|
2000
|
|
|
lau puntukoak zortziko txikia eta handia eta bost puntukoak hamarreko txikia eta handia. Orduan ere baziren beste neurri batzuk,
|
baina
bertso paperetan bakarrik eta zailak zirelako ez ziren erabiltzen. Gaur bertso eskolak direlako eta abar, molde gehiago erabiltzen dira.
|
|
|
Hortera samarra irudituko zaizu, Bitakora,
|
baina
bertso zahar bat daukat hautatuta bart gauetik, azken hitz hauen apaingarri edo jartzeko. Elizanbururenak dira, beraz ez naiz ni horteradaren erruduna:
|
|
2001
|
|
|
Eta" barojalariak" ahora orduko, Santiago Aizarna idazle bipil beldurgabea dator gogora. Arlote pobrea naiz,
|
baina
bertso pare bat eskaini nahi nioke egunen batean (urte luze emankorren buruan baizik ez ahal zaio etorriko!) izango duen hilarrian ipintzeko. Franklinenak daramatzanen antzekoak dira34:
|
|
|
" Iloba horiek osabaren bertsoengatik zer esanik izango dute.
|
Baina
bertsoek, liburuaren horrenbeste orrialde betetzen dituzte. Baina liburuaren prosa guzia nire nirea da.
|
|
|
Baina ez nuen apuntatu eta orain ez dakit paper hori, nik neronek Tolosan erositako paper hori, zein den.
|
Baina
bertso saltzaile hura badakit nor zen: Pello Saikola bertsolaria.
|
|
2002
|
|
|
Urteekin jende asko ezagutzen da, bai, eta bertso afarietarako ongi etortzen da hori.
|
Baina
bertso afarietan dena librean eginez gero bizio txarrak hartzen dira. Beti izaten da norbait edo ezkondu berria, edo istripua izan duena, edo ehizean ikaragarriren bat pasatu zaiona...
|
|
|
" benetan gauza goxoa dela/ olagarroa patatakin".
|
Baina
bertsoa aurrera joan ahala, hitz berri hori ahaztu, eta horrela bukatu nuen" benetan gauza goxoa dela/ kakalardoa patatakin".
|
|
2003
|
|
|
Ez, gure osaba Julian Aterpe ere bertsolari da. Afizioa betidanik izan du,
|
baina
bertsotan nahiko berandu hasi zen. Kurioso egiten du bertsotan, eta bertso jarri hunkigarriak idazten ditu.
|
|
|
Ez zen hura bertsoak kantatzen entzuten nion lehen aldia.
|
Baina
bertso debekatuak zirenez, amak ahapeka kantatzen zituen. Are gehiago, zeren, ni ikusten ninduenean, isildu egiten baitzen.
|
|
2004
|
|
|
Diru gutxi eta sufrimendu asko.
|
Baina
bertsotan aurrera egin dudana, behintzat bertsoaren edukian, tabernari izan naizen artean egin dut. Kaleko bizitzan edo tabernetan hogei urte daramatzaten berrogei urteko horiekin bizitzaz aurrez aurre hitz egitea, eta beraiek, arrazoia eman edo ez eman, beren denbora zurekin konpartitzeak ziurtasun bat ematen dizu gero edozeinekin hitz egiteko.
|
|
|
Gainera, nire oihartzun mediatikoa lortzeko, saioak egin ditzadan, hori behar dut nik. Zeren badakit, edo uste dudana da, agian final batean ez dudala ongi abestuko,
|
baina
bertso afari batean edo" Zaharrak Berri Xou" batean zerbait arraroa gertatu behar zait bertsotan ondo ez egiteko.
|
|
2005
|
|
|
Ez dut esan nahi epaimahaikoek ez dakitenik, kontuz!
|
Baina
bertsoaren barruko tripak bertsolariak ezagutzen ditu ondoen. Sarri konturatzen gara «honek bertso polita bota bai baina lagunari bidea itxi dio», edo «hau arrunta zen baina ederki markatu dio bidea lagunari»...
|
|
2009
|
|
|
|
baina
bertsoek eta txaloek
|
|
|
1967ko txapelketan Xalbadorri jotako txistualdia konpontzeko edo antolatutako saio batean barkamena eskatzeko bertsoa bota zion Apaolazak Xalbadorri. 42 urte joan dira
|
baina
bertso hori oraindik ere gogoan du Apaolazak.
|
|
|
|
Baina
bertso jario agortezineko bertsolaria zen. Doinu iturria beti zabalik zuenekoa.
