|
2003
|
|
|
Historiografikoki ere, nafar monarkia hark, bere interes geopolitikoen eta erreferentzia kultural nagusien araberako produkzioa bultzatu zuen; eta Nafarroa Behereko euskaldun protestanteen proiektua ez zen nagusi. Nafar errege erreginen historiografia
|
batik
bat biarnes kronistek idatzi zuten, dinastian oinarrituz (ez herrialdean) eta frantsesez. Gainera Nafarroako erregea, laster katoliko eta Frantziako errege bihurtu zen, azken erresuma hau izanik aurrerantzean monarkaren eta bere kronisten erdigune.
|
|
|
Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan). Erromatar eta greziar historia kontuak era landu zituen, baina
|
batik
bat euskal historia urrunaz aritu zen. Liburuaren lehen zatia, iragan urrunaz ziharduen hura, galdua bada ere, haren atalburuak gorde dira; eta titulu horiek argi erakusten digute historiaren ikuspegi kantabrista tubalista zerabilela:
|
|
|
Historia lehen idazkien agerrerarekin hasten bada, Euskal Herria esan dezakegu erromatar garai bueltan sartu zela historian: ordukoak dira herrialde honetako geografiaren eta biztanleriaren gaineko aurreneko berri idatziak, greziar eta erromatar autoreek utziak (Ptolomeo, Strabon, Plinio,...). Halaber Antzinate hartan jaso ziren idatziz euskal sustraiko berbak aurrenekoz(
|
batik
bat Akitania aldeko hilarrietan), aitzineuskal hizkuntza bat mintzatzen zuen pertsona talde baten lekukotasun zuzena erakutsiz. Euskal Herria deituko zen lurraldearen gaineko eta bertako biztanleen inguruko berriak gehituz joan ziren Erdi Aroak aurrera egin ahala.
|
|
|
278), hiriez eta hiribilduez artisautza eta merkataritza bilakatu ziren, baina etxeek oraindik haien ortua gordetzen zuten. Goi mailek haragiajaten zuten
|
batik
bat, ardo eta ogiaz, eta barazki eta fruta gutxi jango zituzten.
|
|
|
Patata berandu iritsi zen eta animalien janari gisa erabiltzen hasi zen (Araba eta Sakanan, bababeltzaren ordez sartu zen). Gosete urteetan gehitu zen,
|
batik
bat, bere lanketa.
|
|
|
Oihalgintzan koroa saiatu zen errege manufakturak bultzatzen, baina jarritakoek azkenean porrot egin zuten, ez zirenez errentagarriak, garestiegiak zirelako lortzen ziren produktuak. Eskaria orokorrean, mende erdira arte, garapenarekin bizi maila igo zuten nekazariek osatzen zuten,
|
batik
bat, beraz, maila ertain eta baxuko produktuak saltzen ziren batez ere, eta luxuzkoak gutxixeago. Mendearen bigarren erdialdean, berriz, nekazarien egoera okerragotzen joan zen koiuntura ekonomikoarengatik (etekin beherakorren legeagatik?) eta errentak hazi egin ziren, ondorioz, eguneroko produktuak gutxiago saltze hasi ziren eta luxuzkoak sarriago (goi mailako taldeen artean, jakina).
|
|
|
Espainian eta Euskal Herrian, bien bitartean, borbondarren nagusitasun garaiarekin hasi zen XVIII. mendea. Fernando VI.arekin eta Karlos III.arenarekin erreformak bultzatu ziren (Despotismo Ilustratuaren bidetik,
|
batik
bat), baina bigarren aipatu dugunarekin kanpo politikako gastuak ere hazi ziren, eta istilu ugari izan ziren,. Esquilache ren matxinadak, deitu direnak bezala, 1766an Gipuzkoatik Murtziara hedatu zirenak. Batez ere goseak eragin zuen matxinada, uzta txarren eta ale merkatuaren askatzeko hartutako neurriak zirela eta, ogiaren prezioa altua zen (bestelako inplikazioak ere egon ziren arren, jesuiten kanporaketarekin).
|
|
|
Iraultzarekin artea herriaren garapen izpiritualaren pean jarri zen; herriaren aldarrikapen eta beharrekin era argiago
|
batean
bat egiteko asmoz. Hola bada, artea herriaren adierazpide bihurtu nahi izan zen.
