|
2021
|
|
|
tales son las palabras de Curros, cuya desgarradora elocuencia me hace extremecer". Artikulu luze batean, Bilintxen izaera xumea, lagunen maitasuna eta bere olerkigintza herrikoiaren balioa azpimarratu zituen, bat
|
bateko
bertsolari gisa izandako ateraldiren bat maisulan gisa seinalatuz. Beste ezeren gainetik, ordea, Bilintxen patu ankerra aletu zuen, pairatutako zorigaitz guztiak zerrendatuz:
|
|
|
Lehengai horri aldiro buelta berri bat emanda ezagutu ahal izan dira Villabonako desafioko bertsolarien biografiak eta bertsoak, eta bide beretik iritsi da gaurdaino euren garaikideak izan ziren beste dozena
|
bat
bertsolariren entzutea ere. Batzuetan ezizen soil gisa, garaiko bertsoetako aipamenetatik bakarrik ezagutzen diren Ametza, Otobezino, Martin Amorex, Prantxisko Irabarren, edo Albitxuarraren kasuan bezala.
|
|
|
Koplakarien il bear onek lari genkarzkin Euskaltzaletakoak. Alegiko errotan alkartu giñan ‘Lizardi’ zana, Yauregi olerkaria, Labaien antzezlaria eta Erauzkin bertsolari, gaitz orrentzako sendagairik aurkitzen ote genduan edo[...] Donosti zareran aiton bizargile
|
bati
bertsolari guduak antziñako erara taiutzen trebe zala igarri genion. ‘Consistorio de los Juegos Florales’ zalako aietan epaile bezela ibilia bait zan Uranga’tar Iñaki[...] Toribi yaunaren omenez ‘Centro Católico’ antzokian 1930’garen urtean Euskaltzaleak lenengoz eratu zuen Bertsolari gudua onetxek zuzendu zigun.
|
|
|
Beraz, nik esan nai nituzken gauz asko ta asko eziñ aitatu denborik ez dagoalako". Diskurtsoan lehen zati
|
batean
bertsolariak goratzen ditu: " Arrigarri ta zoragarrizko asmoak dituzte beren bertsoetan.
|
|
|
Eta azken urteotan ere izan du oihartzunik, audioan entzun daitekeen bigarren baten nortasunari buruzko hipotesiak planteatu izan baitira. Audioan" Asteasu" deitzen dio entzule
|
batek
bertsolari horri, eta hasiera batean Pello Errota izan behar zuela uste izan zen, asteasuarra baitzen. Jaione Landabereak diskoaren datak bitartekoa behar zuela ezarri zuen, ordea (2012:
|
|
|
Salbuespena, azaldu den gisan, Pello Errota litzateke. Garai hartako bat
|
bateko
bertsolari loriatuena izanik, zenbait kronika zabaletan dezenteko tartea eskaintzen zaio. Asteasukoa eta Fernando Amezketarra dira, kopuruz, Otañoren eta Bilintxen ondotik bertsolaritzaren garaiko protagonisten hirugarren lerroa osatzen dutenak.
|
|
|
Bat
|
bateko
bertsolari petoen artean Pedro Jose Elizegi Pello Errota (18401919) asteasuarra da ziklo honetan oihartzun mediatiko handiena izan zuena.
|
|
|
Adinari erreparatzen badiogu, errotariak nahikoa gastatuta behar zuen mende berriaren hasiera honetan, eta Txirritak, berriz, erabat sasoiko. Gerora jaso izan diren kontakizunetatik eta hernaniarrak izan duen proiekziotik urte haietako bat
|
bateko
bertsolaririk onena eta ospetsuena berak behar zuela ondoriozta daiteke, baina prentsan" el humorístico Chirrita" gisako izenlagun sorta bat baino ez da jasotzen. Mende berriarekin bertsolaritzarekiko klase jasoen interesak behera egin zuelako zantzutzat har daiteke ikusezintasun hori.
|
|
|
Eta gaur egun, agian informazio zabalegia eta arinegia eskaintzen du hain aldizkari espezializatua izateko. Aldiz, aldizkarian datorren zenbait informazio oso bertsozale ez direnentzat ere egokia izan daiteke (batik
|
bat
bertsolari pertsonarekiko notiziak eta berriak). Baina noski, horiek aldizkaria erostea askoz zailagoa da.