|
|
|
Etxean izango zuen Uztapideren lehen entzutea Maddalen Arzallusek (Hendaia, 1990)... , etxean beti aipatu izan ditugu eta bertsoak eta bertsolariak?,
|
baina
Bertsoen Mundua izeneko ordenagailurako CD batean irakurri zituen aurrenekoz Uztapideren bertsoak: –Bertso eskolan ere jorratu izan ditugu beste garai batzuetako bertsolariak, eta Xalbadorrek Uztapideri idatzitako bertsoak irakurri nituen.
|
|
|
U. A.: Idazterakoan oso jende gutxiri pasatzen zaiola iruditzen zait,
|
baina
bertsotan, gai bat jartzen didate eta hitz jakin batetik abiatzen dut bertsoa. Agur bat pentsatzen dudanean, eta ez duenean ezerekin loturarik, eta edozer esan dezakedanean, autoan noala hitz batekin obsesionatzen banaiz, hitz hori bertsoan sartu arteko onik ez dut izaten.
|
|
2010
|
|
|
Antzerkia egin izan dudalarik edo ikastolan mintzatu behar delarik, ez naiz gehiago beldurtzen.
|
Baina
bertsotan, eszenara igo eta beti gaizki pasatzen dut. Uste dut ez dela urduritasun hori beste inon atzematen ahal.
|
|
|
Arriolak idatzitako bertsorik gehienek egunkarietan (La Voz, El Diario Vasco...), garaiko aldizkarietan (Arantzazu, Goiz Argi, Zeruko Argia...), eta jubilazio kari Arrasateko Udalak argitaratu zuen Nekez bada ere (1981) liburuan ikusi izan dute argia. Liburu horretan Arriolaren 751 bertso argitaratu ziren,
|
baina
bertso jartzaile jatorra ez zen horretan gelditu eta idazten jarraitu zuen, kementsu jarraitu ere.
|
|
|
txapelduna, aho batez, Basarri; bigarrena, Matxin; hirugarrena, Zepai; eta laugarrena, Alkain18 Epaimahaikoen arabera, berdintasun handia egon zen puntuazioen artean, eta sari gehiago egon balira, zerrenda luzeagoa izango zela zioten. Ekitaldi nagusia bertsolarien agurrekin eta Aitzol eta Monzon jaunen berbaldiekin amaitu zen,
|
baina
bertsoen durundiak luzaro iraun zuen Donostiako Eusko Etxean19.
|
|
|
Ene ahizpak bibitxiak sortu ziren eta Matxinen herrian, Senperen, bazen osaba bat. Ez zekien idazten ez irakurtzen,
|
baina
bertsoa maite zuen. Bi ahizpa horien bataioa egin zen eta delako osaba hark erran zion amari:
|
|
|
Gero ikusiko duzu hobeki,
|
baina
bertso honen marka berria, bigarren puntu gordin horixe duzu: " Gizona hilta bizkarrian hartu, errotazpira eraman".
|
|
|
Txarra beti auzorako nahi izaten baita.
|
Baina
bertsoak muturrera bota zizkionak ere jakinen zuen zerbait, eta hark garbi esan zuen: " Goizuetan bada gizon bat, deitzen zaio Trabuko".
|
|
2011
|
|
|
Ez-ustekorik ere izan daiteke, jende asko da hurbil ibiliko dena, Uxue Alberdi adibidez; zaila da bat esatea.Bertsoak idazten erakutsi duzu zure trebetasuna hainbat sariketetan... laguntzen al dute aritzeko. Nik uste baietz. Errimatzen duten hitzen zerrendak egin eta buruan gordetzeak ez du niretzat hainbeste balio,
|
baina
bertsoak idatziz gero, badakizu nola sartu edo erabili, ez da bakarrik errima jakitea. Aspaldi ez dut bertsorik idazten, baina, bai, ariketa oso ona iruditzen zait gero egiteko.
|
|
|
Alde batetik, Gipuzkoako txapelketan parte hartu duten herriko bertsolariei zuzendutako ikastaro berezia jaso zuten Karlos Aizpurua eta Andoni Egañarekin eta bestetik beste bertso eskola batzuetako kideen aurka neurtu dituzte indarrak hilero maiatzera bitartean. Argi eta garbi ikusi da orain bertsolariek egindako ahaleginak espero ziren ondorioak izan dituela eta emaitza oso ona lortu dute txapelketako lehen fasean.Txapelketa luzeaOrain irailera arte atseden hartuko dute
|
baina
bertso udazken luzea izango dute bertsolari eta bertsozaleek. Irailak 17 urriak 9 artean jokatuko dira zazpi final laurdenak, (lehen fasean sailkatu diren 32 bertsolari eta aurreko urtean finalaurrekoan izateagatik sailkatuta ziren beste hamar bertsolari, tartean Unai Muñoa dago hor); urriak 22 azaroak 6 artean jokatuko dira final laurdenak (azken sei finalistak hor hasiko dute txapelketa); azaroak 20 abenduak 4 artean finalaurrekoak eta abenduaren 18an jokatuko da Gipuzkoako bertsolari txapelketako finala Donostiako Ilunbe zezen plazan.
