|
2017
|
|
|
Gogoan daukat saioa amaitu ostean bertsokide batek esan zidala edadeko gizon batek hori ez dela bertsoa komentatu zuela. Bueno, poesiatik bazeukan,
|
baina
bertsoak ziren, eta oso onak, gainera. Nik alboko lagunari begiratu niola daukat akorduan, “poesixi eitten dabil” esanez, eta “kabroie! ” erantzun zidala lagunak, inbidia sano bete betean.
|
|
|
Taberna zuloko bertsolaritza zen, azken batean. Basarrik kultura maila bat eman zion bertsolaritzari,
|
baina
bertsoa lehortzeko arriskua ekarri zuen horrek. Agirreren kastakoak ziren Zepai eta Loidisaletxe ere, bizitasun handiko bertsolariak; baina, batzuetan, pasatu egiten ziren, eta oreka bat aurkitzea da kontua.
|
|
2018
|
|
|
Azterketak berak aipatzen du orain dela 40 urte bertsolaritza desagertzeko edo minoritario bilakatzeko bidean zen kultur adierazpen bat zela, landa guneari lotua, transmisio naturalaren bidez geroratzen zena… Gizartea hiritartzen ari zen, eta bertsolaritzak murrizten ari zen mundu bati itsatsia geratuko zela zirudien.
|
Baina
bertso eskolak agertu zirenean dena aldatu zen. 40 urte igaro dira, eta oraindik ere bertso eskolak dira mugimendu bezala sortu dugun tresnarik eraginkorrena.
|
|
|
Bigarren goraldi honetan saio kopurua izugarri hazi da, baina saio bakoitzeko entzule kopurua ez da 90eko hamarkada amaierako kopuruekin konparagarria. Orduan baino jarraitzaile gehiago dauzka bertsolaritzak,
|
baina
bertso saio kopurua da hazi dena, ez saio bakoitzeko entzuleria. Gaur egungo kultura joerekin bat dator hori:
|
|
|
Beraz, Patxi Erauskinen bertsoek ez dute presentziarik izango,
|
baina
bertsoek kontatzen diguten guztiak bai (nahiz eta filmaren egileek beste iritzi bat izan).
|
|
|
Telebistan ere gauza bera: estetikak izango du bere inportantzia,
|
baina
bertso onak behar ditugu. Hara hor eztabaidarako gaia:
|
|
|
Serioxeago begiratu ditugu Koldo Mitxelena Kulturuneko Txirritaren funtsak, hango bertako langileek erraztasun guziak emanda. Sesioak eta krimenak izeneko karpeta ere bada bertan,
|
baina
bertso haien arrasto pizarrik ere ez.
|
|
|
Horiez gain, Oihana Bartra eta Miren Artetxerekin ere ibili naiz. Niretzat bakarkako lana ederra da,
|
baina
bertso eskolan elkartzearena —ez abesteko bakarrik—, elkarrekin egon eta hitz egiteko, coaching edo zaintza hori, oso garrantzitsua da. Hain indibiduala den Txapelketara ekipotxo sentsazio horrekin joatea, urratu nahi diren bideak konpartitzea, ederra izan da.
|
|
2020
|
|
|
Guk ez genuen bertsoaren lanketarik egiten, lardaskatu egiten genuen eta azkar kantatu.
|
Baina
bertsotan, ordurako, poliki moldatzen ginen, gai librean asko jarduten genuelako beharbada, Hernani aldeko afari guztietara apuntatzen baikinen. Eta gazteak bentaja izaten du, publikoa gaztearen alde jartzen delako.
|
|
|
Andoni izango da guk ezagutuko dugun bertsolaririk onena, seguru asko.
|
Baina
bertsotan onena izateaz aparte baditu beste dohain batzuk inori ikusi ez dizkiodanak. Antzuolan futbol partidak antolatzen genituenean beti destakatzen zuen berak, artista da futbolean ere, eta bizikletarekin ere berdin.
|
|
|
Egia da, egun, bertsolari denak teknikoki ia perfektuak direla, askoz ere aspergarriagoak garai batekoak baino (garai batean bazeuden euren izugarrizko algarak eragiten zituzten batzuk),
|
baina
bertsoak ongi koadratzen dituen bertsolariak ere izan dezake zertan hobetua. Koadratzeko tranpa gramatikalak edo sintaxi hutsegiteak saihestea, adibidez, hizkuntzaren zuzentasunak oinarrizkoa izan behar baitu.