|
|
|
Euzko Pizkundean, aldiz, 19ra igo zen kopurua, eta% 18ra portzentajea, eta Kepa Enbeita nahiz Basarri izan ziren bat bateko bakarrak. Eta frankismo garaian argitaratu zuten 248 sinaduretatik 54 agertzen dira BDBn, kopuru osoaren% 22, bat
|
bateko
bertsolariak Basarri, Xabier Amuriza, Abel Enbeita, Deunoro Sardui, Mixel Aire eta Txomin Garmendia izanik(% 2,4). Azken ziklo honetan, azkenik, bertso munduko sinaduren goranzko joera mantentzen da, 82 sinadurarekin portzentajea% 28ra iritsiz, eta prentsan argitaratzen duten bat bateko bertsolarien kopuruak inoizko hazkunderik handiena du:
|
|
|
Eta frankismo garaian argitaratu zuten 248 sinaduretatik 54 agertzen dira BDBn, kopuru osoaren% 22, bat bateko bertsolariak Basarri, Xabier Amuriza, Abel Enbeita, Deunoro Sardui, Mixel Aire eta Txomin Garmendia izanik(% 2,4). Azken ziklo honetan, azkenik, bertso munduko sinaduren goranzko joera mantentzen da, 82 sinadurarekin portzentajea% 28ra iritsiz, eta prentsan argitaratzen duten bat
|
bateko
bertsolarien kopuruak inoizko hazkunderik handiena du: 40 bertsolarik idatzi dute finalei buruz, sinadura guztien% 14 izateraino.
|
|
|
Horiek guztiak ziurrenik gai garrantzitsuak izan dira azken ziklo honetan prentsa orokorrean ere, proportzioak alda litezkeen arren. Zerrenda honetan ageri zaizkigun beste gai batzuk, ordea, aldizkari tematiko espezializatuari dagozkio zikloari baino gehiago, eta neurri handi
|
batean
Bertsolarik bertsolarien alderdi pertsonalenean sakontzeko egindako apustuari: bakoitzaren afizioak, ogibideak, egin izan dituzten bidaiak, haien familia ingurua...
|
|
|
Horrela, esaterako, 2009koaz honako lerroburua zekarren Berriak: " 418.000 ikuslek egin zuten bat uneren
|
batean
bertsolarien finalarekin" (Berria, 2009/XII/15, 35 or.). Eta 2017koaz honakoa: " Bertsolari txapelketako finalak 332.000 ikus entzule izan zituen" (Berria, 2017/XII/19, 37 or., Urtzi Urkizu).
|
|
|
Joxe Lizasorena oso hunkigarria izan zen, baita Azpillagari buruzkoa ere... Beste sail
|
bat
bertsolari klasikoen inguruan egindako monografikoak izan dira: Txirrita, Uztapide...
|
|
|
Berak, ordea, ez zuen horrela ikusten, elitearen fokuak elikatutako boomak plazen ugaritzea eta, ondorioz, denentzako tokia ekarri zuelakoan, eta fokua mugatu beharra ere defendatu zuen: " Maila
|
batetik beherako
bertsolaria telebistan agertzeak ez telebistari, ez bertsolariari berari ez lioke mesede egingo. Bertso eskolatik telebistara bada hainbat maila, edo izan behar luke behintzat" (1993:
|
|
|
89ko udan oso ondo funtzionatu zuen ideia bat izan genuen. Pentsatu genuen polita izango zela hogei
|
bat
bertsolarirekin afari bat egitea eta unitate mugikorrarekin, alegia ohikoa baino bitarteko gehiagorekin, egitea jarraipena. Liernin egin genuen, Laxaro eta hauek bakoitzak gai bat jarri zuen, eta hor atera zen Lazkao Txikiren ispiluarena.
|
|
|
Chafauta gorriz aphaindua zen. Dilindan gibelachago eskualdun bandera[...] Jujeak jarririk zeuden hauen oinetan[...] Ondoan bi andere Paristar gaztek tresna berezi
|
batekin
bertsolarien kantuak hartzen zituzten" (Herria, 1947/IX/11, 1 or.," Bertsularien bigarren eguna"). Aipatu da Zavalak 1960ko txapelketari buruzko liburuari egindako hitzaurrean txapelketa lehen aldiz magnetofonoz grabatu zela aipatzen zuela nobedade nagusi eta garrantzitsu gisa.
|
|
|
Lazkao Txikik, Mitxelenak, bertsolaritza sozialaren protagonista nagusi eta Bizkaiko txapeldun izan ziren Azpillaga eta Lopategik, eta Etxahun Irurik osatzen dute hamabostekoa. Azken honek ospea pastoral egile bezala lortu bazuen ere, eta horregatik ageri da gehienetan prentsan, bat
|
bateko
bertsolari gisa hasi zuen bere ibilbidea, Hernandorenaren hainbat txapelketetan ageri da, eta gerora ere bertsolaritzat hartzen dute aipatzen duten testuek.