|
|
|
Olegario deitzen al dizu norbaitek. Hernanin oraindik bai, jende helduak. Familian denoi deitzen digute olegariotarrak,
|
baina
bertsotan ni bakarrik aritu naiz.
|
|
|
Entzundakoan ez zitzaidan asko gustatu gaia, nahiz eta ez den txarra. Jokini ere gehiegi ez zitzaiola gustatu iruditu zitzaidan,
|
baina
bertso politak bota zituen. Ez zen konplikatu gaur egun modan horrenbeste dauden doinu luzeekin eta eskertzen da, asko baikara pentsatzen dugunak esateko adina duzun doinuak erabili behar direla, eta ez luzeak, lastoz beteak eta amaiera polit batekin apainduak.
|
|
2012
|
|
|
Egia da gurasoak euskaldun berriak ditudala, bertsolaria eta ama naizela...
|
baina
bertsotan entrenatu behar eta ez naiz, horretarako, haurrekin geratzen... Bertsotara noalarik, nahiago izaten dut haurrak etxean utzi, izan ere, bertsoa da nire arnasgune preziatuena, baina, egia da, hala berean, nire semearekin batera Lautadako bertso eskolako partaide naizela.
|
|
|
Gero Lizeoan Aimar Karrikarekin egin dut urte bat eta orain Odeirekin ari gara; talde bikaina dugu. Askariak eta egiten ditugu, orain txapelketa dela eta serioago ari gara,
|
baina
bertso eskola da momentu biziki goxo bat, aste osoan gogaitatzen duguna. 10 lagun biltzen gara, horietatik txapelketan Ortzi Murua eta ni atera gara.
|
|
|
Oso giro euskalduna egoten zen Lizasoren tabernan, eta bertso zaharrak kantatzen eta askotan aritzen ginen han. Bertsolarien toki berezia eta bertsolariak biltzen ginen lekua izan zen,
|
baina
bertso eskola esateko modukoa ez zen sekula izan. Bolada batean hirurok elkarrekin asko ibili ginenez, «hauek Landetako Eskolakoak dituk» esaten hasi ziren, edo «hauek Landetako Unibertsitatekoak dituk».
|
|
|
Idaztea ez da inoiz nire zeregin gogokoena izan.
|
Baina
bertsoak jartzea gustatu izan zait tarteka tarteka, eta Argia aldizkarian argitaratu ditut hamahiru hamalau bat saio. Materiala bilatu daiteke, baina ez dut pentsatu horretan.
|
|
|
Tipo jatorra dirudi.
|
Baina
bertsotan hasten bada, paso!
|
|
|
Ia beti joan egin behar ur bila eta osin gaitzetik pitinka pitinka atera. Bertsolari batek esaten omen zuen, bertsotan etorria aipatu ohi dela,
|
baina
bertsoa berez ez dela etortzen; ekarri egin behar dela, ongi kostata eta nekearen nekez ekarri ere... Beste horrenbeste eta, beharbada, areago esan behar olerkigintzaz.
|
|
|
Bertsotan adierazten zuen barruan zuena. Egun horretan ez zuen kantatu,
|
baina
bertsotan hitz egiten zuen, edo, zehatzago esanda, puntu motzean, edozer gauza galdetzen geniola ere, puntu batekin erantzuten baitzuen edo birekin. Oso zahar gutxik lortzen dute gazteagoen konpainian protagonista, elkarrizketa guztien erdigune izatea, eta Joxek lortzen zuen oraindik ere.
|
|
|
Horra Euskal historiaren sekuentzia kronologikoa.
|
Baina
bertsoak giro latzean idatzita zeuden, Iraultza Liberalaren ondorioak agerikoak zirelako, batez ere fede katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jarrita baitzegoen.
|
|
2013
|
|
|
E. M. Azkuek ere maiz darabil(. Apolo ta Musak?,. Jaunaren Legueko aginduak?,. Euzcadia?,. Ipuiñac?,. Libertadian arguitasuna?,. Anchinaric ona!?,. Moguel ta Characa?...); horietako batzuetan 4 bertso lerrotan tolestuta, Iparraldekoen erara.
|
Baina
bertso moldez bariatuagoa da.
|
|
|
Hainbat bertsolari maiz joaten zen Azken Portura, Basarriren aita ere oso bertsozalea baitzen. Bat bateko bertsorik ez zuen abesten
|
baina
bertso zahar asko buruz zekizkien. Giro horretan hasi zen Inazio mutikoa bertsoetara zaletzen.