|
|
|
Denboraldi bukaerarako platoa lortu genuen eta Joxe Mari Gabiria ere sartu zen erredakziora. Besteek telebistaz bazekiten,
|
baina
bertsoaz zekien lehenengoa bera izan zen eta laguntza handia izan zen niretzat. Ordu arte bertsoari buruzko erabaki guztiak neuk hartu behar izan nituen, oso bakarrik, eta Joxe Marirekin beste gorputz bat hartu zuen taldeak.
|
|
|
Eta, errealizadoreak “hau ezin da emititu”, esaten zidan horrelakoetan.
|
Baina
bertsoa ona bazen, bada, tematu eta emititzea lortzen nuen. Bertsolaritzari buruzko programa batean, bertsoaren kalitatearen irizpideari eutsi behar zaio kosta ahala kosta.
|
|
|
gorde dezagun gure kultura, besterik ez bada ere museo batean.
|
Baina
bertso mundua ez zegoen hilotz eder bat izateko prest, nahiago izan zuen arriskatu eta bizirik irauteko beharrezkoa zen metamorfosia burutu.
|
|
|
Masa kulturako sartu irten horiek Txapelketa dela medio eta hedabideen bitartez lortu izan ditu bertsolaritzak,
|
baina
bertso mugimenduaren apustu sendo baten emaitza dira beste ezer baino gehiago. Sarasuak eta Egañak idatzi izan duten bezala ‘hedatu grinaren belaunaldia’ izan da eurena:
|
|
|
Inguruko bertsolariekin elkartu eta kantatzen jarraitu duzu. Intimitatean,
|
baina
bertso munduari lotuta. Bertso eskolan, saioak antolatzen, gai jartzaile gisa…
|
|
|
Bizi da.
|
Baina
bertsoari bere inguru guztia geratu zaio. Hitz kantatuarekin martxan jartzen den engranaje handi txiki hori:
|
|
|
Baina, ahaleginak ahalegin, ia ia partitura mutu izaten segitzen dute bertsopaperek. Sariak banatzerakoan, banatzen dira bertsoak paper soltetan, irabazleak kantatzen ditu bertsoak,
|
baina
bertso jarriek apenas gainditzen duten esparru hori. Ez da erraza.
|
|
|
Espetxean bertsoak egin izan ditugun asko ez ginen berez bertsolari,
|
baina
bertsoak idazten, bertsoak nola egin ikasten, bertsoak elkarri bidaltzen aritu ohi ginen. Komunikatzeko modua ere bazen, umorea ereiteko bitartekoa ere bai…
|
|
2021
|
|
|
Ez du bertsolarien izenik jasotzen,
|
baina
bertsoak itzultzen dizkiote eta saioan eskainiriko dialektika bai azaltzen du. Gerra lehertu aurreko hilabeteak dira, giroa politikoki beroa da oso, eta horixe nabari da bertsolarien hitzetan.
|
|
2022
|
|
|
Izan ere, eleberriaren zertzeladak agerian ez jartzeko daukagun beste arrazoia nobela honen bertsioaren zuzeneko bertso emanaldiaren proiektua da, laster aurkeztuko dena; kontua soilik eleberrian geratu izan balitz, ziurrenik, ez ginateke horren tentuz ibiliko argumentuarekin, idatzizko literaturak daukan hedapen minimoa kontuan hartuta.
|
Baina
bertso saio bihurtuko denez, zabalkuntza masiboa espero daiteke, eta, kasu horretan, eta nahiz eta zuzeneko emanaldietan, gure arte gorenean normala den bezala, istorioak aldaketak jasango dituen, ez zaigu iruditzen komenigarria xehetasunetan arakatzen ibiltzea, sorpresa efektua kontserbatze aldera. Estreinaldian Maialen Lujanbio, Amets Arzallus, Ramon Saizarbitoria eta Belen Gopegi arituko dira Superpotentzia emozionala kantatzen, eta ziur gaude, bide horretatik, istorioak bere ahalmen osoa iritsiko duela azkenean, eta emanaldi honetan egiten ari gatzaizkion kritika oro har positiboa berretsiko eta are gaindituko duela.
|
|
|
Xalbadorren txistu jotzetik 24 urte igaro dira, ez alferrik: belaunaldi berriek bertsotan segitzen dute,
|
baina
bertsoa jada ez da lehengo gauza bera –kode propioaren oinarriek antzeratsu jarraitzen badute ere–: ez da landa eremu hutsekoa, ez alfabetatu gabeena ere.
|
|
|
Basarri ez zen etxeratu 1943a arte, azken hiru urteak batallón de trabajadores delakoetan gatibu igaro eta gero.