|
|
2004
|
|
|
1937ko eta 1938ko bi gertakizunek Roosevelt-en autoritatea gehiago apaldu zuten: gatazka industrialaren berpiztea eta ekonomiaren
|
bat
bateko beherakada. Sindikatzeko atmosfera ezin hobea zen, baina sindikatuetan barne arazoak eta patroiekin arazoak zeuden.
|
|
|
1937ko uda bukaeran ekonomia berriro erori zen
|
bat
batean, horrela, lau urteko berreskurapen industriala jaitsi, baloreen merkatua erori eta langabezia berriz igo egin ziren. Roosevelt aurrekontua apaltzen saiatu zen gastu federalak drastikoki murriztuz, baina horrek ekonomia atzeraka bideratu zuen.
|
|
|
Nolanahi ere arrazoi bat egon behar du euskal historia irakasteko. Eta justifikazio hori euskal historia gure jendartean presente dagoen identitateetako bat aintzat hartzetik deribatzen da, identitate hori
|
batik
bat euskararekin erlazionatuz, ez ideologiekin. Premisa horien gainean, posible ikusten da euskal historia erriguroso bat lantzea, euskal balioak bultzatuko dituena (euskararen, euskaldunen eta Euskal Herriaren ezagutzan sakonduz eta haiekiko gertutasuna bultzatuz).
|
|
|
Gerra bukatu zen arren, egoera gutxi aldatu zen: soldadu gazteak, zortea izan zutenak
|
batik
bat, herrietara itzuli ziren. Bertan, batzuk berriro armatu zituzten muga babesteko.
|
|
|
liburuak, gizadiaren zati handiena osatzen duten pertsona anonimo eta historiarentzat oinarrizkoak izan direnak ditu protagonista. Indibiduo bakar bezala agian ez, baina era kolektibo batean, kultura eta historiaren ibilbidea aldatu dute, XX. mendetik hasita
|
batik
bat.
|
|
|
izenburuko kapituluan kontatzen denez, 1945etik aurrera, AEB bere botere industrialaz gehiegi fidatzen zen, baina bere harridurarako, gerra egiteko metodo berri bat agertu zen: gerrilena (nekazal mundukoa
|
batik
bat). Berritasuna ez zen militarra, baina politikoa (gakoa indar politikoan baitzegoen:
|
|
|
60 hamarkadatik aurrera, bide esperimentalagoak erabili ditu jazzak, beste alorreko musika iturrietan oinarrituz. Baina bere partaide eta publikoa jende edadetura mugatzen denez
|
batik
bat, faktore horrek etorkizunean berebiziko ondorioak izan ditzake.
|
|
|
Institutoan, unibertsitatean... Historia ikastean, egitura politikoak eta ekonomikoak hartzen dira kontuan
|
batik
bat, lantzen den garaiko gizartearen ezaugarri nagusiak eta lehen mailako pertsonaiak. Ezaugarri hauek garrantzitsuak dira dudarik gabe, ezinbestekoak, oinarrizkoak, baina, lantzen ez den beste historiaren zatiak ere badauka bere esangura, eta, Eric Hobsbawm ek, liburu honekin, alderdi horri buruzko informazioa ematea du helburu.
|
|
|
Hirurehun orrialde inguru dituen idatziaren protagonistak, jende arrunta dira, langileak
|
batik
bat. Haien izenak ez dira oso ezagunak; Are gehigo:
|
|
|
Munduko hainbat herrialdetan, Ingalaterrako inmigrante bat bailitzan sentitu izan da eta leku orotan judu bezala. Leku guztietako atzerritartzat du bere burua, Israelekoa
|
batik
bat: espezialistez beteriko herrialde horretan antiespezialista omen da.
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeak (SESB aparte) eredu izan ziren garai batean, eta gaur egun ere badira askorentzat. Urtetan zehar, Mendebaldeko Europak eta Ipar Amerikak
|
batik
bat, munduan lehendabiziko postua faktore bat baino gehiagogatik okupatu duten arren, gauzak aldatzen ari dira. Hein handi batean poltsikoak beterik izateak, zeri heldu izateak mugitzen du mundua, eta zeintzuk dira Amerikako Estatu Batuen zutabeak?
|
|
|
Egun batetik bestera lurralde bat banatzea zeinen traumatikoa izan behar duen kontuan harturik (hainbat mendez bertan bizi izan diren herritarrei begira,
|
batik
bat), azalekoegia iruditzen zaigu Stern ek egiten duen gogoeta. Juduek euren nahia betetzea lortu zuten, baina arabiarren iritzia ez zuen inork eskatu.