|
|
2014
|
|
|
Beharrezko kakotx guztiak jarrita,
|
baina
bertso moldea, bertso plaza, bertsokerak... gizontasun hegemonikoaren kodean eta modu estereotipatuan eraikidira. Kode horretan, adibidez, normala da burusoiltzeari buruzko umorea egitea, ez ordea depilazioari buruzkoa.
|
|
|
Orduraarte, Kristina Mardarasek eta Arantzazu Loidik bakarka urratu behar izan zutenbidea.
|
Baina
bertso eskolak emaitzak ematen ari ziren, eta neska haiek indartsuzetozen: Maialen Lujanbio, Estitxu Arozena, Iratxe Ibarra, Nerea Elustondo... Lehen emakumezko bertsolari taldetxo hark ez zuen talde kontzientziarik (2003raarte itxaron zen bertsolariak euren emakume izatearen inguruan biltzeko; 2005era arte Maialen Lujanbiok bertsolaritzari eta generoari buruzko lehen gogoetapublikoa, lehen teorizazioa egin zezan).
|
|
|
|
Baina
bertso plazara ate dikotomikoetatik sartzen jarraitzen dugun bitartean, emakumeok eta gizon «desbideratuek» festara gonbidatuak izaten jarraituko dugu.
|
|
|
Aurten ere maila handiko bertsolariak etorriko dira; Andoni Egaña, Maialen Lujanbio, Iker Zubeldia eta Amaia Agirre. Iazko jaietan egin nituen, lehendabizikoz, gai jartzaile lanak. Amaia Agirre aritzen zen normalean,
|
baina
bertsotan aritzeko gogoa zuela, eta niri luzatu zidan proposamena. Pentsatu al duzu nondik nora bideratuko duzun aurtengo saioa. H.M. Herriko jaiak direnez, ez dut gai serio gehiegi sartzeko asmorik. Zenbait gai prest daukat dagoeneko.
|
|
|
Gaia dute helburu berritzaileek, gaia bertsolariaren haututik kentzea, eta baita forma, hizkuntza eredua. Ez bertso handia
|
baina
bertso ongi egina. Txirritak txapeldun izatea ez du baitezpada gozatzen, bertsolariaren herri funtzioa aldatua da, gerlak berria usatuko du libertitzeaz aparteko axolak euskal mundura ekarriz.
|
|
|
Txapelketak artxibategiak, ikerketa, antolaketa guzia eta bereziki bertso eskolak ordaintzen edo ahalbidetzen ditu, beste alor guziek, antzerkiak eta dantzak esaterako, egin ez dutena egin du, hiltzera zoan etxeko transmisioari beste bat jarri parrean. Bertsolariak ez dakit,
|
baina
bertsotan ariko direnak ditu formatzen, entzule hoberenak, segurrenak, egiazkoak, orain mespretxu handiz, pastoralen ondotik, puristak deitzen direnak.
|
|
|
Frantsesez bezain arrunta da, komuna erran nezake, hitz jokorik gabe" tu peux te le foutre au cul" bezain. Hau ez da arrunta bertsoka ari garelarik
|
baina
bertso oso ona, bertsoak maite dituenarentzat. Ez da arrunkeria, cash mintzatzea da.
|
|
|
Ahozko tradizioz, eta etxetako kaierrak ezartzen ditut ahozkotasunean. Ez Etxahun maite zutelako, denen ahotan gizatzarra zen,
|
baina
bertso horien trinkotasun eta fulgurantziek hizkuntzan duten balioarendako. Etxahunek Zuberera egin du, ez du ilustratu euskara hori, ez nik bakarrik, baina anitz baxenabartarrek miresten duguna, gure sentitzen, hor baita krisalidatik ateratzen.
|
|
|
Antolatzaile batek sutsuki defendatu zuen Bertso jazz emanaldi ekimena erranez, hola, ez euskaldunek ulertzen ahal zutela zer zioten.
|
Baina
bertsoen itzultzeak ez du sekulan komunikatzen bertsoek diotena, baina zertaz ari diren. Poxiño bat.
|
|
|
Bukaeran Basarrik bertso pare bat botatzen zuen. Bertso jarriak ziren, ez bat batekoak,
|
baina
bertsoak. Antxokoa plazan eta jendaurrean gertatu zelako egin zitzaidan harrigarri, irratiz entzundakoak sukaldean gertatzen zirelako.
