseley, 2010), munduko hizkuntzen erdia inguru desagertzeko arriskuan dago batez ere hizkuntza ez delako transmititzen belaunaldi batetik bestera, hiztunen kopurua (hiztunen masa kritikoa) murrizten ari delako, biztanleria osoaren baitan hizkuntza
|
baten
hiztunen proportzioa txikitzen delako, erabilerarekin arazoak daudelako, teknologia berrietan eta komunikabideetan hizkuntza erabiltzen ez delako eta hizkuntzak ez duelako presentziarik irakaskuntzan.
|
|
|
Euskal Herria bizirik mantentzen Idahon" du lerroburua, eta honako azalpen hau gero: " Mundu osoan milioi
|
bat
hiztun baino gutxiago ditu euskarak, baina ezusteko bizitza berri bat aurkitu du AEBetako txoko batean".
|
|
|
g) Komunitate
|
bateko
hiztunek seme alabei euren hizkuntza irakastea, horren bitartez historia bat, antolaketa sozial bat eta kultura baten jarraipena ziurtatzeko.
|
|
|
Hitz Adina Mintzok munduko errealitate soziolinguistikoaren perspektiba zabaldu eta aberastea du helburu. Euskaldunok ondo dakigu zer den hizkuntza gutxitu
|
baten
hiztunak izatea. Testuinguru honetatik abiatuz, zikloak munduko hizkuntza aniztasuna balorean jarri eta ezagutarazi nahi du. Saio bakoitzean marko teorikoa eskaintzeaz gain hizkuntzaren oinarrizko kontzeptuak ikasteko tailerrak egingo dira.
|
|
2017
|
|
|
Hauek, galizieraren erabilera nagusi honengatik, hiztun dinamikoak dira oso, ‘gutxiengo aktibo’ bat osatzen duten hiztunak, hain zuzen. Talde honetan 11.000
|
bat
hiztun leudeke, 14 urtetik gorako hiztunen %0, 5 eta 14 urtetik gora H1 gaztelaniadun hiztunen %2.
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik ere begiratua izan da hiztun berri definizioa. Esate baterako, Jaffe k (2015) hiztun berri izatea faktore sozialak eragiten duen jarrera batekin lotzen du, hots, hizkuntza komunitate
|
batean
hiztunak duen gaitasunarekin, ‘jatorrizko hiztunen’ iritziekin... Honekin loturik, bere iritziz," hiztun berri" eta" hiztun zahar" terminoek karga ideologiko handia daramate eskutik, hizkuntza gutxituetako hiztun izatea zer den eztabaidara ekarriz.
|
|
|
Kasu hau bera aztertzen da O’Rourke eta Walsh en (2015) lanean, irlandera bigarren hizkuntza duen hiztun batek berak aitortzen baitu beretzat ‘hiztun ona’ izatea espazio fisiko bati loturik dagoela, baita atzean gelditu den antzinako belaunaldi bati ere, zeina kalitate handiagoko irlandera
|
baten
hiztuna zen.
|