|
|
2005
|
|
|
Artikulu honetan gaur egungo euskoiberismoaren kritika zabala jaso da,
|
batik
bat kritika linguistikoa, historikoa, arkeologikoa eta ideologikoa. Horretarako azken urteotan euskoiberismoaren inguruan ikertzen ari diren lau egileren lanak aztertu ditugu:
|
|
|
Bigarrena Biolentziak argumentuak elikatzen ditu. ETAren biolentzia eta liburuan ageri diren Nietzche eta
|
batik
bat Spengler en biolentziaren arteko ezberdintasuna izan daiteke honako hau?
|
|
|
XIX. mendean elkarte desberdinek aldizkariak trukatu ohi zituzten. Jada El Ateneo Espainia osoko dozenaka kultur aldizkarirekin harremanetan zegoan, haiek jaso eta hau bidaltzeko, baita Amerikako
|
baten
batekin ere. Revista k bide bera segitu zuen.
|
|
|
Hortaz euskararen munduarekiko asmo hona egon bazegoen, baina azpiegiturek huts egiten zuten. Hartan ere, aldizkariak zuen irakurlegoa izanda (Gasteizko Ateneo ingurukoa
|
batik
bat), ez zen errealista Revista elebidun bihurtzea. Herranek berak euskaraz jakin gabe, gainera, nekez zuzenduko zuen aldizkari elebidunik.
|
|
|
XIX. mendearen lehen erdialdeko gerrak amaituta, liberal moderatuen erregimena finkatu zelarik, Gasteizek egonkortze eta garapen bide lasaia ezagutu zituen. Aduanak kostara aldatzeak hasieran ekonomi desegituraketa larria eragin bazuen, egoera laster hobetu zen, jarduera berriak garatuz,
|
batik
bat estatu liberalak hirian ezarritako erakunde desberdinen inguruan (kapitania nagusia, posta eta telegrafo bulegoa, bigarren hezkuntzako institutua,...). Hiriaren aurrerapena bere aurrezki kutxaren agerpenak (1850), apezpikutza eta seminarioaren ezarrerak (1862), tren geltokiaren eraikuntzak (1864) eta Gasteizko Bankuaren sorrerak (1864) baieztatu zuten. Demografikoki hiria haziz joan zen, hegoalderantz hedatu eta sei milatik hamabi mila biztanletara igaroz.8
|
|
2006
|
|
|
Bere indarrak askotan zuzendu zituen erromatarren gehiegikerien aurka eta baita baskoien oldarraldi edo
|
bat
bateko sartzeen kontra ere; operazio hauetan gehiago dirudi bere jendea baliozko modu batean trebatzea zela haren asmoa, borrokalekuko joko bat bailitzan, egiazko gerra bati ekitea baino31.
|
|
2007
|
|
|
Argazkigintzaren asmakizuna ez zen
|
bat
bateko aurkikuntza izan. Luzaroan errealitateko irudia finkatzeko beharrizanak, ikerketa eta saio asko bultzatu zituen.
|
|
2008
|
|
|
Bai, ordea, ordura arte ikusi ez zen adinako mobilizazio gaitasuna, eta horri ere Tarrow en teoria aplika dakioke. «Gizarte mugimendu batek errealitate politiko berria sortzen du, zeinarentzat sistema politikoak ez duen
|
bat
bateko erantzunik, dela errepresio gisa dela erreforma gisa». Aipatutako mobilizazioek argi utzi zieten politikari guztiei cruise misilak Europan jartzea arazoz betetako erabakia izango zela, eta horrek erabakia atzeratzea ekarri zuen kasu askotan.
|
|
|
Bestalde, bake mugimenduek denbora batez mugimendu berrien ezaugarri eta mobilizazio gaitasuna besarkatu zituztela onartzen du, nahiz eta, mugimenduaren beherakadan ikus daitekeenez, gehiago diren gizarte mugimendu tradizionalak GMBak baino. Mugimenduan parte hartzen zuten gizabanakoek ere ez zuten gizarte berri batean parte hartzearen esperientziarik jasotzen. GMBetan gertatu ohi den bezala? 12, esan dugunez, helburu konkretu
|
batekin
bat egiten zuen mugimendua izan baitzen gehienbat, eta helburu hori erdiesteko baliabiderik egokienak aukeratu zituen unea nunean. Goazen, baina argudioak puntuz puntu Aztertzera.