|
|
2015
|
|
|
Salbatoretik Garina postariaren kamioian joan ginen, baina gainerakoak oinez egiten genituen. Bukaerarako nekatu egin zen Lizaso,
|
baina
bertso ederrak botatzen zituen". " Urte txarrak" ziren eta ez zuten ezer askorik bildu:
|
|
|
Lorpen zerrendari begiratuz gero, handiena aurtengo Gipuzkoako Bertsolari Txapelketan final laurdenetara pasatzea dela esan du. "
|
Baina
bertsotan egin dudan gauzarik politena eta gehiena ase nauena bertsolari onenekin aritzea izan da: [Andoni] Egaña, Amets [Arzallus] edota Maialenekin [Lujanbio], esaterako...
|
|
|
Sentsazio arraroarekin nago: lortu dut tenplea mantentzea eta ez erortzea,
|
baina
bertsotan sentsazio grisekin aritu naiz, kokatu ezinda bezala. Balorazio positiboan utziko dugu, baina perla batzuk ez uztearen penarekin.
|
|
|
Niri hori askotan bertso bidez gertatzen zait. Zailtasunak izaten ditut hitz egiteko, hitzez nire sentimenduak azalaraztea kostatzen zaidalako, agian lotsati samar naizelako,
|
baina
bertsoen bidez, zorionez, lortzen dut. Eta uste dut isiltasuna ere oso garrantzitsua dela.
|
|
|
Ez dakit konbertsio horren ondorengoak bakarrik edo aurrekorik izango zen,
|
baina
bertso bilduma handi bat Lauaxetari eman omen zion argitaratzeko. Lauaxeta fusilatu egin zuten eta bere etxea hustu.
|
|
2016
|
|
|
Eguerdi partean abiatuko dute jaia herria girotzeko triki txikiteoarekin,
|
baina
bertso saioa 18:30ean hasiko dute Kolon Txikin. Lehia sei saiotan banatuta egongo da, eta horietako bakoitza herriko taberna batean egingo dute.
|
|
|
1 Lujanbio amaren bertsoak ordenan daude,
|
baina
bertso horietako bakoitzari Agirre alabak emandako
|
|
|
1 Lujanbio amaren bertsoak ordenan daude,
|
baina
bertso horietako bakoitzari Agirre alabak emandako erantzuna falta da. Ama alaben arteko eztabaida osatzeko, kokatu Agirreren bertso bakoitza dagokion tokian.
|
|
|
“Ba, heu fitxatzera etorri gaituk! Hik jarri eguna, bertso laguna…
|
baina
bertso afari batera etorri behar duk! ”. Eta halaxe.
|
|
2017
|
|
|
Andoni Egañak hala esan zion gure amari behin: " Zure semea oso ona zen korrika egiten,
|
baina
bertsotan...". Gaizki jarduten bazuen ere, ez zen lotsatzen, eta kantuan segitzen zuen.
|
|
|
Gogoan daukat saioa amaitu ostean bertsokide batek esan zidala edadeko gizon batek hori ez dela bertsoa komentatu zuela. Bueno, poesiatik bazeukan,
|
baina
bertsoak ziren, eta oso onak, gainera. Nik alboko lagunari begiratu niola daukat akorduan, “poesixi eitten dabil” esanez, eta “kabroie! ” erantzun zidala lagunak, inbidia sano bete betean.
|
|
|
Taberna zuloko bertsolaritza zen, azken batean. Basarrik kultura maila bat eman zion bertsolaritzari,
|
baina
bertsoa lehortzeko arriskua ekarri zuen horrek. Agirreren kastakoak ziren Zepai eta Loidisaletxe ere, bizitasun handiko bertsolariak; baina, batzuetan, pasatu egiten ziren, eta oreka bat aurkitzea da kontua.
|
|
|
Iruditzen zait bertso komunikazioan sortzen dela lizentzia moduko bat. Askotan ez zaigu lizentzia maitasun hitza adieraztea lagunartean,
|
baina
bertsotan jartzen gara eta bertsotan esan dezaket maite dudala lagun bat. Zergatik?
|
|
|
Txirritak eta Uztapidek hogeita hamabostean enpate gelditu ziren, eta Ustapidek esan zion,"(...) beno Txirritari eman txapela, ni gaztea naiz eta badaukat astia gero eta" nola da posible joku baten ondoren, zelan enpate? ez delako benetan neurtu daitekeen zerako bat, pelotan, frontoian, badakizu tantoa egiten denean ba erraza da neurtzen,
|
baina
bertsoan nola neurtzen dezu, enpate hori denontzat da gauzarik ederrena, por que, enpate dira neurri baten, jartzen dituzu bertsolariak, bi hauek, eta ari zien, ba baten gustutik egon daiteke ba beteaino ba, bestea baino, baina nola neurtzen dezu zera hori?
|
|
|
Nik uste dut bertsoaren ahalmena mugatua dela,
|
baina
bertsoak laguntzen duela pixka bat bizitzen. Pixka bat esango dut.