|
|
|
170). Eta naturarekin
|
batean
bertsolariak ageri dira, Oteizak azpimarratutako ildoari jarraikiz, euskal arimaren jagole gisa: " Dena historiaurretik datorren armonia batean dagoela dirudi; ura borborka dakarren ibaia, zuhaitzez betetako basoa, Mendibururen eskultura mendiaren erdian... eta txandaka, Mikel Laboa eta hiru bertsolari kantuan zurez eta lastoz egindako etxola batean" (Martinez, 2011:
|
|
|
Irudikapen horren guztiz oinarrizko premisa
|
bat
bertsolariaren berezkotasuna zen. Basati onak berezko jakinduria zuen, eskola modernitatearen artifizioaren aurretikoa eta artifizio horrek galbidera eraman zezakeena; beraz, bertsolari euskaldun (basati) onak ere, berez," txoriek kantuan bere sen naturalari jarraituz egiten duten bezala" egiten zuen bertsotan.
|
|
|
Planorik moztu gabe batetik bestera ziztu batean dabil kamera, saioa bera bezalaxe, eta Greholmek bere azalpenak zabaltzen ditu, ikuspegi pertsonalago bat eskainiaz: " Neurri
|
batean
bertsolariek flamenkoa gogorarazten dute. Gaiak maitasunetik, politikatik, naturatik nahiz eguneroko arazo sozialetatik datoz.
|
|
|
Arazoak hartutako dimentsioaren adierazle da berrogei
|
bat
bertsolari gazte eta gai jartzailek 2006aren amaieran Hamaika Bertute proiektua abiarazi izana. Besteak beste gazteei ibilbide alternatiboak eskaintzeko sortu zen hura:
|
|
|
1991tik 1993ra bitarteko aparraldi goreneko tarte horri erreparatuz gero, bertsolaritzak lortutako oihartzun mediatikoa eta prestigio soziala da lehen begiratuan deigarrien suertatzen dena. Garziaren aipu
|
batean
bertsolariei kalean autografoak eskatzen zitzaizkiela irakurri ahal izan da. Esajeratzen ari ote den pentsa daiteke, baina ez da horrelakoak idatzi dituen bakarra:
|
|
|
"[...] Beste ekinaldi bat Frantzia aldean bakarrik egiten dana: juradoak izendatu bertsolariei lau puntuak, eta bat
|
batetan
bertsolariak modatu bear bertsoa nai ta nai ez puntu oiekin bukatuaz" (Aranzazu, 1958/VII/15," Euskal Bertsolariak Paris’en", Iñaki Eizmendi Basarri)
|
|
|
241 Gaiari buruzko argitaratu gabeko dokumentua helarazi digu Iriondok ikerketarako egin zaion elkarrizketan. Bertan hainbat xehetasun eskaintzen dira, tartean txapelketaren ekitaldi ezberdinetan parte hartu zuten berrogei
|
bat
bertsolarien izenak. Irabazleen zerrenda ere badakar:
|
|
|
Garaiko prentsan argitaratzen diren zenbait iruzkinetan topa daitezke bertsolaritza jasoagotzat jotzen ziren sorkuntzekin parekatzeko ahaleginaren lehen zantzuak. Hurrengo zikloan Aitzolen intentzio erreformatzailea are argiagoa zen, prentsako artikuluren
|
batean
bertsolarien janzkera aldatu beharra modu literalean planteatzera iristeraino. Eta frankismo garaian Basarrik behin eta berriro errepikatu zuen bere artikuluetan bertsolaritza sagardotegitik atera eta jende jantziaren begietara gustagarria litzatekeen formatu batean eskaintzea zela proiektuaren funtsa.
|
|
|
Lehen zikloan ez dago prentsan gaiaz testurik argitaratu zuen bat
|
bateko
bertsolaririk. Ahozkotasunaren subalternitatearen adierazgarri protagonista gisa ere Pedro Jose Elizegi Pello Errota zen oihartzun mediatiko esanguratsu bat lortu zuen bat bateko bertsolari bakarra.
|
|
|
Lehen zikloan ez dago prentsan gaiaz testurik argitaratu zuen bat bateko bertsolaririk. Ahozkotasunaren subalternitatearen adierazgarri protagonista gisa ere Pedro Jose Elizegi Pello Errota zen oihartzun mediatiko esanguratsu bat lortu zuen bat
|
bateko
bertsolari bakarra. Bertso jarriekin nabarmendu ziren Iparragirrek, Bilintxek edo Otañok askoz ere oihartzun handiagoa izan zuten.
|
|
|
Garaiko sinaduren% 2,4 da hori. Lehen aldiz bat
|
bateko
bertsolari garaikideek Iparragirre baino oihartzun handiagoa izan zuten: Fernando Aire Xalbador, Manuel Olaizola Uztapide, Iñaki Eizmendi Basarri eta Mattin Treku dira, hurrenkera horretan, garaiko protagonista mediatiko nagusiak (testu gehien eskaintzen zaizkienak).
|
|
|
Eta mespretxu modernistaren hainbat arrasto ere jasotzen ditu testu berak: alkateen debekuak, ezjakintzat hartuta jende
|
batek
bertsolariei egiten dizkien burlak eta abar.
|