|
|
|
Globalizazioalternatiboaren aldeko munduko pertsonaia ospetsuenetakoa da. FrantziakoMcDonald' snekazari sindikalismoan hasita, desobedientzia zibileko ekimenei esker lortu du ospea,
|
batik
bat otordulasterreko jatetxeen kontra egindakoei esker (buruan).
|
|
|
Globalizazioaren aurkako mugimenduen
|
bat
bateko sartzea
|
|
|
Errusiar arazoetara hurbiltzen diren historialariek
|
batik
bat bi gai dituztenez buruan, hots, kapitalismoaren eta demokraziaren ezarkuntza eta garapena, beraien analisi historikoa baldintzaturik dago. Ondorioz, egungo Errusiari buruzko historiografiak gabezia bat dauka, hango gizarteari buruzko analisi edo ikerketak oso urriak direla.
|
|
2009
|
|
|
Jacobo de Goikoetxea Aldatzekoak ere herrikideekiko harremanen falta sentitzen du eta
|
batik
bat bere herrikoekin. Popayandik (Colombia) 1630ean bi eskutitz bidaltzen ditu, bata aitari eta bestea, eduki berekoarekin, herriko erretoreari, por no auer hallado por esas partes personas con quien poder comunicar y sauer algunas cosas de por allá de zierto(...) con la zertidumbre de que no puede faltar cura en ese pueblo?.
|
|
|
Eta bestea edo arrotzaren inguruko irudiari dagokionez, nabaria da Mundu Berria aurkitzean nolabaiteko miresmena sentitzea emigranteen artean,
|
batik
bat natura basati, birjinaren aurrean, baina, aldi berean, desengainua edo itxaropenen frustrazioa eguneroko bizimodu aldetik. Ados daude testigantzak:
|
|
|
Osaba Franciscori buruz, Sarasak dio Zangozako ehiza jateko irrikan dagoela, osasuntsu, lodi eta potoloa baina oso zaharra. Lopez Sarasak, ez beste askok bezala, badakiela zer gertatzen den Nafarroa aldean,
|
batik
bat familia eta etxeari dagokionez. Bera da oinordekoa, ansí de lo de aquí como de lo de allí de my tío?.
|
|
|
Aipatutako alderdi hau garrantzi handikoa da Aro Berriko emigrazioa ongi ulertzeko, behintzat nafarren kasuan edo, oro har, euskal herritarren kasuan. Eztabaidagarria bada ere, ikertzaile batzuek fenomeno hori taldeko kontzientzia etnikoa izendatu dute eta nabarmena da
|
batik
bat emigranteek egin zituzten ekintza kolektiboetan, elkarri laguntzeko saioetan eta arrotzekiko jarrera komunean. Laguntza horri dagokionez, adierazpide dira kongregazio, nazionalak?
|
|
|
ARAMBURU ZUDAIRE, J.M. (1999): Vida y fortuna del emigrante navarro a Indias (siglos XVI y XVII), Nafarroako Gobernua, Iruñea(
|
batik
bat 212 230.or.). Gaiaren inguruan, eta Euskal Herri osoari begira, azken status quaestionis historiografikoa zabaltzeko ik. ere ARAMBURU ZUDAIRE, J.M. (2002):
|
|
2011
|
|
|
Largo Caballerok, UGTaren idazkari nagusiak eta PSOEren presidenteak, eta mugimendu iraultzailearen antolatzaileak, grebari ekiteko unea dela ikusiko du eta urriaren 5an estatuko hiri industrial guztiak gelditurik aurkituko dira. Bien bitartean gobernua ez du
|
bat
batean harrapatu mugimenduak, armen deposituen topaketak eman baitira, eta horrexegatik, urriaren 4rako tropak akuartelaturik egongo dira23 Euskal Herriaren kasuan antzerakoak izango dira gatazka honetako aktoreak, bere berezitasuna ustezko parte hartze nazionalista bati dagokiolarik, nahiz eta Kataluniaren kasuan bezala mugimenduak kutsu nazionalista edota minimoki autonomista bat hartu ez.... UGTren planari jarraiki euskal langileriak greban esanguratsuki hartuko du parte, batez ere Gipuzkoan, Bizkaian baino gehiago, eta Araban edota Nafarroan saiakera partzial batzuk emango dira baina ez da orokortuko2
|
|
2016
|
|
|
erromeria Lezo inguruan.