|
|
|
«Xelebrea da: bertsotarako afizioa genuen garaian, nire gustukoak ziren beti gai tristeak edo sentimenak zituzten gaiak,
|
baina
bertsoak idazteko garaian, beti gai alaien bila nabil: begira ze aldakuntza, ezeren motiborik gabe».
|
|
|
Espazio berri batean lehen aldiz kantatzera doan bertsolariaren kezka transmititzen du azken aleak,
|
baina
bertsoa ez zen hain elementu bitxia gaztetxean; aurrerantzean, bertso saioa antolatzearena ohitura bihurtuko da urtemuga oro.
|
|
|
Arbola santuak ez bezala, punk mugimenduak mundu osora emana eta zabaldua du bere fruitua;
|
baina
bertsoa atzekoz aurrera eztenkatzea, kukurruku hori ez du edozein oilar punki harrok jotzen.
|
|
|
Abestiaren doinuan baitago beste gako garrantzitsu bat; bat bateko bertsolaritzan bizikleta edo trena izan daitekeen, baina rockean furgoneta barruan joaten den elementu horretan. Doinuak lagundu edo kontra egingo dio bertsoari, aldapa leundu edo malkartuko dio bertsolariari,
|
baina
bertsoa entzulearen belarrietara iritsiko bada, doinuaren bitartez iritsiko da beti.
|
|
2018
|
|
|
Azterketak berak aipatzen du orain dela 40 urte bertsolaritza desagertzeko edo minoritario bilakatzeko bidean zen kultur adierazpen bat zela, landa guneari lotua, transmisio naturalaren bidez geroratzen zena… Gizartea hiritartzen ari zen, eta bertsolaritzak murrizten ari zen mundu bati itsatsia geratuko zela zirudien.
|
Baina
bertso eskolak agertu zirenean dena aldatu zen. 40 urte igaro dira, eta oraindik ere bertso eskolak dira mugimendu bezala sortu dugun tresnarik eraginkorrena.
|
|
|
Bigarren goraldi honetan saio kopurua izugarri hazi da, baina saio bakoitzeko entzule kopurua ez da 90eko hamarkada amaierako kopuruekin konparagarria. Orduan baino jarraitzaile gehiago dauzka bertsolaritzak,
|
baina
bertso saio kopurua da hazi dena, ez saio bakoitzeko entzuleria. Gaur egungo kultura joerekin bat dator hori:
|
|
|
Beraz, Patxi Erauskinen bertsoek ez dute presentziarik izango,
|
baina
bertsoek kontatzen diguten guztiak bai (nahiz eta filmaren egileek beste iritzi bat izan).
|
|
|
Telebistan ere gauza bera: estetikak izango du bere inportantzia,
|
baina
bertso onak behar ditugu. Hara hor eztabaidarako gaia:
|
|
|
Serioxeago begiratu ditugu Koldo Mitxelena Kulturuneko Txirritaren funtsak, hango bertako langileek erraztasun guziak emanda. Sesioak eta krimenak izeneko karpeta ere bada bertan,
|
baina
bertso haien arrasto pizarrik ere ez.
|
|
|
Horiez gain, Oihana Bartra eta Miren Artetxerekin ere ibili naiz. Niretzat bakarkako lana ederra da,
|
baina
bertso eskolan elkartzearena —ez abesteko bakarrik—, elkarrekin egon eta hitz egiteko, coaching edo zaintza hori, oso garrantzitsua da. Hain indibiduala den Txapelketara ekipotxo sentsazio horrekin joatea, urratu nahi diren bideak konpartitzea, ederra izan da.
|
|
|
Hirurogei urteko gizon hau, dirudienez, gaztetan lanak eta kontrabandoak utzitako aisialdi urrian, bertsotan ibiltzen zen tabernetan, lagunartean, baina haren buruaren eta mingainaren abileziak ezin izan zuen gainditu bakardadea, eta haren ibilaldiak motzean lotzeko behar bezalako emakume bat garaiz topatu ez izanagatik, parrandaren eta zurrutaren besoetan erori zen xamur xamur.
|
Baina
bertsoen grina lagunartekoak biribiltzeko eta gozatzeko akuilu bezala zerabilen eta bereziki, baratze propiotik erdipurdi ateratakoak baino, Txirritarenak buruz ikasiak zeuzkan, une egokietan Biblia bera baino baliotsuagoak bilakatzen zitzaizkiolarik.
|
|
|
Belaunaldi horrek hogeita bost urte egin ditu plazan, lortu duten bertso maila izugarria izan da, eta luxu handia litzateke horien azterketarik gabe geratzea.Badakit bertsolariek,[...] ez luketela zertan zabalpen lanik egiten aritu behar.