|
Baina
bertsoak bildu zuen gerrak sakabanatua. Berehala hasi ziren biak elkarrekin bertso kantuan, herriz herri eta plazaz plaza.
|
|
|
Une honetan ez oso altua. Azken urteotan sistema konputazional oso onak atera dituzte hizkuntza arrunta sortzeko, adibidez, GPT3,
|
baina
bertso metriko eta esanahidunak sortzeko oraindik bide luzea dago”. Argi dauka hori, hizkuntzaren espazioa askoz ere zabalagoa delako.
|
|
|
Plazak erakusten dizu egoerak salbatzen, alertan egon eta nonbaitetik irteten ikasten duzu. Hori ere ona da ikastea,
|
baina
bertso eskolak erakusten dizu pentsatzen. Plazan ez duzu pentsatzen, pentsatzen duzu plazatik bueltan etxera bidean, berandu.
|
|
|
Inoiz kantatzen gendun zeozer elkartzen ginenean. Gero, soldadutzatik etorri eta hemen lehengo martxan,
|
baina
bertsotan oso gutxi, lagunartean egiten genuena. Holan hiru lau urte pasata, egun batean, Alfontso Irigoienek deitu zidan, bertso saio bat ipini ebala Deustuko Unibertsitatean eta ea joango nintzen.
|
|
|
Denetan ere konfrontazio performatua izan ohi da, funtsean kooperatiboa, bertso esperientziak funtziona dezan baitezpadakoa, baina erabat domestikatua: lehia bai,
|
baina
bertsoaren zerbitzura –beefetan, aldiz, bertsoa dago lehiaren zerbitzura– Horregatik dira bertsolaritzaren historian ezagutzen diren beef gehienak idatzizkoak, gatazka publikoak mamitzeko denbora eta distantzia behar duelako –eta, ziur asko, aurrez aurreko norgehiagoka gehienak ez direlako ezagutzera eman taberna girotik kanpora– Beef guztiak ez direnez berdin bortitz, difamat... ustez behintzat antzeztu gabeko tentsioren baten lekukotza izan daitezela –gisa berean, aldebakarreko zenbait bertso ere ontzat jo dira, istorioak merezi bazuen– Orobat hautsi dugu bertso ikerkuntzaren urrezko legea:
|
|
|
Herriz herri joan, eta, isilpeko lana euren gain harturik, aurretik aipatutako eraikuntza hori ezin hobeto egin dadin inplikatzen diren pertsona bi dira.
|
Baina
bertso eskoletan dauden gazteek ere, modu lausoagoan bada ere, badute Etxebarriaren eta Enbeitaren berririk. Badakite beti daudela lanerako prest, badakite behar den lekuan esku bat botatzen ari direla, badakite saioan ezinbestekoak direla.
|
|
2023
|
|
|
Bertsotarako afizioa ez zakiat zenbat,
|
baina
bertso eskolan ibili zuan Oinatz eta orain nahita ere ezin, ez duk talderik osatu eta.
|
|
|
Ziurrenik bat batekoari ez zion toki handirik egingo gauzatzera iritsi ez zen proiektu hark,
|
baina
bertso jarrien inguruko aldizkari bat zatekeen, euskarazko kazetaritza martxan jarri baino hainbat hamarkada lehenago irudikatua. Bada zerbait [3].
|
|
|
Epaileen lanaren inguruko polemikak Lore Jokoekin hasi ziren eta gaurdaino jarraitzen dute. Argi dago sorkuntza lehiaketa formulara makurrarazteak deserosotasun ugari eragiten dituela,
|
baina
bertso munduak gogotsu eutsi dio bide horri. Izan ere, bertsolaritzaren garapenerako funtsezko formula bat izan da txapelketa, eta gaur ere hori da zale gehien erakartzen duen saio mota, bertso mundua aktibatzeko pizgarri indartsuena eta bere mezuak, prestigioa nahiz indarra gizarteratzeko bitarteko garrantzitsuena.
|
|
|
Horrek erakarrita hurbildu zen: “DBHko bigarren mailan, ez dakit nola,
|
baina
bertso eskolako ikasturte amaierako meriendan amaitu nuen, publikoan, bertsoak entzunez. Egun horretan edo handik aste gutxira erabaki nuen nik ere bertsotan hasi nahi nuela, eta ikasturte hasieran eman nuen izena”:
|
|
|
Nafarroako Arenako finalean, amari eskaini zion azken agurra Aitor Mendiluzek: amak ez zekien euskaraz,
|
baina
Bertso Eskolara eraman zuen semea eta, han hasmenta izan zuen bide baten ondorioz, finalera zen ailegatua. Gaia ez da arrunt berria:
|