|
Bat
batean hotza: Behar baino azkarrago zebilen kotxe batek eragin zuen hotzikara herritarrengan.
|
|
|
Haien kaleratzea eskatzen zutenen ahotsak erlats zeuden eta garrasi egiten zihardutenen oihartzuna apika apika isilarazia. Oarsoaldea greban, Donostian tranbia gidari guztiek laga zuten beharra, denda askok, alde zaharrekoak
|
batik
bat, euren ateak itxi zituzten. Antzokiek ez zuten saiorik eskaini; izan ere, ikusleek aise zuten kaleetan gertatzen ari zenaren protagonista izatearekin.
|
|
|
Diru jario handi zegoen garai hartan, bai estatuarena bai jatorri atzerritarra (frantsesa
|
batik
bat) zuena. Honen erakusle bertako banketxeen sorrera dugu:
|
|
|
1919 urtean,
|
batik
bat apiriletik urrira bitarte, 19 greba egin ziren 70.344 lanegun galduta. Hauen deialdia, lanorduen murrizketarekin estuki zegoen lotua.
|
|
|
Gudaren aitzakiak eta mezu patriotikoek ezin izan zuten amerikar gizarte sektore baten aldaketa nahia geldiarazi, 60 hamarkadan New Left mugimenduaren jaiotza honen adierazle dugularik. Estatu Batuak astindu zituen mugimendu hau ez zen
|
bat
batean sortu, bere sustraiak aurreko hamarkadan aurkitzen ditugularik.
|
|
2018
|
|
|
Aiaraldeko mendebaldean, euskara desagertzen ari zen, belaunaldien arteko transmisioa etenda zegoelako. Baina kontuan hartu behar da hori ez zela
|
bat
batean eta erabat gertatu, prozesua hasi zenetik azken euskaldunak desagertu ziren arte gutxienez hamarkada batzuk igaroko baitziren.
|
|
|
Baina euskara ez zen
|
bat
batean desagertu. Adibidez, 1927an, baserri batean bizi ziren Manterolatarrek aitarekin edo haien artean bakarrik egiten zuten euskaraz16 Lekuonak esandakoaren arabera, 1934an, Laudion, auzo bateko baserri batzuetan euskaraz hitz egiten zen 17 (Lekuona, 1934:
|
|
|
Bilboko erroldako datuek ziurtatzen dute 1890era arte izan zela euskara nagusi, eta harrezkero etorri zela hizkuntzaren beherakada. Dirudienez, nahiko
|
bat
batekoa izan zen aldaketa Baranbion, auzo eta baserri batzuetan luzaroago iraun bazuen ere.
|
|
2022
|
|
|
Bizi eredu zaila zen ekialdekoa, Erdiguneko bizimailarekin zerikusirik ez duena. Soldatapeko lan gogorrak, inongo hornidurarik gabeko auzuneak, presio demografiko izugarria, etxebizitzetako kalitate kaxkarrak eta
|
bat
bateko kultura artekotasun anitza dira horren adibide. Etxebizitzen jabetzaren kasuan adibidez, familia osoak elkartzen ziren etxebizitzak eskuratzeko, eta ondoren pisu berean 15 kide ere iristen ziren bizitzera.
|
|
|
Pentsa genezakeenarekin bat egin ez arren, gerraren hasierak ez zion armagintzari
|
bat
bateko mesederik egin. Hasierako hilabeteetan nazioarteko merkataritzan eta finantza merkatuetan sortutako zailtasunak erronka handia izan ziren Eibarko barruti osoarentzat.
|
|
|
Grafoen Teoria Sare Sozialen Analisiaren oinari metodologikoa da, hots, matrizeak eta grafoak gizarte harremanen ereduak deskribatzeko modu zehatza ematen duten tresnak dira. Grafoen eraketarako matrizeak ezinbestekoak dira, baina hauek ikerketa historikoetan maiz faltan botatzen dira, izan ere, askotan SSA aplikatzeko pausuak zeintzuk izan diren adieraztea falta zaie lan askori eta
|
bat
bateko emaitzekin egiten dugu topo, gure ustetan lan akademiko batzuen ulermena zaildu duena.
|
|
|
Herri subjektu izateak definitzen ditu euskaldunak, ez lurralde jakin
|
bat
bateko biztanle izateak. Hala ere, XVIII. mendetik Euskal Herri geografikoaren mugen barruan bizi izan dira, salbuespenak salbuespen eta ahaztu gabe diasporaren fenomenoa.
|