|
Baina
bertsoaren ikerketak baditu bere mugak, eta beren autore lanik aztertzera ikerlaririk iritsi ez bada, akaso inoiz ez da berandu belaunaldi horretako bertsolariak beren lanaz eta bertsogintzaren gainean duten ikuspegiaz dituzten gogoetak parteka ditzaten. Oraintxe daude beren mailarik gorenean, erretiratu ondorengo gogoetek ez lukete gaurkoek adinako baliorik izango.
|
|
|
Hala ere, oraindik ateak zabalik dituzte kide be rriendako: " Ikasturte berria hasi dugu jada,
|
baina
bertso gosez dabilen edonorentzat ateak za balik dauzkagula jakinarazten dizuegu", diote. Izena emateko, hona hemen bidea:
|
|
2019
|
|
|
Agian bai,
|
baina
bertsoak ere bai.
|
|
|
Liburu bateko atala eskaini zien Auspoak (Zavala 1967). JuanaManuela ez da aipatu izan bertsolari gisa,
|
baina
bertso horietan erabat azaltzen da gizonarikantuan. Batean, horrela esaten dio Pedro Marik:
|
|
|
Irudiko luke pertsona beraz ari dela,
|
baina
bertsoak" Mondagon, Martxoa, 1956" datarekin datoz, hamahiru urte lehenago. Lehen aroko bertsoa izaki, joera narratiboa du, eta Dionixio eta Pakitaren arteko amodioak ditu kontagai.
|
|
|
" Maitetasunak bereak ditu/ non on egin eta non goza".
|
Baina
bertsoek badute orokortasun zaletasun bat.
|
|
|
" Erio jasak" deiturikoa Lazkaoko Illeta kantak argitalpenean, edo" Gaur senide au", argitalpen berean argitaratua.
|
Baina
bertso moldean emandako beste batzuk argitaragabe utzi omen zituen. Eta eskuizkribuan, batera datoz" Julien eta Kontxita" ren ezkontzaren poz kantua eta hurrenez hurren" Joxe Zamoraren illetan" onduriko testua:
|
|
|
" Nire erotika gizonekikoa izan da normalean,
|
baina
bertsotan kontrara gertatu zait: Ez da kasualitatea n egin ditut saiorik erotikoenak.
|
|
|
Autoritateaz pentsatzen neramatzan hilabete batzuk, gogoetatzen nola eraikitzen eta deseraikitzen den bertsoaren munduan
|
baina
bertsotik testutik kanpo. Entzuleek mikrofonoaren aurrean ikusten duten gorputza, entzuten duten ahotsa non dagoen neurtu nahian, non autopertzepzioz, non besteen begietara, non beste gorputzekiko erlazioan.
|
|
|
Polita baina ahula: ederra kanturako
|
baina
bertsotako martxari eusteko ahula. Mikrofonorik gabeko saio batek porru eginda uzten nau eta pentsatu izan dut orain dela urte asko jaio izan banintz, megafoniarik ez zegoen garaian, nuela bertsolari izan, Otaño eta bezala, ez nintzelako iritsiko potentzia horretara.
|
|
|
Nik bertsotan, oraindik ere, ez dut kantatzen. Gustatuko litzaidake abesten jakitea,
|
baina
bertsotan egiten dudana ez da hori eta, gainera, bertsotan ez dut abestu nahi. Eta jarraitu nahi dut ez abesten.
|
|
|
Berandu konturatu nintzen horretaz: beste esparru batzuetan erabiltzen nuen umorea,
|
baina
bertsotan ez. Bertsotarako, asko irakurtzen nuen, pentsatu, arrazoitu...
|
|
|
Nik interesatzen zaidanari buruz, pentsatu dudanari buruz, bizi dudanari buruz egingo dut umorea, baina bizipen, interes, esperientzia guztiek ez dute balio bera. Egia da periferia eta zentroa trukagarriak izan daitezkeela eta bertsolari rural bat periferiko izan daitekeela Bilbon,
|
baina
bertso munduan daukaten balorazioa desberdina da. Bertsolari totala izateko Aiako edo Altzoko saiora deitu behar zaituztela dirudi, horiek dira benetako bertsolariak deitzen dituzten plazak.
|
|
|
Bertso bat sakonegi ateratzen bazait, irribarretxoa egiten dut karga kenduz bezala. Neska artzaina izaten ere saiatu izan naiz batzuetan, egunerokotasunean banaizelako batzuetan,
|
baina
bertsotan erregistro hori gizonkera batzuekin berdintzeko erabili izan dudala uste dut, testuinguruan funtzionatzen zuela ikusita. Gogoratzen naiz behin kide bati ariketa bat jarri ziotela:
|
|
|
" Bertsokide mutil bat eta biok elkarrekin kantatzekoak ginen sariketa batean. Nik banekien antolatzaileak bazuela nire zenbakia,
|
baina
bertso saioa antolatzeko mutilarekin jarri zen harremanetan eta argibide guztiak hari eman zizkion eta hark niri pasatu behar zizkidan. Beste momentu batzuetan adinagatik ere gertatzen dira horrelako gauzak.
|
|
|
" Erraietakoa naiz, eta gardena, sentitzen dudana adieraztekoa,
|
baina
bertsotan ari naizenean intimitatearen atea eta sentimenduena... itxi egiten ditut askotan. Batzuetan nahita eta beste batzuetan superbibentziaz".
|
|
|
Ondorioz, nahiko era maskulinoan janzten nintzen, bai hori zelako hasi nintzenean bertso munduan ondo ikusia zegoena eta bai, bestela ere, nahiko maskulino janzten nintzelako.
|
Baina
bertso eskolara bereziki maskulino joaten nintzen, txandala bertso eskolarako erreserbatzen nuen. Ilea ere larru arras ebakita neukan.
|
|
|
" Orain oso presente daukat amatasuna; ama izatea erabakitzea edo ama ez izatea erabakitzea. Amatasunak beldur asko sortzen dizkit, alor askotan,
|
baina
bertsotara ekarrita, nire beldur handienak dira nire bertso jardunean izan dezakeen eragina eta, batez ere, gorputz onartu bat izateari uzteko beldurra. Zehatzago:
|
|
2020
|
|
|
Eta gero ohitu egin nintzen praken erosotasunera.
|
Baina
bertsotan hastean pentsatu nuen irudian ere antzeman behar zuela berritasunak. Eta erabaki nuen oholtzara igo behar nuenean gona eramatea, gehiago antzeman zedin emakumea nintzela.
|
|
|
"
|
Baina
bertsotan hastean pentsatu nuen irudian ere antzeman behar zuela berritasunak. Eta erabaki nuen oholtzara igo behar nuenean gona eramatea, gehiago antzeman zedin emakumea nintzela"
|
|
|
Guk ez genuen bertsoaren lanketarik egiten, lardaskatu egiten genuen eta azkar kantatu.
|
Baina
bertsotan, ordurako, poliki moldatzen ginen, gai librean asko jarduten genuelako beharbada, Hernani aldeko afari guztietara apuntatzen baikinen. Eta gazteak bentaja izaten du, publikoa gaztearen alde jartzen delako.
|
|
|
Andoni izango da guk ezagutuko dugun bertsolaririk onena, seguru asko.
|
Baina
bertsotan onena izateaz aparte baditu beste dohain batzuk inori ikusi ez dizkiodanak. Antzuolan futbol partidak antolatzen genituenean beti destakatzen zuen berak, artista da futbolean ere, eta bizikletarekin ere berdin.
|
|
|
Egia da, egun, bertsolari denak teknikoki ia perfektuak direla, askoz ere aspergarriagoak garai batekoak baino (garai batean bazeuden euren izugarrizko algarak eragiten zituzten batzuk),
|
baina
bertsoak ongi koadratzen dituen bertsolariak ere izan dezake zertan hobetua. Koadratzeko tranpa gramatikalak edo sintaxi hutsegiteak saihestea, adibidez, hizkuntzaren zuzentasunak oinarrizkoa izan behar baitu.
|
|
|
Denboraldi bukaerarako platoa lortu genuen eta Joxe Mari Gabiria ere sartu zen erredakziora. Besteek telebistaz bazekiten,
|
baina
bertsoaz zekien lehenengoa bera izan zen eta laguntza handia izan zen niretzat. Ordu arte bertsoari buruzko erabaki guztiak neuk hartu behar izan nituen, oso bakarrik, eta Joxe Marirekin beste gorputz bat hartu zuen taldeak.
|
|
|
Eta, errealizadoreak “hau ezin da emititu”, esaten zidan horrelakoetan.
|
Baina
bertsoa ona bazen, bada, tematu eta emititzea lortzen nuen. Bertsolaritzari buruzko programa batean, bertsoaren kalitatearen irizpideari eutsi behar zaio kosta ahala kosta.
|
|
|
gorde dezagun gure kultura, besterik ez bada ere museo batean.
|
Baina
bertso mundua ez zegoen hilotz eder bat izateko prest, nahiago izan zuen arriskatu eta bizirik irauteko beharrezkoa zen metamorfosia burutu.
|
|
|
Masa kulturako sartu irten horiek Txapelketa dela medio eta hedabideen bitartez lortu izan ditu bertsolaritzak,
|
baina
bertso mugimenduaren apustu sendo baten emaitza dira beste ezer baino gehiago. Sarasuak eta Egañak idatzi izan duten bezala ‘hedatu grinaren belaunaldia’ izan da eurena:
|